Функционалды өзіндік құнды калькуляциялау анықтамасы мен оған қажеттілік.

АВС жүйесі 1980 ж соңына қарай АҚШ-та пайда болып дамыған. Бұл әдістің әмбебаптығы оны тең өндірістік өнеркәсіпте ғана емес сол сияқты бөлшек көтерме саудада, қызмет көрсету салаларында қолдануға мүмкіндік береді.

Операциялар бойынша өзіндік құнды анықтау әрбір операцияны калькуяциялау объектісі қызмет немесе функцияға байлансыты өзіндік құнды анықтау тәсілі АВС деп аталынады. Мұнда өнімді пайдалануда көрсеткен қызметке байлансыты шығындарды жүйелеп жинауға негізделген. Қызмет түрлері өндірісте, сатуда, дайындауда техникалық жабдықтауда пайдаланылады.

Авс тәсілі басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты бағыттауға негізделген. АВС тәсілі өнімді өндіруді жетілдіру мүмкіндігін қарастырады.

АВС жүйесі 1980 ж соңына қарай АҚШ-та пайда болып дамыған. Бұл әдістің әмбебаптығы оны тең өндірістік өнеркәсіпте ғана емес сол сияқты бөлшек көтерме саудада, қызмет көрсету салаларында қолдануға мүмкіндік береді. 1988 жылы Купер Каплан үстеме шығындарды өнімнің өзіндік құнына бөлуге сәйкес жаңа тәсілді ұсынды. олар үстеме шығындарды нақты және дәл апаруға бағытталды. АВС әдісінің негізі өндірістік функцияларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін және өндіріс үдерісінде пайдаланған белгілі ресурстар көлемінің бар екендігі көрсетіледі. Барлық ресурстар түрі соларға жұмсалған шығындар мен сол ресурстарды тұтыну көлеміне қарай жекелеген функциялар арасында бөліп таратады. Ол үшін белгілі функциялар бойынша әр бір шығын орталықтардың шығындары жинақталады. Содан кейін әрбір функциясы бойынша шығындар обьектісіне жатқызылады. Шығындар обьектісі бұйым, тауар, қызмет, белгілі клент, тапсырысты жайларға болады. Шығындар обьектісі сәйкесінше барлық өндірістік операциялар бойынша әр бір орталыққа тисті шығындар ілесін қамтиді. Қазіргі уақытта үстеме шығындарды бөлуге төмендегідей түрлермен қарастырады:

-Өнімді шығарудың проектісін, процестердің жоспарын жасау

-технологиялық процеске қатысатын құрал-жабдықтарды технологиялық талаптарға сәйкестендіру

-құрал-жабдықтардың үздіксіз қызметін қамтамасыз ету

-құрал-жабдықтарды тазалап күту

-дайын өнім партиясына топтап растау

-дайын өнімді жеткізу тәсілдерін басқару, әкімшілік қызметін жүргізу

Функциялар бойынша шығындар есебін ө.ө.қ калькуляциялаудың дәстүрлі әдістерімен салыстырғанда негізгі артықшылығы ө.ө.қ анағұрлым дәл анықтайды.

АВС тәсілін пайдалану бағыттары:

-дәстүрлі тәсілдер үстеме шығындардың қажеттілігіне байланысты:

өнімді дайындау, еңбек шығындарын азайту, материалдық шығынды кеміту, рентабельділікті жоғарылату.

АВС тәсілін енгізудің төмендегідей этаптары бар

-Компанияда атқарылатын қызмет түрлерін анықтау

-Шығындарды топтастырып, орталық күшін жіктеп, деңгейін анықтау

-Әрбір шығын түрлері үшін қызмет пен функцияны анықтау

-Қызмет түрлері бойынша жиналған шығындарды өнімнің өзіндік құнына анықтау

-Жобалау жұмыстарын жүргізу

-іс-әрекет түрлерін анықтап қызмет түрлеріне жіктеу

-әрбір іс-әрекет үшін драйверлерін анықтау

-бастапқы құжат түрлерін анықтап, оларға талапты бекіту

-бастапқы құжатты АВС талаптарына сәйкестендіру

-шығындар туралы ақпаратты жинау, топтастыру, жалпы бағалық комплеске кіргізу

-әрбір іс-әрекет үшін драйверлердің ставкасын анықтау

-шығындырды қатысқан процестерге байланысты пайдалану көлеміне сәйкес шығындар құрамына апару

-объектілер бойынша өзіндік құнды анықтау

-дайын өнімдер мен материалдардың орнының ауыстырылуы

-мәселелерді жетілдіру негізінде жауапкершілік орталықтарын құру.

40. Дәстүрлі және функционалдық жолмен өзіндік құнды есептеу жолдарының ерекшеліктері.

Өнімнің өзіндік құнына мыналар кіреді:
кәсіпорында өнім өндіруге шығатын еңбек, қаржы және еңбек керек-жарақтары шығындары (өндірісті дайындау мен игеру шығындары, өндірісті технологиясы және ұйымдастырумен, тапқырлық және үнемділікпен байланысты шығындар; техника қауіпсіздігін камтамасыз ету бойынша шығыстар; кадр жинақтау, дайындау және кайта даярлаумен байланысты шығыстар; салықтар, өндірісті басқару шығындары және т.б.);өнімді өткізуге, буып-түю, орау, сақтау, тиеу мен тасымалдауға; делдалдық қызметке төлеу, комиссиялық алымдар мен сыйақылармен; жарнамаға шығатын шығындармен байланысты шығыстар;өнімді осы кәсіпорында өндіру мен өткізуге байланысты емес, бірақ олардың өнімнің өзіндік құнына кіргізу жолымен орнын толтыру жай ұдайы өндірісті (геология-барлау жұмыстарына, жерді қайта өңдеуге шығындар, тамыр жіберген ағашқа суға телеу) қамтамасыз ету үшін қажетті.

Activity Based Costing (несесе ABC) - «функциясы(қызметі,жұмысы) бойынша шығындар есебі".

Басқару есебінің негізгі тапсырмасын шешуде - шығындар есебі мен өзіндік құнды анықтауда тұрақты ж/е айнымалы көрсеткіштердің қажеттілігі шамалы болды.

Шығындарды объективті ж/е нақты көрсететін жаңа әдістердің ізделінуі АВС әдісінің пайда болуына алып келді.АВС-ті қолданудың бастапқы сатысы кәсіпорындағы атқарылатын жұмыстардың тізімі мен кезеңділігінен(сатылылығынан) басталады.

АВС шеңберінде өнім өндіруге қатынасу әдісіне қарай жұмыстың үш түрін бөліп көрсетуге болады:

l Unit Level (немесе жекелеген жұмыс);

l Batch Level (пакетті жұмыс);

l Product Level (өнім өндіретін жұмыс).

АВС жүйесінде осылайша жіктеу шығындар көрсеткіштері мен әртүрлі өндірістік құбылыстар арасындағы бақылауды алшақтатады: өнім бірлігін шығару, тапсырысты(пакетті) шығару(өндіру), өнім өндіру.

АВС жүйесіне сәйкес, жұмыс операциясы шығу(выходной) нәтижелілігін сипаттайтын индекс-өлшемі, яғни кост-драйвер болуы керек.

«Қорлану» шығындар бөліміне кост-драйвер ретінде “сатып алынымдардың көлемі”, ал “Құрастыру” бөліміне - “Қалпына келтіру көлемін” жатқызуға болады.

АВС жүйесін қолданудың екінші сатысы кост-драйверлер ж/е олардың әр ресурстарда қолданылу көрсеткіштерін есептеуден басталады. Бұл тұтыну көрсеткішішығарылатын өнімнің өзіндік құнына көбейтіледі. Соңында нақты жұмыс пен нақты өнімді тұтынудың жалпы сомасы алынады. Өніммен тұтынылудың жалпы сомасы оның өзіндік құнын құрайды. Бұл есептеулер АВС әдістемесін тәжірибелік қолданудың үшінші сатысын құрайды..

41. Ақпарат және шешімдер қабылдау процессі.

Басқару есебінің негізгі мақсаты – менеджерлермен бірге шешімдер қабылдауға ақпарат дайындау. Шешім қабылдау келесі үрдістерден тұрады:

1. мәселенің пайда болуы;

2. мәселенің мәнін түсіну- болжау жасау;

3. альтернативті вариант таңдау;

4. қабылданған шешімдерді орындау;

5. орындалуын бағалау.

Шешімдер қабылдаудың негізі болып релеванттық түсінігі жатады. Релеванттық шығындар мен табыстар қабылданған шешімдер мен әрекеттер негізінде бағаланатын болашақ шығындар мен табыстар көлемі. Мұндай 2 жағдай негіз болады:

1. шығындар мен табыстар деңгейі болашақ өзгерістер негізінде анықталады;

2. олардың деңгей қабылданған әрекетке байланысты өзгереді. Себебі, өткенді өзгерту мүмкін емес.

Шешім қабылдау кезінде есепке алынбайтын өзгерістерге төмендегілер жатады: қайтарылмайтын шығындар; тұрақтышығындар; шартты шығындар; жалпы шығындар.

Релеванттық шығындарды талдағанда 2 мәселені ескерген дұрыс:

1. барлық айнымалы шығындар релевантты деген тұжырымдаманың көп жағдайда үстеме шығындар ставкасы алдын ала есептеп қояды. Ал олардың тікелей немесе функционалдық қатынаста болуы барлық уақытта дәлелдене бермейді.

2. өнім бір есептелген шығындар 2 жағдайда дұрыс шешімдер қабылдауда кері әсерін беруі мүмкін емес.

Ал релевантты ақпарат шешімдер қабылдау негізі ретінде алынған жағдайда: мысалы: телефонмен сөйлескенде.

Релеванттық ақпараттардың негізгі ережелері:

1. бұрынғы кезең шығындары негіз болып қабылданады, бірақ жаңа шешім қабылдауға релевантты бола алмайды.

2. альтернативті варианттар салыстырғанда болашақ өнім көлемі мен шығынды түбегейлі талдау қажеттілігі;

3. барлық болашақ шығындар мен өнім көлемі релевантты емес,сондықтан негізгі сұрақ – «айырманы не береді?».

4. баса көңіл сапалық және қаржылық емес сандық көрсеткіштерге бөлінуі керек.

42.Шаруашылық қортындысын шығару және басқару шешімдері.

Шешім қабылдау басқарудың ең маңызды функциясы болып табылады. Шешім мыналарды бекітеді: мақсат, жұмыс құрамы, жұмысты орындауға қаражат, әдістер мен жұмысты орындау мерзімі. Осылайша, шешім-басқару объектісіне қатысты ұйымның қызмет бейімінің элементтері анықталған нақты нәтижеге бағытталу. Дұрыс шешім қабылдамас бұрын басқарушылық бағыт мен мақсатты анықтап алу керек. Көптеген компаниялар максималды пайда алу немесе қазынасын көбейту сияқты мақсаттарды алдыға қояды. Шешім қабылдаудың екінші кезеңі мақсатқа жету үшін мүмкін болар баламалы іс-әрекеттерді іздеу болып табылды. Баламалы іс-әрекеттерді іздеу күтілетін экономиалық жағдайлардың өзгеруі жайлы ақпараттарды алуды қажет етеді. Келесі кезең баламалы нұсқалардың ішінен оңтайлысын таңдау болып табылады. Тәжіибеде шешім қабылдау – бәсекелес баламалы іс-әрекеттерді салыстырмалы бағалау және ұйымның мақсатына жетуге лайықты нұсқаны таңдау. Келесі кезең қабылданған шешімдерді жүзеге асыру. Таңдалған баламалар смета құруға бастапқы нүкте болып табылады. Смета – басқарушылар қабылдаған әр түрлі шешімдерді жүзеге асыратын қаржылық жоспар. Сметада ақшаның келіп түсу және шығысталуы есептеледі.Сметалар күтілетін нәтиже мен компанияның болжамдары шоғырландырылған түрде болатын бірыңғай құжат. Бұл құжат түсімдердің жән шығындардың сметалық есебінен, ақша құралдарының қозғалыс есебі мен баланстан тұратын жалпыланған қаржылық смета. Келесі кезең нақты және жоспарлы нәтижелерді салыстыру және оларда сәйкессіздік пайда болған кезде қажетті іс-шралар жасау.

43. Бюджеттеу және бюджеттік цикл

Бизнестің күрделенуіне және қоршаған ортаның өзгеруіне байланысты фирманың жалпы және қаржылық жағдайлары өзгеріп отыруына байланысты фирманың экономикалық жағдайын біліп отыру үшін табыстылығын анықтайтын ақпаратты алу үшін ұйым өз жұмысын жоспарлап, бюджеттеп отыру керек.

Бюджеттеудің мақсаттары: • Ұйымның мақсаттарының орындалуын қамтамасыз ету; • Әрбір жылдың операцияларын жоспарлау; • Ойлары мен жоспарлары туралы ақпарат; • Бөлімшелердің іс-әрекетін үйлестіру; • Жұмысшылардың мотивациясы; • Басқару.

Бюджет құру сатылары:

1. Сметалық кезеңді анықтау (оптимально непрерывное составление смет)

2. Шектеуші факторды анықтау

3. Жоғарғы басшылықпен сметаны талқылау

4. Сметаны қорытынды қолдау және жалпы сметаға кірістіру (мастер-қаржы)

5. Кәсіпорында қабылданған үрдіске қолданылатын негізгі тәсілдер туралы бастапқы сметаны құруға жауапты тұлғаларды ақпараттандыру

6. Шектеуші факторды ескере отырып,сметалардың түрлі тәсілін дайындау

7. Сметаның бағдары және сараптамасы

8. Кезекті (анализ) сараптама

Бюджетті дайындау 7 қадамнан тұрады:

1. Өткізу сметасы. 2. Өндіріс бойынша смета: шикізат, еңбек, жалпы үстеме шығын.3. Өткізілген өнімнің өзіндік құнының сметасы.4. Өткізу және тарату бойынша шығындар сметасы.5. Пайда және зиян бойынша смета.

6. Кассалық смета.7. Сметалық баланс.

Бюджеттік цикл — бұл бюдеттік үрдістің бірінші қадамының басынан, яғни жиынтық бюджетті құрастырудан, үшінші қадамның соңына дейінгі, яғни жиынтық бюджеттің нақты жоспарының орындалуын талдау және басқарушылық есептілік жасауға дейінгі уақыт кезеңі. Негізінен кәсіпорындарда бюджеттік үрдіс үздіксіз жалғасу керек, яғни есепті

кезеңдегі бюджеттің орындалуын талдаудың қорытындысы келесі кезеңдегі бюджеттің уақытылы жасалуымен сайкес келу керек.

Бiрiншiден, кәсiпорын тиiстi әдiстемелiк базаны құрастыру, бақылауды және жиынтық бюджеттiң орындалуын талдауды ұйымдастыру керек, ал басқару бөлімінің қызметкерлерi қажет болғанда әдістемелік базаны өзгерте алатындай бiлiктi болуы керек. Әдiстемелiк базаны құрастыру, бақылау және жиынтық бюджеттiң орындауын талдау - бюджеттiк үрдiстiң аналитикалық блогін немесе құрамдас бөлігін құрайды.Екіншіден, бюджетті өңдеу үшін оның орындалуын талдау және бақылау, кәсiпорынның қызметi туралы тиiстi есептiк ақпарат қажет. Кәсіпорынның нақты қаржылық жағдайын елестету үшін тауарлы материалдардың және қаржылық ағымның қозғалысы, негізгі шаруашылық операциялары қажет. Демек, кәсiпорында басқару есебiнiң жүйесi, бақылаудың құрастырудың процесiн қамтамасыз ету үшiн қажеттi шаруашылық қызметiнiң есепке алатын айғақтары және жиынтық бюджеті болуы керек.

Үшiншiден, бюджеттiк үдерiс тиiстi ұйымдық құрылым және кәсiпорындағы басқару жүйесi арқылы жүзеге асырады

44. Бюджеттің түрлері.

1. Статикалық бюджет негізінде мерзім басында қарастырылған көрсеткіштер, күтілген өнімді сату мен ресурстард пайдалану деңгейлері және олардың негізінде анықталатын көрсеткіштер жүйесі есептелініп қойылады. Ерекшелігі: мерзім біткеннен соң өзгерістер енгізілмейді, түзетулер жүргізілмейді.

2. Ықшамды бюджет. Жоспарланған сату, шығындар негізінде нақты көлемге сәйкестелген деңгейгейдегі негізде жасалынады. Икемді бюджет төмендегідей 4 этапта жүргізіледі:

1) жоспар бойынша сату бағасы өнімнің айнымалы шығындар негізінде және тұрақты шығындарының деңгейі арқылы жасалынады.

2) нақты шығарылған және сатылған өнімдер деңгейін анықтау.

3) икемді бюджет негізінде сатылған өнім мен шығарылған өнім деңгейінің соомасы анықталынады.

4) икемді бюджет бойынша жоспарланған шығындар мен нақты шығындар анықталып, өнімнің бір данасына шықққан өнім деңгейі анықталынады.

5) ауытқуларды анықтау.

3. Үздіксіз бюджет алдын-ала 1 жылға дайындалады не басқа кезеңге. Ең бірінші бақылау кезеңінің соңында қалған кезең бюджеті қайта қарастырылады. Бақылау кезеңінен кейін қалған кезең бюджеті қайта жасалады. Әр кезеңнен бастап бюджет дайын болады. Бұл тәртіп әрбір бақылау кезеңінде қайталанып отырады.

4. Тұрақты бюджет - икемді бюджетке қарағанда ауытқулар арасында өзгертулер енгізілмейді. Ауытқулар себептері: ішкі не сыртқы жағдайлар.

5. Жылжымалы бюджет - үздіксіз бюджетке сәйкес келеді. Яғни, алдыңғы кезеңдегі мәліметтерді алып тастап, реттеп, тағы сондай кезеңге бюджет жасалады.

6. Нөлдік нүкте бюджеті әрбір бюджет құрған сайын қызметтің барлық түрлері қайта бағаланып отырады. Қызмет түрлерінің әрбір жеке деңгейі бағаланып, қолда бар ақша қаражаттарымен сәйкестендіріледі.

45.Бюджеттеуде АВС жүйесін пайдалану

Әдетте сметаны құру кезінде жанама шығындар және қызметтiң қосалқы түрлерi өсу қағидасы бойынша дайындалады. Бұл келесi жылғы сметаны әзiрлеудің бастапқы нүктесі болып қазіргі операциялар мен ағымдағы сметалық ерекшеліктер табылады. Содан соң бұл база келесі сметалық кезеңде орын алуы мүмкін деп күтілетін өзгерістерді ескере отырып түзетіледі. Бұл әдістің бір кемшілігі «базалық деңгейдегі» қызметтермен байланысты шығындардың көп бөлігі өзгеріссіз қалады. Сөйтіп, басқа қызмет түрлері бойынша шығындар тиянақталған болады да, бұл бұрыңғы кемшіліктер мен рационалды емес шығындардың қайталануына әкеп соғуы мүмкін. Шығындарды тиімдірек басқару үшін өзіндік құнды калькуляциялаудың функционалды жүйесін пайдаланатын ұйымдар қызмет түрлерін негізге ала отырып сметалар құрастырырады. Егер калькуляцияның функционалдық жүйелерi қызметтiң түрлерi бойынша қорларға шығындарды үлестiрсе, содан соң мақсаттық шығындар бойынша қызмет түрлерге қатысты шығындардың үлестiрiлуi үшiн шығындардың функционалдық факторларын қолданса,ал функционалдық смета керi бағытта жүретiн процесс болып табылады. Бұл жерде старттық нүктелер - бұл мақсаттық шығындар, қажетті қызмет түрлерін анықтайтын сметалық нәтижелер.

Функционалды сметаларды дайындау кезендері:

l Өндіріс көлемін бағалау және жеке өнімдер мен тапсырыс бөлушілер бойынша өткізу

l Ұйымдастурышылық қызмет түрлеріне сұранысты бағалау

l Ұйымдастурышылық қызмет түрлерін жүзеге асыруға қажетті ресурстарды аныктау

l Ресурсқа сұранысты қанағаттандыру үшін, әрбір ресурс үшін қажетті мөлшерді аныктау

l Ресурстар жоспарланған жеткізілімге сәйкес болуы үшін, олардың көлемін түзету бойынша іс-әрекеттерді жасау

Дата добавления: 2015-10-24