Беларусь i войны РП з Расiяй у першай трэцi ХVII ст.

У вынiку аб’яднання Польшчы з ВКЛ суадносiны сiл ва Усходняй Еўропе паступова змянiлiся на карысць РП. У гэты ж час, асаблiва пасля смерцi ў 1584 г. Iвана Грознага, унутрыпалiтычнае становiшча Расiйскай дзяржавы рэзка пагор-шылася.

Як вядома, старэйшы сын Грознага – Iван – быў забiты самiм царом, ма-лодшы – Дзмiтрый – у 9 гадовым узросце загiнуў у Вуглiчы (1591) пры за-гадкавых абставiнах.

Пасля смерцi ў 1598 г. апошняга сына I. Грознага – цара Фёдара Iвана-вiча дынастыя Рурыкавiчаў (па лiнii Калiты) перасеклася i ў краiне пачаўся так званы “смутны час” – час мiжусобнай барацьбы баярскiх груповак за царскi трон, час народных паўстанняў i нападаў iншаземцаў i г. д., а па сут-насцi – сiстэмны крызiс расiйскага грамадства

Пераможцам у барацьбе за трон апынуўся швагер цара Барыс Гадуноў (1598-1605 г.). Нягледзячы на шэраг важных мерапрыемстваў, яму не ўдалося ўмацаваць дзяржаву, дзе ўзмацнiлася эканамiчная разруха, пашырыўся ан-тыпрыгоннiцкi рух i iнш. Прэстыж Гадунова быў падарваны масавай пагi-беллю масквiчоў ад голаду (1601-1603 гг.), спекуляцыямi збожжам i асаблiва чуткамi аб асабiстай вiне цара ў забойстве Дзмiтрыя.

У гэты самы час на тэрыторыi РП з’явiўся чалавек, якi абвясцiў сябе ца-рэвiчам Дзмiтрыем, цудам уратаваўшымся ад смерцi. Яго падтрымаў санда-мiрскi ваявода Юры Мнiшак i пазнаёмiў са сваёй дачкой – Марынай. Iлжэ-дзмiтрый прыняў каталiцтва i звярнуўся за Жыгiмонта III з просьбай аб да-памозе ў вяртаннi “законнага” царскага трону ў абмен на пэўныя абяцаннi. Кароль прамой дапамогi не аказаў, але дазволiў шляхце ўдзельнiчаць у па-ходзе на Маскву.

Даведаўшыся аб з’яўленнi ў РП Iлжэдзмiтрыя, двор Барыса Гадунова аб-вясцiў, што названы прэтэндэнт не трон нiхто iншы, як былы халоп Рамана-вых, якi паходзiў з дваранскага роду Юшка (у манастве Рыгор) Атрэп’еў, дзя-кан-расстрыга Чудава манастыра, сакратар патрыярха Iова. Тым не менш, папулярнасць самазванца не змяншалася i ў канцы лета 1604 г ён разам з 4 -тыс войскам ужо з’явiўся на на тэрыторыi Расii i рушыў на Маскву. У маi 1605 г пасля нечаканай смерцi Гадунова царскае войска перайшло на бок авантурыста i ўжо ў чэрвенi 1605 г. ён уступiў у Маскву i каранаваўся на царства.

Але яго палiтыка не магла задаволiць адразу ўсiх – сялян i дваран, баяр i шляхту. Прысутнасць у Маскве чужых (польскiх, лiтоўска-беларускiх) войск выклiкала незадавальненне масквiчоў. У вынiку змовы баяр i паўстання га-раджан 17 мая 1606 г. адбылося забойства Iлжэдзмiтрыя. Новым царом змоў-шчыкi тэрмiнова абралi В. Шуйскага (1606-1610).

Змена ўлады не выклiкала стабiлiзацыi жыцця. У Расii распаўсюдзiлiся шматлiкiя выступленнi сялянства, казакоў, нават дваран, незадаволеных Шуй-

скiм. Асобныя ўдзельнiкi паўстання Балотнiкава 1606-607 прама патрабава-лi аднаўлення на троне Дзмiтрыя I. Летам 1607 пад Бранскам аб’явiўся новы Дзмiтрый I, (М. Малчанаў) якi таксама “цудам выратаваўся”. Цiкава, што М. Мнiшак таксама яго прызнала. У сакавiку 1608 яго войска шляхты i каза-коў ужо стаяла пад Тушынам. В. Шуйскi быў вымушаны звярнуцца за дапа-могай да шведаў.

Але гэта выклiкала адкрытае ўмяшальнiцтва РП. У вераснi яе войскi аса-дзiлi Смаленск, а летам 1610 гетман Жалкеўскi разбiў царскi атрад, якi iшоў на дапамогу. У гэты час Iлжэдзмiтрый II ужо стаяў пад Масквой.

У лiпенi 1610 група баяр звергла Шуйскага i пастрыгла яго ў манахi. Ула-да перайшла да 7 баяр на чале з Мiласлаўскiм. У жнiўнi яны заключылi пера-мiр’е з Жалкеўскiм i звярнулiся да Жыгiмонта III з просьбай прыслаць на царства 15 гадовага каралевiча Уладзiслава. Паводле адпаведнага пагаднення, у Маскву ўступiлi войскi РП. У гэтых умовах патрэба ў “Дзмiтрыi” адпадала, невыпадкова таму, апошнi быў вымушаны ўцякаць пад Калугу, дзе i быў за-бiты сваiмi былымi прыхiльнiкамi. Яго жонка М. Мнiшак, а таксама сын Лжэдзмiтрыя I - “ворёнок”, праз колькi часу былi пакараны смерцю ў Маскве.

Але, нягледзячы на тое, што “Сямiбаяршчына” прысягнула Уладзiславу, у Расii распачаўся вызваленчы рух. Вясной 1611 спроба першага апалчэння на чале з князем Пажарскiм выбiць войска РП з Масквы была няўдалай, а гарнiзон Смаленска капiтуляваў. На дапамогу войску РП у Маскве рушыў атрад Хадкевiча, але ў сталiцу не прабiўся. У вынiку новага апалчэння 1612 г. на чале з Мiнiным i Пажарскiм шляхецкае войска капiтулявала, а новае войска Жыгiмонта III было вымушана вярнуцца.

У студзенi 1613 на Земскiм Саборы ў Маскве быў абраны новы цар – 16 гадовы Мiхаiл Раманаў, але стары прэтэндэнт на трон не адмаўляўся ад да-дзеных яму абяцанняў. У вынiку - восенню 1618 г. каралевiч Уладзiслаў здзей-снiў спробу вярнуць царскую карону, але няўдала. Праўда, пры гэтым РП паводле Дзявулiнскага перамiр’я Расiя пазбаўлялася Смаленска i нек iншых зямель. Годам раней, паводле Сталбоўскага мiру са Швэцыяй Расiя згубiла выхад да Балтыйскага мора.

Тым не менш, з абраннем свайго ўласнага цара “смутны час” паступова змяняецца перыядам уздыму эканомiкi i ўладных структур. У час знахо-джання на троне Мiхаiла Фёдаравiча (1613-1646 гг.) фактычным кiраўнiком Расii з тытулам “велiкiй государь” працяглы час (з моманту вяртання з палону у 1619 i па 1633 г) з’яўляўся яго бацька – патрыярх Фiларэт.

У многiм па яго iнiцыятыве пасля смерцi Жыгiмона III была здзейснена няўдалая спроба вяртання Смаленска, якая выклiкала вайну РП i Расii ў 1632-1634 гг. Iмкненне новага караля Уладзiслава IV (1632-1648) замацаваць поспех таксама не дало станоўчых вынiкаў. Мала таго, паводле Паля-ноўскага мiру, ён канчаткова адмаўляўся ад прэтэнзiй на рускi трон.

Дата добавления: 2015-08-20