Конституцияның ұғымы мен мәні

Конституция -жоғарғы заңдық күшке ие және қоғамдық құрлыс пен мемлекеттік құрылым, мемлекет пен тұлға арасындағы өзара байланыс, мемлекеттік орган жүйесінің қызметі мен ұйымдастырылу негізін бекітетін негізгі заң. «Конст-я» сөзі лат.тілінен аударғанда “мекеме” дегенді білдіреді. Конст-ы түрлі негіздермен жіктеуге болады. Олар өзгертулер мен түзетулер енгізу жағдайына байл. қатаң және өзгермел і болып бөлінеді. Қатаң конст-лар референдум жолымен жаппай дауыс беру арқ. н/е арнаулы конст-қ іс-шаралар жолымен қабылданады. Өзгермелі конст-р қатардағы заңдарды қабылдау тәрібімен жүзеге асырылады ж/е өзгертіледі.Формасы б-ша конст-лар жазылған ж/е жазылмаған б.бөл-і.Жазылғандар бірыңғай нормативтік құқықтық акт түрінде б-ы.Жазылмағандар конст-қ сипаттағы бірқатар жүйеленбеген актілер, соттық прециденттей,құқ-қ ғұрыптар.Конст-ң болуы заңдылықтың,құқық тәртібінің ж/е билік инст-ң тұрақтылығының міндетті шарты.Конст-я озіндік заңдық ерекшеліктерге: жоғ.заң күшіне,түзетушілер қабылдау мен енгізуінің ерекше тәртібіне ие. Конс-я қоғамда пайда болған күрделі қатынастарды реттейді.Ол барлық салаларды қамтиды: экон-қ,саяси,әлеум-к және рухани.

Конституция дегеніміз не? Конституция термині латын сөзінен алынған. Ол латынша – constitio, мағынасы – белгілеу, ор- наластыру. Ал қазіргі түсінік бойынша, Конституция – мемлекеттің Негізгі Заңы. Ғылыми, са- яси, құқықтық тұрғыда Конституция материал-дық, нысандық мағынада өзіндік мән-маңызға ие.
Материалдық мағы- нада. Конституция ма-териалдық мағынада – ең бірінші, елдегі адам- ның, азаматтың жеке құ- қықтары мен бостанды-ғын жариялайды, оған кепілдік береді, елдегі әлеуметтік құрылыстың негіздерін, басқару мен мемлекеттік құрылым-ның нысандарын, жергі- лікті, орталық билік ор-гандарының негіздерін, құзіреті мен өзара қа-рым-қатынастарын, мем- лекеттің рәміздерін, ас-танасын айқындайды, осылардың бәрі жөнін- дегі өкімдік акт, актілер- дің немесе конституция-лық рәсімдердің жиын-тығы болып саналады.
Нысандық мағына-да. Конституция нысан-дық мағынада – барлық басқа заңдарға қатысты жоғары заңи күшке ие заң немесе заңдар тобы болып есептеледі. Яғни, Конституция – елдің бірлігі, берекесі, тыныштығы, оны іс жү- зінде жүзеге асыратын қуатты күш, ол – консти-туциялық құрылыстың құндылықтары мен институттары, нормалары, әлеуметтік байланыстар мен мемлекеттік билік-тің қатынастарын мем-лекеттік – құқықтық рет- теу негіздері ресми түр- де баянды етілетін ең жоғары құқықтық нысан, осы заманғы мемлекет-тіліктің маңызды белгісі.

ТүрлеріФормасына қарай конституция – жазыл­ған және жазылмаған деп, сондай-ақ өзге­ріс­тер енгізу тәсіліне қарай икемді және қа­таң болып бөлінеді. Конституцияны ай­­­­қын­­­дау­ға тиісті мәселелер жекелеген бірнеше заңна­малық актімен реттелетін болса, ол саралан­баған конституция болып табылады. Ал сараланған конституция – конституциялық сипаттағы барлық негізгі мәселені реттей­тін бірыңғай құқықтық акт. Сараланбаған конституциялары қабылданған елдер қата­рына Ұлыбритания, Жаңа Зеландия, Из­раиль мемлекеттерін жатқызуға болады. Консти­туциялар қабылдану тәсілі жағынан сый­лан­­ған, халықтық болып жіктеледі. Сыйға тар­тыл­ған конституцияның мысалы ретінде Ре­сей императорының 1906 жылы қабыл­даған актісін айтуға болады. Ал халықтық конституция референдум, пар­ламент, жо­ғары орган, құрылтай жиналысы, конститу­циялық жиналыс арқылы қабыл­дануы мүм­кін. Қазіргі уақатта Парсы шыға­нағындағы кейбір абсолютті монархиялық елдерде (Сауд Арабиясында, Оманда) конституция жоқ, оның орнына қасиетті «Құран» кітабы қолданылады. Болжамды қолданылу мерзі­міне қарай конституция тұрақ­ты және уа­қытша конституцияларға бөлінеді. Тұрақты конс­титу­цияда алдын ала оның қолданылу мер­зімі көрсетілмейді. Ал уақытша конс­титуция­лар елдің түпкілікті конституциялық құрылы­мын әзірлеу қажет болатын кезеңде қабылданады. Уақытша конституция құ­рылтай жиналысын шақыр­май-ақ немесе референдум өткізбей-ақ қабылдана береді. Ондай жағдай 1991 жылы – Таи­ландта және 1985 жылы Судан­да болған. Сол сияқты Оңтүстік Африка Республи­касында 1994 жылы уақытша конституция кабылданып, кейіннен бұл 1996 жылы тұрақты конституцияға алмас­ты­рылған.

Қ

Дата добавления: 2015-08-02