Мафњум, вазифањо ва принсипњои њуќуќи љиноятї

Уќуќи љиноятї

Маълум аст, ки њаргуна таљовуз ба неъматњои бо ќонун њимояшавандаи иљтимої барои љамъият хавфнок аст. Аммо чизи дигар низ маълум аст, ки дараљаи ин хавфнокї метавонад гуногун бошад ва барои њамин њам тарзу усулњои њимояи он низ гуногун шуда метавонад. Њамин тавр, фањмидани он ки чорањои таъсирбахши кадом соњаи њуќуќ ба ин ё он њуќуќвайронкунанда истифода мешавад, аз соњаи муносибатњои љамъиятие вобаста аст, ки ба он зарар расонида шудааст. Инчунин дараљаи вазнинии худи кирдор ањамият дорад. Ана барои њамин њам њуќуќи љиноятї бо дигар соњањои њуќуќ зич алоќаманд аст.

Муњимтарин масъалае, ки њуќуќи љиноятї ба њалли он машѓул аст, асосњо ва њудуди љавобгарии љиноятист. Њамаи дигар масъалањо аз њамин масъала сарчашма мегиранд ва табиатан дуюмдараља мањсуб мешаванд. Табиист, ки масъала оид ба љавобгарии љиноятї дар њолати мушаххас на худ аз худ, балки нисбат ба кирдори љинояткорона, ки сазовори љазост, бояд њал карда шавад. Мундариљаи асосии њуќуќи љиноятї дар мафњумњои «љиноят», «љавобгарии љиноятї» «љинояткор» ва «љазо» њамчун категорияњои љиноятї - њуќуќии универсалї дарк мешаванд ва махсусияти предмети омўзиш ва методњои танзим, сохтор ва таъсири њамдигарии институтњои ќисмњои умумї ва махсуси њуќуќи љиноятиро ташкил мекунанд.

Њуќуќи љиноятї кирдори љиноятиро бо маќсадњои гуногун мавриди омўзиш ќарор медињад. Кирдори љиноятиро, пеш аз њама, њуќуќи љиноятї аз ду љињат меомўзад: њамчун муносибати љинояткор ба объекти љиноят, неъмати љамъиятї ё давлатї ва њамчун муносибати давлат ба љинояткор.

Дар навбати худ кирдоре, ки аломатњои зарурии љиноятї-њуќуќї дорад, барои љавобгарии љиноятї ягона асос шуда метавонад. Агар љиноят воќеъ нашавад, пас њољат ба љавобгарии љиноятї намемонад. Љавобгарии љиноятї бояд аз љониби суд татбиќ шавад.

Њуќуќи љиноятї аз ду функсия - функсияњои муњофизатї ва танзимкунандагї иборатанд. Њар дуи ин функсияњои њуќуќи љиноятї ба якдигар алоќманданд ва якљоя моњияти механизми љиноятро танзим мекунанд.

Ѓайр аз ин, њуќуќи љиноятї функсияи тарбиявї низ дорад, ки тавассути мусодат кардан ба инкишофи шуури њуќуќии шањрвандон амалї карда мешавад. Бо роњи ќабули ќонунњои љиноятї давлат ба шањрвандон мефањмонад, ки чї гуна кирдорњо барои љамъият хавфнок мебошанд, ѓайр аз ин, татбиќи ќонуни љиноятї нафаќат ба шахсе, ки ќонун вайрон кардааст, балки ба дигарон низ таъсир мерасонад.

Таъиноти дигари њуќуќи љиноятї дар муњофизати љамъият аз љинояткорист.

Дар солњои соњибистиќлолии Љумњурии Тољикистон дар њама соњањои њаёти љамъият дигаргунињои азиме ба амал омаданд. Чунин њолат ба вазифањо ва таъиноти њуќуќи љиноятї низ таъсир расонид. Мисоли равшани ин дар мавриди аввал бо роњу усулњои љиноятию њуќуќї ба муњофизат гирифтани љамъият, њуќуќ ва вазифањои он, инчунин муњофизати баробари шаклњои гуногуни моликият мебошанд.

Ба ќавли дигар, вазифаи асосии њуќуќи љиноятї њифзи њуќуќ ва вазифањои инсон, њама шаклњои моликият, амнияти љамъиятї ва тартиботи љамъиятї, муњити атроф, асосњои сохти конститутсионии давлат аз кирдорњои љинояткорона ба шумор меравад.

Њамин тавр, њуќуќи љиноятї соњаи мустаќили њуќуќ буда, аз маљмўи меъёрњои њуќуќие иборат аст, ки дар онњо љиноят будани кирдорњои барои љамъият хавфнок ва татбиќ кардани љазо нисбат ба шахсони љиноят содирнамуда, инчунинасос, шарт ва тартиби љавобгарї барои љинояти мушаххас, тартиби таъин намудани љазо ва озод кардан аз љазо, тартиби сафарбар намудани ањли љамъият дар мубориза бар зидди љинояткорї, ислоњ ва аз нав тарбиякунии мањкумон нишон дода мешаванд.

Предмети танзими њуќуќи љиноятї муносибатњои љамъиятие мебошанд, ки онњо бинобар содир шудани љиноят пайдо мешаванд. Содиршавии љиноят далели њуќуќї буда, муносибатњои њуќуќи љиноятироба вуљуд меоранд.

Вазифаи њуќуќи љиноятї аз он иборат аст, ки пеш аз њама, њуќуќу озодињои инсон ва шањрванд, амнияти љамъиятї, сохти љамъиятї ва давлатї, моликият, ва умуман тартиботи њуќуќиро аз таљовузњои љинояткорона муњофизат намояд.

Дар баробари функсияњои муњофизатї њуќуќи љиноятї дигар вазифањои махсусро низ иљро мекунад, масалан, ислоњ ва аз нав тарбия кардани мањкумон, пешгирї кардани сар задани љиноятњои нав, тарбияи шањрвандон дар рўњияи иљрои бечунучарои ќонунњо ва эњтироми тартиботи њуќуќии муќарраршуда.

Њуќуќи љиноятї мисли дигар соњањои њукуќ сарчашмаи худро дорад. Сарчашмаи њуќуќи љиноятї танњо ќонуни љиноятї буда, дар Кодекси љиноятии Љумњурии Тољикистон таљассум ёфтааст.

Ба њуќуќи љиноятї њамчун соњаи алоњидаи илми њуќуќ принсипњои муайян хос аст.

Принсипњои њуќуќи љиноятї ѓояњои роњбарикунандае мебошанд, ки дар меъёрњои њуќуќ ифода шуда, тавассути ин меъёрњо инъикоси худро дар институтњо ва муќаррароти алоњидаи он меёбанд. Ба шумори ин принсипњо - принсипњои ќонуният, баробарї дар назди ќонун, ногузирии љавобгарї, љавобгарии фардї ва гунањкорї, адолат, инсондўстї, демократизм дохил мешаванд.

Принсипи ќонуният дар мубориза бар зидди љинояткорї ањамияти аавалиндараља дорад. Дар моддаи 20 Конститутсияи Љумњурии Тољикистон таъкид шудааст, ки «то эътибори ќонунї пайдо кардани њукми суд њељ кас гунањкор дониста намешавад».

Принсипи ќонуният дар он ифода меёбад, ки љавобгарии љиноятї бояд мувофиќ ба ќонуни љиноятї мавриди љазо ќарор дода шавад.

Принсипи баробарї дар назди ќонун чунин мазмун дорад, ки шахсоне, ки љиноят содир кардаанд, ќатъи назар аз љинс, нажод, миллат, забон, муносибат ба дин, мансубият ба њизбњои сиёсї, мањалли истиќомат ва ѓайрањо дар назди ќонун баробаранд ва бояд ба љавобгарии љиноятї кашида шаванд. Мувофиќи мазмуни принсипи ногузирии љавобгарї шахси љинояткарда њатман бояд тањти љазо ќарор гирад.

Моњияти принсипи љавобгарии фардї ва гунањкорї дар он ифода меёбад ки њар кас танњо ва танњо љињати кирдори шахсан содирнамулаи худ тањти љавобгарии љиноятї ќарор мегирад.

Шахс танњо барои он кирдори барои љамъият хавфнок ба чавобгарии љиноятї кашида мешавад, ки гуноњаш даќиќ муайян шуда бошад. Барои зарари бегуноњона расонидашуда ба љавобгарии љиноятї кашидани шахс мумкин нест.

Принсипи адолат дар моддаи 8 Кодекси љиноятии Љумњурии Тољикистон ифода ёфтааст. «Љазо ва чорањои дигари дорои хусусияти њуќуќии љиної, ки нисбати шахси љиноят содирнамуда татбиќ мешавад, бояд одилона бошад, яъне ба дараљаи хавфнокии љамъиятии љиноят, њолатњои содир намудани он ва шахсияти гунањкор мувофиќ бошад». Моњияти принсипи адолат дар он зоњир мешавда, ки њангоми таъини љазо суд бояд баъди тањлили объективонаи љинояти содиршуда ва шахсияти гунањкор ќарори дахлдор ќабул намояд.

Принсипи инсондўстї ба њамин мазмун аст, ки љазо ё чорањои дигари дорои хусусияти њуќуќи љиної, ки нисбат ба шахси љиноят содирнамуда истифода мешавад, маќсади озори љисмонї ва тањќири шаъну эътибори инсонро надорад. Ин принсип дар манъ намудани њукми ќатл ва ба озодии якумрї иваз кардани он ифода меёбад.

Давра ба давра ќабул гардидани ќонунњои авф, истифодаи институти мањкумкунии шартї ва пеш аз мўњлат озод намудан аз адои љазо низ исботи татбиќи амалии њамин принсип мебошанд.

Саволњо:

1) Масъалаи муњимтаринеро ном баред, ки њуќуќи љиноятї ба њалли он машѓул аст. 2) Вазифаи асосии њуќуќи љиноятї аз њалли кадом масъала иборат аст? 3) Предмети танзими њуќуќи љиноятиро кадом муносибатњо ташкил медињанд? 4) Сарчашмаи ќонуни љиноятї кадом санади меъёриву њуќукист? 5) Принсипњои њуќуќи љиноятиро шарњ дињед.

Дата добавления: 2015-11-16