Верабей.

Зафиксавана некалькі варыянтаў, адны з якіх можна класіфікаваць як карагодныя гульні,іншыя як карагодныя танцы, трэція па праве займаюць месца ў жанры танцаў. Амаль страціўшы татэмнае значэнне, “Верабей” часам выконваўся на вяселлях, але часцей проста на вячорках. Т.А. Бернштайм лічыць, што вобраз вараб’я ў мінулым быў звязаны са шлюбнай сымболікай і што падскокі, так характэрныя для гэтага танца, з’яўляліся пластычным кодавым знакам згоды на шлюб. Вядомы ў многіх раёнах Беларусі. Быў распаўсюджаны на Падзвінні, Падняпроўі, на Усх. і Пд.-Зах. Палессі; зафіксаваны таксама на тэрыторыі сучаснай Літвы пад назвай “Вірбяліс”.

Падчас 1-ай сусветнай вайны найбольш “прасунутыя” сяляне на выкананне такога старажытнага танца, як “Верабей” глядзелі ўжо даволі кпліва.

[2; с. 317], [8; с. 121], [9; с. 169], [10; с. 96, 99, 155, 314], [12; с. 106].

Абрадныя танцы калісьці былі прымяркаваны да пэўных падзей сямейнага жыцця ці да каляндарных святаў. У большасці страцілі сваю прымяркаванасць, выконваюцца “абы-калі” як побытавыя.

Лявоніха.

У шматлікіх варыянтах бытавала амаль паўсюдна на Беларусі. На Падзвінні “Лявоніхі” нават утвараюць асобную групу народнага харэаграфічнага мастацтва, якую складаюць: танцы тыпу кадрылі (Талачынскі раён), асобны тып з “Жаніцьбы Цярэшкі”, карагодна-гульнёвы тып (Ушацкі раён), сольна-гуртавыя варыянты (значна больш у раёнах, набліжаных да Магілёўшчыны), у парным і сольным выкананні (паўсюдна). “Лявоніхам” уласціва разнастайнасць прасторавага малюнку, у розным спалучэнні фігуры ўтвараюць шматлікія мясцовыя варыянты.

“Лявоніха” на Панямонні існуе паўсюдна, з рознымі вызначэннямі – танец, прыпеўкі, песня, найгрыш, скокі. Як танец пашырана ў розных формах: імправізаваная – сольныя, парныя, сольна-гуртавыя танцы; з устойлівай кампазіцыяй (танцы парныя – пераважна, парна-гуртавыя) і з рэгламентаванай лексікай; у шматлікіх варыянтах, лакальна-стылявых праявах, паэтычна-песенных версіях.

Выконвалася “Лявоніха” падчас прыгатавання вясельнага каравая, уласна на вяселлях - абавязкова, падчас каляднай гульні “Жаніцьба Цярэшкі”, якая ўзыходзіць да старажытных перадшлюбных рытуалаў. Е. Раманаў сцвярджае, што менавіта на калядных ігрышчах хлопцы пераважна выбіралі сабе нявест.

Лявоніха – жонка Лявона; назва танца яшчэ раз пераконвае ў яго першапачатковай шлюбнай прымеркаванасці (і прыпеўкі:

А Лявоніху Лявон палюбіў

Лявонісе чаравічкі купіў

Лявоніха – душа ласкавая

Чаравічкамі палясківае

Як я молада ў матулі была

Я як вішанька ў садочку цвіла

Як папала злому мужу-мужыку,

Сцерабіў мяне ў белую муку

А Лявоніха не жонка была,

Нямытаю мне сарочку дала.

Нямытаю, не качаную,

У суседа пазычаную)

Часам прыпеўкі былі даволі фрывольнымі.

У вясельнай “Лявонісе” першымі на танец у сярэдзіну кола выходзілі маладыя. Пасля іх танца ў скокі ўключаліся “вясельнікі”.

Танец быў настолькі папулярным і добра вядомым, што звесткі пра яго трапілі нават у літаратурны твор: “Лявоніху” таньчаць персанажы паэмы “Тарас на Парнасе”. Згубіўшы абрадную прымяркаванасць, “Лявоніха” таньчылася проста на “скоках” – вечарынах з музыкай, якія ладзіла моладзь перадшлюбнага ўзросту проста дзеля забавы; таксама на ігрышчах – вялікіх зборах моладзі, якія бывалі звычайна на вялікія святы.

Як частка танца (калена) “Лявоніха” ўвайшла ў склад шматлікіх кадрыляў. У 60-я гг ХІХ ст “Лявоніха” была яшчэ самым папулярным танцам (тадя яе звалі яшчэ “круцёлка”, ці “крутуха”). У канцы XIX ст “Лявоніху” таньчылі больш у сёлах, “куды не пранікла цывілізацыя”. Калі з памяці сельскіх музыкаў практычна зніклі беларускія традыцыйныя танцы, саступіўшы месца шматлікім полькам, “Лявоніху”, тым не менш, ведалі ўсе. У некаторых мясцовасцях на пач. ХХ ст “Лявоніху” зусім забылі, і вярнулася яна назад у вёску з горада, праз сялянскіх дзяцей, якія там вучыліся.

У 20-х гг ХХ ст, калі “старыя” танцы былі ўжо часткова забытыя, падвыпіўшыя бабкі, ідучы “у скокі”, плясалі звычайна менавіта “Лявоніху”.

[1; c. 197, 246], [2; с. 275, 291, 317, 379] [3; с. 119-120, 379], [5; с. 475, 478, 524, 561, 574, 592], [6; с. 522, 524, 526, 665-684], [7; с. 8, 9, 92, 129, 211, 256-257, 270, 272], [8; с. 121], [9; с. 114-116, 168], [10; с. 146, 148], [12; с. 298].

Качан.

Вядомы ў многіх раёнах Беларусі. Зафіксаваны на Панямонні, у Цэнтральнай Беларусі (пераважна), на Пд.-Зах. Палессі. Выконваўся пад прыпеўкі. У танцы рознымі пластычнымі рухамі імітавалі “завіванне качана” (абрастанне яго лісцем). Пэўна, магіяй падабенства танец вінны быў садзейнічаць добраму ўраджаю капусты.

[9; с. 116, 168-170], [12; с. 258].

Дата добавления: 2015-07-12