Бібліятэчнае краязнаўства — самастойная галіна бібліятэчнай дзейнасці і комплексная тэарэтыка-прыкладная дысцыпліна

Калі краязнаўства разглядаць як "метасістэму", то яе важнай часткай з’яўляецца бібліятэчнае краязнаўства, якое ўзнікла на падставе бібліятэчнай і краязнаўчай дзейнасці ў межах бібліятэчнага сацыяльнага інстытута. Бібліятэчна-бібліяграфічнае краязнаўства – адносна самастойная вобласць бібліятэчнай дзейнасці, накіраваная на задавальненне краязнаўчых патрэб грамадства сродкамі бібліятэк. "Бібліятэчнае краязнаўства" выкарыстоўваецца як абагульняючы тэрмін: для азначэння ўсёй краязнаўчай сферы бібліятэчнай дзейнасці (у гэтым сэнсе бібліятэчнае краязнаўства — гэта вобласць бібліятэчнай дзейнасці, накіраваная на задавальненне краязнаўчых патрэб сродкамі бібліятэк); для назвы яе навуковай падсістэмы (бібліятэчнае краязнаўства — гэта комплексная тэарэтыка-прыкладная дысцыпліна, якая вывучае краязнаўчую бібліятэчную дзейнасць як сістэму). Бібліятэчнае краязнаўства ўзнікла, калі з’явілася патрэба грамадства, сацыяльных груп, асоб у ведах, інфармацыі, дакументах аб вызначаным краі (або мясцовасці). Яго станаўленне і развіццё ажыццяўляецца ў межах бібліятэчнага сацыяльнага інстытута і адлюстроўвае ўнутраную структуру бібліятэчнай справы як базавай галіны і ўключае сферу практыкі, навукі, адукацыі, кіравання і друку. Такім чынам, бібліятэчнае краязнаўства ўяўляе сабой сістэмнае ўтварэнне, якое мае сваю сутнасна-функцыянальную структуру, у якую ўваходзяць базавая (практычная) падсістэма – краязнаўчая дзейнасць бібліятэкі і вытворныя ад яе інфраструктурныя віды дзейнасці: навукова-даследчая, вучэбна-выхаваўчая і арганізацыйна-кіруючая. Вось гэтыя інфраструктурныя падсістэмы "выходзяць" за межы бібліятэк, асноўнага звяна, цэнтра бібліятэчнага краязнаўства і лакалізуюцца, акрамя бібліятэк, у вышэйшых навучальных установах, вучылішчах, міністэрствах, упраўленнях культуры і г.д. На бібліятэчнае краязнаўства, як комплексную сферу бібліятэчнай справы, уплывае ўзровень развіцця яе тэорыі, гісторыі, методыкі і арганізацыі, бібліятэчнае краязнаўства выкарыстоўвае яе найбольш аптымальныя сродкі і формы дзейнасці. У межах бібліятэчнага інстытута сфарміраваліся аб’ект і суб’ект бібліятэчна-бібліяграфічнага краязнаўства. Аб’ект бібліятэчна-бібліяграфічнага краязнаўства — бібліятэка, яе дакументныя і бібліяграфічныя краязнаўчыя рэсурсы, кадры, матэрыяльна-тэхнічная база, органы кіравання. Суб’ектам бібліятэчна-бібліяграфічнага краязнаўства выступае мясцовая публічная бібліятэка (абласная, раённая, гарадская, сельская), якая знаходзіцца на тэрыторыі вызначанага края і выконвае адносна яго краязнаўчую функцыю.

Такая публічная бібліятэка выконвае краязнаўчую функцыю з улікам асаблівасцей гісторыі, эканомікі, прыроды, навукі, эканомікі, культуры, сацыяльнага жыцця края; ажыццяўляе збор, захаванне і шырокі доступ насельніцтва да краязнаўчых дакументаў і інфармацыі аб іх.

Краязнаўчая дзейнасць уваходзіць ва ўсе напрамкі і віды дзейнасці мясцовай публічнай бібліятэкі незалежна ад яе арганізацыйнай структуры. Публічная бібліятэка можа быць і аб’ектам краязнаўчай дзейнасці, краязнаўства вывучае ўсю сістэму бібліятэк края, а таксама асобную бібліятэку як духоўны і матэрыяльны аб’ект мясцовай культуры. Бібліятэчнае краязнаўства ўваходзіць у метасістэму "краязнаўства" як яе частка, таму краязнаўства "дэлегіруе" бібліятэчнаму краязнаўству свой краязнаўчы змест, структуру галіны, фарміруе краязнаўчыя патрэбнасці грамадства, якія бібліятэка дакументальна і інфармацыйна забяспечвае, фарміруе краязнаўчыя фонды, стварае бібліяграфічныя і фактаграфічныя базы даных аб краі, ажыццяўляе бібліятэчна-бібліяграфічныя і небібліятэчныя паслугі па краязнаўстве.

На бібліятэчнае краязнаўства ўплываюць наступныя асаблівасці краязнаўства:

1. Краязнаўчая дзейнасць уваходзіць у розныя галіны ведаў, прафесіі, установы, арганізацыі, у дзейнасць спецыялістаў розных профіляў — усё гэта ўплывае на комплексны характар бібліятэчнага краязнаўства.

2. Узаемазвязаныя прыметы краязнаўства (прасторавы і змястоўны) патрабуюць дакладнага азначэння змястоўна-тэрытарыяльных меж "свайго" краю ў краязнаўчай сферы бібліятэчнай дзейнасці.

3. Краязнаўства мае няпоўную сутнасна-функцыянальную структуру, у якой лепш сфарміраваліся падсістэмы навукі і практыкі, падструктуры адукацыі і кіравання яшчэ дакладна не вызначаны. Усё гэта ўплывае на бібліятэчнае краязнаўства, з аднаго боку, гэта выклікае незапатрабаванасць асобных напрамкаў бібліятэчнага краязнаўства; з другога боку — вядзе да пашырэння "поля" краязнаўчага ўздзеяння бібліятэк у дзяржаўным і грамадскім сектары краязнаўства, на тэрыторыі края наогул.

4. Ідзе працэс фарміравання патока краязнаўчых дакументаў не толькі ў краі, але і за яго межамі, што ўскладняе дзейнасць бібліятэкі па выяўленні, набыцці і фарміраванні краязнаўчага фонда. Пры адсутнасці гэтых дакументаў ці бібліяграфічных звестак аб іх зніжаецца якасць бібліятэчнага абслугоўвання і прэстыж мясцовай публічнай бібліятэкі як цэнтра бібліятэчнага краязнаўства.

5. Краязнаўчыя патрабаванні канцэнтруюцца ў гэтым краі, а не ў іншых рэгіёнах краіны, што прымушае мясцовыя публічныя бібліятэкі з асобай адказнасцю адносіцца да забеспячэння паўнаты збора і якасці адбора, захавання і прадстаўлення краязнаўчых дакументаў, а таксама інфармацыі аб іх.

Асноўныя задачы бібліятэчна-бібліяграфічнага краязнаўства:

1. Стварэнне банка даных краязнаўчых і мясцовых дакументаў. Выяўленне, устанаўленне месцазнаходжання, набыццё і забеспячэнне бібліяграфічнага апісання дакументаў, стварэнне базы даных бібліяграфічнай і фактаграфічнай краязнаўчай інфармацыі.

2. Бібліяграфічнае раскрыццё зместу краязнаўчых дакументаў незалежна ад месца іх захоўвання: арганізацыя даведачна-бібліяграфічнага апарату, стварэнне крыніц бібліяграфічнай інфармацыі.

3. Давядзенне да карыстальнікаў краязнаўчых і мясцовых дакументаў і інфармацыі аб іх з дапамогай бібліятэчна-бібліяграфічных сродкаў.

4. Распаўсюджванне інфармацыі аб краязнаўчых і мясцовых дакументах і краязнаўчых ведаў сярод насельніцтва, а таксама рэкламіраванне краязнаўчых збораў і інфармацыйных магчымасцяў сваіх бібліятэк.

Пералічаныя задачы даюць падставы для вызначэння краязнаўчай функцыі мясцовых публічных бібліятэк (абласной, раённай, гарадской, сельскай), якія ў агульнадзяржаўнай бібліятэчнай сістэме маюць асаблівавую сферу адказнасці, — краязнаўчую дзейнасць.

Краязнаўчая работа ажыццяўляецца бібліятэкай і ў бібліятэцы, што вызначае два кірункі ў бібліятэчным краязнаўстве:

І. Дзейнасць бібліятэк па такіх напрамках: выяўленне, набыццё ў фонд дакументаў, якія па зместу звязаны з краем, іх захаванне і папулярызацыя; стварэнне сістэмы каталогаў, картатэк, бібліяграфічных паказальнікаў на краязнаўчы фонд; краязнаўчае бібліятэчна-бібліяграфічнае абслугоўванне; метадычнае забеспячэнне іншых бібліятэк і інш. У межах гэтага кірунку бібліятэка ўсе свае намаганні накіроўвае на тое, каб знайсці і прадставіць чытачу краязнаўчы матэрыял, стварыць яму камфортныя ўмовы.

ІІ. Вывучэнне роднага краю, пошук новых матэрыялаў аб’яднаннямі краязнаўцаў, якія існуюць пры бібліятэцы. Бібліятэка ў гэтым выпадку з’яўляецца спонсарам, які прапанаваў сваё памяшканне і ажыццяўляе інфармацыйнае, бібліяграфічнае, метадычнае забеспячэнне пытанняў, якія распрацоўваюцца асабіста або калектыўна. Разам з тым усё больш бібліятэкараў вядуць даследчую работу па краязнаўстве, вынікам якой з'яўляюцца публікацыі, выступленні на навуковых канферэнцыях і інш. Гэты кірунак бібліятэчнага краязнаўства арыентаваны на атрыманне новых ведаў, першасных дакументаў, артыкулаў, тэзісаў, дакладаў і г.д.

Дата добавления: 2015-09-06