тапсырма.

1. Халықаралық экологиялық ынтымақтастықтағы Қазақстанның ролі.

2 тапсырма.

Оқулықтар мен материалдарды пайдаланып, халықаралық табиғат қорғау ұйымдары және олардың атқаратын қызметтері бойынша төмендегі кестені толтырыңыздар:

Халықаралық табиғат қорғау ұйымдары және қызметтері

Аталуы	Атқаратын қызметтері

Әдебиеттер:

1. Бейсенова Ә.Б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы,2004.

2. Оспанова Г., Бозшатаева К.С. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000ж.

3. Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995.

4. Е.М.Үпішев, С.Мұқаұлы Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау 2 тарау 28-49 беттер

Студенттердің оқытушылармен өздік жұмысы №12

Қазіргі таңдағы ғаламдық экологиялық мәселелер.

Мақсаты: Ғаламдық экологиялық мәселелердің салдарын талдау.

1.Өндіріс пен ауылшаруашылығының интенсивтілігіне байланысты экологиялық факторлар.

2.Қоршаған ортаның физикалық, химиялық және биологиялық ластануы және экологиялық генетикалық салдары.

3. Судың эвтрофикациясы. Эвтрофикацияны жылдамдататын элементтер

4. Аэротенк, метантек, биофильтрлер, биотоғандар, биорезервуарлар.

5. Орман ресурстарының мәселелері

Әдебиеттер:

1. Бейсенова Ә.Б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы,2004.

2. Оспанова Г., Бозшатаева К.С. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000ж.

3. Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995.

4. Е.М.Үпішев, С.Мұқаұлы Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау 2 тарау 28-49 беттер

Студенттердің оқытушылармен өздік жұмысы №13

Тұрақты дамудың әлеуметтік-экологиялық мәселелері.

Мақсаты: Әлеуметтік-экологиялық мәселелерді талдау.

1 тапсырма Төмендегі сұрақтар бойынша реферат жазыңыздар.

1. Әлеуметтік экологиялық дағдарыс және тұрақты даму.

2. Халық санының өсуі және оның сапалық өзгеруі.

3. Туылымға әсер ететін факторлар және отбасын жоспарлау.

4. Урбанизация мәселелері. Кедейшілік және кірістің теңсіз бөлінуі.

5. Энергетикалық кризис мәселесі., шешу жолдары.

6. Әлемдік өнім өндіру мәселесі. Ресурстық кризис.

7. Генофондтың өзгеруі, ортаның жалпы агрессивтілігінің өсуі, тірі организмдерге әсері.

Негізгі әдебиеттер:

Әдебиеттер:

1. Бейсенова Ә.Б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы,2004.

2. Оспанова Г., Бозшатаева К.С. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000ж.

3. Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995.

4. Е.М.Үпішев, С.Мұқаұлы Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау 2 тарау 28-49 беттер

Студенттердің оқытушылармен өздік жұмысы №14

Қоршаған ортаны қорғаудың принциптері мен әдістері.

1 тапсырма Төмендегі тақырыптар бойынша Эссе жазыңыздар

1. Қорық территориялары қоршаған ортаны қорғаудың формасы.

2. Ботаникалық бақтар, зоологиялық бақтар, табиғат ескерткіштері, қорықшалар.

3. Эндемик түрлер

4. Биосфералық резерваттар.

5. Қызыл кітап және оның биологиялық алуантүрлілікті қорғаудағы ролі.

6. Адамзаттың тұрақты дамуын қамтамасыз етудегі экологиялық білім мен ағартудың ролі.

2 тапсырма Экологиялық білім, экологиялық сана, экологиялық тәрбие, экологиялық мәдениет, экологиялық насихат ұғымдарын талдаңыздар.

Негізгі әдебиеттер:

1. Бейсенова Ә.Б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы, 2004.

2. Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995.

3. Оспанова Г., Бозшатаева. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000.

4. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. Алматы,«Ғылым», 1997, қаз.ауд. Көшкімбаев Қ.С.

5. Мәмбетқазиев Е., Сыбанбеков Қ. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Алматы, «Қайнар», 1990.

6. Жамалбеков Е.Ү., Білдебаева Р.М. Жалпы топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы, «қазақ университеті», 2000.

7. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. Алма-Ата, «Ана тілі», 1991.

8. Байтулин И.О. Экология Казахстана. Алматы, 2003.

Студенттердің оқытушылармен өздік жұмысы №15

Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға қатысты өзекті экологиялық мәселелері.

Мақсаты: ҚР экологиялық мәселелерінің шешілу деңгейін талдау.

1 тапсырма Төмендегі тақырыптар бойынша Эссе жазыңыздар.

1. ҚР табиғи ортасының дестабилизация процесі., себептері мен салдары.

2. Аралдың әлеуметтік экологиялық проблемалары.

3. Ядролық қару жарақты сынаудың адамзатқа әсері мен салдары.

4. ҚР территориясындағы әскери-сынақ полигондары. Невада-Семей анти ядролық қозғалысы.

5. Қоршаған ортаның жағдайын бағалау әдістері мен критериилері.

Әдебиеттер:

1. Бейсенова Ә.Б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы,2004.

2. Оспанова Г., Бозшатаева К.С. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000ж.

3. Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995.

4. Е.М.Үпішев, С.Мұқаұлы Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау 2 тарау 28-49 беттер

Студенттердің өзіндік жұмыстарының тақырыптары және тапсыру формасы

(Әр аптаның дүйсенбісі сағат 14.00. де 318 аудиторида)

Апта- лар	СӨЖ үшін тапсырмалар	Тапсыру формасы
	Экология және оның қысқаша даму тарихы. 2 сағат	Ауызша сұрау
	Особьтар экологиясы-аутэкология. 2 сағат	Ауызша сұрау
	Экологиялық факторлар және олардың классификациясы. 2 сағат	Реферат
	Популяция экологиясы-демэкология 2 сағат.	Реферат
	Бірлестіктер экологиясы-синэкология. 2 сағат.	Презентация
	Экожүйенің құрылу заңдылықтары. 2 сағат.	Презентация
	Биосфера және оның тұрақтылығы 2 сағат.	Баяндама
	Тұрақты даму концепциясы. 2 сағат.	Баяндама
	Тұрақты даму теориясының ғылыми талдауын жасаудағы халықаралық ұйымдар әрекеті 2 сағат.	Презентация
	Табиғи ресурстар оларды тиімді пайдалану тұрақты дамудың негізгі аспектісі ретінде. 2 сағат.	Презентация
	Биосфера тұрақсыздығының шығыуындағы антропогендік фактордың әсері. 2 сағат.	Баяндама
	Қазіргі таңдағы ғаламдық экологиялық мәселелер. (климаттың өзгеруі, озон қабатының жұқаруы, ш-лейттену, биологиялық алуантүрліліктің азаюы, Әлемдік мұхиттың ластануы т.б.), оның туындау себептері мен салдары 2 сағат.	Дискуссия
	Тұрақты дамудың әлеуметтік-экологиялық мәселелері.2 сағат	Дискуссия
	Табиғатты қорғау және тұрақты даму. 2 сағат	Дискуссия
	Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға қатысты өзекті экологиялық мәселелері. 2 сағат.	Дискуссия

СӨЖ тапсырмаларын орындау үшін мына әдебиеттер ұсынылады:

Негізгі әдебиеттер:

1.Р.С. Оразбаева «Экология негіздері», Астана-2003

2.Г.С.Оспанова «Экология», Алматы-2002

3.Бейсенова Ә.Б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы, 2004.

4.Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995.

5.Оспанова Г., Бозшатаева. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000.

6.Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. Алматы,«Ғылым», 1997, қаз.ауд. Көшкімбаев Қ.С.

7.Мәмбетқазиев Е., Сыбанбеков Қ. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Алматы, «Қайнар», 1990.

8.Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Алматы:Бастау,2003

9.Бейсенова Р.Р. экология және тұрақты даму пәнінен дәрістер жинағы Оқу құралы. Астана 2010 жыл.

10. Мұқаұлы С., Үпішев Е. Табиғат пайдалану экономикасы. Оқу құралы - Алматы: Экономика, 1999

Қосымша әдебиеттер:

1.Жамалбеков Е.Ү., Білдебаева Р.М. Жалпы топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы, «қазақ университеті», 2000.

2.Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. Алма-Ата, «Ана тілі», 1991.

3.Байтулин И.О. Экология Казахстана. Алматы, 2003.

4.Николайкин Н.И. и др. Экология М.: Дрофа, 2003.

5.Шилов И. А. Экология. М.: Высшая школа, 1997.

6.Христофорова Н.К. Основы экологии. Владивосток: Дальнаука, 1999.

7.Бродский А.К. Краткий курс экологии. СПб.: Изд-во С-Петербургского университета, 2000.

Ағымдық және аралық бақылау сұрақтары және пәнді оқытуды аяқтауға қатысты қорытынды бақылау материалдары.

1) Жыл мезгіл өгерістерінде эволюция процесінде негізгі реттеуші абиотикалық факторы:

a) Жауын, жаңбыр, қардың мөлшері

b) Күн ұзақтығының өзгеруі

c) Радиация

d) Температураның өзгеруі

e) Атмосфера қысымының өзгеруі

2) Организм таралу шегі немесе облысы дегеніміз:

a) ареал

b) зоогенді фактор

c) экологиялық ниша

d) экологиялық фактор

e) популяция

3) Тірі және өлі табиғат элементтері арасындағы өзара тұрақты қарым-қатынас негізінде біріңғай тұтастық құрайтын тірі ағзалар мен олардың мекендеу ортасының қауымдастығы:

a) экожүйе

b) популяция

c) агроценоз

d) биоценоз

e) биосфера

4) Эрозия түрлері:

a) улы

b) жел және су

c) техногендік

d) тұздылық және техногендік

e) желдік және тұздылық

5) Атмосфераға тасталынатын секунд бірлігіндегі үлкен көлемді қалдықтар:

a) периодтық

b) бір мезгілді

c) локолизацияланған

d) бір мезетті

e) үздіксіз

6) Гидропоника бұл:

a) энергия алу үшін суды қолдану

b) суаруға суды падалану

c) жануарларды тек қана сумен қоректендіру әдісі

d) астықтан жоғары өнім алудың бірден-бір жолы

e) ерітіндіде өсімдіктерді өсіру тәсілі

7) Өзінің масштабы мен таралуы бойынша ластану қалай бөлінеді?

a) Жергілікті,региональды және глобальды

b) Қалалық, республикалық

c) Мемлекеттік, әлемдік

d) Қалалық, әлемдік

e) Мемлекеттік, аймақтық

8) ҚР экологиялық кодексі қашан жарық көрді?

a) 09.01.2007

b) 11.11.2002

c) 15.05.1998

d) 30.04.1996

e) 03.12.2003

9) Ақтау қаласында АЭС-ң базасында теңіз суын тұшыландыратын завод қай жылы іске қосылды?

a) 1973 ж

b) 1996 ж

c) 1981 ж

d) 1955 ж

e) 1983 ж

10) Экология ғылымының зерттеу нысаны:

a) табиғи ресурстарды пайдалану

b) адамның қоршаған ортамен байланысы

c) биологиялық және гоеграфиялық микро және макрожүйелер мен оның уақыт пен кеңістікке қатысты тіршілік ырғағы

d) биоценоздағы өзгерістер

e) организмдердің бір-бірімен және қоршаған ортамен қарым-қатынасы

11) Дербес ғылым ретінде экология шамамен қаншасыншысы жылы қалыптасты?

a) 1860 ж

b) 1900 ж

c) 1854 ж

d) 1954 ж

e) 1904 ж

12) Бәсекелестік дегеніміз не?

a) Бір тұрдің өкілінің екінші бір түр өкілін қорек немесе тіршілік ортасы ретінде пайдалану арқылы тіршілік етуі

b) Жануарлардың орын ауыстыруы арқылы тұқымдарын кеңістікке тарату құбылысы

c) Екі түрге жататын организмдердің кеңістікте бір-біріне еш бір зиянын тигізбей керісінше, селбесіп пайдалы тіршілік етуі

d) Әр түрге жататын организмдер бір-біріне қолалы жағдай туғыза отырып, селбесіп тіршілік ету

e) Бір немесе бірнеше түрге жататын организмдердің өзара қорек, тұрағы т.б ресурстардың жетіспеушілік жағдайындағы қарым-қатынастардың көрінісі

13) Редуценттер немесе қайта қалпына келтірушілерге жатады:

a) жасыл өсімдіктер

b) жануарлар

c) паразиттер

d) микроағзалар

e) саңырауқұлақтар

14) Зат және энергия айналымы жүретін, барлық организмдер бірге қызмет ететін, бір-бірімен және қоршаған ортамен әрекеттесетін орта келесідей аталады:

a) экологиялық ниша

b) экологиялық жүйе

c) биоценоз

d) ареал

e) биогеоциноз

15) Ортаның микробиогендік биотикалық факторларына мыналар жатады:

a) микробтар мен вирустар

b) қоршаған орта

c) жан-жануарлар

d) жасыл өсімдіктер

e) адамзат

16) Ақыл-ой сферасы деп мына сфераны айтқан:

a) тропосфера

b) гидросфера

c) биосфера

d) атмосфера

e) ноосфера

17) Атмосфералық ауаның химиялық құрамына не кіреді?

a) 24%азот, 52% оттегі, 2,6% аргон

b) 2 1% азот, 79%оттегі

c) 78,08% азот, 20,94% оттегі,0,93% аргон

d) 65% азот, 14% оттегі, 0,03% аргон

e) 50%азот, 27, 25% оттегі, 2,6% аргон

18) Жер климатын құрастыратын атмосфера қабаты:

a) магннтосфера

b) мезосфера

c) ионосфера

d) стратосфера

e) тропосфера

19) Гидросфера дегеніміз бұл:

a) жердің сулы қабаты

b) мұхит және теңіз сулары

c) тірі организмдер мекендеген жердің беті

d) жердің газдық қабаты

e) бисфераның газдық қабаты

20) Халқаралық деңгейінде орындалатын мониторинг:

a) локальды

b) аумақтық

c) глобальды

d) ұлттық

e) болжамдық

21) Қазақстанның басты су артериясы:

a) Есіл

b) Жайық

c) Ертіс

d) Еділ

e) Сырдария

22) Биосфералық қорықтар туралы халықаралық конференцияда Севилья стратегиясы қай жылы қабылдады?

a) 1987 ж.

b) 1993 ж.

c) 1990 ж.

d) 1949 ж.

e) 1995 ж.

23) Табиғатты қорғау дегеніміз:

a) биосфера мен атмосфераны ластанудан қорғау

b) тазалығыш аппараттарды қолдана отырып қоршаған ортаны қорғай

c) экологиялық системада тепе-тендікті сақтау

d) қоршаған ортаның тазалығын айтамыз

e) қоршаған ортаны ластанудан қорғауға арналған жұмыстар жиынтығы

24) Зоохория дегеніміз не?

a) Жануарлардың орын ауыстыруы арқылы өсімдік тұқымдарын кеңістікке тарату құбылысы

b) Бір түрдің өкілінің екінші бір түр өкілін қорек немесе тіршілік ортасы ретінде пайдалану арқылы тірішілік етуі

c) Екі тұрге жататын организмдердің кеңістікте бір-біріне еш бір зиянын тигізбейкерісінше, селбесіп пайдалы тіршілік етуі

d) Бір немесе бірнеше түрге жататын организмдердің қорек, тұрағы т.б ресурстардың жетіспеушілік жағдайындағы қарым-қатынастардың кқрінісі

e) Әр түрге жататын организмдер бір-біріне қолайлы жағдай туғыза отырып, селбесіп тіршілік етуі,

25) Тұрмыста пайдалуна болған сарқынды сулар құрамында мыналар болады:

a) тұз қышқылы

b) тас, құм, топырақ

c) фенаминдер, беттік активті заттар (ПАВ), микроорганизмдер, қара және түсті металлургия өнімдері

d) сутегі пероксиді

e) жауын-шашын сулары

26) Транспирация коэффициенті дегеніміз не?

a) Бір мезгіл ішінде 1кг құрғақ затты жасау үшін ранспирациялайтын су мөлшері.

b) Физикалық ылғалдану коэффиценті

c) Экожүйенің суды атмосфераға бөлуін айтады

d) Оттекті траспирациялау коэффициенті

e) Затты ылғалдандыру кезіндегі транспирациялайтын заттыңт су мөлшері

27) Планета тұрғындарының санының көбеуі неге байланысты?

a) Бірқалыпты туылуы, өлудің азаюы және өмір сүрудің жалғасуы

b) Туылғандар мен өлгендер санының шектеп тыс көбеуі

c) Туылғандар мен өлгендердің төмендеуі

d) Туылғандардың төмендеуі және өлгендердің азаюы

e) Туылғандар мен өлгендер санының азаюы

28) Тірі және өлі табиғат элементтері арасындағы өзара тұрақты қарым-қатынас негізінде біріңғай тұтастық құрайтын тірі ағзалар мен олардың мекендеу ортасының қауымдастығы:

a) экожүйе

b) биосфера

c) агроценоз

d) биоценоз

e) популяция

29) Бір организмдер жиынтығының екінші организмдер жиынтығын белгілі бір реттілікпен алмастыру:

a) Популяция

b) Меморация

c) Литороль

d) Рекреация

e) Сукцессия

30) Биохимиялық циклмен биосферадағы тірі заттардың маңызды функциясы қамтамасыз етіледі. В.И.Вернадский осындай функцияның қанша түрін қарастырады?

a) 4

b) 6

c) 7

d) 5

e) 2

31) Су ресурстарына жатады:

a) атмосфералық және топырақтық ылғал турлері

b) құрамында су бар барлық ресурстар

c) жер асты су көздері бар су қоймалары

d) мұздықтардағы су ресурстары ғана

e) жер беткі су көздері ғана су ресурстарына жатады

32) Көмірқышқылдарың газдардың екі еселену нәтижесінде жердегі атмосфера температурасы қанша болады?

a) 20

b) Атмосфера температурасына әсер етпейді

c) 06

d) 2,9-4

e) 10

33) Ұлттық обьектіге қандай обьектілер жатады?

a) Жануарлар, өсімдіктер, космос кеңістігі

b) Әлемдік мұхит, Антарктида, жер қойнауы

c) Космос, атмосфералық ауа

d) Жер, су, жер қойнауы, атмосфералық ауа

e) Жер, су, жер қойнауы, жабайы жануарлар мен мемлекет территориясында кездесетін табиғи ортаның басқа элементтері

34) Ақтау қаласында АЭС-ң базасында теңіз суын тұщыландыратын завод қай жылы іске қосылды?

a) 1983 ж

b) 1955 ж

c) 1966 ж

d) 1981 ж

e) 1973 ж

35) Дербес ғылым ретінде экология шамамен қаншасыншы жылы қалыптасты?

a) 1904 ж

b) 1954 ж

c) 1854 ж

d) 1900 ж

e) 1860 ж

36) Жануарлардың мінез-құлығын зертейтін ғылым қалай аталады?

a) Этология

b) Зоология

c) Экология

d) Токсикология

e) Биология

37) Жарық сүйгіш өсімдіктердің түрлері қалай аталады?

a) Гигрофиттер

b) Сциофиттер

c) Гидрофиттер

d) Ксерофиттер

e) Гелиофиттер

38) Ортаның фитогендік биотикалық факторына мыналар жатады:

a) жасыл өсімдіктер

b) қоршаған орта

c) адамзат

d) вирустар мен бактериалар

e) жан-жануарлар

39) Популяцияға тән қасиеттер:

a) азық мөлшерінің жеткілікті болуы

b) жыртқыштық, бәсекелестік, паразитизм

c) тұрақты дене температураның болуы

d) өсу, даму, көбею,бейімделу, тіршілігін сақтау

e) ылғал, жарық, қорек жасап шығару

40) Энергия пирамидасы нені анықтайды?

a) жалпы құрғақ салмақты

b) Энергия ағынының қуатын немесе жылу энергиясын

c) Ярустылықты

d) Уақыт пен кеңістікті

e) Организмдердің жеке сандық көрсеткішін

41) Төмендегі аталған факторлардың қайсысы жасанды ластану көздеріне жатады?

a) Жер сілкіну

b) Автомобиль газдары, смог

c) Селдер

d) Вулкандар

e) Шаңды дауылдар

42) Жер климатын құрастыратын атмосфера қабаты:

a) тропосфера

b) мезосфера

c) магнитосфера

d) стратосфера

e) ионосфера

43) Атмосфераны ластаушы көздер былай бөлінеді:

a) тұрмыстық және ауылшаруашылық

b) жасанды және табиғи

c) газдық және қатты

d) ұйымдасқан және ұйымдаспаған

e) табиғаттық және антропогендік

44) Атмосфера ластануы:

a) өндірістік аумақтардың ластануы нәтижесі

b) атмосфераны оттегімен ластану нәтижес

c) құрылыстардың ластануы нәтижесінде

d) атмосфераның фреонмен ластануы

e) түрлі көздерден ластаушы заттар шығару нәтижесі

45) Адам денсаулығына зиянды әсер ететін факторлар арасында 1-орында тұр:

a) қоршаған орта

b) әртүрлі ластаушы заттар

c) психологиялық және әлеуметтік жағдай

d) өмір сүру салты

e) тұқым қуалайтын аурулар

46) Қазақстанның басты су артериясы:

a) Еділ

b) Жайық

c) Есіл

d) Ертіс

e) Сырдария

47) Биосфералық қорықтар туралы халықаралық конференцияда Севилья стратегиясы қай жылы қабылданды?

a) 1949 ж

b) 1993 ж

c) 1987 ж

d) 1990 ж

e) 1995 ж

48) Табиғатты қорғау дегеніміз:

a) биосфера мен атмосфераны ластанудан қорғау.

b) қоршаған ортаның тазалығые айтамыз.

c) экологиялық системада тепе-тендікті сақтау

d) қоршаған ортаны ластанудан қорғауға арналған жұмыстар жиынтығы.

e) тазалағыш аппараттарды қолдана отырып қоршаған ортаны қорғау.

49) Әртүрлі денелердің бетінің жарықты шағыластыру қабілеті қалай аталады?

a) Толеранттылық

b) Тотықтыру

c) Биолюминесценция

d) Тотқсыздандыру

e) Альбедо

50) Биологиялық тазартуды қандай қондырғылар қолданылады?

a) Аэротенктер және биофильтрлер

b) Циклонды аппарат

c) Аэратор және дозатор

d) Эксктратор және электрсезгіш

e) Вентилятор

51) Қышқыл жауын-шашынның пайда болуының негізгі себебі:

a) азоттың көбеюі

b) оттегінің көбеюі

c) темір қосылыстарымен ластану

d) күкірттің қос тотығымен ластануы

e) көмірқышқыл газының көбеюі

52) “Табиғат ресурстарын қорғау” түсінігі қашан пайда болды?

a) ҒТР даму периодында

b) 1930-1940 ж.ж

c) XIX ғ. аяғында

d) XX ғасырдың басында

e) Б.ғ 50-60 ж.ж.

53) Өзінің масштабы мен таралуы бойынша ластану қалай бөлінеді?

a) Мемлекеттік, әлемдік

b) Жергілікті, региональды және глобальды

c) Қалалық, республикалық

d) Қалалық, әлемдік

e) Мемлекеттік, аймақтық

54) Ортаның климаттық абиотикалық факторларына мынадай факторлар жатады:

a) ауа температурасы, ауа қысымы

b) жарық, температура, ылғалдылық, қысым

c) температура, ауа жібергіштік, су құрамы

d) ауаның газдық құрамы, тұздылық, ауа қысымы

e) су тұздылығы, теңіз бетінен биіктік, тұшылық

55) Зат және энергия айналымы жүретін, барлық организмдер бірге қызмет ететін, бір-бірімен және қоршаған ортамен әрекеттесетін орта келесідей аталады:

a) экологиялық жүйе

b) ареал

c) биогеоценоз

d) биоценоз

e) экологиялық ниша

56) Қышқыл жауын- шашынның пайда болуының негізгі себебі:

a) күкірттің қос тотығымен ластануы

b) темір қосылыстарымен ластану

c) азоттың көбеюі

d) оттегінің көбеюі

e) көмірқышқыл газының көбеюі

57) Денесінде саңылау жоқ, сабақта және жапырақта сужинау ұлпасы дамыған, денесі жуаң эпидермиспен жабылған, бул өсімдік қай тобқа жатады?

a) Эфимер тобына

b) Ксерофиттер тобына

c) Мезофиттер тобына

d) Гидрофиттер тобы

e) Эфемероидтар тобына

58) Гүлді өсімдіктер күндізгі кезде гүлдейді, бірақ түнде өз гүлдерін ашатын гүлдер бар. Түнгі уақытта гүлденуінің маңызы?

a) Осы өсімдіктерді осылай құдай жаратқан

b) Түгні орман мен бау-бақшаны өркендеуі

c) Түнгі бұнақденелерді тозандырушы ретінде пайдалану

d) Түнгі ылғалдылық пен суықты пайдаланады

e) Жарықтан сақтануы

59) Кай өсімдік топырақтын азот мөлшерінің қорсеткіші болып саналады?

a) Қатыр қайын

b) бежір, бидайлық

c) Қалақай, таңқұрай

d) Жолжелкен,қазтабан

e) Өгейшоп, сасықшоп, шаған

60) Экожүйенің органикалық заттарды түзушілер:

a) жануарлар популяциясы

b) продуценттер

c) редуценттер

d) консументтер

e) сапрофиттер

61) Экожүйе ішінде екі түрдің бір-бірімен пайдалы болып селбесуі:

a) коменсализм

b) жыртқыштылық

c) мутуализм

d) қорек үшін басекелестік

e) паразитизм

62) Экологиялық факторлар:

a) жиелікке тәуелді экологиялық фактордың әсері

b) ағзаға, популяцияға, бірлестікке, биосфераға ықпалын тигізетін табиғи ортаның әр бір жеке құрамды бөлшектерінің жиынтығы

c) жиелікке тауелді фактордың әсері

d) тұқымқуалау реакция нормасы, тауелді ағзаның мүмкіншілігі

e) дурыс жауабы жоқ

63) Төменгі сатыдағы көленке сұйгіш ормандар, тереңсулы өсімдіктер:

a) факультативті гелиофиттер

b) сциофиттер

c) түн суйгіш

d) жарық сүйгіш

e) гелифитттер

64) Су жағалауында, жартылай суға батырылған сулы жер үстінде өсетін өсімдіктер:

a) гигрофиттер

b) гидрофиттер

c) ксерофиттер

d) гидатофиттер

e) мезофиттер

65) Атмосферадағы азот мөлшері:

a) 90%

b) 20%

c) 78,1%

d) 70,5%

e) 65,8%

66) Қышқыл топырақта өсетін өсімдіктер:

a) дурыс жауабы жоқ

b) индиффералды

c) базифильды

d) бейтафилды

e) ацидофилды

67) Түған және өлген дара саны бірдей болған популяция:

a) географикалық популяция

b) дурыс жауабы жоқ

c) қалыпты популяция

d) өсетін популяция

e) қысқаратын популяция

68) Популяцияның минималды өмір сүру бейімі:

a) белгілі бір ортада даралардың минимальды саны

b) ұзақ мерзім бойы тіршілік етуіне кажжетті популяцияның минималды саны

c) бір уақыт арасында өлген дара саны

d) дурыс жауабы жоқ

e) популяцианың минимальды саның анықтау

69) Фазалық өзгерістер ең бірінші рет пайда болды:

a) Солтүстік бағыда

b) Африкалық пілде

c) шегірткеде

d) дурыс жауабы жоқ

e) тарақандарда

70) Өз өзімен реттелуі, ол-

a) жеке түрдің жалпы тенденциясы

b) ағзалардың өміріндегі ар уақытта өзгеруінің шарты бейімделушілігң

c) жеке меншік реттелудің механизімінің көмегімен, тірі жүйедегі тенденциясы, солармен бірге популяцияның ішкі тұрақтылығын сақтау және жеке тұрдің жалпы тенденциясы

d) жеке меншік реттелудің механизмінің көмегімен, тірі жүйедегі тенденциясы, солармен бірге популяцияныњ ішкі тұрақтылығын сақтау

e) дурыс жауабы жоқ

71) Популяция санынын эксподенциально көбеюі (яғни популяция саны өседі):

a) тамақты шектеген кезде және тек қана жыртқыштар болмағанда

b) тек зертханалық шартта

c) тек қана жыртқыштар болмағанда

d) жаңа мекендеу орның меңгергенде

e) тамақты шектеген кезде

72) Популяцияның жас даралары популяцияның санының кандай мөлшерін құрайды?

a) дурыс жауабы жоқ

b) Популяция санының өсуін құрайды

c) Өсудің нақты заңдылығы байкалмайтын популяцияны құрайды

d) Бір қалыпта болатын популяцияны құрайды

e) Саны азаятын популяцияны құрайды

73) Популяцияны сипаттаитын белгілері:

a) дурыс жауабы жоқ

b) кез келген экожүйеден турады

c) бір түрдің дараларынан турады

d) әр түрге жататын дараларынан турады

e) бір аймақта мекендейтін бір түр даралардан турады

74) Ашытқы популяциясын пробиркаға сінімді ортаға қүйѓанда, популяция саны ақырын көбееді, одан кейін өте тез көбею процесі басталады, сонаңсон өсуі біртіндеп ақырындайды. Бұл ненің салдары?

a) Метоболизм өнімінің жинақталуы

b) Сінімділігінің таусылуы

c) Бүкіл өмірлік процессі тепе-теңді болуы

d) Көбею жылдамдығы төмендейді

e) Жасушаның ескіруі

75) Популяция -бүл:

a) бір мекен ортада тіршілік ететін бір-үш түр ағзаларының тобы

b) бір аймақта тіршілік ететін бір түр ағзалар тобы

c) бір мекен ортада тіршілік ететін әр түрге жататын ағзалар тобы

d) сыртқы ортамен байланысты ағзалар бірлестігі

e) бір мекен ортада тіршілік ететін бір-бірімен оқшауланбаған бір түр ағзалар тобы

76) Популяция мөлшерінің азаю салдары:

a) эмиграция және өлім

b) эмиграция

c) тіршілік күрес

d) дурыс жауабы жоқ

e) өлім

77) Дәрнәсілдерінің ие денесінде дамып, ересек даралары еркін өмір сүретін бүнақденелілер:

a) паразитоидттер

b) микропаразиттер

c) макропаразиттер

d) симбионттер

e) мегапаразиттер

78) Ерекше қорғалатын табиғи территориялардың қандай формасың түсініктемесі берілген: " Негізінен халықтың үймдастырлған демалысына қолданатын салыстырмалы түрде жеңіл қорғалатын режимі бар территориялар ерекше эстетикалық экологиялық қүндылыктарымен ерекшеленеді".

a) Дендрологиялық саябақ

b) Табиғи ұлттық саябақ

c) Қорық

d) Қорғалым

e) Жаратылыс саябағы

79) Биосфераның негізгі тірі массасын құрайтындар:

a) зоопланктон

b) бактериялар

c) жануарлар мен бактериялар

d) жануарлар

e) өсімдіктер

80) Биосфера құрамы:

a) тек тірі және биогенді заттар

b) биогенді заттар мен биокосты денелер

c) тірі заттар, биогенді заттар мен биокосты денелер

d) тек тірі заттар мне биокосты денелер

e) тек тірі заттар

81) Түр аралық бәсекелестің мысалы болып табылады:

a) дурыс жауабы жоқ

b) тышқан тәрізді кемірушілер мен тұлкілер арасындағы қарым-қатнас

c) қасқырлар арасындағы қарым -қатнас

d) арыстан мен піл арасындағы қарым- қатнас

e) ағзадағы иесі және паразиттік құрттар арасындағы қарым-қатнас

82) Табиғи ортанын барлық өзгерістермен, жағдайына бақылау жасап баға беру қалай аталады:

a) стандарттау

b) мониторинг

c) модельдеу

d) жоспарлау

e) болжам

83) Экология ғылымының неше аспектесі бар:

a) 3

b) 2

c) 4

d) 5

e) 1

84) Бірлестіктер алып жатқан табиғи тіршілік кеңістігі қалай аталады:

a) биота

b) экожүйе

c) ареал

d) биоценоз

e) биом

85) Экологиялық ойлаудың қазіргі кездегі мәні:

a) қоршған ортаны жақсарту

b) жан- жануарларларды көбейту

c) тіршілікті қамтамасыз ету

d) экономикалық пайданы азайтып, табиғи байлықты қажетті мөлшерде ғана пайдалану

e) табиғатты пайдалана отырып, байлықты көбейту

86) Адамдардың саналы іс- әрекеттері негізгі анықтаушы фактор болып табылатын, биосфераның даму кезені қалай аталады:

a) ноосфера

b) мезосфера

c) антропосфера

d) тропосфера

e) техносфера

87) Иесін мекен ететін ағзалар қалай аталады:

a) гидробионт

b) аэробионт

c) педабионт

d) эдафобионт

e) эндобионт

88) Экологиялық фактор тұжырымдамасын көрсетіңіз:

a) табиғаттағы заттар және энергия айналымы

b) организмге әсеріңін тигізетін орта элементі

c) өсімдік дамуына әсер ететін топьфактың құрамы

d) биосферада заттар айналымыныњ бұзылуы

e) жануарларға күрі әсер ететін су ортасы элементі

89) Пойкилотермді организмдер:

a) жєндіктер

b) адамзат

c) суық қанды жануарлар

d) жануарлар дүниесі

e) жылы ќандар жануарлар

90) Бактериялар мен саңырауқулақтар көбенесі:

a) фотофильдер

b) өндірушілер

c) бірінші ретті тұтынушылар

d) ыдыратушылар

e) екнші ретті тұтынушылар

91) Су ортасын ластаушылардың қайсысы ағзаларға көбірек зиян келтіреіді?

a) Шайынды сулардың түсуі

b) Мал шаруашылық өнімдері

c) Ядохимикатардын өзен және көл суларымен шайылуы

d) Мұнай және мұнай өнімдерінің тұгілуі

e) Газ түтіндқалдықтар

92) Озон қабатының биосфера тіршілігі үшін қажетті жағдай, себебі?

a) СО₂түзілуіне әсер етеді.

b) Атмосфераның ластануына кедергі жасайды.

c) Ол космостық сәулелену нәтижесінде қалыптасады.

d) Ултра күлгін сәулелердің өтуіне кедергі жасайды.

e) Космостық сәулелену нәтижесінде қалыптаспайды.

93) Атмосферада көмір қышқыл газы, кұйе және басқа да қатты бөлшектердің жиналуына пайда болатын "Парниктік эфект" қандай өзгеріске әкеледі?

a) Биосферада өзгеріс тумайды.

b) Атмосфера кұңгірттеп, жер шары суығады.

c) Озон қабаты нашарлайды.

d) Температураның жоғарлауынан биосферада тіршілікке қолайсыз өзгерістер туады.

e) Жер бетінде орташа температура жағарылып, климат жақсарады.

94) Судың бетінде еркін жүзетін ағзаларды атаныз:

a) гигрофит

b) гидробионт

c) ксерофит

d) планктон

e) мезофит

95) Саңдық пирамидада ережесі бойынша қоректік тізбектегі даралардың саны әрбір буын сайын қалай өзгереді:

a) көбейеді

b) хаосты тұрде өзгереді

c) азаяды

d) өзгермейді

e) циклдік тұрде өзгереді

96) Биологиялық бір түрдің басқа түр арқылы таралуы байланыстың қандай тұріне жатады?

a) Фориктік байланыс

b) Топикттік байланыс

c) Трофиктік байланыс

d) Араласпа байланыс

e) Фабриктік байланыс

97) Ауыз суды залалсыздандырудың қандай әдісі экологиялық қауіпсіз?

a) Хлорлау

b) Калий пермаганатымен өндеу

c) Флотация

d) Техникалық фильтерлеу

e) Озонмен өндеу

98) Сауысқандар түяқты жануарларға оларға қауіп туып түрғандығын хабарлайды. Бүл өзара қарым -қатынастың қай типіне жатады?

a) Нейтрализм

b) Түр аралық өзара көмек

c) Симбиоз

d) Мутуализм

e) Жыртқыштық

99) Бәсекелестікке қайсысы мысал бола алады?

a) Ағаштар мен саңырауқүлақтар

b) Акула және жабысқақ балық

c) қыналар

d) қайын ормандағы шырша

e) Барлық келтіріген мысалардар

100) Төмендегі ағзалардың ішіндегі консументерге жатпайтынының атаныз:

a) бақа

b) қумырсқа

c) жылан

d) дәрілік алтей

e) қоныз

Иллюстративті материалдар:

Дата добавления: 2015-07-26