Аралық бақылау сұрақтары

1. Алқабилер сотының пайда болуының тарихи тамырлары. Европадағы абсолютизм және феодализм кезеңіндегі сот жүйесінің ерекшеліктері.

2. Соттардың билік жүйесіндегі орны мен мәртебесі. Сот өндірісіне халық өкілдерінің қатысу қажеттілігі. Алқабилердің сот өндірісіндегі алғашқы тәжірибесі.

3. Алқабилер демократиялылықтың элементі.

4. Қазақстандағы билер сотының табиғаты. Билер сотында істі қараудың ерекшеліктері.

5. Кеңес одағы кезеңіндегі сот өндірісі. Кеңестік сот өндірісіндегі халық өкілдерінің қатысуы және олардың әділ төреліктегі орны.

6. Кеңестік халық өкілдерінің құқықтық мәртебесі.

7. Кеңестік сот өндірісіндегі халық өкілдерінің қажеттілігі.

8. Қазіргі кездегі Қазақстандағы алқабилер сотынын енгізу алдындағы туындаған мәселелер.

9. Сот төрелігін жүзеге асыруда халық өкілдігі және оның тарихи тамырлары.

10. Халық өкілдерінің қатысуымен сот төрелігін жүзеге асырудың әлеуметтік-психологиялық және адамгершілік аспектілері.

11. Сот өндірісіне халық өкілдерінің қатысу мақсаттары мен міндеттері: сот билігін жүзеге асыру аясында әлеуметтік бақылау, сот шешімдерін адамгершілік тұрғыдан қорғау және т.б.

12. Әділ төрелікті жүзеге асыруда халық өкілдерінің қатысу нысандары.

13. Сот өндірісіне халық өкілдерінің қатысу нысандарының көптүрлілігі.

14. Жарыссөз қағидасы – алқабилер сотындағы негізгі қағида.

15. Жарыссөз қағидасының мазмұны және оның іс бойынша объективті шындықты анықтаумен ара қатынасы.

16. Жарыссөз процесінде соттың орны. Аталған мәселелерді шешуде көзқарастың әртүрлілігі.

17. Алқабилер сотының қызметінде жарыссөз қағидасының көрінісі.

18. Сот отырысында соттың жеке ынтасы бойынша алдын ала тергеудегі олқылықтарды толтыруға құқығының шектелуі.

19. Тараптардың дәлелдемелерді ұсынғанда және сараптағандағы белсенділігі.

20. Процестің салдарына тараптардың көзқарасының ықпалы.

21. Алдын ала тыңдаудың мақсаты.

22. Алдын ала тыңдауға қатысатын тұлғалар және олардың құқықтары мен міндеттері.

23. Айыпталушының істі алқабилер сотының қарастыруына байланысты мақсаттарын анықтау.

24. Айыпталушыларға алқабилер сотының негізгі ережелерін және соттың үкіміне шағымдану тәртібін түсіндіру.

25. Істі сотта қарастыру тәртібінің еркін таңдалуы ғылыми және тәжірибелік мәселе ретінде.

26. Мүмкін болатын дәлелдемелер жөнінде дауларды шешу тәртібі және негізі.

27. Тараптардың ұсынымдарға рұқсат беруі.

28. Алдын ала тыңдау нәтижесі бойынша судьяның шығаратын шешімі және оған шағымдану тәртібі.

29. Таңдау тәртібі-тәуелсіз алқабилер алқасының құрылу кепілі ретінде.

30. Алқабилерді іріктеу тәртібі.

31. Алқабилер алқасын құруға қажетті мәліметтер көлемі мен сипаттамасы. Олардың сотталушының кінәлілігі жөнінде мәселенің шешілуіне ықпал ететін көзқарастарын анықтау. Алқабилер алқасының құрылуында тараптар мен төрағалық етушінің ролі.

32. Алқабилер сотында дәлелдемелерді сараптаудың ерекшелігі.

33. Істің фактілік жағдайларын сараптаудың шектері мен пәні.

34. Дәлелдемелерді сараптау тәртібін анықтау.

35. Тараптардың дәлелдемелерді ұсынуы. Дәлелдемелерді сараптау барысындағы алқабилердің құқықтары.

36. Сот тергеуінде төрағалық етушінің құқықтары мен міндеттері.

37. Әрекеттегі қылмыстық іс жүргізушілік заңнамасы бойынша қысқартылған алдын ала тергеу тәртібінің мүмкіндігі.

38. Алқабилер сотында тараптардың жарыс сөзінің ролі. Жарыс сөздің қатысушылары.

39. Ораторлық өнер әдістерінің алқабилерде оң көзқарас қалыптасуына ықпалы. Тараптардың мәтіндерінің мазмұнына байланысты шектеулер.

40. Алқабилер алқасымен шешілуге жататын сұрақтар қою тәртібі.

41. Сұрақтарды қою кезіндегі тараптардың құқықтары. Төрағаның міндеттері. Сұрақ парағының құрылуы және бекітілуі.

42. Алқабилердің материалдық және қылмыстық іс жүргізу құқығының нормаларын түсіну мәселесі. Бұл мәселенің әділ төрелікке жетуде маңыздылығы. Мәселені шешуде төрағаның соңғы сөзінің ролі. Соңғы сөздің мазмұны мен құрылымы.

43. Алқабилердің заңның мазмұнына байланысты талқылау сұрануға құқығы.

44. Төрағалық етуші судьяның заңды талқылауы және тараптардың соттағы сөздеріне түсіндірме беруі.

45. Шешім шығаруда алқабилердің кеңесу тәртібі. Алқабилердің көпшілік дауысы бойынша шешім шығару тәртібі.

46. Алқабилердің сот залына шешім шығару үшін қосымша мәліметтер мен түсіндірме алуғы қайта келу мүмкіндігі.

47. Айыптау немесе ақтау шешімдері. Олардың іс бойынша одан кейінгі маңыздылығы.

48. Төрағалық етуші судьяның алқабилердің айыптау шешімімен келіспеу құқығы. Мұндай келіспеушіліктің негіздемесі мен салдары.

49. Сот талқылауы қорытындысында қабылданатын шешімдер.

50. Сот талқылауының аталған кезеңінің ерекшелігі.

51. Алқабилердің қарауына жатпайтын жағдайларды талдау. Сот талқалауының осы бөліміне қатысты тараптардың құқықтары.

52. Алқабилердің сұрақ парағында қойылған талаптары жөнінде шешімге күмәндануға тыйым салу. Сот талқылауының осы кезеңіндегі тараптардың сөздерінің мазмұны.

53. Алқабилердің шешімінің негізінде қабылданған үкімнің ерекшелігі.

54. Судьяның қылмыстық істі тоқтату жөніндегі қаулысы. Алқабилер сотында қылмыстық істі тоқтатудың ерекшеліктері.

55. Шағымдану құқығының субъектілері. Шағым беру тәртібі.

56. Қылмыстық істі тоқтату қаулысына шағымдану. Шағымды кассациялық және қадағалаушылық тәртіппен қарастыру тәртібі.

57. Шағымды кассациялық және қадағалаушылық тәртіппен қарастыру кезіндегі тараптардың құқықтары.

Тақырып бойынша негізгі және қосымша әдебиеттер әдебиеттер:

1. Абиль Еркин, Аманжол Кузембайулы «История государства и права в древнем и раннесредневековом Казахстане», Петропавловск, 1999г.;

2. Алиев М., деятельность суда биев и казиев в Казахстане, Суды и их роль в укреплении государственной независимости. Астана – 2001;

3. Бернэм. У. Суд присяжных заседателей. Москва. 1995;

4. Боботов С.В., Суд присяжных: История и современность. Независимое издательство «Манускрипт», М.1992;

5. Жалыбин С. М. Суд присяжных в Казахстане: состояние проблемы. Российский судья, научно-практическое и информационное издание, №2-2003г;

6. Введение суда присяжных в Республике Казахстан: вопросы теории и практики. Материалы круглого стола. Алматы.2005.-150 С.

7. История Казахстана. Очерк. Алматы, 1993г.;

8. История Казахской ССР с древнейших времен до наших дней: в 5т. Алма-Ата, 1979. Т.2.;

9. Когамов М.. Справедливость, доверие и компетентность, Казахстанская правда, 19.01.2005;

10. Конституция Республики Казахстан. Алматы, 2001;

11. Концепция участия присяжных заседателей в уголовном судопроизводстве Республики Казахстан, «Предупреждение преступности» №1, 2003;

12. Канафин Д.К. Гарантии прав личности в уголовном судопроизводстве. Алматы.2003.- 168 С.

13. Ларин. А. М. Из истории суда присяжных в России. Москва.1995г;

14. Мами К. Материалы научно-практической конференции «Судебно-правовая реформа: проблемы и перспективы законодательного обеспечения, 2003г.;

15. Материалы Международной научно-практической конференции (вопросы и пути реализации создания института суда присяжных в РК), Алматы, 2002г.;

16. Михайловская И.Б. О положении личности в англо-американском уголовном процессе. М.: Госюриздат, 1961.;

17. Нарикбаев М., Казахстан намерен возродить особенности национального правосудия, Комсомольская правда, №244 (675);

18. Нарикбаев М.. Пояснительная записка к законопроектам «О присяжных заседателях судов Республики Казахстан» и «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты по вопросам рассмотрения уголовных дел судом с участием присяжных заседателей»

19. Нарикбаев М. «Лед тронулся господа присяжные», Мегаполис, События недели, №2;

20. Нарикбаев. М. Интернет-газета. «Gazeta.kz»;

21. Нарикбаев М., По стопам англосаксов, Казахстанская правда, №37;

22. Нарикбаев. М. Суд присяжных – реальность. Известия Казахстан, №237 (1022);

23. Немытина М.В. Российский суд присяжных, М.1995г.;

24. Новое поколение, 14.01.05, №02 (346) Правосудие - в руки народа. «Закон и правосудие», №5(48);

25. Перспективы введения суда присяжных в Казахстане. – Алматы, Юрист 2003г;

26. Проект Закона Республики Казахстан «О присяжных заседателях судов Республики Казахстан»

27. Стифен Дж. Ф. Очерк доказательственного права. СПб., 1990г;

28. Сухарев А.Я. Правовые системы Европейских стран мира. М, 2001г;

29. Тейман Стивен Возрождение народного участия в отправлении правосудия в современных правовых системах. «Юрист», №9, 2004г.

30. Толеубекова Б.Х. Вердикт сердца. Мнение присяжных заседателей может серьезно повлиять на приговор суда. Юридическая газета. 2002. 16 окт.

31. Уолкер. Р. Английская судебная система. Москва. 1980г.;

32. Шурыгин А. За пять лет суд присяжных дошел до девяти регионов. Российская юстиция. 1998, № 12, г;

33. Юрченко Р.. «К верховенству закона, а не эмоций» Казахстанская правда, №35, 02.2005г;

34. Яневич-Яневский П. О введении, развитии и современном состоянии суда присяжных во Франции // Юридические записки. Т. 3.

35. Алексеева Л. Действительные или мнимые противоречия // Российс­кая юстиция. 1995. № 6.

36. Алексеева Л. Б., Вицин С. Е., Куцова Э. Ф., Михайловская И. Б, Суд присяжных. Пособие для судей. М., 1994.

37. Веризм Уильям. Суд присяжных заседателей. М, 1991.

38. Бобригцев-Пушкин А. М. Эмпирические законы деятельности русского суда присяжных. М., 1896.

39. Бойко А.Д. Третья власть (Очерки о правосудии, законности и су­дебной реформе 1990—1996 гг.). М., 1997. Гл. VI.

40. Ветрова Г. Н. Суд присяжных и проблемы уголовного судопроизвод­ства // Вестник МГУ. Серия 11. Право. 1999. № 3.

41. Гуценко К. Ф. Суд присяжных; панацея или иллюзия // Вестник Верховного Суда СССР. 1991. № 3.

42. Гуценко К. Ф., Темушкин О.П. Реформа, ведущая назад // Россий­ская Федерация. 1995. № 8.

43. Гуценко К. Ф. Суд присяжных // Российская юридическая энцик­лопедия. М., 1999.

44. Джаншиев Г. Основы судебной реформы (к 25-летию нового суда). Историко-юридические этюды.

45. Дискуссия о суде присяжных в журнале "Век XX и мир". 1988. № 22.

46. Кони А. Ф. Отцы и дети судебной реформы. М., 1918.

47. Ларин А. М. Из истории суда присяжных в России. М., 1995.

48. Летопись суда присяжных (прецеденты и факты) // Российская юс­тиция. -1994. № 6, 8; 1995. № 2, 6, 9.

49. Пашин С. А. Судебная реформа и суд присяжных. М., 1995. Петрухин И. Л. Правосудие: время реформ. М.: Наука, 1991.

50. Радушная Н.В. Зачем нам нужен суд присяжных. М., 1995.

51. Рассмотрение дел судом присяжных: Научно-практическое пособие // Отв. ред. В. М. Лебедев. М., 1998.

52. Суд присяжных: возвращение в Россию // Российская юстиция. 1995.С.8.

53. Шурыгин А. Защита в судопроизводстве с участием коллегии при­сяжных заседателей // Российская юстиция. 1997. № 8, 9.

54. Шурыгин А. П. Правоприменительная практика рассмотрения дел с участием коллегии присяжных заседателей // Бюллетень Верховного

Модульдің қысқаша сипатттамасы

Пәнді игеру барысындағы білімдер жүргізіліп жатқан сот реформаларын және соттарда алқа заседательдерімен қатысу тәжірибесін талдауға негіз береді. Және де бұл арнайы курс азаматтық және қылмыстық іс жүргізу, мемлекеттік аппараттағы реформаларға арналған арнайы курстарды игеруге септігін тигізіп, алғышарты бола алады.

Курстың мақсаты алқа билер сотының қалыптасу тарихын қарастыру болады.

Курстың міндеттері:

- сот билігінің құрылысы және ондағы реформалар жайлы түсінік беру;

- алқа билер қатысуымен жүргізілетін істер жүргізу ерекшеліктерін оқыту;

- алқабилер сотының шешемдерін қарастыру;

- алқабилер қабылдаған шешімдердің объективтілігіне кепілдіктерді қарастыру.

Алқабилер сотының модельдерін тізбекті түрде қарастыру: алқабилер сотының континенталдық және класикалық үлгілерінің ерекшеліктері және тарихи алғышарттары; Қазақстандағы алқабилер сотының қазіргі кезеңдегі ахуалы және т.б.

Оқытушы туралы мәліметтер

Лектор – аға оқытушы, құқық магистрі А.Р.Турабаев

Семинарист-аға оқытушы, құқық магистрі А.Р.Турабаев

Ғылыми қызығушылығы – ҚР мемлекет және құқық тарихы, шетелдердің мемлекет және құқық тарихы, саяси және құқықтық ілімдер тарихы, құқық философиясы, мемлекет және құқық теориясының мәселелері.

Меңгеретін тілдері – орыс, түрік тілдері.

Мемлекет және құқық теориясы мен тарихы кафедрасы Қорғалжын тас жолы 8, ҚазГЗУ ғимаратының 226 кабинетінде орналасқан, байланыс телефоны

70-30-26

Модульдің пререквизиттер

«Алқа билер соты» курсын меңгеру үшін келесі пәндерді игеру қажет:

1. Мемлекет және құқық теориясы.

2. ҚР мемлекет және құқық тарихы.

3. Шетелдердің мемлекет және құқық тарихы

Модульдің постреквизиттер

1. Салыстырмалы құқықтану.

2. Саяси және құқықтық ілімдер тарихы.

3. Салалық заң ғылымдары.

Модульдің қысқаша сипатттамасы

Пәнді игеру барысындағы білімдер жүргізіліп жатқан сот реформаларын және соттарда алқа заседательдерімен қатысу тәжірибесін талдауға негіз береді. Және де бұл арнайы курс азаматтық және қылмыстық іс жүргізу, мемлекеттік аппараттағы реформаларға арналған арнайы курстарды игеруге септігін тигізіп, алғышарты бола алады.

Алқабилер сотының модельдерін тізбекті түрде қарастыру: алқабилер сотының континенталдық және класикалық үлгілерінің ерекшеліктері және тарихи алғышарттары; Қазақстандағы алқабилер сотының қазіргі кезеңдегі ахуалы және т.б.

Саяси - әлеуметтік ортаның өзгеруі, мемлекетіміздің демократия жолындағы қол жеткізген жетістіктері мен бүгінгі заман талабы алқа билер сотының жұмыс істеуін яғни, сот төрелігін алқа билердің қатысумен іс жүргізу арқылы дамытуды қажет етеді. Алқа билер соты – бүгінгі соттың ең озық қағидаттары мен дәстүрлері ескерілген қазақстандық нұсқа деген ойды құқықтанушылар айтқан болатын. Яғни, бұл халық өкілдерінің бұқара тарапынан сот билігін жүзеге асыруға және әділ шешім шығаруға қатысуы деген сөз.

Алқа билердің қатысумен сот ісін жүргізудің мақсаты – қоғамдағы азаматтардың құқықтарын қорғау ісіне қатысу, шешім шығаруда ұтымды да, тиімді жолдарын қарастыру және пайдалану, сот төрелігінде әділ үкім шығаруға ат салысу, азаматтардың мүдделерін заң талаптарын бұзуы әрекеттерінен қорғау болып табылады. Халық өкілдері атынан қатысатын алқа билер институты адамдардың құқығы мен бостандығы және заңды мүдделерін заңсыз әрекеттерден қорғайды. Сонымен қатар қоғамдағы құқық қорғау қатынастарын реттеу, осы институтты тиімді пайдалану жолдарын қарастыру, сот билігінде әділ шешім шығаруға ат салысу мәселелерін көздейді.

Алқа билер институтының маңыздылығы, ең алдымен, оның өлім жазасы көзделген қылмыстық істерге қатысуында. Ал олардың қатысуын сотталушы мен қорғаушы талап ете алады. Бұл жағдай қалыпты құбылыс болуы тиіс. Өйткені, алқа билер институтын құрудағы қажеттіліктің бірі осы өлім жазасы көзделген қылмыстық істерді қарау болып табылады. Кеңес өкіметі кезінде халық заседательдері қызметін жүзеге асырғанымен оның айтарлықтай сапасы да үлгі аларлықтай нәтижесі де болмады. Жалпы қазақ жұрты үшін халық өкілдерінің сот билігін жүзеге асыруға қатысу жат құбылыс емес. Өйткені қазақ елінің салт – дәстүрі, ғұрыптық ережелер жолымен құқықтық жүйені енгізген билер сотының жалғасын табу осы мәселенің бастауы болып табылады. Алқа билер институтының мәні қарапайым халыққа билік айтқыза отырып, оны билікке жақындатады. Сондай – ақ кәсіби емес судьялар болып табылатын адамдардың сот төрелігін жүзеге асыруға қатысуы оның сапасын жақсартуға ықпал етеді.

Алқа билер дербес тұрақты қолданылып жүрген сот мекемесі емес, өзінің өмірлік тәжірибесі және ішкі адал сезімі негізінде айыпталушының кінәлі немесе кінәсіздігі туралы мәселені айқындайтын, оны шешу үшін сотқа уақытша шақырылатын, 2 кәсіби судья, 9 алқа биден тұратын алқалық құраммен қатысатын соттың ерекше нысандағы институты. Республикамызда болашақта алқа билердің қылмыстық әрекеттердің басқа да санаттары кіретін сот үрдістеріне қатысуы мәселесінің қарастырылуы да мүмкін. Олардың қатысумен жүргізілетін сот үрдісі қорғаушылар қылмыстық сот ісін жүргізуде бәсекелестікке ынталандырады, судьялардың, прокурорлардың кәсіптік дағдыларын арттыруға қол жеткізеді. Алқа билердің қатысумен болған іс жүргізу кезінде сотталушыны кінәлі емес деп таныған жағдайда айыпталушы сот залынан тікелей босатылуы тиіс. Айыпталушы алқа билердің қатысумен сот ісін жүргізу құқығына ие болған соң шешім тек заң нормасы мен жинақталған сот тәжірибелері негізінде ғана шығарылмайды, сондай – ақ нақты қылмыс туралы және барлық жағдайлар бойынша тәуелсіз өзі талқылайтын адамдар тарапынан айыпталушының кінәлілік мәселесін қарайтын қоғам пікірімен де шешіледі. Осылайша, айыпталушының кінәлі немесе кінәсіздігі жөніндегі қылмыстық тергеудің негізділігі туралы мәселені шешуді халық өкілдері жүзеге асырады. Қазіргі кездегі Қазақстандағы сот жүйесіне енгізілген алқа билер соты айтарлықтай жақсы дамытылған жоқ, деп есептесек те болады. Бұл сот жүйесіне шет елдегідей жүйеге жету үшін, біздерге көптеген еңбек ету қажеті анық.

Дата добавления: 2015-07-18