Басты беріліс, дифференциал және жартылай өс. Олардың атқаратын қызметі

Автомобильде жылдам жүрісті, қуатты қозғалтқыштар қолданады. Олардың айналу жылдамдығын басты беріліс бірнеше есе азайтып, доңғалақтарға береді. Доңғалақтардың қозғалу қажеттілігіненмомент төмен болып келеді. Немесе, айналдыру моментін көбейтіп, қозғалтқыштарда айналу жылдамдығын азайтады, сөйтіп жетекші доңғалақты қозғалу тарту күшінің қажетті деңгейіне жеткізеді.

2 – сурет. Басты берілістердің сыныпталуы

Басты беріліс оған келген айналдыру моментін үлкейтеді және оны дифференциал арқылы жартылай өсьтерге береді, ал жартылай өстер автомобильдердің көлденең өсіне тура бұрыш жасай орналасқан. Құрылымдық жағынан басты беріліс тісті және шиыршықты болып жасалады бірақ автомобильдерде негізінен басты тісті берілісті қолданады, ал тісті берілістер бірлік және екілік болып бөлінеді. Жеңіл автомобильдерде негізінен бірлік басты берілісті қолданады, ал жүктік автомобильдерде бірліктікпен қатар екілік басты берілісті қолданады. Басты берілістің жалпы сыныпталуы 1 – суретте көрсетілген. Басты берілістің жетекші сипаттамасы беріліс саны болып табылады және де көп автомобильдерде беріліс саны 4-9 арасында болады. Бұл көрсеткіш автомобиль үшін, оның массасына, қозғалыс қуатына, тез жүргіштігіне тікелей байланысты болады.

Бірлік басты беріліс (2а - сурет) бір жұп конустық тісті доңғалағын қамтиды және оның шиыршықты тістері бар. Айналдырушы момент бір кардан берілісінен жетекші конустық тісті доңғалақта беріледі, ал одан жетеленуші тісті доңғалаққа беріледі, содан кейін ол арнайы механизм (дифференциал) мен жартылай өстер арқылы айналу моментін автомобильдің жетекші доңғалағына береді.

Тісті доңғалақтардың өстері қиылысқан болуы мүмкін. Мұндай бірлік басты беріліс спиральды тістері иеленеді.

Егер тісті доңғалақтардың беріліс өстері ығысқан болса, бірлік беріліс гипоидты деп аталады (2б - сурет). Мұндай басты берілісте тісті доңғалақтың және доңғалақтың тістері арнайы форманы және арнайы тістің қисаюы байқалады, ол конустық тісті доңғалақтың өсін С арақашықтығына дейін төмендетуге мүмкіндік береді ол 30-42 мм-ге тең.

Тісті доңғалақтары гипоидты іліністегі басты берілістің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін шанақ еденін кардан берілісін төмен орналастыруға болады, бұл кезде автомобильдің массалар ортасы төмендейді. Гипоидты берілісте басқа конусты беріліске қарағанда бір мезетте көп тістер саны іліністе болады, нәтижесінде оның тісті доңғалақтары сенімдірек, жай жүрісті және шусыз жұмыс істейді.

2 – сурет. Басты берілістің сұлбасы

Гипоидты берілістің кемшілігіне тістердің көлденең сырғаанауын жатқызуға болады, ол кезде жылу бөліну болады. Мұның нәтижесінде, тістердің жанасқан беттерінен майды сығып итеру болады және бұл уақытта май сұйылып, өз кезегінде жанасқан беттердің тез тозуына алып келеді. Бұл құбылысты болдырмау үшін арнайы тозуға қарсы қоспасы қосылған арнайы трансмиссионды майды пайдаланады.

ГАЗ - 3309 және ГАЗ - 3307 автомобильдерінің басты берілістері (3 – сурет) басты гипоидты беріліс артқы картерінде орналастырылған. Жетекші тісті доңғалақ (5) жетекші білікпен (4) біртұтас етіп жасалып екі роликті – конусты мойынтіректерде (1) айналады. Роликтердің арасында керуші төлке (3) орнатылған. Дифференциалдың қорабында сомындармен жетеленуші тісті доңғалақ (6) орналасқан. Жетекші біліктің (4) шлицтерінде бұрандамамен бұралыпотырғызылған ернемек бар, ол ернемекке кардан білігі топсасының ернемегі келіп жалғасады. Сальник (2) жетекші білік жағынан басты берілістің картеріндегі майдың ағып кетпеуін қамтамасыз етеді.

1-мойынтірек; 2-сальник; 3-керуші төлке; 4-жетекші білік; 5-жетекші тісті доңғалақ; 6-жетеленуші тісті доңғалақ; 7-артқы белдік картері.

3 – сурет. ГАЗ - 4738 автомобилінің басты берілісі

ГАЗ - 4738 автомобилінің басты беріліс қорабымен бірігіп бір картерде орналасқан және қисық тістері бар цилиндрлік тісті доңғалақтар жұбынан тұрады. Жетекші тісті доңғалақ беріліс қорабының жетеленуші білігімен біртұтас етіп жасалған, ал жетеленуші тісті доңғалақ дифференциал қорабының қақпағына сомындар арқылы бекітілген. Басты беріліс қорабында қолданылатын майлау майы қолданылады.

Екілік басты беріліс ол конустық тісті доңғалақтың екі жұбынан тұрады. Құрылымдық жағынан орталық картерде болады, немесе тісті доңғалақтың шығарылған әр жұбы бөлек орналасады. Шығарылған екілік басты беріліс артқы белдікте орнатылатын конусты тісті берілістен және доңғалақтық бәсеңдеткіштер цилиндрлік тісті берілістерінен құралған.

Екілік орталық беріліс конусты және цилиндрлі тісті доңғалақтың жұбын иеленеді. Цилиндрлік тісті доңғалақтар тура және қиғаш тісті болады, ал конусты тісті доңғалақтар шиыршықты тісті иемденеді. Айналдырушы момент жетекші конустық тісті доңғалақтан цилиндрлік тісті доңғалақ арқылы жетеленушіге беріліп, жетеленетін бір білікте орналасады да, цилиндрлік тісті доңғалаққа айналдыру моментін береді. Екілік басты берілісті бірлік басты беріліспен салыстырғанда, көбірек механикалық беріктікті иемденеді және беріліс санын жетекші белдіктің астындағы үлкен жолдық көріністі бере отырып беріліс санын арттыруға болады, сондай-ақ жолдық көрініс артқан сайын автомобильдің жүргіщтігі артады.

Екілікті шығарудың басты берілісі кейбір автобустармен үлкен жүк көтергіштігі автомобильдерде қолданылады.

Дата добавления: 2015-07-14