EnergiýanyŇ akymlary

Ýer ýüzünde energiýa güýjini kanagatlandyryjy derejede energiýa

akymlary üç topara bolünýärler.

Ýanyjy ýer magdanlary:(daş kömür,nebit,tebigy gaz)

Energiýany gaýta dikeldiji energiýa akymlary:(Gün,Ýel,

Gidroenergiýa, Akym,Ýerasty ýylylyklar)bar.

Ýadernyý energiýa berijiler: (Uran, Plutoniý) Ýadernyý energiýa

önümçiligi bize gaty ullakan mukdardaky atomlaryň içinde gizlenen

energiýalara gapylary açýar. Biz 1 kilogram daş kömürden 8 kilowwat

sagatda, 1 kilogram uran-235-dan bolsa 23.000.000 kilowwat

sagatda ýylylyk energiýasyny alyp bileris. Sebabi ýadernyý ýangyjy

beýleki gazyp alynýan önümlere görä,himiki önümçiliginde

ulanylmaýar. Ýadernyý energiýasyny Hiç hilli himiki önüçiligini

ulanylman öndürip bolýar. Ýöne ýaderniý energiýasynyň önümçiliginide

ýadernyý maddalar bilen işlenende ýalňyş hereket edilse onuň ýer

ýüzünde ýaman ullakan bet-bagtçylyklara getirer bular ýaly ululykdaky

bet-bagtçylyklary göz öňünede getirip hem bolmaz. Hem-de ýaderniý

energiýasyndan her dürli bombalary,raketalary taýýarlap bolar ol

bombalaryň güyji ýer ýüzünde ýaşaýyşy ýok etmanede ýeter.

Dünýä-de birinji derejeli eneregiýasyny sarp etmekde:

(Daş kömür, nebit, tebigy gaz, uran magdany) Bir ýylyň dowamynda

hazirki hasaplamalara görä biziň sarp edýän energiýamyz

12.000.000.000 tonna şDKÝ barabardyr we ol gün-günden hem artýar.

Ýeriň ýüzündäki diňe önýän ýataklar boýunça ýanyjy magdanlarynyň

mukdaryny hasaplamyzda, entäk bu güne çenli tapylmadyk ýerlerem bar

ýöne diňe tapylanlary hasaplanymyzda mundane ýene beýläk hem 3-4 ýüz

ýyllyklara ýetjek energiýamyz bar diýsek boljak. Biziň planetamyzda

tehnologiki maglumatlara görä uran maddasy takmynan 153.000.000.000

tonna barabar bolup durýar. Ýöne hazirki zaman tehnologiýasyna görä

“ brider ” reaktorlarynyň kömegi bilen 153.000.000.000 tonna şDKÝ-dan

9.180.000.000.000 tonna çenli ýaderniý ýangyjyny öndürip bolar. Şeýlelik

bilen hasaplamalara görä 1000 ýyla çenli energiýamyz ýeter ýöne ýeriň

masştabyna görä bu energiýada ýaz diýip hasap edýärler.

ENERGIÝA KESGITLEMESI

Albert Enşteýnyň “ göralik ” teoriýasynyň formulalarynyň

içinden Iň bir wajyp bolanlaryň biri bolan formulasy

şeýle şekile eýedir:

E=mc²

Munda E - energiýa, m - massa, c - ýagtylyk tizligi.

Munuň manysy belli bir şertlerde käbir massa ummasyz energiýa öwürlip

şonda jisimem hem energiýanyň bir görnüşi diýip hasaplasak hem bolar.

Biziň bilşimiz ýaly energiýany ýylylykdan ýagtylyga öwrüp bolýar

ýylylykdan elektrik energiýasynada öwrüp bolýar.

ATOM BARADA DÜŞÜNJE

Atom sözi grek sözi bolup (atomos) ýagny bölünmeýän diýen manyny

berýar. Bu jisim gurluşy boýunça himiki elementleriň mikroskopiki razmer

we massasy boýunça iň kiçi bölegi bolup durýar. Atomyň gurluşy atom

ýadrosyndan we elektronlardan ybaratdyr. Eger-de protonlaryň sany

elektronlaryň sany bilen ýadroň içinde deň gelýan bolsa,onda atom

bütinleýin elektriki merkez bolup durýar. Käbir halatlarda ol polozitel we

otrisatel zarýadly gurluşlara eýe bolup oňa hem ionom diýilýar. Käbir

halatlarda atomlara elektromerkez ulgamy diýen manyda duşunýarler, onda

elektronlaryň zarýady we şol bilen bilelikde ýadronyň zarýady deň bolup,

garşylykly elektriki zarýadlanan ionlara itekleýar. Ýadro dola golaý 99.9%-den

ybarat bolan atom massasyny göterende polozitel zarýadlanan protonlaryň we

razýadlanan neýtronlardan öz-ara güýçli gatnaşykly gurluşa eýe bolup durýar.

Дата добавления: 2015-10-24