Найбольш распаўсюджаныя віды злачынстваў

Пасля вайны адбываецца значны рост злачыннасці. Большасць грамадзян не ведала пра рэальны ўзровень злачыннасці, бо прэса нават пра самыя гучныя выпадкі, як правіла, не пісала.

Сярод разгляданых крымінальных дзеянняў, якія пераважалі ў справаздачах органаў міліцыі, былі крадзяжы, спекуляцыя ды самагонаварэнне.

1. Самагонаварэнне

Самагонаварэнне з’яўлялася дадатковай крыніцай прыбытку для насельніцтва, у першую чаргу для беднякоў і сялян-аднаасобнікаў. Барацьба з ім вялася не толькі ў мэтах забеспячэння дзяржаўнай манаполіі, але і кантролю за вытворчасцю і расходам збожжа. Таму апынуўся відавочным рост увагі да гэтага віду злачынстваў пасля прыняцця адпаведных пастаноў па ахове хлеба. У 1947 г. у БССР было ўзбуджана каля 1 тыс. спраў, звязаных з самагонаварэннем, у 1948 г. іх колькасць перавысіла 5,5 тыс. Павелічэнне колькасці было, у першую чаргу, звязана з уступленнем у сілу ўказа ПВС СССР ад 7 красавіка 1948 г. “Аб крымінальнай адказнасці за выраб і продаж самагону”. Выраб і захаванне самагону з мэтай збыту, збыт самагону, а таксама выраб і збыт у выглядзе промыслу самагонных апаратаў караліся зняволеннем у папраўча-працоўных лагерах на тэрмін ад 6 да 7 гадоў з канфіскацыяй усёй маёмасці ці яе часткі. Выраб самагону без мэты продажу караўся пазбаўленнем волі на тэрмін ад аднаго да двух гадоў з канфіскацыяй самагону і прыладаў яго вырабу.

Праўда, выкананне жорсткага заканадаўства шмат у чым залежала ад судовых органаў. Праверка ўлетку 1948 г. працы судовых органаў Лепельскага раёна паказала, што па гэтых справах судзілі пераважна жонак загінулых франтавікоў, у якіх былі малыя дзеці, і суды, нават пасля ўказа ад 7 красавіка 1948 г., былі вымушаны выкарыстоўваць мягкія меры пакарання, не звязаныя з пазбаўленнем волі.

Але такая мяккасць залежала ад суддзі і праяўлялася не заўсёды. Так, спадарыня А.Я.Шабуня была асуджаная 31 мая 1948 г. на 1 год пазбаўлення волі, хаця яна была жонкай загінулага на фронце і мела чатырох дзяцей ад 8 да 16 гадоў. Да таго ж, падчас вайны яе маёмасць была знішчана немцамі, а каб набыць хату, яна прадала апошнюю карову. Жанчына патлумачыла, што хацела вырабіць самагон, каб запрасіць калгаснікаў скласці хату. І ўсё ж ёй быў вынесены жорсткі прысуд, а траіх дзяцей гэтай жанчыны адправілі ў дзіцячы дом.

Як і па іншых відах злачынстваў, органы дазнання, імкнучыся выканаць план, часам фальсіфікавалі такія справы. Так, 5 мая 1948 г. участковы ўпаўнаважаны Плешчаніцкага РА МУС Савіч пачаў крымінальную справу супраць грамадзянкі С.З.Стралкоўскай, бо пры вобыску ў яе было знойдзена 3,5 літра самагону. Насамрэч Савіч сфальсіфікаваў справу, бо С.З.Стралкоўская набыла самагон, каб справіць імяніны дзіцяці сваёй дачкі, а вырабам і продажам самагону не займалася. Савіч, карыстаючыся малаадукаванасцю абвінавачанай, занёс у пратакол допыту паказанні ад яе імя: “Я займалася самагонакурэннем і выдаткавала мукі 3 кг і іншыя прадукты”. Паказанні сведак таксама былі запісаны няправільна.

2. Спекуляцыя

Неабходную колькасць прадуктаў атрымлівалі толькі Масква ды іншыя сталіцы саюзных рэспублік, пры гэтым нават у Мінску хлеба не хапала. У вясковыя крамы хлеб завозілі радзей, чым раз на тыдзень, не кажучы ўжо пра іншыя тавары. Недахоп неабходных тавараў вёў да спекуляцыі, за якую перадугледжвалася пазбаўленне волі не менш як на пяць гадоў з поўнай ці частковай канфіскацыяй маёмасці.

Спекуляцыя кваліфікавалася ўладамі як адзін з самых небяспечных відаў злачынстваў, бо пры наяўнасці грошай ці рэчаў для абмену ў спекулянтаў, якія мелі сувязі ў сілавых органах, досыць нескладана было здабыць нават зброю. Нарастанне крызіснай сітуацыі ў сувязі з неўраджаем 1946 г. выклікала прыняцце 13 верасня 1946 г. Саветам Міністраў СССР пастановы “Аб узмацненні барацьбы са спекуляцыяй”. У загадзе МУС СССР ад 23 верасня 1946 г., прынятым услед за пастановай, прадпісвалася абвінавачаных у спекуляцыі арыштоўваць да суда, а таксама прыцягваць да крымінальнай адказнасці службовых асоб, якія спрыялі спекулянтам. Гэтыя меры прывялі да таго, што колькасць зарэгістраваных у рэспубліцы выпадкаў спекуляцыі пачала змяншацца. Калі ў 1946 г. было выкрыта 1484 выпадкі, то ў 1950 г. — 431. Выкрывалі спекуляцыю праз агентурныя крыніцы і назіранне за спекулянтамі на рынках і станцыях чыгункі.

Асноўнымі відамі спекуляцыі з’яўляліся: скупка прадуктаў і жывёлы ў заходніх абласцях і перапродаж іх ва ўсходніх, закупка прадуктаў у вёсцы ці дэфіцытных тавараў у цэнтральных гарадах СССР. Спекулянтамі былі розныя людзі — ад рэальных злачынцаў да тых, хто рабіў гэта, каб не памерці з голаду. Сярод іх — былыя сяляне, якія перасяліліся ў горад, уцякаючы ад калектывізацыі, інваліды, сем’і без кармільца і г.д. Большасць прыцягнутых да адказнасці не мела пэўных заняткаў (каля 70%) і нават маёмасці, якую можна было б канфіскаваць.

Пры гэтым пэўнай колькасці спраў ходу не давалі. Гаворка ідзе пра справы, калі з мэтай атрымання прыбытку здзяйсняліся буйныя спекулятыўныя аперацыі, як правіла, пры дапамозе асобных работнікаў гандлёвых арганізацый, якія, працуючы ў групе, падраблялі дакументы ці, прыхаваўшы частку тавараў, рэалізоўвалі яе праз спекулянтаў ці на рынку праз спецыяльных асоб. Спекулянтам-закупшчыкам часта даводзілася сутыкацца з завышанымі цэнамі, якія вызначалі самі дзяржаўныя чыноўнікі.

3. Крадзяжы

Змаганне з крадзяжамі, асабліва грамадскай і дзяржаўнай уласнасці, было адным з найважнейшых кірункаў унутранай палітыкі таго часу. Скарачэнне паступленняў хлеба на ўнутраны рынак, рост цэн увесну 1947 г. прывялі да павелічэння крадзяжоў зерня і хлебабулачных вырабаў. А дзяржава замест таго, каб зліквідаваць сапраўдную прычыну — недахоп прадуктаў харчавання — зрабіла пакаранні больш жорсткімі. З гэтай мэтай 4 чэрвеня 1947 г. быў прыняты ўказ аб адказнасці за крадзеж дзяржаўнай, грамадскай і асабістай маёмасці. Згодна з гэтым указам, за крадзеж дзяржаўнай маёмасці мінімальны тэрмін пакарання быў вышэйшы, чым раней, а адказнасць — большай, чым за крадзеж асабістай маёмасці. На практыцы за раскраданне “сацыялістычнай уласнасці” пагражала ад 7 да 10 гадоў пазбаўлення волі, а за паўторнае злачынства — да 25 гадоў, за крадзеж асабістай маёмасці — зняволенне ў папраўча-працоўных лагерах на тэрмін ад 5 да 6 гадоў, пры здзяйсненні групай ці паўторна — ад 6 да 10 гадоў пазбаўлення волі.

Пракурорскія работнікі пастараліся паказаць важнасць прынятага ўказа. Напрыклад, мяккім яны палічылі прысуд па справе спадарыні А.Каско (ужо раней умоўна асуджанай за крадзеж калгаснай маёмасці), якую за крадзеж 2 кг жытніх каласоў асудзілі на 5 гадоў, але вызвалілі ад адбывання пакарання па малазначнасці злачынства ды праз адсутнасць небяспекі для грамадства.

Прыняцце ўказа ад 4 чэрвеня 1947 г. павялічыла колькасць спраў і асуджаных. Нягледзячы на гэта, значнага змяншэння колькасці крадзяжоў дасягнуць не ўдалося, а па некаторых ведамствах паказчыкі нават павялічыліся. Вялікая плынь спраў па крадзяжах вяла да іх неахайнага разгляду. На падставе акта затрымання работніцы ці калгасніцы без пошуку матываў здзейсненага часта выносіўся прысуд.

“Дбайнасць” у выкананні ўказаў прыводзіла да таго, што ў шэрагу выпадкаў службовыя асобы праводзілі павальныя вобыскі ва ўсіх “падазраваных” ці нават ва ўсіх калгаснікаў. Імкнучыся зняць з сябе адказнасць за растраты і раскраданні, кіраўніцтва магло абвінаваціць злодзея ў крадзяжы ў большых памерах, чым той насамрэч скраў. Пры гэтым да справы далучалі абвінавачанне і ў прычыненні іншых страт, якія меліся ў гаспадарцы. Абвінаваціць і асудзіць селяніна ці рабочага маглі нават па падазрэнні ў жаданні ажыццявіць злачынства.

Высновы

Адной з найважнейшых праблем беларускага грамадства разгляданага перыяду было пераадоленне цяжкіх эканамічных наступстваў вайны. Дэфіцыт самага неабходнага стаў неад’емнай часткай паўсядзённана жыцця. Непадрыхтаваная адмена карткавай сістэмы, паніжэнне цэн на калгасных рынках і рост грашовых падаткаабкладанняў шокава паўздзейнічалі на вёску. Узнік рэзкі дэфіцыт тавараў, асабліва ў дзяржаўных крамах, а цэны нават пасля паніжэнняў былі вышэйшымі за даваенны ўзровень. Усё гэта выклікала незадавальненне і трывогу ў нізкааплатных слаёў насельніцтва і паспрыяла росту злачыннасці.

Разбурэнні, прынесеныя вайной, абвастрылі жыллёвую праблему. Дзяржава досыць жорстка кантралявала перамяшчэнне насельніцтва па краіне. Асабліва гэта тычылася жыхароў сельскай мясцовасці і “ненадзейных” груп насельніцтва.

Вялікія дэмаграфічныя страты ў вайне, у першую чаргу мужчын, парушылі гендэрны баланс. Шмат сем’яў засталося без кармільца. З’явілася значная колькасць маці-адзіночак. Разам з тым у краіне дзейнічаў закон аб абортах, які негатыўна ўспрымаўся жанчынамі. Як у сям’і, так і ў грамадстве жанчыны, як правіла, мелі нізкі сацыяльны статус.

Дата добавления: 2015-10-24