Дәріс тақырыбы: Класс жетекшінің тәрбие жұмысын жоспарлауы.

1. Жоспарды құру әдістемесі.
2. Жоспарға қойылатын талаптар.
3. Тәрбие жоспарын қалай құруға болады?
4. Сынып ұжымын ұйымдастыру формасы.

1. Класс жетекшiнiң тәрбие жоспары – міндетті педагогикалық құжат. Жоспар оқушылар ұжымының қалыпты дамуына мақсатты және жүйелі түрде ықпал етеді. Тәрбие міндеттерін дұрыс ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады. Тәрбие - қиында күрделі процесс. Жоспар болмаған жайғдайда тәрбие процесінде көп қиыншылықтар туады.

Сынып жетекшісінің тәрбие жоспары – міндетті педагогикалық құжат. Жоспар оқушылар ұжымының қалыпты двмуына мақсатты және жүйелі түрде ықпал етеді, тәрбие міндеттерін дұрыс ұымдастыруға мүмкіндік туғызады. Тәрбие – қиын да күрделі процесс. Жоспар болмаған жағдайда тәрбие процесінде көп қиыншылықтар туады.

Жоспар - тәрбие жүмысының айнасы. Ол сынып жетекшісі мен оқушылар ұжымының бірлесе атқаратын жұмысын айқындайды. Сынып жетекшісінің тәрбие жоспарындағы оның мақсат – міндеттері және мазмұнымен танысу барысында, белгілі бір сыныптағы оқушылардың тәрбиелік деңгейінің сапасын, адмгершілік қасиеттерін, қызығушылығы мен жеке бастарының кемшілігін т.б.қасиеттерін байқауға болады. Ол үшін тәрбие жоспары объективтік түрғыда сыныптағы оқушылардың нақтылы жағдайларын ескере отыра жасалуы тиіс. Сонда ғана мектеп оқушыларың тәрбиелеу қоғамның талабына сай нәтижелі жүргізіледі.

Жоспар – ұжымдық еңбектің жемісі. Сынып жетекшісі тәрбие жұмысын жоспарлау барысында, оған оқушыларды қатыстыруы міндетті. Жаспарлау барысында оған балаларды тарту оның нақтылығын, мектеп пен оқушылар өмірін тығыз байланыстыруға, сынып жетекшісінің тәрбиелік қызметін нәтижелі ұйымдастыруға мұмкіндік туғызады.

Сынып жетекшісі мектептегі оқу - тәрбие үрдісін жоспарлау барысында оқушылармен қарым-қатынас орнатпаған жағдайда, тәрбие жоспарындағы атқарылатын шаралар оқушыларды қызықтырмауы мүмкін. Нәтижесінде ынтымағы жарасқан, белсенді, жауапкершілігі мол оқушылар үжымын құруға кері әсерін тигізеді. Мектеп жағдайында мұндай көрініс көптеп кездеседі.

Бұл күнде баланы сырттай билеп, бәрін де ол үшін шеше беруге болмайды. Бала да өз мүлдесін өзінше шеше алмайды. Тәрбиедегі даналықтың бір белгісі – бала болашағын оның өзімен бірге шешу. Бұл педагогикалық тағылым. Әрбір баланың өзі сүйетін істері болады. Біреуі сурет салуға әуестенсе, екіншісі ойын-сауықты, үшіншісі спортты, төртіншісі мәдени жорықты ұнатып, кейбіреулері үйымдастыру ісіне ынғайлы болып келеді. Мұндай жағдайда, тәртібі нашар балалрдың да басынан иабылатын осындай жақсы қасиеттерді тауып алып, оларды сынып ұжымының ісімен ұштастыру, бірден-бір педагогикалық тәсіл болып табылады.

Тәрбие жұмысын жоспарлау оқушылар ұжымының бүгінін ойлауға, ертеңінің негізін қалауға көмектеседі.

Мектептегі сынып жетекшілерінің тәжірибесінде оқушылардың қабілеті мен қызығуын, жеке басының ерекшеліктері мен сұраныстарын ескермей, үстірт жасалатын жоспарлар көп кездеседі. Сондай-ақ тәрбие жоспарларын бір-бірінен көшіріп алатын немесе биылғы жоспарын келесі жылы қайта көшіріп қоя салатын сынып жетекшілері де бар.

Жоспарлауда тәрбиенің жүйелік және бірізділік ұстанымдары да барлық жағдайда бірдей ескерілмейтін кезері де болады. Баланың жан-жақты үйлесімді қалып-тасуына әсер ететін тәрбиелік шаралар, олардың мазмүны мен ұйымдастыру тәсілдері жылма-жыл бірізділікпен жүйелі түрде құрылмай, керісінше жеке-дара, үздік- үздік әрекеттер басым болып келеді. Өткенмен – бүгінгіні салыстыра отыра белгілеудің орнына, тіпті сол сынып өміріне қатысы жоқ саны көп, сапасы аз міндеттерді ойша, жылма-жыл өзінің тәрбие жоспарына көшіріп отырады.

Тәрбие жоспары – сынып жетекшісінің шығармашылық лабораториясы. Олай дейтініміз, жоспар бір күннің немесе бір оқу жылының нәтижесі емес. Бала тәрбиесі қиын болса, оны қоғамның, жеке тұлғаның талабымен ұштастыра құру – одан да қиындық туғазады. Мүндай жағдайда сынып жетекшісінен ерінбей, талмай ұзақ мерзімді зерттеу жұмыстарын жүргізуді қажет етеді.

Жоспар жарты жылға немесе тоқсанға арнап жасалынады. Тәжірибелі сынып жетекшісі тоқсандық жоспардан, айлық және апталық жоспар құрып алады. Бұлай жұмыс жасау жоспарың икемділігі мен тиімділігін арттырады.

Мектеп тәжірибесінде бүгінгі күні тәрбие жоспарыың түрлері көп. Олардың ішінде сынып өміріне тиімдісі де, тиімсізі де бар. Кеңестік дәуірде тәрбие жұмысының мазмұны коммунистік тәрбиенің салаларына негізделген (ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, дене т.б.) Бүгінгі күні олай емес. Жеке адам әрекет үстінде қалыптасып, дамитындығы бізге мәлім. Олай болса, тәрбиенің мазмұны оқушылар ұжымы мен жеке тұлғаның қалыптасуындағы, олардың сан алуан әрекеттің түрлерімен байланысты.

2. Тәрбие жоспарына қойлатын негізгі талаптар

1. Жоспар ұжымдық еңбектің белгісі. Сондықтан тәрбие жоспарын құру барысында оқушылардың белсенділігін арттыра отырып, олардың өздерін қатыстыруды қамтамасыз еті.
2. Тәрбие жоспарының мақсаты, міндеттері айқын болсын.
3. Тәрбие жұмысы жоспарының мазмұны оның мақсатымен бірлікте болуы қажет.
4. Оқушылардың жеке басының, жас ерекшеліктерін және мүмкіншіліктерін ескеру.
5. Тәрбие жоспары ықшамды, әрі ондағы көрсетілген шаралар онындалатын болсын.
6. Тәрбие жоспарындағы атқарылатын шаралар саны жағынан емес, сапасымен анықталатын болсын.
7. Тәрбиелік шараларды атқаруда қолданылатын әдістер бір сарынды емес, әртарапты және әржақты болуын ескері керек.
8. Жоспар құру барысында снып жетекшісі оқушылардың не нәрсеге қызығатынаң, олардың қандай істерпді өткізгілері келетінін, ұсынылған шараларға қалай қарайтының анықтауы қажет.
9. Жоспардағы тәрбиелік шаралар жүйелі, бірізділікпен құрылуы тиіс.
10. Тәрбиенің салаларына қатысты белгіленген шаралар жекедара емес, ьіртұтастық ұстанымға сай құрылуын ескеру.

3. Тәрбие жоспарын қалай құруға болады?

І. Мектеп өміріне қатысты және қазіргі кездегі мектеп пен тәрбие міндеттерін анықтайтын мемлекеттік құжаттармен танысу; білім және ғылым министірлігінің оқу-әдістемелік журналдарымен танысу; тәрбиенің жоспарлаудың әдістемесі мен технологиясының өзекті мәселесіне қатысты психологиялық және педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді оқу.

ІІ. Балалардың жас ерекшелігі, сынып ұжымының даму денгейі, мектеп, мұғалімдер ұжымы, отбасы және тұрғылықты жердегі тәрбие мекемелерінің ерекшеліктерін ескере отыра мақсат пен міндеттерін анықтау. Мақсатқа сәйкес оның стратегиялық міндеттері белгіленеді. Мысалы: Мақсат: «Мәдениет құндылықтарын меңгеру арқылы жоғары сынып оқушыларының (9-22) рухани дамуын ынталандыру».

Оның міндеттеріне:

1. Оқушылардың сабақтан тыс зияттық-танымдық (интелектуалдық) әрекеттерін ұйымдастыру.
2. Салауатты өмір салтына ынталандыру, ол үшін өздерігің бағдарламасын құру.
3. Оқушыларды мәдениет құндылықтарымен тығыз қарым-қатынас жасауға ынталандыру.
4. Оқушыларды қарым-қатынас мәдениетіне тәрбиелеу, өздерінің қолдары бос уақыттарын тиімді пайдалануға және демалыстарын қызықты өткізуге сай әртүрлі әрекеттерін ұйымдастыру.

ІІІ. Мектептің, тәрбие мекемелері мен бірлестіктердің және пән үйірмелерінің болашақ тәрбие жоспарымен танысу, алдыңғы қатарлы озық сынып жетекшілерінің тәжірибелерімен танысып, пән мұғалімдері және ата-аналармен пікір алмасу.

IV. Оқушылардың жеке тұлғасы мен сынып ұжымын зерттеп, тану.

V. Алдағы мерзімде болатынайтулы даталы күндер мен мерекелерді анықтау, солардың ішінде ең қажетгісін таңдау.

VI. Болашақта балалармен баратын мәдени ошақтарды айқындау.

VII. Жоспарлау. Оқушыларды немесе олардың белсенділерін жоспарлауға, оны талқылауға тарту. Жоспардың жобасын жалпы сынып жиналысында талқылау және бекіту.

Мектептің және сыныптың ерекшелігі, сипатына байланысты тағы басқа қосымша әрекеттің болуы мүмкін. Дегенмен, жоғарыда келтірілген әрекетер барысында жоспарлау процесі тоқсанға немесе жарты жылға, тіпті бір жылға құрылуы мүмкін.

Мектептегі сынып жетекшісінің тәрбие жұмысындағы негізгі міндеті – оқушылардың жеке басын қоғамның талабына сай тәрбиелеу. Бұл міндетті орындау, әдетте оқушылар ұжымын қалыптастырудан басталады. Оқушылар ұжымы – оқушылардың жалпы мақсатпен және қоғамдық пайдалы бірлескен еңбекпен топтасқан тұрақты бірлестігі. Оқушылар ұжымына тын қасиет: мақсаттылығы, ауызбірлігі, белсенділігі, іскерлігі, жаупкершілігі т.б.

Жоспар ол сынып жетекші мен оқушылар ұжымының бірлесе атқаратын жұмысын айқындайды. Класс жетекшісінің тәрбие жоспарындағы оның мақсат-міндеттері және мазмұнымен танысу барысында, белгілі біо кластағы оқушылардың тәрбиелік деңгейінің сапасын, адамгершілік қасиеттерін қызығушылығымен жеке бастарының кемшілігін, т.б қасиеттерін байқауға болады. Ол үшін тәрбие жоспары обьективтік тұрғыда класта оқушылардың нақтылы жағдайларын ескере отыра жасалуы тиіс. Сонда ғана мектеп мектеп оқушыларын тәрбиелеу қоғамның талабына сай нәтижелі жүргізіледі.

Класс жетекші тәрбие жұмысын жоспарлау барысында, оған оқушыларды қатыстыруы міндетті. Жоспарлау басрысында оған балаларды тарту оның нақтылығын, мектеп пен оқушылар імірін тығыз байланыстыруға, класс жетекшісінің тәрбиелік қызметін нәтижелі ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады.

Класс жетекшісі мектептегі оқу- тәрбие үрдісін жоспарлау барысында оқушылармен қырым-қатынас орнатпаған жағдайда, тәрбеи жоспарындағы атқарылатын шаралар оқушыларды қызытырмауы мүмкін, нәтижесінде ынтымағы жарасқан, белсенді, жаупкершілгі мол оқушылар ұжымын құру ға кері әсерін тигізеді. Мектеп жағдайында мұндай көрініс көптеп кездеседі.

Бұл күнде баланы сырттай билеп, бәрін де ол үшін шеше беруге болмайды. Бала да өз мүддесін өзінше шеше алмайды. Тәрбиедегі даналықтың бір белгісі- бала болашағын оның өзімен бірге шешу. Бұл педагогикалықтағылым. Әрбір баланың өзі сүйетін істері болады. Мүндай жағдайда, тәртібі нашар балалардың да басынан табылатын осындай жақсы қасиеттерді тауып, оларды класс ұжымының ісімен ұштастыру, бірден-бір педагогикалық тәсіл болып табылады.

Тәрбие жұмысын жоспарлау оқушылар ұжымының бүгінін ойлауға, ертеңінің негізін қалауға көмектеседі. Мектептегі класс жетекшілерінің тәжірибесінде қабілеті мен қызығуын, жеке басының ерекшеліктерімен сұранысын ескермей, үстірт жасалынатын жоспарлар көп кездеседі. Сондай –ақ тәрбие жоспарларын бір-бірінен көшіріп алатын немесе биылғы жоспарын келесі жылы қайта көшіріп қоя салатын класс жетекшілер де бар. Жоспарлауда тәрбиенің жүйелік жіне бірізділік ұстанымдары да барлық жағдайда бірдей ескерілмейтін кездері де болады. Баланың жан-жақты үйлесімді қалыптасуына әсер ететін тәрбиелік шаралар, олардың мазмұны мен ұйымдастыру тәсілдері жылма жыл бірізділікпен жүйелі түрде құрылмай, керісінше жеке-дара әрекеттер басым болып келеді. Өйткенмен- бүгінгі сылыстыра отыра шығармашылықпен, ғылыми тұрғыда нақтылы міндеттерді белгілеудің орнына, тіпті сол клас өміріне қатысы жоқ саны көп, сапасы аз міндеттерді ойша, жылма-жыл өзінің тәрбие жұмысына көшіріп отырады.

Олай дейтініміз, жоспар бір күннің немесе бір оқу жылының нәтижесі емес. Бала тәрбиесі қиын болса, оны қоғамның, жеке тұлғаның талабымен ұштастыра құру- одан да қиындық туғызады. Мұндай жағдайда класс жетекшісімен ерінбей талмай ұзақ мерзімді зерттеу жұмыстарын жүргізу қажет етеді.

Жоспар жарты жылға немесе тоқсанға арналып жасалынады. Тәжірибелі клас жетекші тоқсандық жоспардан, айлық және апталық жоспар құрып алады. Бұлай жұмычс жасау жоспардың икемділігі мен тиімділігін арттырады.

Мектеп тәжірибесінде бүгінгі күнгі күні тәрбие жоспарының түрлері көп. Олардың ішінде класс өміріне тиімдісі де, тиімсізі де бар. Кеңесікм дәуірде тәрбие жұмысынң мазмұны камунистік тәрбиенің салаларына енегізделген. Бүгінгі күні олай емес. Жеке адам әрект үстінде қалыптасып, дамитындығы бізге мәлім. Олай болса,тәрбиенің мазмұны оқушылар ұжым мен жеке тұлғаның қалыптасуындағы, олардың сан алуына әреетінің түрлерімен байлданысты.

Мектептегі қолданылып жүрген және ғылыми педагогикалық әдебиеттер мен журналдарда шыққан жоспарлардың түрлі формаларымен таныс бола отыра, тәрбие жоспарының төмендегідей түрін ұмсынуға болады. Жоспардың бұл түрі класс жетекшісіне тәрбие үрдісінде оқушылардың, пән мұғалімдері мен ата-аналарының әрекеттерін үйлесімді ұйымдастыруда, оның тұтастығы мен тиімділігін арттыруда әрә қарапайым әрә ыңғайлы формасы.

Тәрбие жоспарының үлгісі.

1. Класс жайлы мәлімет: класс, клас белсенділері, балалардың тәртібі, денсаулығы, сабақ үлгерімі, қабілеттері, олардың ата-аналары, белгілі бір ұйымға қатысы, қоғамдық тапсырмасы, тұрғылықты мекен-жайы туралы қысқаша сипатнтама береді.

2. Өткен оқу жылына сай атқарылған тәрбиелік шаралардың нәтижесінде қысқаша талдау.

3. Жаңа оқу жылына белгіленген тәрбие жұмысынң мақсаты мен міндеттерін анықтау.

4. Класс жайлы мәлімет, өткен оқу жылында атқарылған тәрбие жұмыстарының нәтижесінде талдау, жаңа оқу жылына арналған сол кластағы тәрбие жұмыстарының міндеттері негізінде оқушылармен, ата-аналармен, қоғамдық ұйымдар және пән мұғалімдерімен бірлесе атқарылатын іс-әрекеттердің түрімен, әр тараптағы атқарылатын тәрбиелік шаралар мазмұны және формалары төмендегідей бөлімдерде көрсетіледі.

Негізгі бөлімдер	Апта аралығын көрсету
Тәрбиелік шаралардың мазмұны	Формасы мен тәсілі	Мерзімі, кақыты	Жауапты адамдар	Өтілгені туралы мәлімет
1. Клас ұжымын ұйымдастыру
2. Оқушылардың өзін-өзі басқаруу ұйымдары және балалардың бірлестіктері мен өзара әрекеттері
3. Пән мұғалімдері және мектеп әкімшіліктері мен байланыс.
4. Отбасы және жұртшылықпен жұмыс
5. Жеке оқушылар мен жұмыс

1. Класс ұжымын ұйымдастыру: тақырыптық әңгімелер, саяси хабарлама, оқырмандар конференциясы, пікір талас, сұрақ-жэауп кеші, олимпияда, КТК, еңбекке қатысты істер, спорттық және мәдени шаралар, кездесулер т.б бұқаралық шаралар жатады.

2. Бұл бағытта класқа қатысты ұйымдастыру шаралаы белгіленеді. онда. оқушылар оқу, тәрбие және қоғамдық пайдалы істеріне қатысты ұжымдық шараларды жоспарлау, оларды ұйымдастыру жұмыстары көрсетіледі. Оқушылардың өзін-өзі басөару ұйымдасыран қатысты класс жиналыстарының тақырыбын, олардың күн тәртібін белгілейді.

3. Сол класта істейтін барлық пән мұғалімдері, пәндік үйірмелердің жетекшілері мен байланыс орнатып, олардың жоспарлауында оқу –тәрбие жұмыстарына арналған жұқаралалық шаралары белгіленіп,өзара әрекеттері көрсетіледі.

4. Отбасы және жұртшылықпен жұмыс: оқушылардың ата-аналарымен байланыс орнату, ата-аналар лекториясының тақырыптарын белгілеу.

5. Жеке оқушыпен жұмыс: бұл бөлімде кластағы кебір оқушының сабақ үлгеріміне, тәртібіне қатысты, оның қабілетін шыңдауға байланысты жұмыстар жүргізіледі.

Сынып жетекшісі тәрбие жұмысын жоспарлағанда оның ең басты, шешуші саласы балалардың достығы жарасқан тату-тәтті, іскер ұжымын кұру екендігін ұмытпауы тиіс. Оқушылар ұжымының өмірін қызықты ұйымдастырмайынша, мектеп алдында тұрған міндеттерді орындау мүмкін емес.

Оқушылар ұжымын тәрбиелеудің маңыздылығы, мектеп қабырғасынан шыққаннаң кейін олар әр түрлі ұжымға тап келеді. Сондықтан да олардың сынып және мектеп ұжымдарында жеке бастарының қаншалықты үйлесіп, қалыптасуына байланысты оның кейінгі уақыттардағы психологиялық жағдайы сәйкестенеді, қайсібір әрекеті нәтижелі болады. Сынып ұжымында бала өзінің үлкендермен қарым-қатынастағы қабілетін тәрбиелейді. Соған орай ұжымдағы өзара қарым-қатынас жүйесі бір-бірімен байланысты іскерлік және достық жағдайында болып келеді. Олар негізінен ұжым болып қалыптасу кезеңінің алғашқы мерзімінен бастау алады.

Аристотельдің айтуынша, адам баласы қоғасның тірі организсі болғандықтан, тек қоғамда ғана ол өзінің табиғатын дамыта алады. Олай болса, ол қарым-қатынас жасау барысында өмір сүруге және ғылымға қатысты білімдерді алады, әртүрлі әрекетке қатысты білік пен дағды қасиеттерін меңгереді, қоршаған ортаның тылсым құбылыстарын түсіне бастайды әне соған өзі де бейімделеді.

Сынып ұжымын ұйымдастыру формасы жеке топ және ұжымдық шығармашылық әрекет түрінде атқарылады. Соның ішінде ұжымдық істерді ұйымдастырудық нәтижелі формасына – жеке топ болып әрекет етуді жатқызамызү Ол барлық балаларды ұжымдық істерге қатысуға, олардың жеке мүмкіншілігіе, қажеттілігін ескеруге жағдай турырады.

Жеке топтық жұмыс иұлғаның қажеттілігін және қызығушылығын жүзеге асыру барысында оның дамуына мүмкіншілік тудырып қана қоймайды, сонымен бірге қабілетін де шындап, басқа да топтардың өзра әрекеттесуі барысында жалпы сынып ұжымының дамуына ықпал етеді.

Дегенмен де қазіргі психологиялық – педагогикалық зерттеулерде сыныпта ұжымдық шығармашылық әрекеттін басым болу қажеттілігіне аса маңыз берілген№ Ондағы себеп, ұжымдық әрекет балалардың өздеріне және басқа да адамдарға ізгілік қатынастарын дамытуда, мұғалімдерге оның жалпы бағытын ұстанып отыруына мүмкіндік береді деген пікірді алға тартады.

Дата добавления: 2015-07-16