Читайте также:
|
Жоспар:
1. Әкімшілік бұлтартпау шаралары түсінігі.
2. Құқық бұзушыға қолданылатын бұлтартпау шаралары
Негізігі ұғымдар: Әкімшілік бұлтартпау шаралары, құқық бұзушы.
1. Әкімшілік бұлтартпау шаралары заңға қарсы әркеттерді доғару және олардың зиянды зардаптарын болдыртпау мақсатында қолданылады. Олар көп түрлі және бұл шараларды әр түрлі атқарушы органдар (лауазымды тұлғалар) қолданады.
Сонымен бірге, қаралып отырған шаралар тек қана құқықбұзушылықтың жолын кесуге ғана емес, 16 жасқа толмаған адамдардың және есі дұрыс еместердің қоғамға қауіпті әрекеттерінің алдын алу үшін қолданылады.
Бұлтартпау шараларын қолдану құқыққа қарсы және басқа да қауіпті әрекеттердің жолын кесумен байланысты. Кейбір жағдайларда қылмыстық жолын кесудің бірден-бір ғана тиімді мүмкіндігі болып саналады (мысалы, қаруды қолдану).
Мәжбүрлеу шаралары қоғам, мемлекет мүддесі, құқық бұзушының мүддесі үшін де қолданылады.
Әкімшілік бұлтартпау шаралары көп түрлі, құқық бұзушылықты доғаруды талап етуден бастап, қару қолдануға дейін, өздерінің мағынасы бойынша психикалық шара (мәжбүрлеу құралдарын қолдану), материалдық немесе күш жұмсау арқылы әсер ету, оның ішінде психикалық құралдар (су атқыштар) мен қаруды қолдану арқылы, құқық бұзушыны одан әрі құқық бұзушылықты жалғастыру мүмкіндігінен айырып, құқықтық міндеттерді орындауға көндіреді.
Құқықтық актілердегі мәжбүрлеудің құралдары мен әдістерінің тізімі шектеулі болып саналады. Қауіпті не күрделі жағдайларда құқыққа қарсы әрекеттердің жолын кесу үшін заңдарда көрсетілмеген құралдар мен әдістерді қолдануға болады.
Әкімшілік мәжбүрлеу шараларын қолдану, пайдаланудың негізі мен тәртібі заңдармен анықталады.
Әкімшілік мәжбүрлеу шараларымен әсер ету мақсатын сипатына және нысанына қарай, мына түрлерге бөлуге болады:
- құқық бұзушыға қолданылатын;
- мүліктік сипаттағы;
- психикалық сипаттағы;
- санитарлық-эпидемологиялық сипаттағы;
- қаржы-несиелік сипаттағы.
2. Құқық бұзушыға қолданылатын бұлтартпау шараларына мыналар жатады:
- заңға қарсы әрекеттерін тыюға талап қою:
- нақты күш көрсету;
- арнайы құралдарды қолдану;
- адамды әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасау үшін әкімшілік ұстау;
- қару-жарақты қолдану;
- айналымдағыларға қауіпті аурулармен ауыртатындарды еріксіз түрде емдеуге жіберу;
- қоғамдық орындарда адамның қадір-қасиеті мен қоғамдық имандылықты қорлайтын мас күйде жүрген, айналымдағыларға немесе өзіне зиян келтіруі мүмкін, тұрғын үйде қоғамдық тәртіпті бұзған адамдарды – олармен бірге тұратын азаматтардың арыздары бойынша арнаулы медицина мекемелеріне не ішкі істер органдарының кезекші бөлімдеріне жеткізуге және оларда айыққанға дейін ұстауға;
- инфекциялық аурулармен ауырғандарды жұмыстарынан уақытша аластату және т.б.
Осы аталған шаралар да заңмен қатаң реттеледі. Мысалы, «ҚР ішкі істер органдары туралы» ҚР 1995 жылғы 21 желтоқсандағы Заңына байланысты ішкі істер органдарының қызметкерлері әкімшілік бұлтартпау шараларын қолдануға құқылы.
Ішкі істер органдары қызметкерлерінің азаматтардың құқықтарын уақытша шектейтін іс-әрекеттері «Заң атымен» деген сөздерді айта отырып жасалады. Кез-келген тұлға мұндай жағдайда белсенді іс-әрекетті тоқтатып, ішкі істер органдары қызметкерлерінің талаптарына сөзсіз бағынуға және оның қызметтік міндеттерін орындаумен байланысты нұсқауларын орындауға міндетті.
Техникалық сипаттағы бұлтартпау шаралары. Бұл шаралар жеке және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, қауіптілігі жоғары ақауы бар құралдары пайдалануға тыйым салу (мысалы, транспорт құралын, адамдардың денсаулығына, өміріне, жеке және қоғамдық қауіпсіздікке қауіп төндіру мүмкіндігі бар), техникалық нормалар мен ережелердің бұзылуы, жұмыс істеп жатқан кәсіпорын, мекеме және ұйымдардың жұмысын тоқтату.
Санитарлық-эпидемиологиялық сипаттағы бұлтартпау шаралары. Бұл шаралар санитарлық заңдарды бұзудың жолын кесуге бағытталған.
Қаржы-несиелік сипаттағы бұлтартпау шаралары осы қоғамдық қатынас саласындағы құқық бұзушылықтардың жолын кесуге және қаржылық тәртіпті қамтамасыз етуге бағытталған.
№3 Дәріс. Әкімшілік құқық бұзушылық
Жоспар:
1. Әкімшілік құқық бұзушылық ұғымы, беліглері
2. Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы
3. Әкімшілік құқық бұзушылықтың түрлері
Негізгі ұғымдар: әкімшілік құқық бұзушылық, іс-әрекет, әрекетсіздік, әкімшілік құқық бұзушылық құрамы, әкімшілік құқық бұзушылықтың субъектісі, әкімшілік құқық бұзушылықтың объектісі, әкімшілік құқық бұзушылықтың субъективтік жағы, әкімшілік құқық бұзушылықтың объективтік жағы
1. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 28-бабына сәйкес Әкімішлік құқық бұзушылық деп жеке адамның әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекспен әкімішлік жауаптылық көзделген құқыққа қарсы, кінәлі іс-әрекеті не әрекетсіздігі немесе заңды тұлғаның құқыққа қарсы іс-әрекеті не әрекетсіздігі танылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымын сипаттайтын белгілері:
1) Бұл іс-әрекет немесе әрекетсіздік
2) Қоғамдық қауіпті әрекет
3) Құқыққа қарсы әрекет
4) Кінәлі әрекет
5) Жазаланатын әрекет
Іс-әрекет – бұл міндет немесе заңды талап тошап түрінде болатын құқықтық нұсқаманы өршігіп орындамау, нақты тыйымды, ережені, норманыстандартты бұзу (жүргізушінің мас күйінде көлік құралдарын жүргізуі).
Әрекетсіздік – бұл ьұлғаның өзіне жүктелген міндеттерге байлансты жасауға тиісті және істей алатын іс-әрекеттерді істемеуінен көрініс табатын енжар мінез-құлқы (табыстары туралы декларация беруден жалтару).
Қылмыстармен салыстырғанда әкімшілік құқық бұзушылықтар әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте қоғамның қауіпті әрекеттер ретінде сипатталмағана, бірақ олардың зияндығы қоғамдық тәртіпке, меншікке, азаматтың құқықтары мен бостандықтарына, басқарудың тәртібіне қол сұрады деп көрсетумен белгіленген
Құқыққа қарсы деп белгілі бір тұлғаның құқық нормасымен тыйым салынған іс-әрекетті жасау немесе құқықтық актімен міндеттелген іс-әрекетті жасамауы түсініледі.
Кінәлі іс-әрекет немесе ірекетсіздік – я,ни іс-әрекет жасайтын немесе іс-әрекет жасамайтын) тұлғаның еркімен ақыл-парасатын білдіретін әрекет. Әкімшілік теріс қылық жасаған кезде кінә қасақана және абайсыздық нысанында да көрініс табуы мүмкін.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың маңызды белгісі – оның әкімшілік жазалатындығы. Нақты іс-әрекет немесе әрекетсіздік әкімшілік құқық бұзушылық бролып тек сол жағдайда ғана танылады, егер оны жасаған үшін зағнамамен әкімішілк жауаптылық қаралған болса. Құқық бұзушыға жаза қолдану оны әкімшілік жазаланған жағдайда әкеп соқтырады.
2. Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы –әкімшілік құқық бұзушылық ретінде нақты қоғамдық қауіпті әрекет ретінде сипаттайтын әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекспен белігленген объективтік және субъективтік белгілердің біртұтастығы.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы 4 элементтен тұрады:
Объекті – әкімшілік құқықпен реттелетін және қорғалатын қоғамдық қатынастар (жек адамның құықтары мен бостандықтары, қоғамдық қауіпсіздік, меншік, мемлекеттік және қоғамдық тәртіп, қоғамдық өнеге, ар-намыс, адамның тыныштығы)
Объективтік жағы- бұл құқыққа қарсы іс-әрекетті немесе әрекетсіздігі қол сұғудың нәтижесінғ әркетпен және туындаған салдардың арасындағы себепті байланысын, жасалынған әкімішлік құқық бұзушылықтың орнын, уақытын, жағдайын, тәсілін, қаруы мен құралын сипаттайтын тыртқы белгілері.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың субъектілері – жеке және заңды тұлғалар. Арнайы субъектілер – лауазымды адамдар, әскери қызметшілер, шетел азаматтары. Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған кезде ақыл есі дұрыс, 16 жасқа толған адам әкімішлік жауаптылықта болады.
Құқық бұзушылықтың субъектліреі ретінде кодексте заңды тұлғаның жауапты болатын бірнеше құрамдары бөліп жазылған. Мысалы, жер учаскесін өз бетімен иелені, кәсіпкерлік қызметтің тыйым салынған түрлерімен айналысу,с алық төлеушінің салық салу объектісін жасыруы және т.б.
Лауазымды адамдар басқарудың белгіленген тәртібін, мемлекеттік және қоғамдық тәртіпті, табиғатты, халықтың денсаулығын қорғаудың т.б. жөнінде белгіленген ережелерін сақтамаумен байланысты әкімішлік құқық бұзушылық жасағаны үшінғ егер бұл сияқты ережелерді орыдауды қамтамасыз ету олардың қызметтік міндеттеріне жататын болса жауапты болады.
Әскери қызмтешілер және оларға теңестірілген адамдар (ішкі істер, қаржы полициясы мен кеден орнанының қызмтекрелері) әкімшілік құқық бұзушылық үшін тәрітптің жарғылар және қызмет өткеру тәртібін регламенттейтін басқа актілер бойынша жауаптылықта болады.
Шетелідктер, ештелдің заңды тұлғалар, азаматтығ жоқ адамдар Қазақстан аумағында әкімішлік құқық бұзушылық жасаған жағдайда жалпы негіздерге әкімшілік жауаптықта болады.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың субъективтік жағы – бұл адамның жасалынған әрекетке психикалық жағынан қарауын сипаттайтын беліглердің жиынтығы. Оның түйіні кінә болып табылады. Ол қасақана немесе абайсыздық нысанында болады.
Қасақаналық кінәнің мазмұны әкімшілік құқық бұзушылықтың сипатымен анықталады, ол оның құрамы формальды немесе материалдық болады.
Қасақаналық формальды құрамы – құқық бұзушылық жасаудың нәтижесінде қандай да бір қоғамдық қауіпті, залалды салдардың болуын көздемейді.\материалдық құрамы – құқыққа қарсы әрекет немесе әрекетсіздіктен басқа олардың жасағанның нәтижесінде қоғамдық қауіпті салдардың міндетті түрде туындауы қамтиды.
Кінәнің абаясыздығы 2 нысанда көрініс табады:
1) Ұшқары ойлау – құқық бұзушылық жасаған адам құқықа қарсы зиянды салдар туындау мүмкіндігін алдын ала біледі, бірақ оны болдырамйын деп өз күшін негізсіз тым артық бағалайды.
2) Немқұрайлық (салақтық) құқыққа қарсы салдардың мүмкін болатынын алдын ала білмеу, бірақ тиісті назар аударған және ескерген жағдайда адам олардың алдын алуға тиіс те және мүмкін де болатындығынан тұрады.
3. Әкімшілік құқық бұзушылықтың түрлерін топтастырудың кешенді белгісі қол сұғудың бір тектес объектісін және теріс қылықтық саналық бағытын, яғни мемлекеттік басқарудың нақты аумағын қамтиды. Осы белгінің негізінде әкімшілік құқық бұзушылықтың барлық түрлерін мынадай жіктелген топтарға біріктіруге болады:
1) жеке адамға және оның құқықтарына қол сұғатын әкімшілік құқық бұзушылықтар. Оларға: ұрып-соғу, денсаулығына зиян келтіру, адамның өздерінің сайлау құқықтарын немесе сайлау комиссиясының жұмысын жүзеге асыруға кедергі келтіру, еңбек туралы заңдарды және еңбекті қорғау ережелерін бұзу, азаматқа ақпарат беруден бас тарту және т.б.
2) қоғамдық қауіпсіздікке және халықтың денсаулығына қол сұғатын әкімшілік құқық бұзушылқтар. Олар: заңсыз емдеумен айналысуғ санитарлық заңнаманы бұзу, есірткі құралдарымен заңсыз айналысу, дәрігердің тағайындаусыз есірткі құралдарын пайдалану және т.б.
3) меншікке қол сұғатын әкімшілік құқық бұзушылықтар. Оларға: жер учаскелерін өз бетімен иелену немесе уақытша иеленген жерді дер кезінде қайтармау, бөтен біреудің мүлкін жою немесе бүлдіру, т.б.
4) қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар. Бұлар: қоршаған ортаны қорғау жөніндегі экологиялық талаптарды бұзу, жерді бүлдіру, су ресурстарын қорғау ережелерін бұзу, т.б.
5) өнеркәсіп, жылу, электр энергиясын пайдалану саладағы әкімішлік құқық бұзушылық. Оларға: жұмыстарды қауіпсіз жүргізу жөніндегі режимдерін бұзу, энергия тұтынудың белгіленген режимдерін бұзу, газды пайдаланудың ережелері мен нормаларын бұзу, т.б.
6) сәулет-құрылыс қызметі саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық. Оларға: құрылыс ережелері мен нормаларын бұзу, заңсыз құрылыс салу, т.б.
7) көлікте, жол шаруашылығында және байланыста әкімшілік құқық бұзушылықтар. Жүргізушінің көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуы, мас күйінде көлік жүргізуі.
8) баспасөз және ақпарат саласындағы әкімшілік құыққ бұзушылықтар. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдарды бұзу, журналистредің заңды қызметін орындалуына кедергі жасау.
9) сауда және қаржы саласындағы әкімішлік құқық бұзушылықтар. Тұтынушыларды алдау, банк, валюта заңдық талаптарын бұзу, бюджет қаралатын дер кезінде есептемеу.
10) мемлекеттік билік инститтына қол сұғатын әкімшілік құқық бұзушылықтар. Сотқа құрметтемеушілік білдіру, прокурорға, тергеушіге және анықтау органына сот орындаушысына келуден жалтару.
№4 Дәріс. Әкімшілік жауаптылық
Жоспар:
1. Әкімшілік жауаптылық ұғымы және негізгі беліглері
2. Әкімшілік жауаптылықты болдырмайтын мән-жайлар
3. Әкімшілік жауаптылықтан босату
Негізгі ұғымдар: Әкімшілік жауаптылық, қажетті қорғану, ескіру мерзімі.
1. Әкімішлік жауаптылық қылмыстық, азаматтық және тәртіптік жауаптылықтармен қатар заңдық жауаптылықтардың бір түрі болып табылады.
Әкімшілік жауаптылық – әкімішлік құқықтық санкцияларды жүзеге асыру, уәкілетті органның немесе лауазымды адамның құқық бұзушылық жасаған азаматтар мен заңды тұлғаларға әкімішілк жазалар қолдануы.
Әкімшілік жауаптылықтың беліглері:
- Мемлекеттік мәжбүрлеу болып табылады, өйткені биліктік өкілеттітер мемлекеттік билік органы арқылы жүзеге асырылады
- Құқықтық мәжбүрлеу
- Құқық бұзушылар үшін құқықтық норманың санкциясында қаралған жағының салдардың туындауына әкеп соқтырады
- Әкімшілік жауаптылықтың шараларында әрекет пен бұзушыға мелекет атынан берілетін қорытында құқықтық баға болады.
- Заңдық жауаптылық әрқашанда құқық бұзушылықтың нәтижесі ретінде қаралуы.
Әкімшілік жауаптылыққа тартау мен әкімшілік жаза қолдану бұзушыны сотталғанға әкеп соқтырмайды және оны жұмыстан шығаруға негіз болып табылмайды.
Әкімшілік жауаптылықтың шараларын көптеген уәкілетті органдар мен лауазымды адамдар қолданады. Олардың барлығы өздерінің өкілеттіктерін атқара отырып, құқық бұзушыға әкімшілік жазалар қолданады.
2. Әкімшілік жауаптылықты болдырмайтын мән-жайлар:
1. Қажетті қорғану жағдайында, яғни жеке басын, тұрғын үшін, меншігін, жер учаскесін және қорғаушының немесе өзге де адамның басқа да құқықтарын, қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне қол сұғушыға зиян келтіру арқылы құқыққа қарсы қол сұғынудан қорғау кезінде, егер бұл ретте қажетті қорғану шегінен шығып кетуге жол берілмеген болса, әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстерде көзделген әрекетті жасау әкімшілік құқық бұзушылық болып табылмайды.
2. Өздерінің кәсіби немесе өзге де арнаулы даярлықтарына және қызмет жағдайларына қарамастан, барлық адамдар бірдей дәрежеде қажетті қорғаныс құқығына ие.
3. Қол сұғушылық жасаған адамды ұстау, құқыққа қарсы қол сұғушылық жасаған адамды ұстау кезінде бұл адамды мемлекеттік органдарға жеткізу және оның жаңа қол сұғушылықтар жасауын болдырмау үшін, егер мұндай адамды басқаша құралдармен ұстау мүмкін болмаса және бұл ретте осы үшін қажетті шараларды асыра қолдануға жол берілмесе әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте көзделген әрекетті жасау әкімшілік құқық бұзушылық болып табылмайды.
4. Аса қажеттілік жағдайларында, яғни осы адамның немесе өзге де адамның өміріне, денсаулығына құқықтары мен заңды мүдделеріне қоғамның немесе мемлекеттің мүдделеріне тікелей қатер төндіретін қауіпті жою үшін әкімішлік құқық бұзушылық туралы кодекспен қорғалатын мүдделерге зиян келтіру егер бұл қауіпті өзге құралдармен жою мүмкін болмаса және бұл орайда аса қажеттілік шегінен асуға жол берілмесе, әкімшілік құқық бұзушылық болып табылмайды.
5. Негізді тәуекел. Қоғамдық пайдалы мақсатқа жету үшін негізді тәуекел жаслаған кезде әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекспен қорғалатын мүдделерге зиян келтіру әкімшілік құқық бұзушылық болып табылмайды.
6. Күштеп немесе санаға әсер етіп мәжбүрлеу. Егер мәжбүрлеу салдарынан адам өз әрекеттерін (әрекетсіздігін) басқара алмаса, күштеп санаға әсер етіп мәжбүрлеу нәтижесінде әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте көзделген әрекетті жасау әкімішлік құқық бұзушылық болып табылмайды.
7. Бұйрықты немесе өкімді орындау. Өзі үшін міндетті бұйрықты немесе өкімді орындау үшін әрекет еткен адамның әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте көзделген әрекетті жасауы әкімішілк құқық бұзушылық болыр табылмайды. Осындай әрекеттің жасалуына заңсыз бұйрық немесе өкім берген адам әкімшілік жауаптылықта болады.
3. Әкімшілік жауаптылықтан босату
1. Іс-әрекетімен өкінгендігін білдіруіне байланысты әкімішлік жауаптылықтан босату. Әкімшілік құқық бұзушылықты бірінші рет жасаған адам, егер бұл адам құқық бұзушылық жасағаннан кейін келтірілген залалды өз еркімен өтесе немесе құқық бұзушылықпен келтірілген залалды өзге де ретке келтірсе, судья, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарауға уәкілетті орган (лауазымды адам) әкімшілік жауаптылықтан босатылуы мүмкін.
2. Әкімшілік құқық бұзушылықпен зиян елеусіз болған жағдайда судья, әкімшілік құқық бқзушылық туралы істі қарауға уәкілетті орган әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамды, ауызша ескерту жасаумен шектеліп, әлеуметтік жауаптылықтан босата алады.
3. Ескіру мерзімінің өтуіне байланысты әкімшілік жауаптылықтан босалту. Адам әкімшілік құқық бұзушылық жасалған күннен бастап 2 ай өткеннен кейін, ал қоршаған ортаны қорғау салаларда әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін жасаған күннен бастап 6 ай өткеннен кейін әкімшілік жауаптылыққа тартылуға тиіс емес.
4. Әкімшілік жауаптылықтан рақымшылық жасау акітісі негізінде босату. Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адам әкімшілік жауаптылықтан немесе қолданылған әкімшілік жазадан рақымшылық жасау актісі негізінде, егер ол әкімшілік жаза қолдануды жоятын болса, босатылуы мүмкін.
5. Жағдайдың өзгеруіне, науқастануға байланысты әкімшілік жауаптылықтан босату. Әкімшілік құқық бұзушылық белгілері бар әрекет жасаған адам жағдайдың өзгеруіне, сондай-ақ әкімшілік жазаны орындауға кедергі келтіретін науқасына байланысты әкімшілік жауаптылықтан босатылу мүмкін.
6. Тараптардың бітімгершілікке келуіне байланысты әкімшілік жауаптылықтан босату. Бітімгершілікке келу жәбірленуші мен әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адам қол қойған жазбаша келісім негізінде жүзеге асырылады.
Дата добавления: 2015-11-30; просмотров: 755 | Нарушение авторских прав