Читайте также:
|
Әлеуметтік объектілер мен үдерістерді мемлекеттік реттеу формалар мен әдістердің, институттар мен құралдардың кең көлемді жиынтығына сүйенеді. Қайсыбір әдіс-тәсілдерді қолдану реттеу саласына, оның субъектілері мен объектілеріне тәуелді.
Әлеуметтік объектілер мен үдерістерді мемлекеттік реттеудің әмбебап құралына ҚР Конституциясы, Азаматтық Кодексі, Еңбек Кодексі, Бюджет Кодексі, әлеуметтік сфера салалары қызметін реттейтін заңдар жатады. Мемлекет тарапынан әлеуметтік үдерістерді құқықтық реттеу Президент Жарлықтары, Үкімет Қаулылары түріндегі нормативтік-құқықтық актілер арқылы жүзеге асады. Бұл актілерде әлеуметтік жағдайға мемлекеттің әсер ету, экономиканың әлеуметтік сферасы салаларының қызметін реттеу, әлеуметтік жәрдем мен қолдау шаралары көрсетіледі.
Әлеуметтік объектілер мен үдерістерді мемлекеттік реттеудің формаларын, әдістері мен құралдарын жан-жақты қарастырып көрейік.
Әлеуметтік мақсаттар экономиканы мемлекеттік басқарудың бастапқы пункті болып табылады және өзінің көрінісін ұзақ, орта және қысқа мерзімді әлеуметтік мақсатты бағдарларды анықтау мен орнықтырудан табады. Мұның өзі сапалық түрде немесе сандық өлшемдегі көрсеткіштер формасында орын алады.
Стратегиялық аспектіде әлеуметтік мақсаттарды мемлекеттік биліктің жоғары органдары әлеуметтік дамудың ұзақ мерзімді концепциясын талдап жасауда пайдаланады. Стратегияның әлеуметтік концепциясы принциптері мемлекеттік әлеуметтік доктринаға негізделеді.
Әзірге, Қазақстанда халықтың қолдауына ие болған елдің әлеуметтік доктринасы талдап жасалып, қабылданған жоқ.
Мәселе мемлекеттік бағдар рыноктық экономиканың шведтік моделі деп аталатын, мемлекет тарапынан азаматтардың әлеуметтік қорғалуының ең жоғары деңгейімен сипатталатын моделге бағыт ұстай ма, жоқ, әлде «мемлекеттік әл-ауқаттылық» дейтін қол жетімді ұлттық әл-ауқаттылықты көздейтін германдық моделді қолдай ма, мүмкін, мемлекеттік әлеуметтік кепілдіктермен сипатталатын американдық экономика моделіне бет түзей ме ол жағы белгісіз. Бәлкім, кейінгі уақыттарда жиі айтылып жүрген әлеуметтік экономиканың қазақстандық үлгісі айқындалып, концепциясы жасалып, бағдарламасы қабылданатын болар.
Орта мерзімді перспективада мемлекеттік әлеуметтік мақсаттар табыс пен тұтынудың әлеуметтік нормативтеріне сүйенеді. Оларға, еңбекақы, зейнетақы, жәрдемақы деңгейі, отбасы мүшелерінің жан басына шаққандағы табысы, күнкөріс минимумы, игіліктердің негізгі түрлерін тұтыну көлемі, тұрғын үймен қамтамасыздандырылу сияқты көрсеткіштер жатады.
Қысқа мерзімді әлеуметтік мақсаттар мемлекет кепілдендірген жақын уақыт кезеңіндегі әлеуметтік ілгерілеудің деңгейін көрсетеді.
ЮНЕСКО ұсынған даму индексі бойынша әлеуметтік дамудың әмбебап көрсеткіштер қатары келесідей:
- салыстырмалы бағалар арқылы анықталып, халықтың жан басына шаққандағы табысымен өлшенетін өмір сүру деңгейі;
- өмір сүрудің орташа ұзақтығы;
- халықтың білімділік деңгейі.
Мемлекеттік деңгейдегі әлеуметтік болжау жақын және келешек перспективада елдің және аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының нұсқалы болжамдарын талдап жасау түрінде көрініс табады. Әлеуметтік мемлекеттік болжамдар демографиялық ситуацияны, бала тууды, өлім деңгейін, халық санын, тұрғындардың жас-жыныс құрылымын, қалалық және ауылдық тұрғындар құрамын, миграцияны, жұмыспен қамтуды, табыс, баға, инфляция деңгейін, тауарлар, игіліктер, қызмет көрсету түрлерін тұтынуды алдын ала қарастыруды көздейді. Мемлекттік әлеуметтік реттеудің бір бөлігі ретіндегі әлеуметтік болжау жалпы экономикалық болжаумен тығыз бірлікте жүргізілуі тиіс.
Әлеуметтік болжау жақын және келешек преспективадағы мемлекеттің әлеуметтік даму жоспарлары мен бағдарламаларын ғылыми негіздеудің құралы міндетін атқарады.
Салалар бойынша әлеуметтік болжау әлеуметтік сфераның базалық салаларын қамтиды. Оларға мәдениет, білім беру, денсаулық сақтау, дене шынықтыру, әлеуметтік және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, ал аумақтар бойынша аймақтарды әлеуметтік дамыту жатады.
Рыноктық экономика жағдайында мемлекеттік әлеуметтік жоспарлау мемлекет бөлетін әлеуметтік игіліктер мен қызмет көрсетулердің деңгейлері, көлемдері түріндегі әлеуметтк стандарттарды талдап жасау мен қабылдауға бағдарланады.
Мемлекет еңбекақының, зейнетақының, жәрдемақының кепілдендірілген минималды деңгейін минималды күнкөріс деңгейіне қатысты орнықтырып, жоспарлы көрсеткіштерді заңдар, жарлықтар, үкіметтік қаулылар формасында бекітеді. Мемлекеттік әлеуметтік жоспарлау, сондай-ақ әлеуметтік сфера салаларын дамытудың жоспарлы көрсеткіштерін осы мақсаттарға бөлінген мемлекеттік ресурстармен сәйкестендіре орнықтырады.
Мемлекеттік әлеуметтік жоспар құрамында оның магистралды (негізгі) тармағы мемлекеттік әлеуметтік болжау ерекше орын алады. Рыноктық жағдайлардағы бұл маңызды мемлекеттік реттеу формасы мемлекеттік мақсатты және аймақтық әлеуметтік бағдарламаларды қамтиды және бір-екі жылдан он-он бес жылға дейін созылады.
Мемлекеттік әлеуметтік бағдарламалар дегеніміз уақыт пен кеңістік, атқарушылар мен ресурстар бойынша үйлестірілген, жалпымемлекеттік, салалық және аймақтық көлемде біртұтас ірі әлеуметтік проблемаларды шешуге бағытталған шаралар жиынтығы болып табылады.
Экономиканы мемлекеттік реттеудің кез келген саласы сияқты мемлекеттік әлеуметтік реттеуде ұйымдастыру, ынталандыру, жедел реттеу, есеп, бақылау сияқты функцияларға едәуір назар аударылады. Аталған типтік функцияларды атқару өздерінің формасы, әдістері бойынша экономиканың басқа салаларын мемлекеттік реттеуде қолданылатын құралдардан айырмашылығы жоқ.
Сонымен бірге мемлекеттік әлеуметтік реттеудің заңдарды сақтауға, кеңсешілдік (бюрократизм) көріністеріне, мемлекеттік шенеуніктердің жемқорлығына өте сезімталдығын баса айту керек. Мұндай сезімталдықтың негізгі себебі мемлекеттік әлеуметтік реттеуде жіберілген олқылықтар мен нормадан ауытқулар адамдарға, азаматтарға теріс әсер етеді, олардың әлеуметтік көңіл-күйі мен моральдық жағдайына зиянын тигізеді.
Дата добавления: 2015-11-14; просмотров: 133 | Нарушение авторских прав
| <== предыдущая страница | | | следующая страница ==> |
| Мемлекеттің халықты әлеуметтік қолдауы және қорғауы | | | Еңбек және жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеу |