МЫСАЛЫ: Қызметкердің еңбекақысы–50000 теңге.

1) Ай сайынғы зейнетақы төлемдері 10%: 50 000 –10% (5 000) = 45 000 теңгені құрайды.

2) Әр қызметкердің жеке табыс салығы бойынша жеңілдікке құқығы болғандықтан, ең төменгі жалақыға (ЕТЖ) тең жалақы бөлігіне 10% салынбайды. Сол себепті МЗЖ шегерумен алынған сомадан, ЕТЖ аламыз: 45 000 – 19 966 = 25 034 теңге

3) 25 034 теңге – бұл 10% мөлшерінде ЖТС салуға жататын сома: 25 034 – 10% (2 503,4) = 22 530, 6 теңге.Яғни еңбекақыдан ЖТС 2503 теңгені құрайды.

4) ЖТС шегерумен алынған сомаға алдында шегерген ең төменгі жалақыны қосамыз: 22 530,6 + 19 966 = 42 496,6 теңге

5) Осылайша, 42 496 теңге – бұл 50 000 теңгедегі еңбекақыдағы «таза» табыс сомасы.

42. Есеп айырысу операцияларының есебі мәселелерін талдау және шешу

Төлем тапсырмасымен есеп айырысулар ақшасыз есеп айырысулардың көп таралған түрі болып табылады.

Төлем тапсырмасы – бұл субъектінің қызмет көрсетуші банкке өз шотынан белгілі бір соманы аудару туралы бұйрығы болып табылады. Төлем жасаушы банкке белгіленген формадағы бланкілер ұсынылып, оған қажетті құжаттар тіркеледі.

Егер төлем тапсырмасы бойынша төлем акцепсіз тәртіпте төленетін болса, төлеуші шотында қаржылар жеткіліксіз болғанда, қалдық шамасында бөлшектеп төлеу жүргізіледі, бөлшектеп төлеу мемориалды ордермен жүргізіледі және төлем тапсырмасының екінші жағында қалдықпен төлеу күні көрсетіледі. Төленбеген сома 7303 «Уақытында төленбеген есеп айырысу құжаттары» баланстан тыс шотына кірістеледі.

Төлем құжатымен есеп айырысуды жүзеге асыру кезінде шоттардың келесі корреспонденциясы құрылады:

1. Егер ақша жөнелтуші мен бенефициарға бір банкте қызмет көрсетілсе, онда келесі жазба құрылады:

Дт шот 2203 «Клиенттердің ағымдағы есеп шоттары» ақша жөнелтуші

Кт шот 2203 «Клиенттердің ағымдағы есеп шоттары» бенефициар

2. Егер ақша жөнелтуші мен бенефициарға әртүрлі банк қызмет көрсетсе, олардың арасындағы есеп айырысу корреспонденттік шоттар арқылы жүргізіледі:

Дт шот 2203 «Клиенттердің ағымдағы есеп шоттары»

Кт шот 1051 «Банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіндегі корреспонденттік есеп шоты»

немесе

Кт шот 1052 «Банктің басқа банктердегі корреспонденттік есеп шоты»

3. Есеп айрысуды жүзеге асырғаны үшін банк комиссиялық ақы ұстайды:

Дт шот 2203 «Клиенттердің ағымдағы есеп шоттары»

Кт шот 4601 «Банктің аударым операциялар бойынша көрсеткен қызметі үшін есептелген комиссиялық кірістер».

Төлем талап- тапсырмасы – қызмет көрсетуші банкке жолданған есеп айырысу және тиеу құжаттары негізінде жеткізілген өнім, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет келісімі бойынша құнын төлеу туралы бенефициардың жөнелтушіге берген талабы.

Төлем талап- тапсырмасы төлем жасаушының қызмет көрсететін банкіне жіберілген есеп айырысу және төлем құжаттарының негізінде келісім шарт бойынша жөнілтілген өнімдердің, көрсетілген қызметтердің құнын төлеу туралы жабдықтаушының сатып алушыға талабын білдіреді, ол белгілі формадағы бланкіде жасалады.

Төлем талап-тапсырмасын бенефициар бланке жазып, бенфициар банкіне немесе жөнелтуші банкке реестрмен бірге төрт данада ұсынады, егер төлем электронды жолмен жүзеге асырылса, екі данада жасалады.

Есеп айырысудың келешегі зор нысаны ретінде чектермен есеп айырысуды айтуға болады. Чек банк клиентінің банкке ақша қаражатын өз шотынан алушы шотына аудару туралы бланкте жазылған жазбаша тапсырмасын білдіретін бағалы қағаз болып табылады.

Чек кітапшасындағы ақшалай қаржылары жабдықтаушылар мен тасымалдаушы кәсіпорындардан және байланыс ұйымдары мен басқа субъектілерінен алынған тауарлық-материалдық қорлардың құнын төлеуге және олардың қызметтері үшін есеп айырысуларға арналған.

Кәсіпорындар мен ұйымдар, мекемелер чек кітапшаларын алу үшін банкке өтініш жазады, сонымен қатар осы өтінішпен бірге кәсіпорын немесе мекеме алатын чек кітапшасындағы соманы депоненттеу үшін банк мекемесіне төлем талап тапсырмасын ұсынуы керек.

Банк мекемесі чек чек кітапшасының тиісті жеріне ол чек кітапшасы берілетін кәсіпорын немесе мекеменің толық аталуын, ал егер жеке адамға берілсе, оның аты-жөнін жазады. Чек кітапшасындағы соманың жұмсалмаған, яғни пайдаланылмаған мөлшері көрсетіледі. Чек кітапшасы арқылы бір немесе бірнеше жабдықтаушымен есеп айырысуға болады.

Аккредитив - сатып алушыға қызмет ететін банк мекемесінің осы кәсіпорынды немесе ұйымды жабдықтайтын шаруашылық субъектіге қызмет көрсететін банк мекемесіне тауардың жіберілмегендігін немесе қызмет көрсетілмегендігін дәлелдейтін құжаттар бойынша төлеу жайлы тапсырмасы.

Аккредитив тек бір ғана жабдықтаушымен есеп айырысуға арналады. Ал аккредитив мерзімі жабдықтаушы мен сатып алушының арасындағы келісім-шартқа сәйкес бекітіледі.

Аккредитивтердің өтелінген (депоненттелген) және өтелінбеген түрлері ашылуы мүмкін. Сонымен қатар кері шақырылатын және кері шақырылмайтын болып бөлінеді.

Тапсырыс берушінің өз шотындағы ақша есебінен немесе қызмет көрсететін банк берген несиесі есебінен жабдықтаушы кәсіпорынға қызмет көрсететін банкке келісім бойынша алдын- ала аударылған қаржысы “өтелінген аккредитив” болып есептелінеді.

Ал сатып алушы кәсіпорын жабдықтаушы кәсіпорынға қызмет көрсетуші банк мекемесі арасындағы аккредитивте көрсетілген қаржы сомаларын аударуға тек қана келісім-шарт жасалып келісілген, яғни ақша әзірге аударылмаған болса, ол ”өтелмеген аккредитив” қатарына жатады.

43. Банктердегі қаржылық есеп берулерді қалыптастыру мәселесін талдау және шешу

Қаржылық есеп беруді ұсыну пайдаланушыларды банктің қаржылық жағдайы, қызмет нәтижесі және есепті кезеңдегі оның жағдайының өзгеруі туралы маңызды, қажетті және анық ақпаратпен қамтамасыз етеді.

Екінші деңгейлі банктер үшін жылдық қаржылық есеп берудің келесідей формалары белгіленген:

- бухгалтерлік баланс;

- табыс және шығыс туралы есеп;

- ақша қозғалысы туралы есеп;

- капиталдағы қозғалыс туралы есеп;

- түсіндірме жазбалар.

Сонымен қатар бұлардың құрамына тоқсандық, айлық, күндік

Баланстар да кіреді.

Банктер есептеу жұмыстары Департаментіне әр күндік балансты 2 жұмыс күні, ай сайынғы балансты есепті кезеңнен кейінгі айдың ішінде ұсынады. 10 асатын филиалдары бар банктер әр күндік балансты 3 жұмыс күні, ай сайынғы балансты есепті кезеңнен кейінгі айдың 5 жұмыс күні ішінде ұсынады.

Табыс және шығыс шоттары бойынша барлық жазбаларды жүргізгеннен кейін, қалдықтар өз араларында жабылады және 4999 «Салық салғанға дейінгі кіріс» шотына апарылады. Бұл шоттан 5999 «Табыс салығы» баланстық шотынада есептелінген табыс салығының төленуге тиіс сомасы есептен шығарылады. Табыстың қалған бөлігі бөлінбеген табыс шотына жіберіледі. Шығындардың табыстан көп болуының нәтижесінде 4999 баланстық шотта пайда болатын дебеттік қалдықтың толық сомасы 3599 баланстық шотына дербес шот ашу арқылы аударылады.

3581 «шетел валютасын өткен жылдардағы қайта бағалаудың резервтері» 3599 баланстық шотта есептелетін бөлінбеген таза табыс көлемі анықталғаннан кейін, есептік қаржылық жылдағы өз активтерін қайта бағалаудан жиналған оң курстық айырма сомасына қайта бағалау резервтері, 3582 «Тазартылған қымбат метеалдарды қайта бағалаудың өткен жылдардағы резервтері», 3585 «Несиелердің валюталық баламасын теңге түрінде белгілей отырып, несиелерді қайта бағалау бойынша өткен жылдардағы резервтері» және 3586 «Салымдардың валюталық баламасын теңге түрінде белгілей отырып, салымдарды қайта бағалаудың өткен жылдардағы резервтері» құрылады.

Акционерлер жиналысының шешіміне дейін 3599 баланстық шотында есепте тұрған бөлінбеген таза табыс сомасы келесі қаржылық жылдың басында 3580 «Өткен жылдардың бөлінбеген табысы (жабылмаған зиян)» шотына аударылады. Банктің жалпы акционерлері жиналысының шешімі бойынша есептік жылдың бөлінбеген таза табысы келесідей мақсаттарға бөлінеді:

-жіктелмеген активтер сомасын 5% кем емес көлемде резервтік капиталға;

-дивидендтер төлеуге;

-төленген жылдың капитал көлемін ұлғайтуға;

-басқа да мақсаттарға.

Дивидендтерді есептеу кезінде төленуге тиісті ақшалар 3580 шотынан есептен шығарылып, 2853 «Акционерлермен есеп айырысу» шотына жіберіледі. Оның қалдығы шегінде 1853 «Акционерлермен есеп айырысу» шотында бұрын есепте тұрған, бұрын есептелген және алдыңғы тоқсан үшін төленген дивидендтер жабылады. Қалған сома акционерлердің есеп айырысу шотына аударылады. Егер қаржылық жылдың соңында банк шығысы табысынан асып кетсе, 3599 баланстық шотында көрсетілген шығын сомасы 3580 шотында есептелінетін өткен жылдардағы бөлінбеген таза табыс және 3510 «Банктің резервтік капиталы» баланстық шотындағы ақша есебінен жабылуы мүмкін.

44. Корреспонденттік шоттар бойынша есеп мәселесін талдау және шешу

Банктер және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар да олардың арасында ашылған тікелей корреспонденттік шоттар арқылы төлемдерді жүргізе алады. Тікелей корреспонденттік қатынастар банктердің арасында, банктер мен банктік емес ұйымдар арасында корреспонденттік шот шартында және Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген банктік қызмет көрсетуді жүзеге асырумен байланысты операцияларды жүргізу мақсатында корреспонденттік шоттарды ашқан кезде туындайтын шарттық қатынастарды білдіреді. Өзара немесе біржақты корреспонденттік қатынастар пайдасына таңдау әртүрлі факторға байланысты болады, оларға: өзара төлемдер ағының көлемі, кредиттік ресурстар нарығындағы сұраныс, өңірлік валюталық биржалардағы сауда-саттыққа қатысу мүмкіндігі, сондай-ақ корреспонденттік шоттардағы қаражатты шұғыл қайтарып алу мүмкіндігі сияқты факторларды жатқызуға болады.

Корреспонденттік қатынастар – бұл екі немесе одан да көп банктермен төлемдерді жүзеге асыруы және келісімдік қатынастары.

КОРРЕСПОНДЕНТТІК ШОТ - корреспонденттік шот шарты бойынша банкке басқа банктен ашылған, банктің және оның клиенттерінің банк операциялары жүзеге асырылатын банктік шот.

Корреспонденттік шот арқылы банкаралық есеп-айырысуларды ұйымдастырудың 2 түрі бар:

Орталықтандырылған – ҚРҰБ-де міндетті түрде ашылған банктердің коррсепонденттік шоттары арқылы банктер арасында есеп-айырысулардың жүргізілуі.

Орталықсыздандырылған – тікелей өзара коммерциялық банктердің бір-бірімен қарым-қатынасы.

Корреспонденттік шот арқылы жасалатын операциялар:

банк клиенттерінің ақша қаражаттарын аудару мен төлеу;

банктің өндіріс-клиентері мен бюджет, зейнеткерлік қорлар мен т.б. ұйымдар арасындағы есеп айырысуы;

клиенттерді қолма-қол ақша беру мен қабылдау, яғни еңбекақы төлеу;

банктің бюджетке төлейтін салығы;

банкаралық қарыздар мен депозиттер, құнды қағаздар, ҚР ҰБ-мен жүргізетін кассалық операциялар;

депозиттік шоттар бойынша пайыз төлеу;

клиенттерге берілген несиелер мен басқа түсімдер пайызын төлеу;

банк аппаратына қажетті шығындар, т.б.

Банкаралық есеп-айырысуларды ұйымдастыруда келесідей қағидалар қолданылыда:

Бірінші қағида – басқа банктермен есеп-айырысуларды жүргізуде толық көлемде, үздіксізкті қамтамасыз ететін деңгейде банктердің өзінің өтімділігін ұстап отыруы қажет.

Екінші қағида – банкаралық есеп-айрысуларды жүргізу дұрыстығы, оның ерекшелігі және маңызы ҚРҰБ-дегі корреспонденттік шоттары бойынша және клиенттердің банктағы шоттары бойынша жүргізілетін соммалардың толық сәйкестігін өзара әрдайым бақылауда болып табылады.

Ұлттық банктің филиалында коммерциялық банктердің корреспонденттік шоттары 1051 «Банктің Ұлттық банктегі корреспонденттік шоты» баланстық шотында ашылады.

ҚРҰБ филиалдары арқылы төлемдерді жүргізу:

-жіберушінің банкінде Дт 2203 Кт 1051

-алушының банкінде Дт 1051 Кт 2203

Банк араларындағы тікелей корреспонденттік операциялар бойынша есеп 1052 «Банктің басқа банктердегі корреспонденттік шоттары» деген баланстық шотта көрініс табады.

Банктер төлемдерді корреспонденттік шоттар арқылы жүргізгенде келесідей бухгалтерлік жазбалар жазылады:

1)Ақша жіберушінің банкінде - Дт 2203 Кт 1052

2)қабылдаушының банкінде - Дт 1052 Кт 2203

3)басты банкттің қызметін алатын, филиалдар арасындағы есеп-айырысуларда Дт 1350 Кт 2203

4)егер қабылдаушы клиент басқа банктен қызмет алса- Дт 2150 Кт 1051, 1052

5) қабылдаушының банкінде-Дт 1051, 1052 Кт 2203

45. Екінші деңгейлі банктердегі несиелік операциялар есебі мәселесін талдау

Несиелік операциялар коммерциялық мекеме ретінде банк қызметінің негізгі дәстүрлі активті қызметі болып табылады.

Несиелер ұсыну фирмалардың, кәсіпкерлік компаниялардың, мемлекеттік кәсіпорындардың және жеке тұлғалардың тұтынушылық және инвестициялық мақсаттарын қаржыландыру үшін жүзеге асырылатын оның басты экономикалық функциясы болып табылады. Банктер табыстың негізгі мөлшерін несиелік операциядан алады. Көптеген банктерде ссудалық операциялар олардың жиынтық активтерінің жартысынан көбін құрайды және табыстың 70 пайызына жуығын құрайды.

Несиелер несиелендіру процесінде банк пен оның клиентінің өзара қатынасы алдымен келісімдік сипатта жасалады, яғни несие сомасы және проценттік ставкалар мөлшері, оны көрсету әдісі және қайтару мерзімі несиелік келісім-шартта көрсетіледі. Несиелер тек несие қабілетті қарыз алушыларға беріледі.

Ссудалық шоттар жай ссудалық шот және арнайы ссудалық шот болады. Жай ссудалық шоттар бір реттік ссудалар қарыз алушының ағымдағы және есеп айырысу шоттарға есептелгенде және одан жою жүргізілгенде болады; арнайы ссудалық шот сауда, сауда-делдалдық ұйымдармен жабдықтаушылардың есеп айырысу құжаттарын төлеумен және жабдықтаушылардан табысты аударумен, сонымен қарыз жойылуында ашылады.

Әрбір 10-15күнде банк пен клиент арасындағы келісім шартқа сәйкес арнайы ссудалық шотты реттеу жүргізіледі. Бұл үшін дебет және кредит бойынша айналымдар салыстырылады, ал айырма есеп айырысу шотына жазылады немесе одан қажетсіздендіріледі.

Несиелер мерзімі бойынша келесідей түрлерге бөлінеді: қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді.

Қысқа мерзімді несие – пайдалану мерзімі бір жылдан аспайтын несиелер. Олар тауарлы-материалдық құндылықтарға, төлемдердің ағымдағы қажеттіліктері мен шығындарына беріледі.

Ұзақ мерзімді несиеге мерзімі бір жылдан асатын несиелер жатады. Берілген несиелер қаржылық активтерді, айналым құралын, негізгі құралдардың қалыптасуы үшін қажеттілігіне беріледі.

Банкте ссуданы рәсімдеу үшін арнайы бөлім – несие бөлімі бар. Оның жұмысшылары несиелік келісім жасауға дейін клиентті зерттейді және талдайды

Осы мақсатта банкке клиент келесілерді ұсынады:

-есепті кезеңнің соңғы күніне бухгалтерлік баланс;

-ссуданың қажетті мөлшері және оны жоюдың техника-экономикалық негізділігі;

-қарыз алушының реквизиттері, ссуда сомасы, мақсаты, қайтару мерзімі көрсетілген өтініш;

-жедел міндеттеме.

Банк клиенке несиені рәсімдеуде кәсіпорынның нотариалды расталған жарғы көшірмесін, құрылтайшылық келісімді, жетекшілердің қолдары және мөрлердің үлгілері бар карточка талап етеді.

Ссудалық операцияларды рәсімдеу келесі тәртіппен жүргізіледі:

-несиелік өтінішті алу;

-өтінішті тіркеу журналындағы есеп;

-несиелік іс рәсімдеу және бөлімге немесе комитетке қарауға жіберу;

-ссудалық шот ашу және ссуданы беру.

Қысқа мерзімді ссуданың синтетикалық есебін жүргізу үшін шоттардың жоспары бойынша қарыз алушыдан тәуелді келесідей баланстық активті шоттар және несиелер түрлері арналған.

1411 “Клиенттерге берілген қысқа мерзімді несиелер”; шоттың белгіленуі – клиенттерге бір жылға дейін берілген несиелер есебі. Шоттың дебеті бойынша клиенттерге берілген несие сомасы, сонымен қатар басқа банктердің қысқа мерзімді несиелері бойынша алынған талаптар сомасы көрсетіледі.

Шоттың кредиті бойынша басқа банктерге қысқа мерзімді несиелер бойынша берілген талаптар сомалары кредиті бойынша қарызды жоюға түскен сомалар, сонымен қатар 1424 “Банк қарыздары бойынша клиенттердің мерзімі өткен берешегі” немесе 1427 “ Банк қарыздары бойынша клиенттердің оқшауланған берешегі ” баланстық шоттарына жатқызылған қарыз сомалары жүргізіледі.

46. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебі мәселесін талдау және шешу

Негізгі құралдарға Қазақстан Республикасы заңдылықтарымен тағайындалған есеп көрсеткіші 40 еседен кем емес құнымен ұзақ мерзім пайдаланылатын материалдық активтер жатады. Сонымен қатар құнынан тәуелсіз негізгі құралдарға ғимараттар мен құрылыстар; автокөлік құралдары; қарулар, сейфтер, кітаптар, есепке қойылған ксерокс, телефакс, телефон, өрт қорғау сигнализациялары; тұрмыс мұздатқыштары, элетр аспаптары, жазу машиналары, мебель, кассалық аппарат; есептеу техниклары және ірі банктік офис жабдықтары.

Негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес бағытта болуы мүмкін.

Өндірістік емес бағытқа – жарғылық қызметпен байланысы жоқ негізгі құралдар жатады.

Өндірістік бағыты бойынша – жарғылық қызметті жүзеге асырумен және нәтижесінде пайда алумен байланысты құралдарды жатқызуға болады.

Банктегі негізгі құралдар келесі топтарға бөлінеді:

-ғимарат және құрылыс;

-компьютерлер;

-көлік құралдары;

-құралдар және басқа шаруашылық саймандар;

-басқа да негізгі құралдар.

Негізгі құралдарды бағалауда бастапқы, ағымдағы, баланстық және өтімділік құндары қолданылады. Баланста негізгі құралдар бастапқы құны бойынша көрсетіледі. Ол объектіні қайта жабдықтауда, яғни кеңейтуде, модернизациялауда, реконструкциялауда,, сонымен қатар өкімет қаулысына байланысты қалған негізгі құралға қайта бағалау жүргізгенде өзгеруі мүмкін.

Банк филиалдары негізгі құралдарды өздері жеткізілген лимитке сәйкес алады немесе орталықтанған тәртіпке сәйкес бас банктен алады.

Банктер негізгі құралдарды екі тәртіппен алады:

1) тауарлар үшін жабдықтаушыға алдын-ала төлеу арқылы. Алдын-ала төлем бекітілген аванс мөлшерінде (30 пайыз) жүргізіледі, қалған сома негізгі құралдарды алған соң төленеді.

2) Банк факт бойынша негізгі құралға төлеуде жабдықтаушыдан тауар алғаннан кейін төлейді.

Негізгі құралдарды қабылдағанда негізгі құралдарды қабылдау актісі толтырылады. Есепке алынған әрбір негізгі құралдардың әрбір объектісіне түгендеу номерін жазады. Негізгі құралдардың аналитикалық есебі түгендеу карточкаларда (теңгемен) әрбір затқа жеке жүргізіледі, сонымен қатар негізгі құралдардың есебі журналында да жүргізіледі. Онда объект аты, типі, маркасы, шығарылған жылы, шифрі, аналитикалық шот номері, инвентарлық номері, алғашқы құны, амортизация сомасы, т.б. көрсетіледі.

Ешқандай алдын ала төлеусіз құрастыруды қажет етпейтін негізгі құралдарды алуда келесідей жазба жасалады:

Дебет 1652 “Жер, үйлер, ғимараттар”

1653 “Компьютер жабдықтары”

1654 “Өзге негізгі құралдар”

Кредит 2856 “Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар”.

Негізгі құралдардың құрылысы шаруашылық немесе мердігерлік әдіспен

жүргізіледі. Негізгі құралдарды уақытынан бұрын тозуын болдырмау үшін оларды жөндеп отырады. Жөндеудің күрделі және ағымдағы түрлері бар.

Банкте негізгі құралдарды амортизациясын есептеу үшін құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі, құнды орындалған жұмыс көлеміне үйлесімді түрде есептен шығару (өндірістік), құды сандар сомасы бойынша есептен шығару (кумулятивтік) және қалдықты азайту әдістерінің бірін қолданады.

Анықталған күні бағаға сәйкес негізгі құралдардың бастапқы құнын келтіру мақсатында объектілердің қайта бағалануы жүргізіледі, нәтижесінде есеп және есеп беруде ағымдағы құн бойынша негізгі құраладр көрсетіледі. Негізгі құралдарды қайта бағалау жылына кем дегенде бір рет жүргізілуі керек.

Банк негізгі құралдарды қалпына келтіру мүмкін болмағанда немесе экономикалық тиімсіз болған жағдайда ғана есептен шығаруға жататын объектілерді анықтайды.

Негізгі құралдарды жою кезінде жою актісі толтырылады.

Амортизацияланған негізгі құралдарды есептен шығарғанда оның баланстық құнына келесідей жазба жасалады:

Дебет шот 1692 “Үйлер және ғимараттар бойынша есептелген амортизация”

1693 “Компьютерлік жабдықтар бойынша амортизация”

1694 ”Басқа да негізгі құралдар бойынша есептелген амортизация ”

Кредит шот 1652 “Жер, үйлер, ғимараттар”

1655 “Компьютер жабдықтары”

1656 “Өзге негізгі құралдар”.

Банктерде негізгі құралдардың қолда барын анықтау және олардың

сақтығына бақылау жасау мақсатында

Материалдық емес активтер – басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін немесе тауарлар мен қызметтер көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және есеп берушілік туралы заңына сәйкес банктің материалдық емес активтеріне бағдарламалық қамтамасыз ету, патенттер, лицензия, тауарлық белгі,тауарлық марка және басқа активтерге құқықтар жатады.

Материалдық емес активтерді айырбастауға болатын және айырбастауға болмайтын деп екі үлкен топқа бөлуге болады.

Материалдық емес активтерді бағалауда бастапқы құн принципі қолданылады. Яғни, материалдық емес активтер сатып алумен байланысты барлық шығындарды қосатын сатып алу құны бойынша бағаланады.

Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде жүйелі түрде жазылу керек. Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.

Материалдық емес активтердің есебі үшін 1659 “Материалдық емес активтер” шоты арналған.

Материалдық емес активтерді есептеуде келесідей жазбалар жасалады:

А) сатып алынған материалдық емес активтерді төлегенде

Дебет 1856 “Күрделі салулар бойынша дебиторлар”

Кредит 1001 “Кассадағы қолма-қол ақшалар”

1081 “Банктің корреспонденттік шоты”

2010 “Сыйақы алмай талап еткенге дейінгі депозиттер”

2203 “Басқа банктердің корреспонденттік шоты”;

б) материалдық емес активтерді кірістегенде

Дебет 1659 “Материалдық емес активтер”

Кредит 1856 “Күрделі салулар бойынша дебиторлар”

2856 “Күрделі салулар бойынша кредиторлар”;

в) амортизацияны есептеу:

Дебет 5788 “Материалдық емес активтер бойынша амортизациялық

аударымдар”

Кредит 1699 “Материалдық емес активтерге есептелген амортизация”;

Г) есептелген амортизация сомасына материалдық емес активтерді есептен шығару кезінде:

Дебет 1699 “ Материалдық емес активтерге есептелген амортизация ”

Кредит 1659 “ Материалдық емес активтер ”;

Д) қалдық құнға:

Дебет 5852 “Негізгі құрал-жабдықтарды материалдық емес активтерді сату шығыстары ”

Кредит 1659 “ Материалдық емес активтер”.

47. Банктердің меншік капиталдарын құрастыру мәселесін талдау және шешу

Банктің меншікті капиталы – бұл банктің міндеттемелері шегерілген активтерінің құны. Меншікті капитал пассивті операцияларға жатады және мыналарды қамтиды:

- акционерлік капитал – жай (мерзімсіз бағалы қағаздар), артықшылығы бар акциялар (дауыс беру құқығы жоқ);

- банктік резервтер – күтілмеген жағдайларға дивидендтер төлеуге, өтелмеген несиелер шығындарын жабуға арналған резервтер;

- қосымша төленген капитал, жай және артықшылығы бар акцияларды сату бағамы мен олардың номиналы арасындағы айырма есебінен құралады;

- қосымша төленбеген капитал активтерді қайта есептеу есебінен құралады;

- бөлінбеген пайда – банктің өз еркінде қалатын жинақталатын пайда сомасы.

Меншікті капитал бірнеше қызметтерді атқарады: қорғау, оперативті,

реттеуші айналым және резервтік қызмет.

Жарғылық капитал немесе қор банктің меншікті құралдарын қалыптастырудың негізгі қайнар көзі болып табылады және акционерлермен салынған қаржылардың жиынтығын көрсетеді.

Баланста жарғылық қор хабарланған жарғылық қор сомасында талап етілмеген және сатып алынатын акцияларды шегерумен көрсетіледі.

Банктің жарғылық қоры баланста 3000 “Банктің жарғылық қоры” шотында көрсетіледі.

Тіркелген капиталдың төленбеген жарғылық капитал мөлшері баланстық шоттарда есептеледі, 3001 “Жарияланған жарғылық капитал – жай акциялар”, 3025 “ Жарияланған жарғылық капитал – артықшылығы бар акциялар ”. Төленбеген жарғылық капитал сомасы жай акциялар – 3002 “Төленбеген жарғылық капитал – жай акциялар” шотта және 3026 “Төленбеген жарғылық капитал – артықшылығы бар акциялар ”.

Банктің жарғылық қорының қаржысын арттыру мақсатында жаңа акционерлерді тартумен қосымша қаржыларды мобилизациялайды.

Жарғылық қордың мөлшерін өсуінде келесідей жазба жасалады:

Дебет 3002 “Төленбеген жарғылық капитал – жай акциялар”

3026 “Төленбеген жарғылық капитал – артықшылығы бар акциялар ”

Кредит 3001 “Жарияланған жарғылық капитал – жай акциялар”,

3025 “ Жарияланған жарғылық капитал – артықшылығы бар акция ”.

Жарғылық капиталға салымдар төленуі:

Дебет 2860 “Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар”

Кредит 3002 “Төленбеген жарғылық капитал – жай акциялар”

3026 “Төленбеген жарғылық капитал – артықшылығы бар акциялар ” және

Дебет 1001 “Кассадағы қолма-қол ақшалар”

1051”Банктің ҚР Ұлттық банкіндегі корреспонденттік есеп шоты” – сату бағасы бойынша

Кредит 3002 “Төленбеген жарғылық капитал – жай акциялар”- атаулы құны бойынша

3026 “Төленбеген жарғылық капитал – артықшылығы бар акциялар ” – атаулы құны бойынша

3101 “Акциялар бойынша сыйақылар” – сату бағасы мен атаулы құн арасындағы айырма.

Резервтік капитал – бөлінбеген табыстан аударым есебінен қалыптасатын банктің меншікті қаражаттарының бір бөлігі. Резервтік капиталды пайдалану және қалыптастыру тәртібі қолданылып жүрген заңмен және құрылтай құжаттарымен анықталады. Резервтік қор банктің әртүрлі шығындарын жабу үшін, сонымен қатар артықшылығы бар акция иелеріне дивидендтер төлеуге қаражаттар жетіспеген жағдайға құрылады. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің талаптарына сәйкес резервтік қор мөлшері сыныптауға жатпайтын активтер сомасының 5 пайызы мөлшерінде анықталады.

Резервтік капитал құру кезінде келесі жазба жасалады:

Дебет 3599 “Бөлінбеген табыс (өтелмеген шығын)”

Кредит 3510 “Банктің резервтік капиталы”

Дивидендтерді төлеу үшін қаражаттар жетіспеген кезде олар резервтік капитал қаражаттары есебінен төленеді эжәне келесі жазбамен рәсімделеді:

Дебет 3510 “Банктің резервтік капиталы”

Кредит 1853 “Акционерлермен есеп айырысу (дивидендтер бойынша)”.

Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын) сомасы оның алдыңғы жылдар сомасын көрсетеді.

48. Айырбастау пункттеріне шетел валютасында және теңгемен аванс беру.

Айырбастау пункттерінің қолма-қол шетел валютасын сатып алуы/сатуы туралы есепті қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асыратын барлдық айырбастау пункттері ай сайын жасайды. Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың айырбастау пункттеріне (бұдан əрі мəтін бойынша ұйымдардың айырбастау пункттері) ұйымдардың

(қызметінің бірден-бір түрі қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру болып табылатын заңды тұлға) кредиттік серіктестіктердің жəне почта байланысы ұйымдарының айырбастау пункттері жатады.

Нысандардың символдары мен шифрларын толтыру былайша жүзеге асырылады.

01 шифры бойынша есепті айдағы тұтастай алғанда банктердің айырбастау пункттері жəне ұйымдардың айырбастау пункттері жеке тұлғалардан АҚШ долларын сатып алу көлемі көрсетіледі.

1 символы: 02 жəне 03 шифрларынан АҚШ долларын сатып алудың ең аз бағамы көрсетіледі;

2 символы:: 02 жəне 03 шифрларынан АҚШ долларын сатып алудың ең көп бағамы көрсетіледі;

3 символы: АҚШ долларын сатып алудың орташа алынған бағамы көрсетіледі;

4 символы: осы символ бойынша 02 жəне 03 шифрларының сомасына сəйкес келеді.

02 шифры бойынша есепті айда банктердің айырбастау пункттерінің жеке тұлғалардан АҚШ долларын сатып алу көлемі көрсетіледі.

1 символы: есепті айда АҚШ долларын сатып алудың ең аз бағамы көрсетіледі;

2 символы: есепті айда АҚШ долларын сатып алудың ең көп бағамы көрсетіледі;

3 символы: есепті айда АҚШ долларын сатып алудың орташа алынған бағамы көрсетіледі;

4 символы: есепті айда сатып алынған АҚШ доллары сомасы көрсетіледі.

03 шифры бойынша есепті айда ұйымдардың айырбастау пункттерінің жеке тұлғалардан АҚШ долларын сатып алу көлемі көрсетіледі.

1 символы: есепті айда АҚШ долларын сатып алудың ең аз бағамы көрсетіледі;

2 символы: есепті айда АҚШ долларын сатып алудың ең көп бағамы көрсетіледі;

3 символы: есепті айда АҚШ долларын сатып алудың орташа алынған бағамы көрсетіледі;

4 символы: есепті айда сатып алынған АҚШ доллары сомасы көрсетіледі.

04 шифры бойынша есепті айдағы тұтастай алғанда банктердің айырбастау пункттері жəне ұйымдардың айырбастау пункттері жеке тұлғалардан ресей рублін сатып алу көлемі көрсетіледі.

1 символы: 05 жəне 06 шифрларынан ресей рублін сатып алудың ең аз бағамы көрсетіледі;

2 символы:: 05 жəне 06 шифрларынан ресей рублін сатып алудың ең көп бағамы көрсетіледі;

3 символы: ресей рублін сатып алудың орташа алынған бағамы көрсетіледі;

4 символы: осы символ бойынша 05 жəне 06 шифрларының сомасына сəйкес келеді.

05 шифры бойынша есепті айда банктердің айырбастау пункттерінің жеке тұлғалардан ресей рублін сатып алу көлемі көрсетіледі.

1 символы: есепті айда ресей рублін сатып алудың ең аз бағамы көрсетіледі;

2 символы: есепті айда ресей рублін сатып алудың ең көп бағамы көрсетіледі;

3 символы: есепті айда ресей рублін сатып алудың орташа алынған бағамы көрсетіледі;

4 символы: есепті айда сатып алынған ресей рублі сомасы көрсетіледі.

Айырбастау пунктінің қолма-қол АҚШ долларын орташа алынған сату бағамын есептеу мысалы.

Айырбастау пункті халыққа бір айда 2 000 АҚШ долларын сатты:

200 АҚШ долларын 1 АҚШ доллары үшін 150 теңге бағамымен;

500 АҚШ долларын 1 АҚШ доллары үшін 151 теңге бағамымен;

700 АҚШ долларын 1 АҚШ доллары үшін 152 теңге бағамымен;

600 АҚШ долларын 1 АҚШ доллары үшін 153 теңге бағамымен.

Айырбастау пунктінің қолма-қол АҚШ долларын орташа алынған сату бағамы

мынаған тең:

200 х 150 + 500 х 151 + 700 х 152 + 600 х 153

К ор.= ------------------------------------------------------------ = 151,85

200 + 500 +700 + 600

Қолма-қол АҚШ долларын халыққа облыстар бойынша орташа алынған сату бағамын есептеу мысалы.

Банктердің айырбастау пункттері бір айда валютаның бір бірлігіне 151 теңге орташа алынған бағаммен (12 шифры бойынша 3 символы) халыққа 8 000 000 АҚШ долларын сатты (12 шифры бойынша 4 символы).

Ұйымдардың айырбастау пункттері бір айда валютаның бір бірлігіне 152 теңге орташа алынған бағаммен (13 шифры бойынша 3 символы) халыққа 400 000 АҚШ долларын сатты (13 шифры бойынша 4 символы).

Облыстар бойынша қолма-қол АҚШ долларын орташа алынған сату бағамы мынаған тең:

8 000 000 х 151 + 400 000 х 152

Кор.= ------------------------------------------------- = 151,05 (11 шифры бойынша 3

символы)

8 000 000 + 4 00 000

Есепте банктер филиалдарының айырбастау пункттерінің, дербес банктердің айырбастау пункттерінің жəне ұйымдардың айырбастау пункттерінің атауларын көрсетпестен облыстар бойынша жиынтық деректерді ғана көрсеткен дұрыс.

Операция болмаған жағдайда, бірақ шетел валютасын сатып алу/сату бойынша айырбастау бағамы белгіленгенде есепте 1 жəне 2 символдары бойынша ең аз жəне ең көп бағам көрсетілуі тиіс.

49. Касса ревизиясы және оның нәтижелерін есептеп көрсету.

50. Ақша қаражаттары инкассалау, ҚР-да инкассалық қызметті ұйымдастыру және тәртібі.

Инкассалау – бұл кәсіпорын, ұйымдар мен мекемелердің кассасына қолма- қол ақша мен құндылықтарды жинау және несиелік мекемелер кассасына жеткізу. Барлық банктерде инкассаторлық аппарат, сонымен қатар құндылықтарды тасымалдау үшін арнайы көлік құралдары болады.

Ақшалай түсім кәсіпорындар, ұйымдар мен мекемелердің келісім- шарты бойынша инкассаланады. Инкассалау шарты жасалған әрбір ұйымға түсім көлеміне байланысты реттік номері бар сөмкелер беріледі. Келісілген уақытта банк инкассаторлары ұйымдарды аралап шығады.

Оперативті күн аяқталғаннан кейін шаруашылық субъектілерден ақшалай қаржыларды қабылдауды кешкі кассалар жүзеге асырады.

Кассадан оперциялық басқарумен алуда сумкаларға накладнойларды қайта есептеуде шаруашылық субъектілердің шотына ақшалай қаржыларды алдын ала қабылдауда опись жасалады.

Оны келесідей жазбамен бейнелейді:

Дебет шот 1870 (729) “Басқа транзиттік шоттар”

Кредит шот 2203«Клиенттердің ағымдағы есеп шоттары».

Кассадан операциялық басқаруға қолда бар ақшаларды санағаннан кейін кассалық кіріс журналға есептеу нәтижелерін жазу үшін сумкаларға накладнойлар беріледі және келесідей жазба жаслады:

Дебет шот 1001 (031) Кассадағы ақша

Кредит шот 2870 (729) “Басқа транзиттік шоттар”.

Ұлттық Банк және екінші деңгейдегі банктер арасындағы келісім шартта банктегі корреспонденттік шотынан инкассацияланған ақшалай қаржылардың жетіспейтін сомаларын қажетсіздендіру туралы шарттар көрсетілуі керек.

Жетіспеушілік сомалары келесідей жазбамен орындалады:

Дебет шот «Клиенттердің ағымдағы есеп шоттары».

Кредит шот 2870 “Басқа транзиттік шоттар”.

Инкассацияланған нақты қолда бар ақшалай қаржыларды есептеуде артықшылық анықталса, келесідей жазба жасалады:

Дебет шот 1871 “Басқа транзиттік шоттар”

Кредит шот «Клиенттердің ағымдағы есеп шоттары»..

Касса кассирі ұлтттық валютадағы саналған және сақталған банкноттар, тиындардың есебі үшін ведомоста күнделікті тіркеу жүргізіледі.

Инкассацияланған ақшалай қаржылардың орнын толтырылған шығындар сомаларына келесідей жазба жасалады:

Дебет шот «Клиенттердің ағымдағы есеп шоттары»

Кредит шот 4608 “Банктің басқа комиссиондық табыстары”.

51. Ақша қоймасының техникалық жабдықталуы

Ақша қоймасын техникалық нығайту:

1) тәртіп бұзушылықты анықтау және тыю үшін қажет уақытқа қылмыскерлердің кіріп кетуінен үй-жайларды;

2) сақтауда жатқан ақшаны, оқ-дәрімен атылатын қару-жарақ пен оқ-дәрілерді және басқа да құндылықтарды бұзып кірудің білікті әдістерін пайдалана отырып жасалатын талан-тараждан;

3) Объектілердің қызметкерлерін және келушілерді қарулы шабуылдан қорғауды қамтамасыз ету үшін жеткілікті болуы тиіс.

23. Объектінің басшылары техникалық нығайту және арнайы техникалық күзет құралдарымен, өрт қауіпсіздігі жүйелерімен жабдықтау жөніндегі іс-шаралардың міндетті түрде орындалуын қамтамасыз етеді және мынадай негізгі ережелерді басшылыққа алуы тиіс:

1) есіктердің, терезелердің және люктердің мықты және сенімді ілгектері, күршектері, ілмектері немесе ысырмалары болуы тиіс және рамалар мен есіктің қораптарына нығыздап орнатылуы тиіс. Беріктігі жағынан механикалық құлыптар мен ысырмалардан кем түспейтін және кіруді бақылау жүйесіне жататын электромеханикалық, электромагнитті құлыптар мен ысырмаларды пайдалануға болады;

2) күзетілетін Объектінің бірінші қабатындағы терезе ойындылары металл торлармен нығайтылуы немесе брондалған әйнектеумен не болмаса балтамен кем дегенде 30-50 рет соғып, кісі сиятындай тесік жасауға төзімді арнайы қорғаныш пленкалармен жабдықталуы тиіс. Терезе рамасының конструкциясы брондалған болуы немесе қорғаныш пленкамен нығайтылған әйнектерді терезе ойындысының сырт жағынан бөлшектеу мүмкіндігіне жол бермеуі тиіс. Рамалардағы әйнектер кертпелерге тығыз бекітілуі тиіс. Аталған терезе ойындыларының рамалары жабылатын құрылғылармен жабдықталады. Іш жақтан рамаларды арнайы құрылғылармен (кілтпен, кіруді бақылау карточкаларымен және басқаларымен) ашуды оқшаулауға кеңес беріледі;

3) үйдің басқа қабаттарының терезе ойындылары үйдің сәулет ерекшеліктеріне, үй-жайларда материалдық құндылықтардың болуына, олардың сақталу жағдайларына қарай және оларға рұқсатсыз кіру мүмкіндігін барынша болдырмауды ескере отырып, металл торлармен немесе қорғайтын пленкамен нығайтылады. Аталған үй-жайлардағы терезе ойындыларын нығайту қажеттігін Объектіні техникалық нығайтуды тексеру барысында, Ұлттық Банктің бөлімшелері, мемлекеттік күзет қызметінің аумақтық бөлімшелері, өрт қауіпсіздігі қызметі органы, Күзет субъектісі өкілдерінің қорытындысы негізінде Объектінің қызметкерлерінен тұратын комиссия анықтайды;

4) негізгі (орталық) және қызметкерлерге арналған (аула жақтан), инкассацияға арналған кіретін жерлердің есіктері металдан жасалған торлы есіктермен қосымша жабдықталады. Аталған есіктер бейнебақылау құрылғыларымен, сөйлесетін құрылғылармен жабдықталады. Оқ өтпейтін материалдардан дайындалған, кіретін есіктерді, сондай-ақ оқ өтпейтін материалдардан дайындалған, ысырылып ашылатын есіктер жүйесімен тамбур құрайтын және электрондық басқарумен жасақталған автоматты шлюздік қауіпсіздік кабиналарын пайдалануға болады;

5) жертөле мен шатырдағы үй-жайлардың есіктері (егер бар болса) тұтас металдан немесе беріктігі жағынан одан кем түспейтін және тиісті дәрежеде отқа төзімді басқа да материалдардан жасалған болуы тиіс. Есіктер міндетті түрде біреулер есікті бұзып немесе ашып кіру арқылы рұқсатсыз кірген кезде хабар беруді қамтамасыз ететін сигнализациямен жабдықталуы тиіс;

6) бірінші қабаттың терезе ойындылары, сыртқы есіктер, шатыр мен жертөледегі үй-жайлардағы люктер күзет сигнализациясы құралдарымен, әйнек шағылғанын білдіретін датчиктермен (детекторлармен), қозғалыс детекторларымен және басқа датчиктермен оқшауланған болуы тиіс;

7) үй-жайларда құрылыс, техникалық нығайту жұмыстарын жүргізу кезінде жасырын жұмыстарға жұмыстарды орындаушы, жұмыстарды орындаушының, күзетілетін Объектінің өкілдері қол қойған акт жасау қажет;

8) үй-жайларда желдеткіш қораптар және диаметрі 200 миллиметрден (бұдан әрі - мм) асатын түтін шығатын мұржалар болған жағдайда, бұл үй-жайлардың қабырғалары желдеткіш қораптармен, диаметрі кем дегенде 10 мм және ұяшығының өлшемі көп дегенде 150x150 мм арматурадан жасалған металл торлармен шектелетін бүкіл ауданы бойынша ішкі жағынан нығайтылуы тиіс. Содан кейін қабырғалардағы нығайтылған орындар сылақпен сыланады. Торлар 80 мм тереңдікпен қабырғаға берік бекітілген диаметрі кем дегенде 12 мм. анкерлерге немесе қабырғаға жасалған 100x50x6 мм. болат конструкцияларға пісіріліп қосылады.

52. Аккредитивтермен есеп айырысу тәртібі қандай

Аккредитив - бұл сатып алушының тапсырмасы бойынша сатып алушының (аккредетив ашушының) банкісінің жабдықтаушының банкісіне аккредитивте көрсетілген құжаттарды жабдықтаушы (бнеефициар) бергеннен соң және аккредитивтің басқа да шарттарын орындаған жағдайда төлемді төлеуге берген шартты ақшалай міндеттемесі.

Егер де аккредитивті ашатын банк, клиенттің тапсырмасы бойынша қаражатты жабдықтаушының банкіне аударып қойса, онда аккредитивте көрсетілген барлық шарттардың орындалуы барысында төлемді жүзеге асыру үшін жабдықтаушының банкінде “Аккредитив” жеке баланстық шоты ашылады.

Аккредитив аша отырып, банк төлемді төлеуге кепілгер болып табылады. Бұл халықарылық банктің тәжірибедегі есеп айрырысу формасының банктің кепілдігемен жасалатын жалғыз түрі. Қалған есеп айрысу формаларында банк клиенттің тапсырмасы бойынша және оның есебінен есеп айрысуға қатысады.

Аккредитивтің мынадай түрлері болады:

құжатты аккредитив;

өтелген және өтелмеген;

қайтарылатын және қайтарылмайтын.

Құжатты аккредитив – бенефициардың төлемді алғанға дейін құжаттарды беруін сипаттайды. Бұл құжаттар аккредитивте көрсетілген тауарларды жөнелткендігін растайды. Төлемді алу үшін барлық құжаттар аккредитивте көрсетілген тізбекке сәйкес келуі қажет.

Өтелген (қаражат аударылған) -бұл эмитент-банктің міндеттемесінің іс-әрекетінің барлық мерзімі ішінде төлеушінің меншікті қаражаты немесе несиеге клиентіне берген қаражаты есебінен аударылған жабдықтаушының банкісінде ашқан аккредитиві.

Өтелмеген (кепілденген) -бұл банктердің өзара корреспонденттік қатынастар орнатуы негізінде жабдықтаушының банкіне сатып алушының банкісінің шотынан қаражатты шегеруге құқық беру арқылы ашқан аккредитивін сипаттайды.

Кепілденген аккредитивті эмитент-банк сатып алушымен келісім-шарт негізінде, сондай-ақ басқа банкпен арадағы корреспондентік қарым қатынас жағдайына байланысты ашады. Ал енді, өтелмеген аккредитив бойынша есеп айырысу ерекшеліктерін қарастырып өтейік.

Әрбір аккредитив қайтарылатын немесе қайтарылмайтын болуға тиіс. Ондай анықтауыш белгі болмаған жағдайда, ол аккредитив қайтарылатын болып табылады.

Қайтарылатын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз эмитент-банктің әмірімен өзгертілуі немесе күшін жойы мүмкін. Бұл аккредитив сатып алушының мүддесін көздейді.

Қайтарылмайтын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз өзгере немесе күшін жоя алмайды. Себебі, мұндай аккредитив жабдықтаушының пайдасына ашылған болып табылады. Қайтарылмайтын аккредитив расталмаған және расталған болу мүмкін.

Қайтарылмайтын расталмаған аккредитив – эмитент банктің хабарлаушы банк арқылы хабарлайтын аккредитиві. Бұл жерде хабарлаушы банк эмитент банктің агенті ретінде қызмет етеді, бірақ ол аккредитив бойынша Бенефициар алдында ешқандайда жауапкершілік алмайды.

Қайтарылмайтын расталған аккредитив – эмитент банктің міндетемесіне қоса Растаушы банктің беретін міндеттемесін білдіреді. Мұндай аккредитивтің басты артықшылығы мүндай қосарлы кепілдендіру бар. Егер де эмитент банк бірінші классты банкке жатса, онда қосымша кепілдендіру қажет етілмейді. Ол өз кезегінде аккредитив бойынша шығынды азайтады. Кей жағдайларда мұндай аккредитивтің қосымша кепілдендірілуі бенефициардың қалауы бойынша іске асады.

Халықаралық банктік тәжірибеде аккредитивтің автоматты түрде жаңартылатын, резервтік (стэнд-бай), аудармалы сияқты түрлері қолданылдады.

Аккредитивпен есеп айрырысу формасы мына жағдайларда пайдаланылады:

-бірін бірі аз білетін немесе танымайтын серіктестер арасында келісімшарт жасалса;

-келісімшарт жасаушы тарап серіктесіне толық сенімсіз болса немесе серіктесінің елінде саяси не экономикалық тұрақсыздықтар орын алса.

Аккредитивтің қызмет ету мерзімі және есеп айырысу тәртібі төлеуші мен жабдықтаушының арасында жасалатын келісім-шартта көрсетіледі, сондай-ақ онда мыналар көрсетіледі: эмитент-банктің атауы; аккредитив түрі және орындалу тәсілі; аккредитив ашылуы туралы жабдықтаушыға хабарлау тәсілі; аккредитив бойынша қаражатты алу үшін жабдықтаушының беретін құжаттарының толық тізімі мен нақты сипаттамасы; тауарларды жөнелткеннен кейінгі құжаттарды жіберу мерзімі, олардың рәсімделуіне қойылатын талаптар; басқа да құжаттар мен шарттар.

Аккредитив ашу туралы өтініште төлеуші мыналарды көрсетеді: аккредитив ашылатын келісім-шарттың номері; аккредитив қызмет ету мерзімі (аккредитив жабылу күні мен айы); жабдықтаушының (эспортердың) атауы; орындаушы банктің атауы; аккредитив орындалу орны; аккредитив бойынша төлем төленетін құжаттардың толық және нақты атауы, олардың тапсырылу мерзімі мен рәсімделу тәртібі; аккредитив төленетін тауарлардың (қызметтердің) аты, тауарларды (қызметтерді) жөнелту мерзімі; аккредитив сомасы; аккредитивті іске асыру тәсілі.

Қорыта айтқанда, аккредитивтің басты артықшылығы, оны төлеуге бантің кепілнің болуы. Сонымен қатар, бұл есеп айырысу формасында бірқатар кемшіліктерде бар: атап айтсақ, аккредитивпен есеп айрысудың өзге формаларға қарағанда өте қымбат, сатып алушының қаражаты аккредитивтің қызмет ету мерзімінің ішінде оның шаруашылық айналымынан шығарылып қалады; тауар айналымы бәсеңдейді, яғни жабдықтаушы аккредитивтің ашылғаны туралы хабар алғанша, өзінің дайын өнімін жөнелте алмайды және оның сақталуы да қосымша шығындарды қажет етеді.

53. Карточкалық төлем жүйесінде есеп айырысулар қалай ұйымдастырылған

Пластикалық карталар атаулы төлем құжаттары болып табылады, ол банктермен шығарылады және клиент карточка иесі шотындағы қаржылармен қамтамасыз етілген.

Қолда бар ақшаны қабыладуда пластикалық карточкамен операцияларды жүзеге асыру үшін келесі жазба жасалады:

Дебет шот 1001 «Кассадағы ақша»

Кредит шот 2860 «Басқа кредиторлар»

Коммерциялық банктерде пластикалық карточкалармен операциялар клиенттердің депозиттік шоттарынан жүзеге асырылса, келесідей жазба беріледі:

Дебет шот 2211-2221 «Клиент депозиттері»

Кредит шот 2860 «Басқа кредиторлар»

Одан кейін түскен сомалар клиенттердің карточкалық шотына жіберіледі.

Өз кезегінде клиенттердің карточкалық шоты қаржылары банкке бармай-ақ кез келген сәтте ақшалай қаржыны алу үшін және әртүрлі қызметті, тауарларды төлеу үшін қолданылады.

Қазақстан Республикасы территориясында пластикалық карточкалар коммерциялық банктерден айырбастау бөлімдерінен және барлық бөлімшелерінен қолма-қол ақшаны және АҚШ долларын алу үшін, банктік операцияны іске асыруға өкілетті ұйымдарды тауар мен қызметті төлеу үшін қолданылуы мүмкін.

Карточка бойынша әрбір операция слип көшірмесі жолымен толтырылады.

Слип – бұл карточка бойынша есеп айырысу үшін тағайындалған фирманың арнайы чегі, ол үш данада өзі қайталанады. Онда карточка иесінің аты-жөні, карточканың қызмет мерзімі, карточканы қабылдаған сауда орнының аты, операция жасалған күн көрсетіледі. Бұл мәліметтер карточкадан арнайы аппараттың көмегімен жазылады. Әрі қарай ұйым жұмысшысы қаламмен анық толтырады:

-валюта түрін көрсетумен операция сомасын;

-авторизация кодын.

Клиент толтырылған слипке карточканы қабылдаған адамның қатысуында қол қоюы керек. Мерзімі өткен карточка қайшымен магнитті жолақтан екіге қиылады. Сонымен қатар карточканы жою туралы екі данада акт жасалады.

Жұмыс күнінің соңында ұйым қызметкері жиынтық журнал толтырады, онда пластикалық карточкалар бойынша жүргізілген операциялардың барлық сомалары көрсетіледі.

54. «ЛОРО» шотының «НОСТРО» шотынан айырмашылығы қандай

Талап етілмелі депозитке бір жақты тәртіппен немесе бір-біріне тапсырма беру бойынша төлемдерді және есеп айырысуларды жүзеге асыру мақсатында корреспондент банкісінде немесе ҚР Ұлттық банкісінде ашылатын банктің корреспонденттің шоты қатысты болады. Бір банктің басқа банкте ашқан корреспонденттік шоты ностро-шот (итальянша nostro-conto – біздің шот) деп аталады және бұған керісінше, корреспондент банктің осы банкте ашатын корреспонденттік шоты лоро-шот (итальянша loro-conto – олардың шот

Дата добавления: 2015-11-14