Сопақша, мишық, аралық ми бөліктері

Ми бес бөліктен тұрады: үлкен ми сыңарлары, аралық ми, ортаңғы ми, мишық, сопақша ми. Бұлардың атқаратын қызметі әр түрлі болғанымен,бір-бірімен тығыз байланысты. Мидың бөліктерінде өзара қатынасатын төрт қуыс бар. Бұл ми қарыншаларына шамамен 130-140мл сұйықтық толып тұрады. Сұйықтық түссіз,онын құрамында қаннын жасушалары және ақуыз болады. Сұйықтықтын құрамы бұзылса,онда мидың қызметі бұзылады. Миды үш қабатты қабақша қаптайды, олар:қатты, торлы және қантамырлы қабықшалар. Қатты қабықша-ішке бетін қаптап жататын мидын үстінгі(сыртқы)қабықшасы.Ортаңғы қабықшасы торлы қабықша,ол қатты қабықшаның астында жатады.Торлы қабықша өте жұқа болғандықтан,онда қан тамырлары аз болады.Ал ішкі қабықша-қантамырлардан тұрады. Қантамыр қабықшасы мидың қыртысына орналасады. Қан тамырларымен торлы қабықшалардың аралығында ми сұйықтығы толған қуыс болады. Ми қабықшасы қозудың жүйке талшықтары арқылы өтуіне бір талшықтан екінші талшыққа берілуіне бөгет жасайды. Ми ақ және сұр заттан тұрады. Бұл екі бөлік бір-бірімен нейронның ұзын өсінділері арқылы жалғасады, нейронның өсінділері қозуды да өткізеді. Ми сыңарларының және ми бағанының астыңғы бөлігі мидың негізі деп аталады.

Жүйке ұлпалары қан айналымына, әсіресе оттегіні жеткілікті мөлшерде келіп отыруына өте сезімтал. Сондықан, мидың жұмысы қан тамырларының қызметіне тығыз байланысты. Қанның құрамындағы заттар қан тамырына әсер етеді. Зянды әсерден қан тамыры тарылады да, миға қанмен бірге келетін отегі мен қоректік заттардың мөлшері азады. Сөйтіп, мидың қызметі бұзылып, ауру пайда болады. Мидың қан тамырлары тарыла бастағанда науқастың басы айналып, ауырады, қуаты кетіп, әлсізденеді,одан соң қолы нмсе аяғы жансыздана бастайды, бірақ есінен танбайды. Қан қысымы артқанда кейде қан тамырлары жарылып кетеді. Бұдан миға кенет қан құйылады. Бұл ауыру адамға эмоция және ауыр дене еңбегі нәтижесінде әсер етеді. Науқас есінен танып, өліп кетуі де мүмкін. Бас айналу ауруы бір кеселдің салдарынан болады. Бас айналғанда жүрек соғады, Адамның жүрегі айнып, құсады, тіті талып та қалады, құлақ шыңылдап, нашар естулі және көздің бұлдырауы мүмкін. Дені сау адамда да теңізде жүргенде, ұшқанда, бр жазықтан екінші жазыққа тез ауысқанда, машинаға мінгенде, алты бақан тепкенде бас айналуы байқалады.

Мишықпен мидағы жүйке орталықтарының әркеті уақытша немесе мүлде бұзылғанда адамның басы айналады. Бас айналуы мида ісіктің пайда болуынан, арақ ішудің әсерінен, құлақтың түрлі ауруларынан болады. Бас сақинасы (ұзақ ауыру) көбінесе ішкі мүшелердің сырқатынан, түрлі жұқпалы және жүйке жүйесінің ауруларынан, адам уланғанда пайда болады. Ми қабықшасындағы тамырлар кеңігенде бас сақинаы байқалады. Мидың қабынуы миға ауру қоздыратын вирустардың тигізген әсері салдарынан болатын жұқпалы ауыру. Тұмау, сүзек құяң, қызылша, ұшпа шешек және т.б ауырулардан кейін ми қабынады. Науқастың басы ауырады, дене қызуы көтеріледі, сандырақтайды, қол-аяғы дірілдеп, есінен танады.

Адам бас миының және ми қабығы астындағы жүйке орталықтарының зақымдануына байланысты қимыл-қозғалыстық, іс-әрекеттік және танымдық-когнитивтік әрекеттерде әртүрлі деңгейдегі кемістіктер, ауытқулар мен дағдарыстар паралич (сал немесе жансыздану), гиперкинез (ырықсыз қимылдар) сияқты көріністерден байқалады. Паралич немесе плегия – рефлекторлық жолдар қозғалысы үзілуінен бұлшықтардың қимылсыздығы. Паралич немесе плегияның мынындай түрлері бар:

моноплегия – аяқ не қолының біреуі қимылдамайды;

гемиплегия – денесінің бір жағы қозғалмайды;

параплегия – екі қолы не екі аяғы қозғалмайды;

тетраплегия – барлық аяқ-қолдары қозғалмайды.

Миы қабынған бала шалқалақтап, иегін кеудесіне жақындата алмайды, тынысы тарылады. Аурудың кене жұқтырады. Көктемде, жазда қалың ормандарда, таулы жерлерде кене шаққанда 2-14 күннен кейін адамның дене қызуы 39-40 дейін көтеріліп, ол құсады, естен танады. Кейбір науқастардың 6-10 күнне соң қол-аяғы жансызланады. Сау адамға жұққанда, 14-90 күн өткен соң адамның басы ауыркады, құсады, ұйқы басады. Денге қызуы көтеріледі, тамақ ішпейді, үш-төрт апта төсек тартып жатады. Қолы жансызданып, басы қалтырап, есі ауысуы мүмкін. Кейде бұл ауыру күзде кездесетін масаның бір түрінен жұғуы мүмкін.

Тұмау, сүзек, мерез және т.б жұқпалы аурулардың әсерінен, күшла мен сынаптан уланғанда, суық тигенде, мидың торлы қабықшасы ми ұлпаларына жабысып,бассүйектің қуысындағы қысым күшейеді. Науқастың басы ауырып, құсады, қояншығы ұстауы мүмкін. Аяқ қолы сырқырайды, сезу қабілеті төмендейді, сал болып қалады. Науқасты тек дәрігер емдей алады. Ми шайқалуы биіктен құлағаннан, соққыға ұшырағаннан адамның басына қатты соққы тигеннен болады. Адамның есінен танып, талып қалуы, басы айналып, құсуы мүмкін, құлағы мүкіс естиді және тілі күрмеледі. Миы шайқалған адам өзіне ұқыпты қарап, мезгілмен емделмесе ауруы асқынып, миына қан құйылады, бет- ауэы қисайып, қол- аяғы жансызданып қалады. Науқас14-21 күн төсекте жатып емделуі тиіс.

Адамдар түрлі психикалық ауруларға шалдыққанда оның нейрондарымен синапстарының кейбір бөлімдері бұзылады да, кейін бұл нерв жасушалары өзгеріске түсетін көрінеді.Мида әлсіз электр тоқтары жұмвс істейтіндігі ғылымға көптен мәлім. Биотоктардың мидағы жүріс- тұрыс, өрісін осциллограф дейтін аспап арқылы зерттейді. Мәселен, оны электротпен жалғастырып адамның басына кигізгенде, биотоктар ирек сызық түрінде қағазға түседі. Осындай жазылымды мидың электроцефалограммасы дейді. Биотоктардың бірнеше ритмдері ажыратылады. Мәселен,мида секундына 9-12 жиіліп шамасында өрістейтін Альфа, Толқын дем алыс, тыныш жағдайын көрсететін ритм секундына 3-5- жиілікпен өтетін Дельта- Толқын, секундына 13-20 жиілікте болатын «бета»- толқын(күрделі ой жұмысы жағдайындағы ми қызметі) өріс алып отыратындығы анықталған.

Дата добавления: 2015-08-13