|
Читайте также: |
1 дәреже 140-159 90-99
2 дәреже 160-179 100-109
3 дәреже >180 >110
—_Жекеленген систолалық гипертензия > 140 <90
Егер САҚ мен ДАҚ мәндері әртүрлі категорияға жатса, онда неғұрлым жоғары категория белгіленеді.
Артериялық гипертензиясы бар науқастың күтімі кезінде науқастардың емдік-қорғау тәртіптің талаптарын сақтауына қатал көңіл бөлу керек, өйткені теріс эмоциялар, жүйке- психикалық күш түсулер, нашар ұйқы ауру ағымын нашарлатуы мумкін.
Гипертониялық криз дәрігердің шұғыл араласуын және гипотензивтік дәрілердің енгізілуін қажет етеді, өйткені ол бас миы (инсульт) мен жүрек қан айналымының бұзылуымен (инфаркт) асқынуы мүмкін. Дәрігер келгенше науқасты тыныштандыру, таза ауа ағынын арттыру қажет, аяққа ыстық ванна және қолға жылы ванналар жасауға болады. (судың температурасы 37 - 40°С).
Артериялық гипотензия сау адамдарда да, әсіресе астениктерде кездесуі мүмкін, бірақ жүректің қан шығару көлемінің, тамыр серпілгіштігінің төмендеуімен, айналымдағы қан көлемінің азаюымен өтетін қауіпті аурулардың белгісі де болуы мүмкін (миокард инфаркты, қан кету, шок, коллапс). Артериялық гипотензия жедел дамыған науқастың бас миына қанның келуін жақсарту үшін оны жатқызу керек, аяқ жағын сәл көтеру қажет, дәрігердің тағайындауы бойынша сәйкес дәрілік заттарды енгізу керек.
АҚ өлшеу.
1. АҚ әдетте иық артериясында, қажет болғанда - ұршық, тізе асты және т.б. артерияларда өлшенеді.2. Әдеттегі жағдайда науқастың жатуына немесе отыруына болады (орындықтың аркасына сүйеніп), резеңке түтік шығатын шеті шынтақ бүгісінен екі көлденең саусақ мөлшерінде жоғары жерге, науқастың иығы мен манжеттің арасына бір саусақ сиятындай етіп оның иығына манжетті орайды.
3. Тексерілушінің қолының алақаны жоғары қаратылып, жүрекпен бір деңгейге жуықтау, ыңғайлы жатуы керек; шынтақ қуысына иық артериясының үстіне (оны пульсациясы бойынша табады) фонендоскоп орналастырылады.
4. Манжеттегі кысым манометр бойынша иық артериясындағы пульсация жоғалған деңгейден 30 - 40 мм с.б. артқанша тетігі жабық алмұрт тәріздес резеңке баллонмен манжетке ауаны үрлейді.
5. Содан кейін тетікті ашыңкырайды да иық артериясының аускультациясын жүргізе отырып, секундына 2 мм с.б. жылдамдығымен манжеттен ауаны шығарады.
6. Алғашқы дыбыс (Коротков тондары) пайда болуына сәйкес қысым деңгейін белгілейді - бұл систолалық АҚ, дыбыс естілмей кеткен деңгей -диастолалық АҚ.
7. Қазіргі кездегі кейбір құралдарда шкаланың сәулелік индикаторына дыбыс сигналдарын беретін микрофон бар.
Артериялық тамыр соғуын зерттеу.
1. Тамыр соғуын әртүрлі артерияларда анықтайды - ұйқы (m.sternocieidomastoideus бұлшық етінің алдыңғы қырында, оның ұзындығының ортасына таман), ұршық бұғана асты, иық артерияларында, бірақ көбінесе кәрі жілік артериясында.
2. Кәрі жілік артериясы кәрі жіліктің біз тәріздес өсіндісі мен кәрі жілік бұлшық еті сіңірінің арасында сипап анықталады, бұл кезде тексеруші оң қолының үлкен саусағы білектің сырт жағында, ал қалғандары - алдыңғы жағында болатындай кылып науқастын білезік буынынан сәл жоғары ұстайды.
3. Артерияны сипап тапқаннан кейін оны кәрі жілікке қысып басады, сол кезде тамыр соғу толқыны артерияның көтерілуі және түсуі сияқты болып сезіледі.
4. Оң және сол қолдағы тамыр соғуы әртүрлі болуы мүмкін, мұндай кезде тамыр соғуын зерттеу қолға жақсы білінетін жақта жүргізіледі.
5. Тамыр соғу жиілігін анықтау үшін тамыр соғу толқынын 15 секундта санайды да оны төртке көбейтеді, аритмия болса бір минут бойы санайды,
Артериалды пульс дегеніміз – қанның артериалды жүйеге айдалуы нәтижесінде артерия қан тамырлар қабырғаларының ырғақты қозғалуы.
Пульс сипаттамасы байланысты болады:
1. жүректің қанды айдау жылдамдығы мен көлеміне;
2. артерия қабырғасының күйіне (иілгіштігіне);
Тамыр соғуын анықтайтын орындар: ұйқы артериясы, шынтақ артериясы, ұйқы, самай, тізе асты, сан, табан бетіндегі артериялар. Артериалды пульс әдетте шыбық артериясында анықталады.
Шыбық артериясынан пульсті анықтау
Мақсаты: жүрек-қан тамырлар жүйесінің қызметін бағалау.
Әзірлеу қажет:
• секундомер немесе секундты тілі бар сағат.
• қызу парағы.
• пациенттің медициналық картасы.
Іс-әрекеттер алгоритмі:
1. Оң қолыңыздың саусақтарымен науқастың қол ұшын білезік буыны
тұсынан ұстаңыз.
2. Бірінші саусақты білектің сыртынан орналастырыңыз.
3. 2-4 саусақтармен ырғақты соғатын шыбық артериясын си-
пап сезіп, оны білек сүйегіне басыңыз.
4. Пульс толқындарының сипаттамасын 1 минут ішінде анықтаңыз.
5. Пульсті оң және сол жақ шыбық артерияларында бір уақыт-
та салыстыра отырып анықтау керек. Қалыпты жағдай-
да олар бірдей болуға тиіс.
6. Пульсті анықтағанда алынған көрсеткіштерді ауру тарихына немесе амбулаториялық картаға жазады. Температуралық парақта күн сайын қызыл қарындашпен "П" (пульс) деп белгілейді. Пульс бағанасында пульстің жиілігі минутына 50- ден 160-ға дейін көрсетілген.
Диагностикалық мақсатта тамыр соғуын басқа да қан тамырларынан анықтауға болады:
- ұйқы артериясында - артерияны қатты қыспай кезекпен екі жақтан пульсті тексеру керек. Артерия қабырғасын қатты басқанда жүрек қызметінің күрт төмендеуі, жүректің тоқтауына дейін, естен тануы, бас айналуы, тырысулар болуы мүмкін. Пульсті мойын аймағында төс-бұғана-емізік тәрізді бұлшық етінің алдынан жоғарғы және ортаңғы үштен бір бөлігінің арасынан сипап көреді;
- сан артериясында- пульсті созылған және сәл сыртқа бұрылған санның шат маңайында тексереді;
- тізе асты артериясында- пульс науқас етпетінен жатқан жағдайда тізе асты шұңқырында тексеріледі;
- самай артериясында- пульсті самай аймағында анықтауға болады;
- асықты жіліктің артқы артериясында - пульсті ішкі тобықтың артынан тобыққа қысып отырып тексереді;
- табан бетіндегі артерияда - пульсті табанының сыртқы беткейінде тексереді.
Пульстің қасиеттері
Ырғағы Бұл белгілі уақыт интервалынан соң пульс толқын-
дарының қайталануы. Егер уақыт интервалы біркелкі болса -
пульс ырғақты. Егер уақыт интервалы біркелкі болмаса - пульс
ырғағы дұрыс емес.
Жүрек ырғағының бұзылуы аритмия деп аталады. Оның түрлері:
а) экстрасистолия - жүректің кезектен тыс жиырылуы.
э) аритмия – жүректің тәртіпсіз жиырылуы, соғу ырғақтылығының
бұзылуы.
Жиілігі Бұл 1 минут ішіндегі пульс толқындарының саны
қалыпты жағдайда минутына 60-80; 80-нен жоғары болуы- тахикардия, 60-тан төмен болса- брадикардия деп аталады. Тамыр соғуының жиілігі жүрек соғысына сәйкес келуі керек және ол адам жасына байланысты болады
• жаңа туылған нәрестеде 1 минутта 120-140 рет.
• 1-2 жасар сәбиде – 110-120 рет.
• 5-6 жаста – 100 рет шамасы.
• 10 жаста – 90 рет, 12-13 жаста 80-70 рет.
жеткіншектер мен үлкендерде 60-80 рет
Кернеулік Бұл тамыр қабырғасына қанның басу күші.
Пульс толқынының өтуін толық тоқтатуда жұмсалатын күш
деңгейімен анықталады. Ол қан қысымының өлшеміне тәуелді.
Қан қысымы жоғарылағанда пульс қатты немесе кернеулі болады. Қан
қысымы төмендегенде - пульс жұмсақ. Қалыпты кан қысымында -
пульс орта кернеулі.
Толу Бұл тамырлардың қанмен толуы. Жүректің айдау
өлшемімен (яғни қан тамырларына айдалатын қан мөлшерімен)
анықталады, систола кезінде жүректің жиырылу күшіне
тәуелді және артерияға айдалған қанның көлемімен анықталады.
Толық пульс - жүрек жеткілікті қан айдағанда болады, ал айналымдағы қан-
ның көлемі азайғанда немесе жүректің айдау көлемі төмендегенде (қан жоғалтқанда) - бос пульс байқалады.
Соғу жылдамдығы кернеулік пен толу деңгейімен анықтала-
ды. Үлкен Рs – толуы жақсы, кернеулігі жеткілікті; кіші
Рs - кернеуі аз; жіп тәріздес, әрең сипап сезіледі.
Есіңізде болсын:
• егер зерттеу барысында тамыр соғуы ретсіз немесе жіп тәрізді болса, онда мұны дәрігерге тез арада жеткізу керек.
Қан қысымын анықтау
Қан қысымы – жүректің жиырылып, босаған кезеңіндегі қан тамырлары қабырғасындағы қан қысымы. Оны сау адамның да, ауру адамның да, жүрек қан тамырлары жүйесінің күйін бағалау мақсатында өлшейді. Қан қысымы жүректің қан шығару мөлшеріне, қанның ағуына, жалпы шеткі қан тамырларының қарсылығына, қан тамырлары қабырғаларының созылмалылығына байланысты. Қан қысымы систола (ең көп), диастола (ең аз) және пульсті (тамыр) қысымдар болып бөлінеді.
Систола қысымы – тамырдағы қан толқыны ең көп көтерілген қысым, ол артерия жүйесінде жүректің сол жақ қарыншасы жиырылғаннан кейін- ақ пайда болады.
Диастола қысымы – жүректің босаңсуының соңындағы қысым, тамырдағы қан толқыны түскен кезде болады.
Систола және диастола қысымдарының арасындағы айырма пульстік қысым деп аталады.
Веналық қысым төмен болады, венадағы қан қысымы қан шығаратын әдіспен өлшенеді. Қан капиллярлар кедергісінен өткен соң, оның қысымы төмендейді. Жіңішке венулаларда қан қысымы с.б.б. 6-15мм. Орташа жуандықтағы веналарда ол одан да төменірек, ал қуысты ірі веналарда қысым с.б.б. теріс 2-5 мм болуы мүмкін. Мұнда қан қысымын анықтау үшін оған кең түтікті ине кіргізіп, инені Вальдман флеботонометрімен байланыстырады. Адамның шынтақ ойығындағы венасында қан қысымы су бағанасы бойынша 60-120мм болады.
Қан қысымын өлшеу – жүрек қан тамыры және дем алу жүйелері аурулары кезінде қолданылатын маңызды диагностикалық әдіс. Қан қысымының қалыпты мөлшері бірқатар себептерге, әсіресе жасына, жүйке жүйесінің жағдайына, тәулік уақытына, т.б. байланысты белгілі бір кезде өзгеріп отырады. Систола қысымы 120-дан 140 мм сынап бағанасына, диастола 60-тан 80 мм сынап бағанасына өзгеріп отырады. Қан қысымы таңертең 5-10 мм сынап бағанасына кем болады.
Қан қысымын (АҚ) анықтау іс-әрекеттері:
Әзірлеңіз: тонометрді, фонендоскопты.
Іс- әрекеттер:
1. пациентті ыңғайлы жағдайда отырғызыңыз немесе жатқызыңыз.
2. пациенттің қолын (алақанын) жоғары қаратып ашыңыз.
3. пациенттің иығына, шынтақ иінінен 2-3 см жоғары арасына бір саусақ сиятындай етіп манжетті байлаңыз.
4. монометрді манжетпен қосыңыз.
5. шынтақ иініне фонендоскопты орналастырып, иық артериясының соғуын тексеріңіз.
6. резеңке баллонның тиегін жауып манжетке біртіндеп тамырдың соғуы естілмегенше ауа жіберіңіз және оның үстіне 30мм с.б. ауаны қосыңыз.
7. ауанын қысымынан шыны түтіктегі сынап көтеріліп (монометр қолданса стрелкасы «0»-ден жоғары көтеріледі). Ол манжеттегі ауа қысымының өскенін көрсетеді.
8. резеңке баллонының тиегін ақырындап ашып, манжеттегі ауаны жайлап шығарыңыз.
9. фонендоскоптағы бірінші естілген дыбысты (тамырдың соғуы) сынап бағанасы бойынша салыстырыңыз – бұл көрсеткіш – систолалық жоғары қысым болып саналады.
10. ауаны одан әрі ақырын шығарыңыз, сол кезде тамырдың соғуы естілмей қалады, бұл кезде көрсеткіші диастолалық – төменгі қысым болып саналады. Алынған мәліметтерді температура (қызу) қағазына жазыңыз.
Естеріңде болсын! Ересек адамның тұрақты қан қысымы 140/90 мм сынап бағанасынан 100/60 мм с.б. дейін болады.
Қан қысымының қалыпты көрсеткіштерден жоғары болуы гипертензия, ал төмен болуы гипотензия деп аталады.
9.Науқасты күту:киімін ауыстыру,тері,шаш,көз,тырнақ гигиенасы.
Тері күтімі. Ойылулардың алдын алу және емдеу. Төсек орын мен іш киімді ауыстыру.
Науқастың жеке басы тазалығын сақтау, палата мен төсек орнын таза ұстау емнің нәтажелілігі үшін қажет. Аурудың ағымы мен нәтижесі үшін науқас жатқан ортаның маңызы зор. Бұл ең алдымен палата тазалығы, таза төсек - орын, жеке басы тазалығы ережелерін сақтау, науқасты уақытымен тамақтандыру.
Ауыр халдегі науқастарға төсекте неғұрлым ыңғайлы жағдай жасау қажеттігі төсектің құрылымына белгілі бір талаптар қояды. Науқастың төсектегі қалпы ыңғайлы, тесек-орны таза, матрац тегіс болуы керек.
Науқасқа ыңғайлы жағдай жасау үшін жастықшаларды, қосымша жастықтарды, жұмыр жастықтарды, аяқтарға тіреуіш және омыртқасы зақымданған науқастарды жатқызу қажет болғанда ағаш тақта пайдаланады. Нәжісі мен зәрі тоқтамайтын науқастардың матрацының үстіне клеенка төсейді.
Жастықтар орташа болуы қажет, кейде науқасқа биік жастықта (ауыр ентігуде), кейде төмен (наркоздан шығарда) немесе жастықсыз жатқан ыңғайлы.
Денесін сүрту
Егер науқасқа жартылай өндеу - денесін сүрту - тағайындалса, онда жылы су, сүлгі, клеенка, көрпе дайындап алған жөн. Суға антисептикалық әсер ететін зат (калий перманганатын) қосуға болады.
Іс-әрекеттің реті:
1. Науқастың астына клеенка төсеу.
2. Суға матырылған сүлгімен, науқастың денесін толық ашпай, жеке бөліктерін бірінен соң бірін сүрту. Содан кейін орамалмен құрғату, сол бөлікті көрпемен жабу. Дененің басқа бөліктерін де осылай ретпен сүрту.
3.Сырқатнаманың сыртқы бетіне науқасқа санитарлық өңдеу жүргізілгені туралы белгілеу.
Тері кутімі және ойылулардың алдын алу
Тері қорғаныш, шығару, жылу реттегіш және аналитикалық (тері сезімталдығы) қызметтер атқарады. Тері, оның тер бездері арқылы су, мочевина, зәр қышқылы, натрий, калий және басқа заттар шығарылады. Тыныштықта қалыпты температурада тәулігіне 1 литрге жуық тер бөлінеді, ал қызбасы бар науқастарда - анағұрлым жоғары. Тер бөліну ағзаның негізгі жылу реттегіші болып табылады. Кейбір аурулар кезінде тербөліну күрт артады, ал булағанда теріге зиянды алмасу өнімдері қалып қояды. Сондықтан тері таза болуы керек - мұндай науқастардың іш киімдерін жиірек ауыстырып, терісін құрғақ таза орамалмен, одеколонмен, спирт қосылган сумен (1:1), ерітіндімен (1 стакан су+1 ас қасық сірке суы+1 ас қасық камфор спирті) сүртіп отырған жөн. Әсіресе шат аймағына, колтық астына, әйелдерде - емшек бездері астындағы қыртысқа ерекше көңіл бөлу қажет.
Теріні мұқият күту әсіресе ұзақ уақыт төсек тартып жатқан науқастар үшін өте маңызды. Қарсы көрсеткіштер болмаған жағдайда науқастар аптасына 1 реттен кем болмайтындай жиілікте гигиеналық душ қабылдайды. Төсектік тәртіптегі науқастардың тері жабындылары спирт, одеколон, асханалық сірке суы қосылған қайнаған жылы суға матырылған тампонмен күнделікті сүртіледі. Қолдары әр тамақ ішерде, ал аяқтары -аптасына 2-3 рет жуылады.
Науқасты жуындыру
Жылы су құйылған леген, сүлгі дайындап алу керек. Іс-әрекет реті:
1. Қолдарынызды жуып, қолғап киіңіз.
2. Сүлгіні суға матырып алыныз.
3. Дымқыл сүлгімен науқастың бетін, содан кейі құлақтарын, мойнын, қолдарын сүртіңіз.
4. Екінші сүлгімен кұрғатыңыз.
5. Қолғапты шешіп, колдарыңызды жуыңыз.
Сыртқы жыныс мүшелері мен шап аралығының терісі жиырылған жер күнделікті жууды қажет етеді. Өздігінен қозғалатын науқастар бұл үшін бидені пайдаланады. Ауыр халдегі науқастарды әр дәретке отырған сайын, ал нәжісі мен зәрі тоқтамайтындарды - шап қыртысы терісінің сызылуын және қабынуын болдырмау үшін күніне бірнеше рет шайып жуу керек. Әйелдерді жиірек жуып шаяды.
Ауыр халдегі науқас әйелдің астын жуып шаю
Жуып шаюға қажетті ыдысты (25-ЗО°С жылы су кұйылған Эсмарх кружкасын немесе басқа ыдысты). домалақтанған мақталарды, дәрет ыдысын, клленка, шымылдық, қолғап, корнцанг дайындау.
Іс-әрекеттің реті:
1. Қолдарыңызды жуып, кептіріп, колғап киіңіз.
2. Науқасқа ісшараның жүргізілу ретін түсіндіріңіз.
3. Шымылдық кұрыңыз.
4. Науқастың астына клеенка төсеп, дәрет ыдысын қойыңыз.
5. Дайындалған қажетті заттарды науқастың төсегінің жанына әкеліңіз,
6. Науқасқа аяқтарын тізесінен бүгіп, арасын ашуын өтініңіз.
7. Шап үстін, сан аймаған, шап қыртысын мақтаны ауыстыра отырып жуыңыз.
8. Үлкен жыныс еріндерін ашып, тері қыртысын мақтаны ауыстыра отырып, жоғарыдан төмен қарай абайлап жуыңыз.
9. Кіші жыныс еріндерін ашып, мақтаны ауыстыра отырып, жоғарыдан төмен қарай абайлап жуыңыз.
10. Жылы сумен шап аралығын жоғарыдан төмен қарай шайыңыз.
11.Сүлгімен мұқият құрғатыңыз.
12. Мақтаны ауыстыра отырып, тік ішек тесігін жуыңыз,
13. Оны құрғатыңыз.
14. Дәрет ыдысын алып тастаңыз.
15. Қолғапты шешіп, зарарсыздандырғыш ерітіндісі бар ыдысқа салыңыз.
16. Науқасқа ыңғайлы жатуына көмектесіңіз.
17. Науқастың төсегін реттеңіз.
18. Қолданылған заттарды өңдеңіз.
19. Қолдарыңызды өңдеңіз
Ауыз қуысы, көз, құлақ, мұрын және шаш күтімі
Ауыз қуысының күтімі. Ауыз қуысын қарау. Науқас ауызын ашады. Мейірбике науқастың еріндері мен беттерін шпательмен тартады. Бадамша бездері мен жұлқыншақтың артқы қабырғасын карағанда шпательмен тілдің түбірін басып, науқасқа «а» дыбысын айтуды сұрайды. Ауыз қуысын, бадамша безі мен жұтқыншақты қарағанда күшейтілген жарық керек. Бұл үшін рефлектор-шамын немесе кез келген басқа рефлекторды қолдануға болады.
Әр адамға ауыз қуысы күтімінің карапайым ережелерін сақтаған жөн: әрбір тамақ ішкеннен кейін ауыз қуысын сумен шаю, түнде және таңертең тісті тазалау, ейткені түні бойы ауыздың шырышты қабығы мен тістер эпителий клеткаларынан, шырыштан және микроағзадардан тұратын жұмсақ жұқа қабатпен жабылады. Қатты тағамдарды шайнағанда және тамақты жұтқанда ауыз қуысы өздігінен тазартылып отырады. Науқастарда жұқа қабатпен жабылу күшеюі мүмкін, өйткені ауыздың шырышты қабығы арқылы зат алмасу бұзылуның өнімдері шығарыла бастайды: бүйрек жетіспеушілігі кезінде азотты заттар, қант диабетінде -қант, сынап - сынапты улануда және т.б. Бұл заттар шырышты қабатты ластайды және микроағзалардың қарқынды дамуына әкеледі. Сондықтан ауыр науқастардың ауыз қуысынын күтімі өте мұқият, мейірбикемен жүргізілуі қажет.
Ауызды шаю. Әрбір тамақ ішкеннен соң науқасқа аузын шаю үшін натрий гидрокарбонатының 0,5% ерітіндісі (сода) немесе натрий хлоридінің 0,9% ерітіндісі (физиологиялық ерітінді) беріледі. Содан кейін тілді сүртеді. Бұл үшін тілдің ұшын стерильді дәке сальфеткасымен орап, сыртқа шығарып және сол қолмен ұстап тұру керек, ал оң қолдағы пинцетке қыстырылған дымқыл домалақтанған мақтамен тілдің үстіндегі жұқа қабатты алып, тілді сүртеді және оған глицерин жағады.
Ауыз қуысын жуу шприцтің, резеңке баллонның, резеңке тутігі және шыны ұшы бар Эсмарх кружкасының көмегімен жүргізіледі. Әлсіз ерітінділер: 0,5% натрий гидрокарбонаты, 0,9% натрий хлориді, 0,6% сутегінің асқык тотығы, калий перманганаты (1:1000) жэне т.б. Науқасты отырғызады немесе сұйыктық тыныс жолдарына ақпауы үшін басьш алдыға сәл еңкейтіп жартылай отырғызады. Мойын мен кеудені клеенкамен жабады, ал иек астына шылапшын немесе шағын леген ыдыс ұстатады, Төсектік тәртіптегі науқастың басын бір жаққа бұру керек. Ауыз ұртын шпательмен тартын, аздаған қысымды су ағынымен алдымен ауыздың кіре берісін, содан кейін ауыз қуысы жуылады. Егер ауыр науқаста алынатын тістер, протез болса, онда ауыз жуар алдында оларды алып, мұқият жуып, кұрғатып сүрту қажет. Протездерді суға салып сақтауға болмайды, өйткені дымқыл ортада протездің бетіндегі микробтар жақсы сақталады.
Ауыздың шырышты қабығының кейбір ауруларында ауыз қуысын майлау тағайындалады. Қайнатылған шпатель мен пиицетті және бірнеше стерильді домалақтанған мақта стерильді ыдысқа салынады. Жайпақ шыны ыдысқа аздаған мөлшерде дәрі құйылады. Науқастың аузын аштырып, пинцетпен дәрі жағылған домалақтанған мақтаны алып, ауыз шырышты қабығының жараланған жеріне басады, содан кейін жаңа домалақтанған мақта алып басқа зақымданған жерге басады.
Ауыз. Жұтқыншақ, танау шырышты қабығынан жағынды алу. Бұл үшін стерильді металл жаққыш (стерильді пробирканың тығыны арқылы өткізілген сымға бекітілген мақта тампоны) қолданылады. Бадамша безіндегі, таңдай имегіндегі немесе ауыз қуысы шырышты қабығындағы жара мен жұқа қабаттың шығарымдарын егу үшін науқасты жарыққа таман отырғызады, аузын кеңірек ашқызады. Сол қолдағы шпательмен науқастың тілінің түбірін басады, оң қолымен пробиркадан жаққышты абайлап алады, ешнәрсеге тигізбей жұқа қабатқа жетеді, жаққышпен бұл қабатты және оның шығаруларын сүртіп алады. Жағындыны танаудан алу үшін жаққышты өте абайлап сыртқы жағына тигізбей, алдымен бір, содан кейін екінші танау жолына енгізеді де егуге материал алады. Жағындыларды алғаннан кейін науқастың аты-жөнін, жасын, палатасын, материалдың атын және тексеру мақсатын көрсетіп лабораторияға бірден жіберген жөн.
Көз кутүмі. Көзден аққан іріңді алу үшін науқастың көздерін резеңке баллоннан немесе дәке тампонымен бор кышқылының 3% ерітіндісімен және риванол ерітіндісімен немесе риванолдың әлсіз ерітіндісімен немесе калий перманганатының әлсіз ерітіндісімен жуады. Аққан сұйықтықты жинау үшін шағын леген қолданылады, оны науқас иегінің астына ұстап тұрады. Көздердің қабыну ауруларында дәрі тамызылады немесе көз майлары жағылады. Сол қолмен төменгі қабақты жайлап тартып тұрып, науқасқа жоғары қарауын өтінеді де пипеткамен алдымен бір тамшы содан кейін екінші тамшыны көздің танауға жақын түбіне қүдды. Қабақтары жабысқанда аққан тамшылардың артығын домаланған мақтамен сорғызып алады. Пипетканы шаяды да көз тамызғышка салып кояды. Көз майын қабақтын ішіне шыны таяқшамен жағады. Таяқшаның ұшымен майды алады да астыңғы қабақты төмен тартып тұрып, оны төменгі өтпелі сызыққа тигізеді. Таяқшаны абайлап шекеге карай көлденең ұстал алып шығады.
Кұлақ күтімі. Қулық қатып қалмас үшін науқастың кұлақтарын аптасына 2-3 рет тазалайды. Құлық кесек немесе ұнтақ түрінде болады. Олар есту жолында жиналып, оны бітеп қалуы мүмкін, сөйтіп естуді нашарлатуы ықтимал. Мұндай кезде есту жолдарын жуады. Сыйымдылығы 100 - 200 мл Және шприціне 36 - 37°С температурадағы суды толтырады. Науқасты жарық кұлаққа түсетіндей етіп, өзінің алдына қырымен отырғызады. Науқастың қолына шағын астаушаны құлақ жарғағының астына келтіре мойнына тіреп ұстатқызады. Сол қолмен құлақ жарғағын жоғары және артқа қарай тартып тұрып, шприцтін ұшын сыртқы есту жолына кіргізеді. Сұйықтықты есту жолының жоғарғы артқы қабырғасымен соққылап айдайды. Жуып болғаннан кейін есту жолын мақтамен құрғатады. Егер құлақ алынбаса, оны сода-глицеринді тамшылармен жібітеді. Жылытылған 7-8 тамшыдан 2-3 күн бойы күніне 2-3 рет құяды. Тамшыларды құйғаннан кейін біраз уақыт естудің нашарлауы мүмкін екендігі туралы науқасты ескертеді. Құлаққа тамшыларды пипеткамен тамызады. Науқастың басын сау жағына қарай қисайтады. Құлақтың сырғалығын сол колмен тартып тұрып, оң қолдағы пипеткамен есту жолына тамшыларды құяды. Сұйықтық құлақтан ағып кетпес үшін науқас осы қалпында 15-20 минут отырады. Содан кейін құлақты стерильді домалақтанған мақтамен сүртеді.
Мұрын кутімі. Егер науқас өздігінен мұрын жолдарын тазалай алмаса, мейірбике қатқан қабықты алып тастауға тиіс. Бұл үшін науқастың басын шалқайтып, металл зондқа вазелин майына матырылған мақтаны орайды да оны мұрын қуысына кіргізеді, содан кейін айналдыра сүртіп, қатқан қабықтарды алып тастайды. Қабыршақтарды кұрғақ мақтамен алуға болмайды, өйткені қанатып алу мүмкін.
Шаш күтімі Шаш күтімі кезінде науқастардың шаштарында қайызғақ болмауын қадағалаған жөн. Бұл үшін аптасына бір рет шампунмен және иіс сабынмен басты жуу керек. Ауыр науқастардың басын төсекте жатқан жерінде жуады. Бұл үшін легенді төсектің бас жағына қойып, науқастың басын оның үстіне шалқайтады. Сабындаған кезде (сабынды көбікпен) бастың терісін жақсылап үйкелеген жөн, содан кейін шашты шаяды, құрғатып сүртеді және тарайды. Басты жуғаннан кейін салқын тимес үшін орамалмен немесе байлауышпен байлайды. Шашты күнделікті тарап отыру керек. Бұл үшін жеке-дара кішкентай жиі тісті тарақ қолданылады. Сірке суы ерітіндісіне салынған кішкентай жиі тарақ қайызғак пен кірді жақсы алады. Кішкентай жиі тарақты таза ұстап, спиртпен сүртіп отырған жөн. Тарақтар мен кішкентай жиі тарақтар дербес болуы қажет. Науқастарды жуындырғаннан кейін кіші медқызметкер олардың аяқ-қолдарының тырнақтарын алады немесе алуға көмектеседі
Науқастың төсегін ауыстыру
Науқастың жай - күйіне қарай төсек-орын жапқыштарын ауыстырудың түрлі тәсілдері болады.
Егер науқас жүріп-тұратын жағдайда болса, онда ол кіші мейірбике көмегімен төсек-орын жапқыштарын өзі ауыстырады. Егер науқастың басын көтеруіне рұқсат етілсе, кіші мейірбике оны орындыққа отырғызып, ақ жаймасын өзі ауыстырады.
Төсек тартып жатқан науқастардың ақ жаймасын ауыстыру анағұрлым қиын. Науқастың төсек-орын жапқыштарын әдетте екі адам науқасқа көп күш түсірмей отырып ауыстырады. Ол үшін ақ жайманы бас пен аяқ жағынан шиыршықтап бүктеп, бел тұсынан /сегізкөз/ орап алады. Екі жағынан ораған таза ақ жайманы жайлап науқастың сегізкөзіне жақындатып салады. Содан кейін басы мен аяғына қарай түзетеді
Төсек-орындарын ауыстырудың І тәсілі
Қажетті заттар:
- таза төсек жиынтығы;
- лас төсеніштер үшін кленка қап.
Іс- әрекеттер:
1. Науқастың жастығын алыңыз.
2. Лас ақ жайманы бас жағынан орап, белдемеге /сегізкөзге/ дейін әкеліңіз және аяқ жағынан орап, белдемеге дейін әкеліңіз.
3. Науқастың жамбас сүйегін көмекші мейірбикемен бірге көтеріп, ақ жайманы шығарып алыңыз.
4. Екі жағынан ортасына дейін оралған ақ жайманы жамбас сүйегінің астына ақырын салыңыз.
5. Бас жағын тегістеп, сосын аяқ жағын тегістеп жайыңыз.
6. Басына тысы ауыстырылған жастықты қойыңыз.Тысы ауыстырылған көрпені үстіне жабыңыз.
Науқастың төсенішін басқа да тәсілмен ауыстыруға болады. Науқасты төсектің шетіне қарай жылжытып, кір жапқышты ұзына бойына бинт тәрізді орайды да, оның орнына тазасын төсейді, содан кейін науқасты қарама-қарсы жағына жылжытып, екінші жағынан кір жапқышты шығарып алып, тазасын жаяды.
Төсек тәртібінде жатқан науқасты бір қырымен жатуға рұқсат етілген жағдайда пайдаланылады.
Төсек-орынын ауыстырудың ІІ тәсілі
Қажет заттар:
- таза төсек жиынтығы;
- лас төсеніштер үшін клеенка қап.
Іс - әрекеттер:
1. Таза жайманы ұзына бойы жартысына дейін орап дайындап алыңыз.
2. Науқастың басын көтеріп, жастықты алыңыз.
3. Науқасты абайлап, төсектің шетіне жылжытып, бір бүйіріне аударыңыз.
4. Кірлеген жайманы науқасқа қарай ұзынынан ораңыз.
5. Орнына таза ақ жайманы төсеңіз.
6. Абайлап науқасты жатқызып, келесі бүйіріне аударыңыз, енді ол таза ақ жайманың үстінде болуы тиіс.
7. Босаған жақтан жайманы алып тастаңыз, таза ақ жайманы матрастың астына қайырыңыз.
8. Науқасты арқасына жатқызып, жастықтың тысын ауыстырып, басына жастаңыз.
9. Көрпесінің тысын ауыстырып, науқастың үстіне жабыңыз.
Науқастардың киімдерін ауыстыру
Ауыр науқастар үшін, мысалы миокардтың инфарктысына арналған арнайы көйлектер тез киіліп шешіледі.
1. Мейірбике науқастың киімін шешіндіру үшін науқастың жамбасының астына қолын тығып, көйлектің етегін ақырындап, бас жағына қарай көтереді. Содан кейін науқастың екі қолын жоғары көтеріп, көйлектен әуелі басын, сосын қолын шығарады.
2. Егер науқастың қолы жарақаттанған болса, киімін алдымен сау қолынан, содан кейін жарақаттанған қолынан шешеді.
Киіндіруді орындау тәртібі керісінше жүреді.
1. Екі жеңін кигізіңіз, егер қолда жарақат болса, алдымен жарақат қолын, содан кейін сау қолын кигізіңіз.
Әлсізденген науқастың ауыз қуысында микроағзалар жиналады, олар ауыздан жағымсыз иіс шығаруы мүмкін. Сырқаты жеңіл, өз аяғымен жүріп тұратын, яғни жалпы режимдегі науқастар таңертең, кешке тістерін өздері щеткамен тазалап тұрады.
Ауыр халде төсек тартып жатқан науқастардың ауыз қуысын тазалау.
Қажетті заттар:
0,5% гидрокарбанат натрий немесе 0,5% перманганат калий, ауыз кергіш, тіл ұстағыш, астауша, пинцет, дәкелі салфетка, дәкелі немесе мақталы тампон, шпатель.
Іс - әрекеттер:
1. Науқасқа процедура мақсатын, орындалуын түсіндіріңіз, келісімін алыңыз.
2. Мензуркаға антисептик ерітіндіні құйып алыңыз.
3. Қолыңызды жуып, құрғатыңыз.
4. Пациентке ыңғайлы жағдай жасаңыз.
5. Пациентке аузын кеңірек ашып, тілін шығаруды сұраңыз.
6. Егер науқастың халі келмейтін болса, ауызкергіштің көмегімен аузын ашып, тілін тіл ұстағышпен ұстаңыз.
7. Дайындаған ерітіндіге салфетканы сулаңыз.
8. Ұртын шпательмен ашып, ерітіндіге батырылған салфеткамен ауыз қуысының кілегей қабығын, қызыл иекті, барлық тісін және тілін сүртіңіз.
9. Ерні немесе ауыз бұрышы тілінсе (езуі), май жағыңыз.
10. Аузын таза салфеткамен сүртіңіз.
11. Құрал-саймандарды және дәке шариктерін дезинфекциялық ерітіндіге салыңыз.
12. Қолғапты шешіп дезинфекциялық ерітіндіге салыңыз, қолды жуып құрғатыңыз.
Ескерту!
Егер науқастың протез тісі болса, оны түнде шешіп, жуып, таза стаканда сақтау қажеттігін түсіндіріңіз. Аузынан иіс шығатын болса, ауыз қуысын 2% гидрокарбанат натрий немесе әлсіз перманганат калий ерітіндісімен шаю керек.
Ауыз қуысының кілегей қабатын дәрімен емдеу дегеніміз аппликация немесе дәрімен жуу. Аппликация ауыздың кілегей қабығына қандай да бір дезинфекциялайтын ерітіндіге малынған зарарсызданған дәке салфеткаларын 3-5 минут салып ұстау. Бұл процедура күніне бірнеше рет қайталанады. Аппликацияны ауырғанын жеңілдететін дәрілермен де жасауға болады.
Дәрімен жуу
Эсмарх кружкасының, Жанэ шприцінің, резеңке грушаның көмегімен жасалады. Науқасты ыңғайлы отырғызып, кеудесіне клеенка байлап, қолына астауша беріп қояды. Мейірбике науқастың сол және оң ұртын шпательмен алма-кезек тартып, резеңке грушаның немесе Эсмарх кружкасының ұштығын тығып, ауыз қуысын дәрімен жуады. Сұйық ағымының қысымымен тамақтың қалдығы, ірің өзінен-өзі жуылады.
Құлақты күту
Мақсаты: құлақтың көп жиналғанынан естудің төмендеуінің алдын алу.
Қажетті заттар: астауша, пинцет, мақта тампондары, дәкеден жасалған турунда, тамызғыш, Жане шприці, 3% сутегінің асқын тотығының ерітіндісі, фурациллин ерітіндісі және зарарсыздандыру ерітіндісі.
Іс- әрекеттер:
1. Құлақтың ішін дәкеден жасалған таяқшамен, оны айналдыра отырып тазалаңыз.
2. Құлақтың сырғалығынан жоғары тартып, тамызғышпен бірнеше тамшы 3% сутегінің асқын тотығын тамызыңыз.
3. Мақтадан жасалған таяқшамен құлықты шығарыңыз.
4. Құлақта құлық көп болса, құлақтың ішін жуыңыз.
5. Жанэ шприцына 150-200 мл жылы фурациллин ерітіндісін сорып алыңыз.
6. Науқасты отырғызып немесе жатқызып, құлақ қалқанының астына қысып ұстайтындай етіп, астаушаны қолына ұстатыңыз.
7. Сол қолмен құлақ қалқанын жоғары және артқа тартып, оң қолмен шприцті құлақтың сыртқы тесігіне тақап, ерітіндінің ағынын, оның жоғарғы, артқы қабырғасына бағыттап жіберіңіз.
8. Ем шараны істеп болғаннан кейін құлақты салфеткамен сүртіңіз.
9. Мақта тампонымен аз уақыт жауып қойыңыз, сосын алып тастаңыз.
Құлаққа дәрі тамызу
Қажетті заттар: дәрі, залалсыздандырылған мақта, салфетка
Іс - әрекеттер:
1. Дәріні 36ºС жылытыңыз.
2. Ал егер науқастың құлағына дәрі тамызу керек болса, басын сау жағына
қисайтыңыз.
3. Сол қолмен құлақтың сырғалығынан тартып, оң қолмен 2-3 тамшы
жылы ерітіндіні тамызыңыз. Науқас сол қалпында 10-15 минут жату
Керек.
4. 10-15 минут өткеннен кейін, ол басын ауырған құлағы жағына қарай
қисайтып тамызған дәріні қайтадан сыртқа шығарады.
5. Содан кейін құлаққа бірнеше минут шағын домалақтанған мақта салып қояды.
Көзге дәрі тамызу
Қажетті заттар: дәрігердің тағайындаған ерітінді дәрісі, залалсыздандырылған мақта тампоны, тамызғыш.
Іс- әрекеттер:
1. Дәрігердің тағайындаған дәрісінің атын, тамызғыштың бүтіндігін тексеріңіз.
2. Науқасты ыңғайлы отырғызыңыз немесе жатқызыңыз.
3. Залалсыздандырылған тамызғышқа тағайындаған ерітіндіні сорып алыңыз.
4. Науқастың басын артқа қарай шалқайтып және жоғары қарауын сұраңыз.
5. Сол қолдың екінші саусағымен төменгі қабақты төмен тартып, тамызғышты кірпікке тигізбей (1,5 см жақын ұстамаңыз) дәнекер қабақтың төменгі күмбезіне әуелі бір тамшы, аз уақыттан кейін екінші тамшыны тамызыңыз.
6. Қабақты босатыңыз, айналасын жайлап мақта тампонымен сүртіңіз.
7. Екінші көзге дәріні осылайша тамызыңыз.
Көзді жуу
Қажетті заттар: дәрігердің тағайындаған ерітінді дәрісі, залалсыздандырылған мақта тампоны, ундинка (көзді жууға арналған стакан).
Іс - әрекеттер:
1. Науқасты ыңғайлы отырғызыңыз.
2. Арнайы стаканға дәрігердің тағайындаған дәрісін құйып, пациенттің алдына қойыңыз.
3. Науқасты еңкейтіп, қабағын үстел үстіндегі стаканға батырып, оң қолмен стаканды көзіне басып, су ақпайтындай етіп, көтеріп алады.
4. Кірпіктерін ерітіндінің үстіне 1-2 рет жыпылықтатып алады.
5. Стаканды көзінен алмай, үстел үстіне қояды.
6. Жаңа ерітінді құйып, науқасқа бірнеше рет қайталауын сұраңыз.
Мына тәртіппен де көзді жууға болады:
1. Пациентті ыңғайлы отырғызыңыз.
2. Залалсыздандырылған тампонды алып, оны тағайындаған ерітіндіге малып, аздап сығыңыз.
3. Сол көзді оң қолмен сыртқы бұрышынан кеңсірікке қарай бағыттап жуыңыз.
4. Сол қолмен басқа мақта тампонын алып, оң көзді жоғарыдағыдай тәртіппен жуыңыз.
5. Қажет болса, бірнеше рет қайталаңыз.
Көзге май жағу
Қажетті заттар: көзге жағатын май, шыны қалақша.
Іс- әрекеттер:
1. Шыны қалақшаның бүтіндігін тексеріңіз, майдың атын, мерзімін оқыңыз.
2. Пациентті алдыңызға қарама-қарсы отырғызыңыз, басын артқа қарай шалқайтып, жоғары қарауын сұраңыз.
3. Залалсыздандырылған шыны қалақшамен майды алып, оны көлденең ұстап, кеңсірікке қарай бағыттап жағыңыз.
4. Төменгі қабақты төмен қарай тартып, қалақшадағы майды көз алмасына салыңыз.
5. Қабақты босатып жіберіп, қабақтарын жайлап, қабыстырыңызда,
ақырындап қалақшаны шығарып алыңыз.
Мұрын қуысын күту
Мақсаты: Мұрын демалысының бұзылуының алдын алу.
Қажетті заттар: мұрынға тамызатын дәрі, мақтадан жасалған турунда, тамызғыш, вазелин майы, салфетка.
Іс - әрекеттер:
1. Пациентті ыңғайлы етіп отырғызыңыз.
2. Турунданы вазелин майына батырып алыңыз.
3. Пациенттің басын артқа қарай шалқайтыңыз
4. Сол қолдың төрт саусағын маңдайға қойып, бірінші саусақпен мұрынның ұшын жоғары қарай тартып, оң жақтағы мұрын қуысына 2-3 см тереңдікте турунданы айналдыра отырып, мұрын қуысын тазалаңыз. Ал сол жағына басқа турунданы салып, тазалаңыз.
5 Таза тамызғышқа қажетті мөлшердегі дәріні сорып алып, басын
шалқайтып, әрбір мұрын қуысына 2-3 тамшыдан дәріні тамызыңыз.
6. Мұрынға аз уақытқа мақта тампонын салыңыз.
Аяқтың, шаштың күтімі. Жыныс мүшелерін жуу
Шашты күту
Егер науқас ұзақ уақыт төсек тартып жатып қалса, оның шашын төсек үстінде жуады. Легенді керуеттің бас жағына қойып, желкесіне дейін шалқайтып, астына көтеріп қояды.
Ал науқас еркек болса, шашы қысқа етіп алынып, 7-10 күнде бір рет су сабынмен жуылуы тиіс. Ұзын шашты әйелдердің шашын жуып болғаннан кейін, оны сүлгімен құрғатып сүртеді. Сосын майда тісті тарақпен екіге бөліп тарайды.Науқастың өздерінің жеке тарағы болуы керек. Егер шашта қайызғақ болса,онда тарақты сірке қышқылы ерітіндісіне батырып алып, тарау керек.
Аяқты жуу
Өте ауыр халдегі науқастар жеке гигиенасын сақтауды қамтамасыз ете алмайды. Мейірбикелердің негізгі міндеттері ешбір ескертусіз ауыр халдегі науқастарға көмектесу. Аяқты күнде жатар алдында тазалап, жуып тұру керек. Ал ауыр халдегі науқастардың аяғын аптасына 2-3 рет жатқан төсегінде жуады. Кереуеттің үстіндегі матрасты түріп, легенді қойып, аяғын жуып, құрғатады.
Науқастың тырнақтарын алу
Жабдықталуы: жылы су, сабын, сүлгі, қайшы.
Іс-әрекеттер:
1. Қолғапты кию
2. Науқастың қол ұшын сұйық сабын қосылған жылы суы бар ыдысқа 2-3 минутқа салу
3. Судан V-саусақты шығарып, құрғатып, тырнақ 1-2мм қалдырып абайлап қысқартылады
4. Кезекпен саусақтарды судан алып, сүлгімен сүрту және абайлап тырнағын алу.
5. Басқа ыдысқа жылы су және сабын қосып науқастың аяқ басын 3-5 минутқа салу.
6. Аяқ басын судан алып құрғату,сүлгі үстіне қою.
7. Ұқыптылықпен тырнақтарды қысқарту
8. Қолғапты шешу, қолды жуу.
10.Науқастарды куту; физиологиялық қажеттіліктерді атқаруға комектесу
Науқастың физиологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
көмек көрсету
Қажеттіліктер
Бұзылған қажеттілікті қанағаттандырудағы медбикелік іс-шаралар
Тыныс алу - Кереуеттің бас жағын көтеру;
- науқасты “Фаулер”қалпында жатқызу;
- науқасты жөтелу техникасына үйрету;
- науқасты тыныс алу жаттығуларына үйрету;
- тұншығу кезінде өзіндік көмек тәсілдеріне үйрету;
- ингаляторды қолдану ережелерін үйрету;
Тамақтану - Науқасқа тамақтану кезінде көмек беру;
- науқасты адекватты тамақтануға үйрету;
- диета сақтау бойынша науқасқа және оның туыс-тарына ұсыныс беру;
Су ішу - Науқасқа су ішу кезінде көмектесу;
- қажет сұйықтықтың керекті мөлшерімен қамтама-сыз ету;
Бөліп шығару - Науқасты жеке дәрет ыдысы мен зәр қабылдағыш-пен қамтамасыз ету;
- науқасқа және оның туыстарына памперс, зәр қабылдағыш, нәжіс қабылдағышты қолдануды үйрету;
- науқастың әжетханаға жетуіне көмектесу;
- дефекация мен зәр шығару кезінде науқасқа қауіпсіздікті және оқшаулануды қамтамасыз ету.
Ұйықтау
- Ұйықтау үшін жайлы жағдай жасау;
- ұйқы бұзылуының себептерін анықтау;
- ұйқыны реттейтін дағдыларды (бал қосылған жылы сүт, ұйқы алдында серуендеу) үйрету;
- науқасты күн тәртібін құрастыруға (дем алу және жұмыс істеу режимін сақтау) үйрету; үйрету.
Қозғалу - Қимыл-әрекеттер шектелуінің адамның тәуелділік жағдайына қаншалықты әсер ететінін анықтау;
- науқас пен оның туыстарын төсекте қозғалуға,емдік дене шынықтыру әдістеріне үйрету;
- науқастың қозғалуына рұқсат етілген жағдайда төсектен тұру, балдақпен, таяқпен жүру әдістерін
Дата добавления: 2015-08-13; просмотров: 625 | Нарушение авторских прав
| <== предыдущая страница | | | следующая страница ==> |
| Дене биомеханикасы | | | Сифонды клизма |