Клеткалық иммунитет жүйесі. Иммунологиялық төзімділік. Цитокиндер.

Азіргі иммунология және оның мақсаттары. Иммунологиялық жүйе, оның ұйымдастырылуы мен қызмет атқаруының негізгі принциптері. Иммунды жауап туралы түсінік. Антигендер.

Иммунология – иммун жүйесінің, оның генетикалық, молекулалық және клеткалық механизмдерін зерттейтін ғылым.

азіргі уақытта иммунология негіздерін білу барлық саладағы медик-студенттерді дайындаудағы керекті құрам бөлігі болып табылады.

Иммунологияның мақсаты – студенттерді патогенезінде иммунды патологиялы механизмдер жататын бірқатар ауруларды бағалау және емдеу білімдерімен қамтамасыз ету.

Қазіргі иммунология - өзіндік инститтутары, журналдары, ұлттық және халықаралық қоғамдары бар тәуелсіз медико-биологиялық пән ретінде саналады. Жаңа ғылыми жаңалықтардың, фактілердің жиналуы және практикаға тез жетуі – иммунологияның ерекшеліктері болып есептеледі. Және қазіргі кезде иммунология клиникалық медицинадағы көптеген сұрақтарды шешуге мүмкіндік беретін ғылымдар қатарына шықты. Қазіргі иммунологияның жетістіктері – жаңа, тиімділігі жоғары диагностикалық және емдік препараттардың алынуымен, жұқпалы аурулардың төмендеуімен, көптеген ауруларды (қатерлі ісіктер, аутоиммунды, аллергиялық және созылмалы жұқпалы аурулар) емдеу кезінде иммунокоррекциялық терапияны қолдануымен, біріншілік және екіншілік иммун жетіспеушілік жағдайлардың патогенезі мен емін зерттеумен байланысты.

Иммунология 19 ғасырда дами бастады. Оның атасы – Луи Пастер. Луи Пастер вируленттігі әлсіреген микробтан вакцина жасау принциптерін ашты. Л.Пастер – құтыруға, түйнемеге, тауық тырысқаққа қарсы вакцинаны шығарушы болады. Иммунизациядан кейін пайда болатын заттар антиденелер деп аталған. Гуморалды иммунитетті зерттеуде Беринг мен Китазато үлкен үлес қосқан. 1890ж. Беринг пен Китазато құл мен сіреспеге қарсы, токсиндерді бейтараптайтын, анатоксин алды.

1901ж. К.Ландштейнер адамда қан топтарын ашып, изоантигендер туралы білім дами бастады. 1940ж. резус факторын ашты.

20 ғасырдың 40 жылдарында көптеген инфекцияларға қарсы әртүрлі вакциналар шығарылады.

Иммунология дамуының жаңа кезеңі австриялық ғалымы Ф.М.Бернеттің атымен байланысты. Ол иммунитеттің клон-сұрыптау теориясын ашты. Бернеттің болжамы бойынша П.Медавар 1953ж. эксперимент нәтижесінде иммунологиялық төзімділікті ашты. Бұл жұмыстары үшін осы екі ғалымға Нобель сыйлығы берілген. Медавар трансплантация заңдарын жаңадан ашты.

20 ғасырдың екінші жартысында Портер мен Эдельман антиденелердің химиялық құрылысын ашты. Гибридомдар мен моноклоналды антиденелер алу әдісін Келлер мен Мильштейн ашты. Биотехнология дами бастады.

Иммунитет теориялары.

19 ғасырда П.Эрлихтің гуморалды иммунитет теориясы шығады. Эрлихтің пікірі бойынша антиденелер клеткалардың жақты тізбектері болады. Жақты тізбектер теориясы кәзіргі кездегі клеткалық рецепторлар туралы мәліметтер арқылы анықталды. Микробқа қарсы пайда болған заттарды антидене деп атады. Сонымен қатар, иммунитеттің фагоцитарлық теориясын феноменіне сүйене отырып И.Мечников иммунитеттің фагоцитарлық теориясын шығарады.

Бернеттің клон-сұрыптау теориясы – мағынасы: әр антигенге белгілі лимфоцит бар. Антиген өзіне сәйкес рецепторы бар лимфрцитті стимулдейді. Нәтижесінде осы антигенге арнайы лимфоциттер клоны пайда болады. Лимфоидті клеткалардың популяциясы өте көлемді, гетерогенді, антигендік детерминанттардың көп санды түрлерінен асып түсіп, басып кетеді. Бірақ, шындығында бұл процесс күрделенген, өйткені белгілі рецепторлары бар лимфоциттердің пайда болуы өмір бойы жүреді.

1974ж. Ерненің иммунологиялық теориясы – идиотип-антиидиотип қарым-қатынас теориясы. Әрбір иммуноглобулинде 2 негізгі бөлімшесі болады. Олардың ішінде: біріншілері - әдеттегі антигендердің антигендік детерминанттарымен байланысады, екіншілері – басқа Иг-ң молекуласы сыртында орналасқан, антигендік детерминанттармен ұқсас, идиотипикалық детерминанттармен өзара әрекет жасайды. Мұндай детерминаттар идиотип деп аталады.

Сонымен, иммунитет – организмнің генетикалық бөгде информациясын тасымалдаушылардан қорғану әдісі, ішкі гомеостазды сақтау үшін бағытталған.

Иммунды жауап дегеніміз антигенді байланыстырып, инактивациялап, ыдыратып және организмнен шығаруға бағытталған иммун жүйесінің арнайы комплексті реакциясы. Иммунды жауап бір-бірін толықтыратын клеткалық және гуморалды иммунитет реакциялармен жүзеге асады.

ИММУН ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ:

1. Жұқпаларға қарсы қорғаныс.

2. Ісікке қарсы иммунитетке қатысу.

3. Трансплантациялық иммунитетке қатысу.

4. Аллергиялық реакцияларға қатысу.

5. Аутоиммунды патологияның даму механизмдеріне қатысу.

6. Ана мен бала организмдері өзара қатынасына қатысу.

7. Қабыну процессіне қатысу.

8. Қан ұю механизмдеріне қатысу.

Организмнің иммун жүйесі біртұтас морфофункционалды жүйе.

Иммун жүйесінің жалпы салмағының мөлшері – 1,5-2 кг. тартады, ал лимфоциттердің жалпы саны 10¹³-і дәрежесінде болады. Лимфоциттер лимфатикалық тамырлар мен қан тамырлар арқылы лимфоидты мүшелер мен лимфоидты емес тіндердің арасында интенсивті түрде рециркуляциялайды. Бұл лимфоциттердің миграциясы керісінше де жүреді. Миграция механизмі лимфоциттердің бетіндегі белгілі молекулалардың қан тамырының эндотелийінің мембранасындағы белгілі бір молекулалармен әсерлесуден тұрады (адгезиндер, интегриндер). Лимфоциттердің миграциясы организмнің жүйелі физиологиялық мақсаттарына байланысты.

Иммун жүйесінің құрылысы. Иммун жүйесін зерттегенде мүшелік, клеткалық және молекулалық деңгейлер ажыратылады. Мүшелік деңгейге орталық және шеткі мүшелер жатады. Орталық мүшелерге сүйек кемігі мен тимус жатады. Сүйек кемігінде қан клеткаларының жалпы із ашары болып көп қабілетті бағана клеткалары түзіледі. Сүйек кемігінен Т-лимфоциттердің із ашарлары тимусқа миграцияланады. Онда олардың дифференцировкасы жалғасады. Ал В-лимфоциттердің дифференцировкасы сүйек кемігінде өтеді. Түзілген лимфоциттердің клондарының әрқайсысы бір ғана антигендік детерминанттарға арналған. Бұл процесс антигендердің қатысуынсыз өтеді. Сонымен, иммунитеттің орталық мүшелерінде антиген тәуелсіз дифференцировка нәтижесінде лимфоциттердің клондары түзіледі – жетілген иммунды емес лимфоциттер.

Орталық мүшелерден жетілген иммунды емес лимфоциттер қан ағысымен шеткері мүшелерге барады. Шеткері мүшелерге көк бауыр, лимфа түйіндері, ішектің пейер табақшалары, аппендикс, бадамшалар, бауырдың ерекше лимфоциттері, терінің лимфоидты жүйесі және басқа лимфоидты түзілістер жатады. Олардың тимус тәуелді (Т-лимфоциттер) және тимус тәуелсіз (В-лимфоциттер), аймақтарына сәйкес лимфоциттер келіп орналасады. Шеткері мүшелерде лимфоцит антигендермен кездесу нәтижесінде толық жетілген иммунды лимфоциттердің клондары түзіледі. Сондықтан, бұл процессті антиген тәуелді дифференцировка немесе иммуногенез деп атайды. Иммуногенездің басында перифериялық лимфоидты мүшелерде антиген тануға қабілеті бар лимфоциттер клондарының пролиферациясы қажетті болып табылады. Шеткері мүшелерде Т-, В-лимфоциттердің және антигентаныстырушы клеткалардың кооперациясы жүреді, нәтижесінде иммунды жауап пайда болады.

Иммун жүйесінің клеткалық деңгейіне клеткалар жатады: тегінде иммуноциттер (Т, В, НК), лимфоциттермен бірлесіп істейтін дендритті клеткалар, макрофагтар, эозинофилдер, базофилдер, нейтрофилдер.

Молекулалық деңгейге антиденелер, антигендер, лимфокиндер, МНС белоктары, лимфоциттердің беткей маркерлары, лимфоциттердің антиген танушы рецепторлары жатады.

Иммун жүйесінің тағы да бүкіл организмнің және популяциялық деңгейлер ажыратылады. Бүкіл организмнің деңгейінде иммунды жүйе және эндокриндік жүйелердің қарым-қатынасы арқылы организмде біртұтас реттегіш жүйенің бар екендігі дәлелденеді. Иммунологияда жаға бағыт – нейроиммуноэндокринология пайда болады.

Иммун жүйесінің популяциялық деңгейі. Әртүрлі аймақтарда өзіндік аймақтық ерекшеліктері бар. Олар экологиялық және басқа әсермен байланысты.

АНТИГЕНДЕР.

Антигендер дегеніміз – иммунды жауапты шақыратын генетикалық бөгде зат. Антигендер 4 негізгі қасиетпен сипатталады.

1. Бөгделік – генетикалық өзгешілік көрсететін ұғым.

2. Антигендік – заттың иммун жауапты қоздыру мөлшерін көрсететін ұғым.

3. Иммуногендік – иммунитет тудыру қабілеті.

4. Ерекшелік- арнайылық – АГ-дің бір-бірінен ерекшеленіп ажырайтын қасиет.

АГ-детерминанты деп иммуногендік әсері бар АГ-нің активті бөлігі аталады. Эпитоп – АГ-танушы рецепторларымен әсер ететін АГ-нің бөлшегі. Антигеннін эпитопы мен антидененің активті ортасының өзара әсерлесүі арнайы иммунологиялық реакциясынынң негініде жатады№ HLA-молекуламен танушы АГ-нің бөлшегі – агретоп деп аталады. Т- және В-эпитоптар ажыратылады. Гаптен – төмен молекулалық құрылым, өздігінен иммун жауапты шақыруға шамасы жоқ, бірақ антигенмен арнайы әрекетке түсе алатын заттар. Әртүрлі бүлдіргіш факторлар мен инфекциялық агенттердің әсерінен организмнің өз клеткалары антигенге айналуы мүмкін. Микро- және макроорганизмнің ортақ антигендік детерминанттары бар антигендер айқас әсері бар антигендер деп аталады. Түрлік антигендер – организмнің бір ғана түріне сәйкес. Антигендер иммунды жауапты Т-хелпердің көмегімен ғана шақыратын тимус тәуелді деп аталады. Ал, антигендер иммунды жауапты Т-лимфоциттердің қатысуынсыз шақыратын, Т-тәуелсіз деп аталады. Бұл антигендерге бактериалды ЛПС, пневмококктың полисахаридтері. Vi-антиген, ПВП (поливинилпиролидон) жатады. Түрлік антигендер - организмнің бір ғана түріне сәйкес. Гетероантигендер - әртүрге жататын организмдегі ортақ антигендер.

ГУМОРАЛДЫ ИММУНИТЕТ ЖҮЙЕСІ

1. Иммунитеттің В-жүйесі

2. Соматологияның иммунологиялық проблемалары

1. В-жүйе иммунитетіне сүйек кемігі, пре-В-лимфоциттер, В-лимфоциттер және иммуноглобулиндер жатады. В-жүйенің негізгі қызметі – организмге түскен бактериялардан және токсиндерден қорғау. В-лимфоциттер сүйектің қызыл кемігінің бағаналық клеткасынан түзіледі. Сүйектің кемігінде В-лимфоциттердің антиген тәуелсіз жетілуі өтеді. Пісіп жетілудің ерте кезеңінде IgM, ал кештеу IgG, ал шығу күйінде IgД класының иммуноглобулиндері сыртында пайда болады. В-лимфоциттердің сүйек кемігінде өтетін дифференцировкасында, Жетілген иммунды емес В-лимфоциттерден перифериялық лимфоидтық ткандерде плазмоциттер түзіледі. Жетілген В-лимфоциттер иммун жауапқа қатысу үшін, арнайы клеткалық рецепторлар жиынына ие болады. IgД экспрессиясының алдында, аутореактивті клондардың селекциясы жүреді. IgМ антигентанушы рецепторы болады, бірақ IgД рецепторы жоқ жетілмеген В-клеткамен антигеннің байланысы апоптозды шақырады. Бұл механизм клонның делециясы деп аталады.

Барлық лейкоциттердің бетінде моноклоналды антидене көмегімен анықтайтын антигендер болады (СД). Сонымен лимфоциттердің негізгі антигендік маркерлары дифференциация кластері (СД) болып білінеді. В-лимфоциттер үшін СД5, СД19, СД20, СД21, СД40 рецепторлар маркеріне тән. СД19 молекуласы барлық В-клеткада экспрессерленеді Қазіргі кезде В-лимфоциттердің 2 субпопуляциясы анықталған: В-1 және В-2. В-1-ші лимфоциттерде, В-2-ші лимфоциттерде болмайтын СД5 мембранды маркер бар. Бұл маркер кейбір Т-лимфоциттерде де экспрессерленеді. В-1 лимфоциттер белгілі бір бағытқа бағытталған, бірақ мамандануы аса жоғары емес. Сонымен, В-1-ші лимфоциттер тез реакцияларға арналған бактерияларға қарсы шекаралық топ. В-1-ші лимфоциттермен түзілген антиденелер көбінесе IgM-ге жатады, ал В-2-ші лимфоциттермен түзілген иммуноглобулиндердің антигентанушы аймақтары әр түрлігімен сипатталады. В-лимфоцит антигенді өзіндік иммуноглобулинды рецепторлары көмегімен таниды. В клеткамен әсерлесу арқылы АГ процессингке ұшырайды. Клетка ішінде антиген + молекула МНСІІ комплексінің түзілуі жүреді. Бұл иммуногенді комплекс В-лимфоцитт3н бет3не шығып Т-хелперлермен танылады. Ары қарай Т-лимфоциттер, В-лимфоциттердің периферияда, лимфоидты тканінің фолликуласында пролиферациясы мен дифферецировкасын шақыратын сигнал береді. В-клеткалардың дифференцировкасында маңызды рольді Т-хелперлермен бөлінетін ИЛ6 цитокин атқарады.

Активтелген В-клеткалардың бетінде ИЛ6-ға арналған рецептор экспрессерленеді. ИЛ6-ң әсерімен В-лимфоциттердің плазматикалық клеткаға пісіп жетілуі, сонымен қатар В-клеткалардың пролиферациясы мен көбею процесі жүреді. В-клетканың бір бөлігі Т-хелпермен байланысқаннан кейін еске сақтаудың арнайы В-клетканың пұлын түзейді. В-лимфоциттердің Т-лимфоциттермен әсерлесуі процесіне беткей рецепторлар қатысады. В-клеткалардың бетінде СД40 антиген экспрессерленеді. Ал Т-клетканың бетінде, активациядан кейін СД40-қа контррецептор – СД40L. Олардың өзара әсерлесуі, В-клеткалық пролиферациясын және олардың, ИЛ4-пен индуцирленген дифференцировкасын стимулдейді.

Сау адамның қанында В-клеткалар 12-20% құрады. В-лимфоциттердің сыртындағы негізгі рецепторлары: антигентанушы иммуноглобулиндік рецепторлары, тышқан эритроциттеріне, комплементтің С3 компонентіне сай рецепторлар, Эпштейн-Барр вирусына арналған рецепторлар, В-митогендерге арналған рецепторлар, HLA комплексінің белогына арналған рецепторлар болады. В-лимфоциттердің санын бағалау әдістері, олармен розетка түзу тесттеріне негізделеді және В-лимфоциттерге тән СД-рецепторлар моноклоналды антидене көмегімен анықталады.

Алғашқы арнайы антиденені Беринг пен Китозато 1890ж. ашты. Антиденелер көбінесе гамма-глобулин фракциясында орналасады. Иммуноглобулин молекуласы 2 ауыр (Н) және 2 жеңіл тізбектен тұрады. Олар өзара дисульфидті байланыспен байланысқан. Жеңіл тізбектің – каппа және лямбда, 2 ауыр тізбектің – альфа, гамма, мю, эпсилон, дельта түрлері болады. Иммуноглобулиннің гетерогенділігі костантты бөлігімен байланысты. Олар иммуноглобулиндердің класстарын, түрін, қызметтерін анықтайды. Ig-н молекуласы ыдырағанда 3 фрагмент пайда болады: 2 Fab – фрагмент, бір Ғс-фрагмент түзіледі. Вариабельдік 2 Fab-фрагментпен байланысады. Fab-фрагменттің аяғында гипервариабельді бөліктер орналасады. Олар антигенді байланыстыратын активті орта түзеді. Ғс-фрагмент лейкоциттердің Ғс-рецепторымен байланысады.

IgM – пентамер, барлық Ig-нің ішінде 5-10% құрайды, ең төменгі дәрежелі арнайылығымен сипатталады. В-клетканың бетінде антигенмен байланысуға мүмкіндік береді. Олар бірінші иммунды жауап түзеді, ағзаның антибактериалды қорғанысына қатысады және кейбір аутоиммунды ауруларда комплементті белсендіреді. Қалыпты жағдайда адам сарысуында 1-2 г/л болады. комплементтің классикалық жолымен эффективті активатор болып табылады.

IgG-дің молекулалық массасы өте төмен, сарысулық иммуноглобюулиндердің негізгісі. Барлық иммуноглобулиннің ішінде 75-85% құрайды. IgG-дің белсенді орталықтары антигенге аса биік авидтілігімен сипатталады.Олар екіншілік антигендік стимуляциядан кейін түзіледі. Сондықтан олардың мөлшері бактериалды инфекцияда жоғарылайды; плацента арқылы өтеді және ісікке қарсы иммунитетке, трансплантатты қабылдамауына қатысады және макрофагтарды опсонирлеуге, аллергиялық реакцияда комплементті байланыстырады. Қалыпты жағдайда адам сарысуында 7-16,8 г/л болады.

IgА 10-15% құрайды, моно-ди-тример болады, 2 субкласстан тұрады. Қан сарысуында 2-3 г/л. IgА – негізгі секреторлы иммуноглобулин, жергілікті иммунитетте маңызды роль атқарады. Секретті димер немесе тример түрінде кездеседі. Ол кілегей қабықшаға вирустармен микробтардың енуінен қорғайды, токсиндерді бейтараптайды және тыныс алу жолдарының, асқазан-ішек жолдарының кілегей қабатының бетіне шығады, сілекейде, молозивада, сүтте көп мөлшерде болады. IgА комплементті байланыстырмайды.

IgД В-клетканың бетінде IgM-мен экспрессерленеді және жетілген В-клеткалардың негізгі мембраналық рецепторларының бірі болып табылады. Ол 0,3% құрайды, міндеті белгісіз.

IgЕ-цитофильды, 0,03% құрайды. Жедел типті аллергиялық реакцияға және антипаразитарлық иммунитетке қатысады.

Иммуноглобулиннің үш негізгі класы гельдегі радиалды иммунодиффузия әдісі арқылы анықталады.

2.Соматологияның иммунологиялық проблемалары

IgА төмендеуі созылмалы стоматологиялық қабыну процестердің негізінде жатады деп саналады. Ал секреторлы IgА эпителиалды клетка түзеді және ауыз қуысының кілегей қабатын микробтардың енуінен қорғайды. Мысалы, созылмалы гингивитте қызыл иектің сұйықтығында IgА мөлшерімен комплемент активтілігінің төмендеуі және секреторлы IgА-ның жоғарылауы табылған. SigА-ның көбеюі эпителиалды клеткалардың десквамациясымен және микробтармен адгезивтілік қасиетінің күшеюімен байланысты. Иммунитеттің төмендеуі мен зақымдануында, мысалы СПИД-те лейкоздарда, стрессте, диабетте пародонтит өте жиі пайда болады. Басқа зерттеулер арқылы пародонтитпен ауыратын адамдарда сілекейдегі секреторлы IgА-ның мөлшері төмен болып табылған. Сонымен, стоматологиялық процестердің созылмалы ағымы иммунитеттің нәтижелігінің жетіспеушілігін көрсетеді.

Ауыз қуысының арнайы емес қорғау факторларына лизоцим жатады. Лизоцим – муколитикалық фермент ацетилмурамидаза, барлық секреторлы, сұйықтықтарда, сілекейде табылады. Лизоцим микробтардың қабықшасына әсер етіп, олардың зақымдануына әкеледі және лейкоциттердің қызметін күшейтеді. Осы механизм арқылы кариестен алдын ала сақтандыру мүмкін.

Басқа бактерицидті факторлар – аэробтарға қарсы В-лизиндер.

Комплементтік жүйе – бұл иммундық реакцияға қатысатын көп компонентті ферменттік жүйе. Олардың әртүрлі ферменттік белсенділігі бар. Комплементтің қызметі: 1) бактерия қабырғаларының лизис белсенділігін шақырады; 2) фагоцитозды күшейту; 3) тромбоциттердің агрегациясын шақыру; 4) калликреин-кининдік жүйесін активтеу; 5) аллергиялық реакцияларға қатысу; 6) аутоиммунды процестерге қатысу; 7) ИКК қызметіне әсер ету.

Аралас сілекейде лейкоциттер, лимфоциттер байқалады. Поли және мононуклеарлы фагоциттер микробтарды жұтып фагоцитоз функциясын атқарады.

КОМПЛЕМЕНТ ЖҮЙЕСІ

Комплементтік жүйе – бул иммундық реакцияға қатысатын коп компонентті ферменттік жүйе. Комплементті бірінші Борде ашты. Комплемент жүйесі қан сары суында болатын белоктар жиынтығы.. Олардың әртүрлі ферметтік белсендлігі бар. Бул белоктар біріншілік активациядан кейін бірімен -бірі тізбектесе байланысады да биологиялық активті әсері бар заттарды бөледі.

Комплемент жүйесі патогенезінде иммунды комплексті механизмдер бар патологиялық процестердің дамуында манызды роль аткарады. Аутоиммунды аурулардағы тканьдердің зақымдалуында да комплемент жүйесі қатысады.

Комплемент жүйесінің қызметі: 1) бактерия қабырғасының лизисін шақырады, 2) антиденелермен опсонизациялған клеткалардың фагоцитозің кұшейту, 3) тромциттердің агрегациясың шақыру, 4) калликреин-кининдық жүйесің активтеу, 5)аллергиялық реакцияларға қатысу, 6) аутоиммунды процестерге қатысу, 7) иммунокомпетентті клеткалардың қызметіңе әсер ету, 8) кейбір вирустарды нейтрализациялау, 9)иммунды комплексті аурулардың дамуына қатысу.

Комплемент жүйесі белсенділігінде классикалық және альтернативті жолдарға бөлінеді. Классикалық жол Са –ионның қатысуымен АГ/АД комплексімен активтенеді. С1 арқылы басталады. С1 молекуласы иммуноглобулиннің (көбіне IgM және IgG) домені аумағындағы Fc-фрагментімен байланысады. Бул кезде С1 молекуласың байланыстыратың IgG –дің екі молекуласы “критикалық” қашықта болуы керек. Сонда ғана С1 -молекуласы активтенеді. Бірақ, бул жағдай әрқашан болмайды және IgG комплемент жүйесінің эффективтілігі төмен активаторы болып саналады.Сондықтан барлық иммуноглобулиндер ішінде пентамерлі IgM ең күшті активаторы болып табылады.

Иммуноглобулиндердің Fc-фрагментімен С1g- байланысады, одан кейін С1s- фрагменті байланысады. Ол комплементтің С2 және С4 компоненттерің 2 фрагментке бөледі: С2а, С2в, С4а, С4в. С4в пен С2а комплекс түзіп С1-фрагментінен босайды. Қалғандары сұйық фазаға кетеді. Босалған С1 келесі С2 мен С4 молекулаларың ыдыратуға дайын болады. Арығарай тізбектік реакциясының схемасы: С4вС2а комплекс (С3-эстераза) С3-ке әсер етеді. С3 С3а мен С3в ға ыдырайды. С3а сұйық фазаға кетеді, ал С3в бірінші комплекске қосылып 2-ші комплексті түзеді - С4вС2аС3в. ол С5-эстераза деп аталады және С5-ке әсер етеді. С5 екі фрагментке ыдырайды: С5а мен С5в –ға. С5а сұйық фазаға кетеді, ал С5в арығарай өзіне С6, С7, С8, С9 қосып мемранолитикалық комплексті түзеді (МЛК).

Комплементтің альтернативті жолмен белсенділуы.

Комплементтің альтернативті жолмен активтенуі С3-тін активациясынан басталады. Оны антиденелер емес микробтың қабығының компоненттері, пропердин жүйесі, активтейді. Процестің ары ғарай ағымы классикалық жолмен бірдей. Комплементтің альтернативті жолмен активтенуі организмге түскен микроорганизмдерден жедел қорғану механизмің жүзеге асырады.

Комплемент жүйесінің зақымданулары рецидивті инфекцияларға және иммунды комплекстерге байланысты патологиялық жағдайларға әкелу мүмкін. Комплементтің 1-ден 4-дейін жетіспеушілігі иммунды комплексті аурулармен көрінеді, ал С3-тің жетіспеушілігі пиогенді инфекцияларға жоғары бейімділікпен ассоциациалған және жүйелі қызыл жегі симптомдармен көрінеді. С5-8 компоненттерінің жетіспеушілігі Neisseriaмен шақырылатың инфекцияларға жоғары бейімділікпен ассоциациалған.

Комплемент жүйесінің белсенділігі ингибирлеуші факторлардың бақылаумен жүреді. Ингибитолар: С1-ИНА, С3в-ИНА. С1-эстераза ингибиторының жетіспеушілігі анигионевротика -лық ісінуімен көрінеді. С3ИНА жетіспеушілігі кезінде С3 молекуласының ыдырауы жоғарлау нәтижесінде С3 өнімі де көбееді.С3а әсерінең мес клеткаларынан шыққан гистамин рецидивті есекжемге әкеледі.

Комплементтің жалпы белсенділігі қой эритроциттермен гемолитикалық жүйеде анықтайды.Бул әдістің негізінде сары судағы комплемент гемолитикалық сары сумен сенсибилизациялған қой эритроциттердің гемолизің шақырады. Комплемент компоненнтерің анықтау моноспецификалық антисары суды қолдануға негізделген.

Макрофагтардың иммунды жауаптағы орны

Фагоцитоз қызметің аткаратын клеткаларға поли- және мононуклеарлық клеткалар жатады. Мононуклеарлық фагоциттер үшіңші типті клеткалар ретінде саналады. Олар клеткалық және гуморалды иммуннитеттің қалыптасуына қатысады.

Макрофагтар сүйек кемігінде түзіліп монобласт→промоцит→моноцит түрінде каада тасымалданады. Моноциттер әртүрлі тканьдерге түсіп тканьдік макрофагтарғааусады: такньнің гистиоциттеріне, Купфер клеталарына, лимфа түйіндері мен көк баурдың макрофагтарына, өкпеде альвеолалық макрофагтарына. Моноциттер осылармен бірге мононуклеарлық фагоциттер жүйесің құрады.

Макрофагтардың рецепторлары:

Макрофагтардың бетіңде рецепторлардың жиынтығы көптеген физиологиялық реакцияларға қатысуын қамтамасыз етеді. Макрофагтардың бетіңде IgG, IgM, IgE үшін Fc- рецепторлар, комплементтің С3 компонентіне, лимфокиндерге (ИЛ-1, ИНФ-α, ТНФ), гистосәйкестік антигендекріне және т.б. рецепторлар бар. ИЛ-1 Т-хелперлердің дифференцировкасың белсендіреді, ал белсендірілген лимфоциттер өз кезеңінде макрофагтарды активтейті, ісікке қарсы, трансплантатқа қарсы, вирусқа қарсы иммунитетке қосады. Иммуноглобулиндердің Fc –фрагменттеріне арналған рецепторлар опсонизациялған бактериялар мен антигенді бөтен клеткалардың фагоцитозы мен гидролизің женілдетеді.

Макрофагтардың негізігі қызметтері: антигентануы,фагоцитоз бен пиноцитоз арқылы арнайы емес тұрақтылықтың механизмдеріне қатысады, фагоцитарлық және бактерицидті белсенділігі арқылы жергілікті қабыну ошақтардың санациясың қамтамасыз етеді, қорғану қызметің атқара отырып МФ-тар патогенді микроорганизмдердің таралуының алдын алады, секреторлы қызметті атқарады, иммунды жауапты реттеу және лимфоциттермен екі жақты өз-ара байланысқа қатысады.

Макрофагтар антигенді танып, қармап, жұтып, жартылай ыдыратып, жартылай сақтап суперантигенді комплексті түзеді. Бул комплекстерде антигендік бөлік МНС- I немесе II класты молекулаларымен байланысып, осы түрде Т-лимфоциттерге ұсынады.

Макрофагтардың секреторық қызметі - көптеген әртүрлі өнімдерді синтездейді: протеиназдар, лизосомалды ферменттер, комплемент компоненттері, жітілік фазаның белоктары, лизоцим, простагландиндер, цитокиндер, коллагеназа, элстаза, пероксидаза, катионды белоктар.

Қоршап алу активтілігін қоршап алушы лейкоциттер пайызымен анақталады (нормада 60±20%), микробтардын орташа жұтылуы (ФС) және коршап алудың аяқтап шыгу индексі (нормада 1 жоғары). Фагоциттердің бактерицидтті активтілгі нитрокок тетразолийді диформазанға келтірумен анықталады. Нормада ондай нейтрофильдер 10-15 % кұрайды, патологияда бул көрсеткіш өзгереді. Фагоцитоз көрсеткіштерін клиникада анықтау иммунжетіспеушілік жағдайларын диагностикасына мүмкіндік жасайды. Ол рецидивті инфекциялар, узак жазылмайтын жаралар, операциядан кейін асқыну.

Клеткалық иммунитет жүйесі. Иммунологиялық төзімділік. Цитокиндер.

60-жылдарда Дж.Миллердин тышқандарға тимоэктомия тәжірибе жасаумен

перифериялық мүшелерде Т-лимфоциттердің саны азайғаны және аллогенді трансплантаттың ұзақ отырып қалуы, антиденелердің өндіруінің бұзылуы табылған.

Сүйек кемігінің пре-Т-лимфоциттері тимустың субкапсулярлық қабатында бөлініп мүшеленеді. Функция жөнінде бұл клеткалардың ішінде СД4, СД8 маркерлардың тасымалдаушылары айырылады. Эпителиалды клеткалармен өндірілген биологиялық заттардың көмегімен Т-лимфоциттер даму процесін өтіп қыртысты қабатқа миграциялайды. Қыртысты қабатта жағымды селекциядан өтеді, яғни І-ІІ классты гистосәйкестік антигендерге сәйкес рецепторлары бар клондарды сұраптайды. І классты МНС танушы клондар – Т-киллерлер болып түзіледі, І, ІІ классты МНС танушы клондар Т-хелперлер болады.

Т-клеткалардың сыртында тек қана бір корецептор (СД3) экспрессорлайды. Ол антиген байланыстыру рецепторлардың антигендермен өзара әрекетін күшейтеді және сигналды клетка ішіне жеткізу ролін атқарады. СД4 және СД8 позитивтік клеткалар Т-хелпер мен Тс ретінде саналады. Аутоантигендермен әсерлесу қабілеті бар клеткалар апоптоз жолымен жойылады. Сұраптау шарттан өткен клеткалар иммун жүйесінің перифериясына барады.

Т-клеткалардың В-жүйеден айырмасы – Т-клеткалар антигенді жеке танымайды, яғни І-ші немесе ІІ-ші МНС-ның молекулаларымен комплекс құрап отырып таниды. І-ші классты молекуласы кіретін комплексті цитотоксикалық СД8 Т-клеткалар таниды, ал ІІ-ші классты молекуласы кіретін комплекс СД4 Тн1 қабыну клеткаларымен немесе СД4 Тн2 хелперлы клеткалармен танылады.

Эффекторлы клеткалардың генерациясы.

Антигенді біріншілік тануы аңқау Т-клеткалармен жүзеге асады. Аңқау Т-клетканың жетілуі лимфоидты тканьде өтеді. Лимфа ағымымен патоген жақын лимфа түйініне, ал қан ағымымен көк бауырға барады. Антиген кілегей қабықтарға орналасқанда пейер табақшаларға, бадамша бездерге миграциялайды.

Перифериялық лимфоидты тінде АГ танып жэне оны Т-лимфоциттерге иммуногенді түрде ұсынуға қаблеті бар 3 типті мамандандыру клеткалар бар. Олар – макрофагтар, дендритті клеткалар және В-клеткалар. Бұл клеткалардың функциясы 1-ші немесі 2-ші МНС молекулалардың антигенді пептидтермен комплексті түзуімен көрінеді. Антиген лимфоидты тінге түсіп лимфоциттердін рециркуляциясын күшейтеді. Аңқау Т-лимфоциттер лимфотүйіндердің Т-аймағына венуланың эндотелийі арқылы түседі. Жетілген Т-клеткалардың генерациясы макрофагтардың және дендритті клеткалардың бетінде пептидті антигенді І немесе ІІ-ші МНС классты молекулалармен комплексте танудан басталады. Кофакторлардың әсері Т-клеткалар рецепторларының антигендік комплекспен әсерлесуіне мүмкіндік береді. Осы қызметті АТК-лар жүзеге асырады.

Аңқау Т-клеткалардың антигенмен біріншілік кездесуден кейін активациясы “сәйкестендіру” (примирлеу) деп аталады. Осыдан кейін Т-клеткалардың әрбір субпопуляцияларының қызметтік бағыттары анықталады. Егер аңқау СД4 ТнО клеткалар антигендік комплексті макрофагтың бетінде таныса, ары қарай СД4 Тн1 клеткаларға мүшеленеді. Егер МНС ІІ-ші молекуламен комплексте антиген В-клетканың бетінде танылса, ары қарай СД4 Тн2 хелперлі клеткаларға мүшеленеді.

Аңқау Т-клеткалардың көпшілігі арнайылық әсерлесудің сұрыптауынан өте алмайды, қайтадан рециркуляция процесіне қатысу үшін, өзіне тән антигенді іздеп эфферентті лимфа тамырлары арқылы кетеді.

Т-клеткалардың антигентанушы рецепторларының антигендік комплекспен байланысуы және СД8 немесе СД4 корецепторлардың қатысуы, аңқау Т-клеткалардың дамуына бірінші сигналды қамтамасыз етеді – пролиферациямен дифференцировкаға. Даму процесінің жалғасуына екінші сигнал қажет. Костимулятор ретінде АПК мембранасында экспрессерленетін В7 молекуласы шығады. В7 – гомодимер, иммуноглобулиндердің супер тұқымдасына жатады. Аңқау Т-клеткаларадың бетінде В7 рецепторы ретінде СД28 белок болып табылады. В7: СД28 өзара әсерлесуі екінші сигналды қамтамасыз етеді.

Активтелген аңқау Т-клеткалар СД28-ден басқа костимулдеуші активтілігі бар тағы бір белокты синтездеп экспрессерлейді – CTLA-4. Ол СД28-ге қарағанда В7-ге аффинділігі жоғары.

СД4 Тн1-ші қабыну клеткалардың активтілігі:

Тн1-ші қабыну клеткаларының қатысуымен макрофагтардың активтенуіне 2 сигнал қажет: 1-ші – СД4 Тн1-ші қабыну клеткаларымен түзілетін ИНФ-γ; 2-ші – макрофагтарды белсендіру үшін беткей ФНО- α қызмет етеді. Нәтижесінде макрофагтарда биохимиялық өзгерістер жүреді, осы клеткалар жоғары антибактериалды қасиет көрсетеді. Фагоцитоз процесі оттектік жарылыспен қоса жүреді – оттектік радикалдар, азот тотығы түзіліп бактерицидті белсенділігін көрсетеді. Сонымен қатар активтелген макрофагтар МНС І және ІІ классты молекулаларының, ФНО- α рецепторының экспрессиясын күшейтеді. Бұл процесс қосымша аңқау клеткалардың араласуына әкеледі. Макрофагтармен әсерелесетін қабыну Т-клеткалар өздері де белсеніп, иммунды жауаптың ұйымдастырушы ролінде шығады.

НК-клеткалар

Вируспен инфицирленген клеткаларды жою реакциясына қатысады. Бұл ірі лимфоциттер Т- және В-клеткалардың маркерларысыз, антиген танушы рецепторлары жоқ, антигенмен әсерлесуден кейін пролиферацияға, иммунологиялық есте сақтау қабілеті жоқ. Бірақ, Т-клеткалар цитокиндердің әсерімен активтенеді. НК-клетка бетінде IgG1 және IgG2 Ғс-фрагментіне арналған рецептордың болуы, олардың осы антиденелерге сәйкес антигендермен әсерлесуін болжайды. Бұл антидене тәуелді клеткалық байланысты цитотоксикалық әсер.

Т-жүйесінің қызметтері.

1. Клетка ішінде орналасқан патогендерден қорғау, трансплатациялық, ісікке қарсы иммунитетке, созылмалы қабынуға қатынасу. Клеткалық иммунитет цитотоксикалық Т-лимфоциттермен, активтелген макрофагтармен орындалады. Микробтар клетка ішінде орналасқан жұқпалы ауруларда гранулема пайда болады. Ол макрофаг, Т-лимфоциттер, эозинофилдер жиынынан құралады. Гранулема микробты ошағынан шығармайтын жергілікті созылмалы қабыну процессі.

Клеткалық иммунитеттің негізгі реакциялары:

1. СД8 клеткалардың цитотоксикалы киллерлік әсері.

2. Баяу сезімталдықтың дамуы.

Вирусты инфекцияда, ісік өскен кезде, трансплантатты қабылдамау

реакциясында басты эффекторлар ретінде цитотоксикалық СД8 Т-клеткалар болады.

Т-киллердің нысана клеткалармен әрекеттік әсерінің кезеңдері: 1) І МНС

молекуламен біріккен антиген комплексті бастаушы клеткалармен тануы, олардың пролиферациясы және дифференциясы арқылы эффекторларға дейін жетілуі; 2) леталды соққы беру; 3) лимфотоксин (ФНО-β) көмегімен клетканы бүлдіру және киллердің ағытылуы. СД8 клеткалардың сонымен қатар супрессиялық қабілеті болады.

Баяу сезімталдық – антиген қайталанып, енген орнында 24-28 сағаттан кейін дамитын қабыну реакциясының жоғары сезімталдық түрі.

Антиген интактты организмге бірінші рет түскенде макрофагпен жұтылады, клетка ішінде ыдырайды және макрофагтың бетінде МНС ІІ класс молекуласымен комплексте экспрессерленеді. Бұл иммуногенді комплекс аңқау СД4 Т-клеткалармен танылады (Тн0). Олар ары қарай СД4 Тн1 клеткаларға мүшеленеді. Иммунды жауапқа қатынасқан Т-лимфоциттер екіншілік иммунды жауапты қамтамасыз етілу үшін еске сақтау клеткаларын түзейді.

Антиген қайталап енген кезде, жетілген Тн1 қабыну клеткалар антиген тану реакциясына түседі. Танудың нәтижесінде Тн1 клеткалар антиген енген аймаққа макрофагтарды және қабынудың басқа клеткаларын жақындататын хемотаксикалық факторларды бөледі.

Клиникада клеткалық иммунитеттке баға беру:

1. Шеткері қанда Т-лимфоциттердің және олардың субпопуляцияларының санын моноклоналды антидене және розетка түзу эдістер көмегімен анықтау. Моноклоналды антиденелермен анқтау мүмкіншіліг жоқ жерде Т-лимфоциттердің жалпы санын қой эритроциттерімен розетка түзу арқылы анықтайды.

2.Т-лимфоциттердің функционалды қызметін анықтау үшін тесттер:

-митогенге және арнайы антигенге Т-лимфоциттердің бласттрансформация реакциясы – РБТЛ

- Т-лимфоциттердің белгілі субпопуляцияларымен синтезделетін лимфокиндердің өнімін мөлшерін өлшеу “ МИФ, ИӘ-2, 5,6,13, ИНФ-± және т.б.).

Иммунологиялық төзімділік – арнайы антигенге иммунды жауапты тудыру қабілетін жоғалту.

Төзімділіктің дамуы – мүшелерді қондырғанда өте қажет. Бірақта, қатты жұқпалы ауруларды қиын салдарға әкеледі.

Табиғи және жасанды төзімділіктің механизмдері бірдей.

Иммунологиялық тозімділікті қамтамасыз ету факторлары:

-Иммунитеттін орталық мүшелерінде (тимуста) клондардың теріс сұрыпталу нәтижесінде.

--АТК клеткалардын қызметінің төмендеуі. Олар В7 белогын синтездемейді.

- Аутоантигендермен әсерлесу қабілеті бар Т- және В-клеткаларды жоюлуы,

- Т- және В-лимфоциттердің корецепторларын блоктау,

- Аутореактивті клондардың жұмысын басатын супрессор клеткалар қызметінің төмендеуы.

-Антиидиотипті антиденелердің қатысуы.

Иммунологиялық төзімділік ерігіш антигендерге, эмбрионалды және неонаталды кезеңдерде, антигеннің оралды жолдармен, көп немесе өте төмен мөлшерінде енгізгенде, АГ-нің құрылысы қарапайым болса, әлсіз АГ-ге қарсы, жетілмеген Т-және В-лимфоциттермен әрекеттескенде женіл пайда болады. Антиген антитоксинмен байланысқанда арнайы Т-мен В-клеткаларды зақымдайжы. АГ мен АД комплекстер рецепторларды блоктап, ісікке қарсы клеткалық иммунитеттің реакциясын басуы мүмкін, гаптендерді иммуногендік емес тасымалдаушымен блоктауы төзімділікке әкеледі.

Цитокиндер.

Клеткалық және гуморальді жауап түзетін, клетка аралық механизмдер мен иммунды компонентті клеткалардың дифференцировкасын зерттеген кезде, белокты медиаторларының үлкен тобы ашылды, олар цитокиндер деп аталады. Олардың 30-дан астам түрлері белгілі.

Цистокиндердің негізгі биологиялық белсенділігі- иммунды жауапты барлық даму сатыларында реттеу: функциональді белсенді иммунокомпонентті клеткалардың пролиферациясы мен дифференцировкасы, антигенді өңдеу және макрофагтардың бетіңде иммуногенді түрде ұсыну, антиген сезімтал лимфоциттердің пролиферациясы, иммуноглобулиндер продуценттеріне дейін В- клеткалардың дифференцировкасы, бір изотоптан басқасына иммуноглобулиндер синтезін ауыстыру, цитотоксикалық Т- клеткалардың ізашаларының эффекторларға дейін пісіп жетілуін қамтамасыз ету, макрофагтардың цитотоксикалық әсерін индукциялау. Кейбір цитокиндер қабыну реакциясына және ісік клеткаларының элиминациясында айқындала түсетін жедел фазалы жауапқа белсенді түрде қатысады.

Құрылыс ерекшеліктері мен биологиялық әсеріне қарай барлық цитокиндер бірнеше өзіндік топтарға бөлінеді: гемопоэтиндер, интерферондар, иммуноглобулиндердің супер топтық цитокиндері, ФНО- тобы цитокиндері, хемокиндер.

Цитокиндер өзара 5 топқа бөлінеді.

1-ші топ – Гемопоэтикалық цитокиндер.

1. ГМ-КСФ – гранулоцитарлы моноцитарлы клеткалардың ізашарларын стимулдейді.

2. М-КСФ – моноциттердің ізашарларын стимулдейді.

3. Г-КСФ – гранулоциттердің ізашарларын стимулдейді.

4. ИЛ-3 – мульти КСФ

5. ИЛ-5 – эозинофилдерге арналған КСФ

6. ИЛ-7 – лимфоциттерге арналған КСФ

7. ИЛ-1 – ең ерте қан түзуші клеткалардың ізашарларын стимулдейді.

2-ші топ – Иммундыққа дейінгі қабынудың цитокиндері:

а) біріншілік про-қабыну цитокиндер – ИЛ-1, ТНФ-α, ИЛ-6. Макрофагтармен және дендритті клеткалармен бөлінеді. ИЛ-1-ші мен ТНФ-α жергілікті әсер етеді, ал ИЛ-6 жетілік фаза белоктардың синтезін бауырда стимулдейді.

Б) екіншілік қабыну цитокиндер – ол лейкоциттер мен лимфоциттердің локоматорлы жылжуын қамтамасыз етеді.

3-ші топ – Лимфоцитарлы иммунды жауаптың ұйымдастырушылары.

Т- және В-, НК-клеткаларының пролиферациясымен дифференцировкасын реттейді. Бұл цитокиндерді антиген АТК клеткалар және лимфоциттер бөледі. Оларға жататындар: ИЛ-2, ИЛ-4, ИЛ-12, ИЛ-15 және ИФН-γ жатады.

4-ші топ – Иммунды қабынудың медиаторлары. Т-лимфоциттермен бөлінеді, лейкоциттерді қабынуға активтейді: ИФН-γ (макрофагтармен НК-клеткалардың активаторы), ИЛ-5 (эозинофилдердің индукторымен активаторы), LT (нейтрофилдердің активаторы), LT-α (қабынулық гранулалардың пайда болуын қамтамасыз етеді).

5-ші топ – Қабынуға қарсы цитокиндер.

ИЛ-10 – макрофагтармен бөлінеді және оларды тежейді.

TGF-β – иммунды СД4 Т-лимфоциттермен бөлінеді және лимфоциттердің ары қарай пролиферациясын тежейді. Сонымен қатар ИЛ-4 пен ИЛ-13 макрофагтармен ингибирлеуші әсер етеді.

Интерлейкин- 1

ИЛ-1 өнімінің негізгі көзі түрлі тіндік локализациясының фагоциттеуші мононукулеаларлар болып табылады: перифериялық қан мен перитонеальді экссудаттың макрофагтары мен моноциттері, бауырдың купфер клеткалары, эпидермистегі Лангерганс клеткалары, нервті тіннің микроглия клеткалары.

ИЛ-1- дің белсенді туындыларына эндотелиоциттер жатады. Одан басқа, бұл цитокинді секреттеу қабілетіне Т және В- лимфоциттер, фибробласттар, НК- клеткалар, кератиноциттер, нейтрофильдер ие.

Тыныштық күйдегі макрофагтар, және цитокиннің басқа клеткалық көздері, ИЛ-1-ді бөлмейді және оның мРНК-сы жоқ.

ИЛ-1-геннің экспрессиясы биологиялық белсенді белоктың түзілуімен жүретін, түрлі индукторлар арқылы клеткаларының активациясынан кейін ғана басталады. ИЛ-1-дің продукциясын шақырушы заттар арасында бактериялардың клеткалық қабырғасының компонентері мен қорғаныс реакциясының дамуы барысында пайда болатын цитокиндер болып келеді.

ИЛ-1-дің маңызды ең бір қасиеті Т- лимфоциттердің пролиферациясын ынталандыру болып табылады. ИЛ-1-дің өз бетімен Т-лимфоцидтердің өсуі үшін фактор бола алмайды. Оның әсер ету механизмі, Т- хелперлермен секреттелетін, ИЛ-2 және ИЛ-4 өсу факторларының, синтезін күшейту.

Сонымен қатар, Ил-1 Т- хелперлердің пролифеорациясын аутокринді түрде реттеу үшін жағдай туғызып, ИЛ-2 және ИЛ-4 рецепторларының экспрессиясын күшейтеді. ИЛ-1-ң ынталандырушы белсенділігі ИЛ-4 өңдейтін Т- хлеперлермен байлансты (Тн2). Иммунды жауаптың дамуы үшін ИЛ-1 дің В- клеткаларға өсуін- стимульдеуші әсерінің маңызы зор.

Арнайы антигендермен немесе митогиндермен белсендірілген В- клеткалар берілген цитокиннің әсерінен пролиферациясын күшейтеді. Бірақ, Т- хелперлер сияқта, бұл стимульдеуші әсері ИЛ-2-ге арналған рецепторларының экспрессиясын белсендіру арқылы әсер етеді. Сонымен қатар В- лимфоциттер дифференцировкасында ИЛ-1-дің қатысуы маңызды. Ол өздігінен дифференцирлеуші белсенділік қасиетіне ие емес, бірақ басқа цитокиндермен бірлесіп, антиденепродуциентті клеткаларға примирленген клеткалардың трансформациясын қамтамасыз етеді.

ИЛ-1 арнайы иммундық жауапқа қатысудан басқа, қорғаныстың арнайы емес формаларының дамуына жауапты- инфекциялық зақымдану кезіндегі жедел фазалы жауап және жергілікті қабыну реакциясының түзілуі деңгейінде ең маңызды медиаторлар ретінде қатысады.

Дата добавления: 2015-10-29