Склiканне i роспуск Усебеларускага з’езда

З пачаткам Кастрычнiцкай рэвалюцыі беларускiя арганiзацыi ВБР i ЦБВР, а таксама камiтэты БСГ i БНПС, размешчаныя ў Мiнску, апублiкавалi “Грамату да беларускага народа”, у якой заклiкалi згуртавацца i самiм паклапа-цiцца аб лёсе Беларусi. Першым крокам у гэтым напрамку мусiў зрабiцца Усебеларускi з’езд, падрыхтоўкай да склiкання якога i занялiся названыя арганiзацыi. Iх намаганнямi на адрас усiх беларускiх згуртаванняў– партыйных, дабрачынных, бежанскiх, культурна-асветнiцкiх, на адрас гарадскiх i земскiх самакiраванняў, на адрас iншых партый i нацыянальных суполак, у тым лiку размешчаных у Расii i нават за лiнiяй фронту, былi пасланы запрашэннi на ўдзел у з’ездзе, назначаным у Мiнску на пачатку cнежня.

Такую ж працу распачалi беларускiя дэлегаты Усерасiйкага сялянскага з’езда ў Петраградзе, якiя аб’ядналiся ў Беларускi Абласны Камiтэт (БАК, старшыня Я. Канчар). Заўважым, што БАК прызнаў уладу Саветаў, урад Ле-нiна i нават атрымаў ад яго, гэтага ўрада, 50 тыс. рублёў на арганiзацыю з’е-зда. Такiм чынам, БАК i ВБР аб’ядналi свае намаганнi для склiкання шыро-кага прадстаўнiчага форуму з мэтай абмеркавання злабадзённых пытанняў, якiя з часу Лютаўскай рэвалюцыi заставалiся нявырашанымi. Важнейшым з iх заставалася пытанне аб уладзе.

Тым часам тут, на Беларусi, у вынiку перамогi Кастрычнiцкага перава-роту ўлада Часовага ўрада была лiквiдавана, а замест яе намаганнямi бальша-вiкоў Заходняга фронта 26 лiстапада быў створаны новы ўладны орган у складзе каля 180 чал. – званы Аблвыкамзах (старшыня Рагазiнскi) і Cавет Народных Камiсараў Заходняй вобласцi i фронта (старшыня К. Ландэр), у якi ўвахадзiлi ў падаўляючай большасцi бальшавiкi.

Як жа ажнеслiся беларускiя дзеячы да бальшавiцкага перавароту i да новай улады? Без асэнсавання гэтай акалiчнасцi цяжка зразумець сутнасцi дайлейшых калiзiй.

Як адзначалася вышэй, БАК i iншыя беларускiя арганiзацыi не сiмпатызавалi Керан-скаму i ў цэлым станоўча аднеслiся да ўсталявання Савецкай улады ў Расii. Сэнс сваёй дзейнасцi яны бачылi ў тым, каб абаранiць iнтарэсы беларускага народа, якому пагражалi далейшыя цяжкасцi i магчымая германская анексiя. Што датычыць улады, якая ўсталявалася на Беларусi, то яна ўспрымалася iмi як часовая i да таго ж, ство-раная не мясцовымi жыхарамi, а вайскоўцамi. Менавiта таму беларускiм дзе-ячам i спатрэбiлася склiканне з’езда, каб вырашыць пытанне аб уладзе, аб нацыянальным самавызначэннi i iнш.

Да 14 снежня на з’езд з’явiлася 1872 дэлегаты, у тым лiку 1167 з правам рашаючага голаса. Па сацыяльным паходжаннi яны ў падаўляючай большасцi з’яўлялiся сялянамi. Перавагi якой-небудзь партыi не назiралася. Асноўныя спрэчкi павялiся наконт формы самавызначэння Беларусi. Адна частка, што гуртава-лася вакол ВБР, схiлялася да думкi аб абвяшчэннi Беларускай рэспублiкi ў федэрацыi з iншымi Расiйскiмi рэспублiкамi, другая (БАК) бачыла небяспеку адрыву ад Расii. Такiм жа спрэчным засталося i пытанне аб уладзе. Нарэшце, на пачатку 2-й гадзiны ночы з 17 на 18 снежня ў зале мінскага Дваранскага дома [Рудовiч С. С.] прагучала: “Замацоўваючы сваё права на самавызначэн-не, абвешчанае Расійскай рэвалюцыяй, i сцвярджаючы дэмакратычны рэс-публiканскi лад у межах Беларускай зямлi для выратавання роднага краю i засцярогi яго ад падзелу i адрыву ад Расiйскай дэмакратычнай федэратыўнай рэспублiкi, 1 Усебеларускi з’езд пастанаўляе: неадкладна ўтварыць са свайго складу орган Краёвай улады ў асобе Усебеларускага Савета сялянскiх, сал-дацкiх i рабочых дэпутатаў, якi часова становiцца на чале кiравання краем, уступаючы ў справавыя дачыненнi з цэнтральнай уладай, адказнай перад Саветам рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў”.

Заўважым, па-першае, што з езд выказаўся за нацыянальную Савецкую i Часовую ўладу, да склiкання Устаноўчага сходу. Па-другое, канчатковае пытанне аб самавы-зна-чэннi Беларусi таксама ўскладалася на Устаноўчы сход. Характэрна i тое, што гэты пункт рэзалюцыi адпавядаў папярэдняй дамоўленасцi БАК з камiсарам па справах нацыя-нальнасцей ленiнскага ўрада – Джугашвiлi (Cталiным).

Гэта быў дэмакратычны негвалтоўны праект, тым не менш мiнскiя баль-шавiкi ўбачылi ў iм замах на ўладу Аблвыкамзаха i прынялi рашэнне аб вы-карыстаннi сiлы супраць удзельнiкаў з’езда. Той жа ноччу на 18 снежня 1917 г. па загаду Ландэра атрад салдат на чале з начальнiкам гарнiзона Крывашэ-iным i Рэзаускiм з’езд быў разагнаны, а яго прэзiдыум арыштаваны. Савецкія кіраўнікі абвінавацілі арганізатараў з’езда ў контррэвалюцыйнай спробе за-хопу ўлады.

Такiм чынам, першы ў гiсторыi агульнанацыянальны форум беларусаў выключна па вiне мінскіх бальшавiкоў не скарыстаў спрыяльны момант для легітымнага дзяржаўнага самавызначэння. Можна меркаваць, што зараз нам не давялося б шукаць шляхоў да Саюзу дзвюх дзяржаў, бо мы знаходзіліся б у складзе РСФСР, а цяпер РФ.

Як зазначае М. Сташкевіч, “разгон Усебеларускага з’езда з’явіўся важ-най перадумовай далейшага разгортвання грамадзянскай вайны на Беларусі (С. 101). Канфлікт беларусаў з мінскімі бальшавікамі быў трагічны, але крыві не выклікаў. Крывавыя сутыкненні на Беларусі, якія прынеслі шмат ахвяр, адбыліся паміж савецкімі войскамі і часцямі І Польскага корпуса на чале з генералам Доўбар-Мусніцкім. Толькі наступленне германскіх войск уратава-ла палякаў ад поўнага разгрому часцямі Чырвонай арміі.

44. Абвяшчэнне БНР – спроба ўтварэння беларускай дзяржаўнасці.

Зварот ленінскага ўрада да ваюючых краін з прапановай заключэння міру пажаданых вынікаў не даў. Наадварот. Кароткае перамір’е было сарвана. Са-вецкая дэлегацыя ў Брэст-Літоўску на чале з Троцкім адмовілася падпісваць прапанаваны Германіяй мір, што дало падставу немцам 18 лютага 1918 г. ад-навіць баявыя дзеянні на ўсіх франтах. Асноўны матыў наступлення – барацьба з бальшавізмам, які быццам пагражаў усёй Еўропе.

Пасля развалу Заходняга фронту бараніць Беларусь амаль не было сіл.

19 лютага 1918 г. Выканкам БЦВР пастанавіў з прычыны распачатай эва-куацыі бальшавіцкіх органаў і набліжэння немцаў узяць на сябе ахову парадку і бяспекі ў Мінску, а таксама прапанаваць Выканаўчаму камітэту Рады Усе-беларускага з'езда ўзяць уладу ў свае рукі. У 22 гадзіны атрадам БЦВР ужо належала ўлада ў горадзе, а на занятым будынку губернатарскага дома былі вывешаны 2 нацыянальныя флагі з надпісам "Няхай жыве Вольная Беларусь". У той жа дзень сіламі БЦВР і польскай вайсковай арганізацыі была створана Аб'яднаная камендатура Па дамоўленасці з беларусамі 21 лютага палякі-вайскоўцы ўзялі пад свой кантроль паўднёва-заходнюю частку горада.

У выніку, да з'яўлення ў горадзе часцей I Польскага корпуса і германскіх войск Вы-канком Рады Усебеларускага з'езда 20 лютага прыняў, а назаўгра - абвясціў Устаўную грамату да народаў Беларусі. "Часовую народную ўладу ў краі, - га-варылася ў дакуменце, - што ставіць сабе задачай абарону і ўмацаванне за-ваёў рэвалюцыі, будзе здзяйсняць створаны намі народны сакратарыят Бе-ларусі, які з гэтага чысла ўсіупіў у выкананне сваіх абавязкаў".

22 лютага быў апублікаваны спіс урадавага кабінета (старшыня Я. Ва-ронка) у складзе пяці грамадоўцаў, шасці эсэраў, народнага сацыяліста і паа-лейцыяніста (13 чал.).

3 акупацыяй горада 22 лютага германскімі войскамі ўлада Народнага Са-кратарыята скончылася. Ужо праз тры дні яму давялося наладжваць кантакты з камандуючым 10 арміяй генералам Фалькенгейнам, каб надалей мець магчы-масць дзейнічаць легальна ў напрамку ажыццяўлення нацыянальных інтарэсаў.

Важнай падзеяй у далейшай актывізацыі руху стала падпісанне 3 сакавіка 1918 г. ленінскім урадам Брэсцкага мірнага дагавору з Германіяй, у адпавед-насці з якім 4/5 тэрыторыі Беларусі, у тым ліку Мінск, адыходзіла пад кантроль акупантаў. Такім чынам, бальшавікі парушылі абяцанне, што лёс Беларусі на перагаворах з немцамі не будзе вырашацца без удзелу саміх беларусаў. У тых умовах гвалтоўны адрыў края ад Расіі аб'ектыўна ставіў у парадак дня па-трэбу ў афармленні яго нацыянальна-тэрытарыяльнага статусу. Як гаварыла-ся ў другой Устаўной грамаце, выдадзенай 9 сакавіка, "Беларусь у рубяжох раз-сялення і лічбеннай перавагі беларускага народу абвяшчаецца Народнаю Рэспублікай". У тым жа дакуменце прадугледжваліся прынцыпы ўтварэння і існавання дэмакратычнай дзяржавы, якія набывалі сілу неадкладна, да склікання Устаноўчага Сойму Беларусі.

У сувязі з абвяшчэннем рэспублікі адбылося ўдасканаленне органа за-ка-надаўчай улады: Выканкам Савета набыў назву Рады Усебеларускага з'е-зда, а з 18 сакавіка - Рады БНР (старшыня I. Серада).

Між тым, ратыфікацыя савецкім бокам 16 сакавіка Брэсцкага міру, акрамя іншага, істотна падарвала пераважаўшую ў асяроддзі Рады БНР ідэю федэрацыі з Расіяй і абумовіла неадкладнае афармленне дзяржаўнай незалежнасці. Вынікам пася-джэння Рады БНР 25 сакавіка стала прыняцце трэцяй Устаўной граматы. "Ад гэтага часу, - гаварылася ў ёй, - Беларуская Народная Рэспубліка абвяшчаецца незалежнай і вольнай дзяржавай".

Акрамя таго, у дакуменце вызначалася тэрыторыя рэспублікі, пацвярджа-ліся ранейшыя правы і вольнасці, абвешчаныя ў папярэдняй грамаце, і выказ-валася спадзяванне на дапамогу іншых народаў у ажыццяўленні палітычна-дзяржаўных ідэалаў беларусаў. Але перспектывы іх (ідэалаў) ажыццяўлення ў многім залежалі ад германскіх вайсковых улад, якія, акрамя іншага, у падпісаным дагаворы бралі на сябе абавязак не падтрымліваць на акупіраванай тэрыторыі ніякіх варо-жых Савецкай Расіі палітычных утварэнняў.

Спроба асобных дзеячаў Рады (I. Серада, Я. Варонка, Р. Скірмунт, Я. Лё-сік, А. Аўсянік, П. Аляксюк, П. Крачэўскі) тэлеграмай, дасланай на адрас Вільгельма II, заручыцца "абаронай Германскай Імперыі" станоўчай мэты не дасягнула, затое выклікала незадавальненне многіх палітычных сіл і, як вынік - крызіс кіруючых органаў рэспублікі. Рада ператварылася ў кааліцыйны орган - "Мінскае прадстаўніцтва" з удзелам Р. Скірмунта і іншых кансерватыўных элементаў. БСГ, якая стварала аснову Рады, распалася на партыі беларускіх эсэраў, беларускіх сацыялістаў-федэралістаў і беларускіх сацыял-дэмакратаў.

У маі з-за ўзмацнення міжпартыйнай барацьбы крызіс урадавых структур часткова завяршыўся фарміраваннем новага складу Народнага Сак-ратарыяту (Я. Варонка) і абнаўленнем Рады (старшыня Я. Лёсік).

Аб'ектыўна гэта паспрыяла паляпшэнню стаўлення акупантаў да кіраўніцтва БНР, але ў самім яго складзе не сціхала фракцыйная барацьба.

У ліпені ўрад узначаліў Р. Скірмунт, але прабыў на пасадзе старшыні ўся-го некалькі дзён. Чарговы кааліцыйны ўрад узначаліў I. Серада, тым не менш фракцыйнае процістаянне ва ўладных струкіурах не перапынялася.

Чарговы этап развіцця БНР быў звязаны з Дадатковым дагаворам ад 27 жніўня, заключаным паміж Германіяй і Савецкай Расіяй, паводле якога першая за велізарную кампенсацыю з боку апошняй абавязалася ўжо восенню пачаць вызваленне занятых тэрыторый. Гэты акт, акрамя іншага, значна пагаршаў перспектывы ўмацавання БНР, паколькі, Германія брала на сябе абавязак "...ні выклікаць, ні падтрымліваць утварэнне самастойных дзяржаўных арганізмаў у гэтых абласцях".

Такая пазіцыя акупантаў у беларускім пытанні ўзмацніла антыгерманскія настроі і стымулавала дзейнасць палітычных колаў, з'арыентаваных на улас-ныя сілы. На іх аснове пачалося ўтварэнне блока беларускіх эсэраў і сацыя-лістаў-федэралістаў. У канцы верасня ўдасканальваліся асновы канстытуцый-нага ўладкавання рэспублікі. 11 кастрычніка Народны Са кратарыят быў пе-райменаваны ў Раду Народных Міністраў (старшыня А. Луцкевіч). У гэты ж дзень Рада зацвердзіла Часовую Канстытуцыю БНР.

3 пачаткам эвакуацыі германскіх войск з Беларусі пры адначасовым уступ-ленні ў вызваленыя раёны часцей Чырвонай Арміі кіраўнікі БНР мусілі акты-візаваць дыпламатычную дзейнасць з мэтай заручыцца падтрымкай заходніх краін. Але яна, роўна як і перамовы беларускіх эмісараў з савецкім бокам аб магчымасці захавання незалежнасці рэспублікі, плёну не прынесла. Разлік на ўласныя сілы быў невялікім, паколькі ўзброеных фарміраванняў, здольных аба-раніць яе, створана не было. Штаб камандаванне германскай 10 арміі перад сваім ад'ездам з Мінска адмовіўся перадаць уладныя паўнамоцівы ні Радзе БНР, ні прадстаўнікам зноў створанага "Дэмакратычнага краявога цэнтру".

Рэвалюцыя ў Германіі і скасаванне савецкім урадам 13 лістапада Брэсцкага міру яшчэ больш ускладніла ўнутрыпалітычнае і міжнароднае становішча БНР якая апынулася "паміж молатам і кавадлам". На думку беларускіх эсэраў і сацыялістаў федэ-ралістаў, Беларусь патрэбна было ратаваць ад двух акупантаў - Германіі і Расіі, абапіраю-чыся толькі на ўласныя магчымасці. На практыцы ідэя "трэцяй сілы" стала ўвасабляцца ў стварэнні партызанскіх атрадаў. Кіраўніцтва ўрада БНР на чале з А. Луцкевічам у лістапада чарговы раз здзейсніла спробу дамовіцца з ленінскім СНК адносна незалежнасці сваёй рэспублікі, але безвынікова. Перад пагрозай заняцця Беларусі Заходняй Чырвонай Арміяй ў апублікаваных чацвёртай (9 лістапада) і пятай (3 снежня) Устаўных граматах Рада БНР заклікала беларускі народ да стварэння ўласных Саветаў, падпарадкаваных ёй, і да абароны рэспублікі.

Але наступленне Чырвонай Арміі было дастаткова імклівым, а само на-сельніцтва даволі далёкім ад палітыкі, каб гэтыя заклікі прынеслі плён. Можна меркаваць, што кіраўніцтва БНР таксама добра ўсведамляла гэтыя акалічнас-ці, бо не рызыкнула застацца тут у якасці арганізатара абароны, а палічыла лепшым эвакуіравацца ў Вільню. 3 прыходам жа часцей Чырвонай Арміі ва ўсіх населеных пунктах фарміраваліся ВРК і іншыя органы Савецкай улады.

Такім чынам, утварыць БНР і забяспечыць яе суверэнную жыццядзейнасць не ўдалося. Як дзяржаўнае ўтварэнне яна знаходзілася толькі ў стадыі фарміра-вання і існавала ў надзвычай цяжкіх умоваха германскай акупацыі, якая без адпаведных уладных інстытутаў выключала магчымасць практычнага ажыц-цяўлення Устаўных грамат. Створаныя на месцах органы кіравання, занятыя ў асноўным гаспадарча-сацыяльнай сферай, былі пад поўным кантролем акупан-таў.

Значна большых поспехаў, нават у параўнанні з савецкай часткай Белару-сі, удалося дасягнуць у галіне нацыянальнай асветы і культуры: тут працавалі беларускія школы (ад 150 да 300), 5 гімназій, Свіслацкая семінарыя, Мінскі пе-дагагічны інстытут, курсы беларусазнаўства, кансерваторыя, культурна-асвет-ніцкія таварыствы, кніжныя выдавецтвы, драматычныя і музычныя таварыствы і многае іншае.

У дыпламатычнай дзейнасці дзеячы БНР імкнуліся дамагчыся міжнарод-нага прызнання. Консульскія місіі былі заснаваны ў Кіеве, Адэсе, Коўне. Яе ды-пламаты наведвалі Германію, РСФСР, Варшаву, Берлін, Берн, Капенгаген, ма-ючы пашпарты з дзяржаўнай сімволікай у выглядзе бела-чырвона-белага сцяга і герба"Пагоня".

3 ліквідацыяй БНР ідэя незалежнай беларускай дзяржавы не знікла, а працягвала існаваць у дзейнасці яе дзеячаў-эмігрантаў. У значнай меры яна, гэтая ідэя адбілася ў намаганнях беларусаў-бальшавікоў, якія прадпрымалі спробу яе ажыццяўлення на савецкай аснове.

45. Утварэнне БССР. Беларуская дзяржаўнасць на савецкай аснове.

Падыходы бальшавіцкіх арганізацый Заходняй вобласці ў 1918 г. да праблемы нацыянальна-дзяржаўнага будаўніцтва

Восенню-зімой 1917 г. асноўная маса беларускіх арганізацый стаяла за нацыянальную аўтаномію ў складзе Расійскай федэратыўнай рэспублікі. Пасля перамогі бальшавікоў у барацьбе за ўладу, у тым ліку на Беларусі і Заходнім фронце, частка былых грамадоўцаў прыкметна "палявела" і пайшла на супрацоўніцтва з Савецкай уладай, спадзеючыся з яе дапамогай вырашыць палітычныя, класавыя, нацыянальныя і іншыя патрэбы беларускага народа, у тым ліку бежанцаў. Такія ж настроі пераважалі сярод членаў нешматлікай Беларускай сацыял-дэмакратыч-най рабочай партыі. Намаганнямі апошніх, а таксама былых грамадоўцаў, у адпаведнасці з ленінскім дэкрэтам ад 31 студзеня 1918 г. у Петраградзе пры ка-місарыяце па справах нацыянальнасцяў (старшыня I. В. Джугашвілі-Сталін) СНК РСФСР быў утвораны Беларускі нацыянальны камісарыят (Белнацком) пад старшынствам А. Чарвякова. З пераносам сталіцы ў Маскву аддзяленні Белнацкома існавалі ў Петраградзе, Смаленску, Віцебску, Саратаве.

У выніку лютаўскага 1918 г. наступлення германскай арміі тэрыторыя Бела-русі зменшылася да 14 паветаў Віцебскай і Магілёўскай губерняў. У сакавіку-красавіку адбылося іх аб'яднанне са Смаленскай губерняй у Заходнюю воб-ласць РСФСР. 3 Мінска ў Смаленск як сталіцу створанай ленінскім урадам тэры-тарыяльнай адзінкі былі эвакуіраваны Паўночна-Заходні камітэт РКП(б) і Абласны выканаўчы камітэт Заходняй вобласці і фронта (Аблвыкамзах). Узначалілі названыя органы тыя ж асобы (А. Мяснікоў, В. Кнорын, К. Ландэр, I. Алібегаў і інш.), якія ўсталёўвалі Савецкую ўладу на Беларусі, а таксама варожа ставіліся да бе-ларускага руху. Натуральна, што з самага пачатку і да канца сваёй дзейнасці ў Смаленску і нават пазней гэтыя дзеячы, так званыя "абласнікі", па прынцы-повых меркаваннях так і не памянялі свайго негатыўнага стаўлення да бела-русаў і іх нацыянальных патрэб

Вясной на аснове БСДРП у Петраградзе, Варонежы, Казані, Маскве, Са-ратаве і іншых гарадах, дзе знаходзіліся рабочыя і бежанцы-беларусы, узніклі Беларускія секцыі Расійскай камуністычнай партыі (бальшавікоў) як часткі мясцовых бальшавіцкіх арганізацый. Спроба маскоўскай секцыі РКП(б) атрымаць дазвол на правядзенне падпольнай работы на акупіраванай Беларусі поспеху не мела і сутыкалася з вострым процідзеяннем смаленскіх кіраўнікоў ("абласнікоў").

Белнацком сумесна з беларускімі секцыямі РКП(б) праводзілі разнастай-ную культурна-асветніцкую працу сярод сваіх землякоў, адкрывалі школы і клубы, выдавалі літаратуру. Друкаваным органам Белнацкома з'яўлялася га-зета "Дзянніца" - першая беларускамоўная савецкая газета.

Факт абвяшчэння на акупіраванай тэрыторыі БНР выклікаў моцную агі-тацьійна-прапагандысцкую кампанію супраць яе арганізатараў з боку Белнац-кома і беларускіх секцый РКП(б). Разам з тым, факт яе (БНР) заснавання пад-штурхнуў лідэраў названых арганізацый патрабаваць ад СНК РСФСР ут-варэння Беларускай вобласці (замест Заходняй) у этнаграфічных межах "на правах самастойнасці ў сваім гаспадарчым і палітыка-адміністрацыйным жыц-ці). Адным з аргументаў на карысць запатрабаванага, з'яўлялася, неабходнасць стварэння цэнтра, які б зрабіўся "палітычнай процівагай Мінскай Радзе і Сакратарыяту".

Аднак кіраўніцтва Паўночна-Заходняга камітэта і Аблвыкамзаха выявіла да гэтага рэзка адмоўленае стаўленне. Такі ж лёс спасціг і прапанову беларус-кіх дзеячаў аб перайменаванні Заходняй вобласці ў Беларускую Камуну. У адказ на гэта "абласнікі" пагадзіліся назваць вобласць Камунай, толькі не Бе-ларускай, а ізноў-такі Заходняй.

Беларускія секцыі РКП(б), са свайго боку, па партыйнай лініі ўздымалі пы-танне аб дзяржаўнасці Беларусі перад Паўночна-Заходнім камітэтам, але без-вынікова. Характэрна, што і бальшавіцкія губкамы Віцебска, Магілёва і Сма-ленска, паасобку і разам, не выказвалі неабходнасці не толькі ў самавызначэнні Беларусі, але і ў існаванні Заходняй вобласці.

Такое стаўленне бальшавікоў, як мясцовых, так і абласнікоў было абу-моўлена ўздзеяннем класава-інтэрнацыяналісцкіх лозунгаў, на фоне якіх ўсе астатнія, закранаўшыя нацыянальнае пытанне, асабліва, беларускае, здаваліся калі не сепаратысцкімі, то ва ўмовах мусіўшай адбыцца сусветнай пралетар-скай рэвалюцыі яўна не своечасовымі. Не апошнюю ролю ў негатыўным стаў-ленні "абласнікоў" і іх прыхільнікаў да гэтай праблемы адыграла ідэалогія "за-ходнерусізму", у адпаведнасці з якой беларусы не лічыліся асобным этнасам, а толькі этнаграфічным адгалінаваннем народа рускага", і таму быццам не мелі правоў на ўтварэнне асобнай дзяржавы, нават на савецкім грунце.

У лістападзе адбыліся важнейшыя падзеі, якія паўплывалі на далейшы лёс Беларусі.

Па-першае, у лістападзе 1918 г. нарэшце скончылася сусветная вайна. Траісты блок пацярпеў паражэнне і ленінскі ўрад з поўным правам дэнансаваў (абвясціў несапраўдным) ганебны Брэсцкі мір. У выніку паскорылася вызва-ленне акупіраваных тэрыторый, у тым ліку Беларусі, ад германскіх войск.

Па-другое, нарэшце 16 лістапада 1918 г. Польшча абвясціла аб аднаўленні сваёй дзяржаўнасці і РСФСР афіцыйна прызнала яе суверэнітэт.

Але ў ліку народаў, якіх ленінскі СНК заклікаў самім вызначыць свой лёс, беларусы не значыліся. Невыпадкова 3. Жылуновіч выступіў 19 лістапада з ар-тыкулам пад красамоўнай назвай: "Як жа з Беларуссю?".

13 снежня 1918 г. Мінскі губернскі ВРК тэлеграму на адрас старшыні УЦВК Я. Свярд- лова з прапановай уключыць у парадак дня меўшай адбыцца VI Паўночна-Заходняй пар-тыйнай канферэнцыі пытанне аб утварэнні Беларускай Рэспублікі, але А. Мяснікоў растлу-мачыў яе "як прыватнае меркаванне мясцовых савецкіх работнікаў". Ён жа накіраваў ліст на адрас Мінскага раённага камітэта РКП (б) і ваенрэўкома з патрабаваннем да газеты "Бед-няк" "не дапускаць асвятлення на яе старонках пытання накшталт мяркуемай так званай Беларускай камуны, пазбягаць беларуска-рэспубліканскай хімеры".

Пры такім стаўленні партыйнага і дзяржаўнага лідэра Заходняй Камуны да ідэі бела-рускай савецкай дзяржаўнасці, не магло нават ісці гаворкі пра магчымасць яе ажыццяўлен-ня сіламі Белнацкома і Беларускіх секцый РКП(б) без умяшальніцтва "звыш", гэта зна-чыць, з ЦК РКП(б) і СНК РСФСР. Але яно ўсё ж адбылося

На пачатку дваццатых чысел снежня, пад час працы канферэнцый Беларус-кіх секцый РКП(б), яе ўдзельнікі палічылі мэтазгодным стварэнне Часовага ра-боча-сялянскага ўрада Беларусі, абралі Цэнтральнае бюро секцый у складзе З. Жылуновіча (старшыня), Ф. Балбекі, I. Няцецкага, М.Драка-Дракона, А. Чарвякова і Я. Дылы (кандыдат). Названаму бюро даручалася пасля VI Аб-ласной канферэнцыі РКП(б) склікаць Усебеларускі з'езд камуністаў і стварыць адзіны для ўсіх партыйны цэнтр, у тым ліку з секцый і арганізацый, якія дзейнічалі на аку-піраванай Беларусі ў падполлі.

Вынікі канферэнцыі мелі вызначальныя наступствы для лёсу ўсёй Бела-русі і яго народа. Прынятыя на ёй дакументы ўважліва вывучаліся ў ЦК РКП (б), а 25 снежня з мэтай іх канкрэтызацыі і практычнага ажыццяўлення наркамнац I. Сталін сустрэўся з кіраўнікамі Белнацкома. Акрамя таго, апошнім было прапанавана скласці спіс кандыдатаў на зямяшчэнне пасад ва ўрадзе Белару-сі. У той жа дзень Сталін ад імя ЦК паведаміў А. Мяснікову аб "утварэнні Беларускага савецкага ўрада", а таксама папрасіў яго адкласці пачатак кан-ферэнцыі і прыбыць ў Маскву.

Вечарам, 25 снежня адбылося экстранае пасяджэнне членаў калегіі Белнац-кома, прадстаўнікоў Цэнтральнага Бюро і Маскоўскага камітэта Беларускіх секцый. З. Жылуновіч паведаміў прысутным аб выніках перамоў са Сталіным і перадаў яго даручэнне аб фарміраванні Часовага рабоча-сялянскага ўрада. У спіс абраных кандыдатаў на пасады камісараў увайшло 15 чалавек. У выніку тайных выбараў старшынёй урада станавіўся Жылуновіч. Тэрытарыяльны склад будучай рэспублікі быў вызначаны 27 снежня на нарадзе Сталіна з Мяс-ніковым і Калмановічам. У склад яе мусілі ўвайсці Гродзенская, Мінская, Магі-лёўская, Віцебская і Смаленская губерні. Віленская губерня мусіла адыйсці да Літвы. Права абвяшчэння Беларускай рэспублікі перадавалася ў кампетэнцыю VI Паўночна-Заходняй канферэнцыі РКП(б).

Названы форум распачаў сваю працу 30 снежня 1918 г. Яго ўдзельнікі аб-вясцілі сябе I з’ездам Камуністычнай партыі бальшавікоў Беларусі. Пытання аб утварэнні Беларускай рэспублікі ў парадку дня не было. У адпаведнасці з дырэктывай ЦК РКП(б), у даклад старшыні прэзідыума А. Мяснікова "Бягучы момант" быў ук-лючаны пункт "Беларуская Савецкая Рэспубліка" з прапановай абвяшчэння Заходняй Камуны Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікай". Матывацыя тако-га рашэння заключалася ў змякчэнні ўдару міжнароднага імперыялізму па РСФСР. Дэлегаты амаль аднагалосна прагаласавалі за гэтую і наступную прапанову аб тэрыторыі Беларусі ў складзе Мінскай, Смаленскай, Магілёўскай, Віцебскай і Гродзенскай губерняў з прылег-лымі да іх мясцовасцямі, населенымі ў сваёй большасці беларусамі.

Пры фарміраванні Цэнтральнага бюро КП(б) у яго склад было ўключана 13 былых членаў Паўночна-Заходняга абкама і толькі два прадстаўнікі ад Бела-рускіх секцый, што выклікала рэзкія, але безвыніковыя пратэсты Жылуновіча.

Працяг канфлікту меў месца на пасяджэннях 31 снежня і 1 студзеня ў сувязі з фарміра-ваннем Часовага ўрада ССРБ, калі яго старшыня запатрабаваў 10 месцаў з 17 для сваіх таварышаў па Белнацкому і Беларускіх секцыях РКП (б), а таксама катэгарычна выступіў супраць уключэння ў яго Мяснікова, Калмановіча і Пікеля. Толькі пасля ўмяшаль-ніцтва Сталіна працэдура стварэння ўрада скончылася ўваходам у яго 7 прад-стаўнікоў Белнацкома і Беларускіх секцый, а таксама 9 прадстаўнікоў Паў-ночна-Заходняга абкома і Аблвыкамзаха - праціўнікаў беларускага руху.

Старшынёй Часовага работніцка-сялянскага ўрада быў зацверджаны З. Жылуновіч. Уначы, з 1 на 2 студзеня 1919 г. быў надрукаваны "Маніхвэст Часовага работніча-селянскаго Савецкага правіцяльства Беларусі", які абвяшчаў Беларусь "вольнай незалежнай Сацыялістычнай Рэспублікай", дэклараваў асноўныя палі-тычныя і сацыяльна-эканамічныя заваёвы і абгрунтоўваў неабходнасць іх абароны.

З прычыны ўтварэння ССРБ і пераходу ўлады да Часовага рабоча-сялян-скага ўрада 3 студзеня 1919 г. Аблвыкамзах перапыніў сваю дзейнасць. 5 сту-дзеня новы ўрад пераехаў са Смаленска ў Мінск. Але адсутнасць шырокай сацы-яльнай базы ў стварэнні ССРБ, вызначальная роля ў ім маскоўскіх бальшавікоў і многае іншае змяншала значнасць той падзеі ў вачах усяго беларускага народа. Большасць бе-ларускіх партый наогул не прызналі гэтай рэспублікі. Так, ЦК БПС-Р, займаю-чы незалежніцкія пазіцыі ў пытанні суверэнітэту дзяржавы, заяўляў, што ССРБ такой не з'яўляецца і таму разлічваць на іх падтрымку не можа. ЦК БСДП прытрымліваўся прыклад-на такой жа тактыкі і таму адмовіўся супрацоўнічаць з бальшавікамі ў справе стварэння бе-ларускай сацыялістычнай дзяржавы. Лідэры БПС-Ф выказаліся ў тым сэнсе, што БССР не можа быць незалежнай, а таму і не з’яўляецца паўнавартай дзяржавай. Характэрна і тое, што некаторыя бальшавіцкія арганізацыі зноў створанай рэспублікі бачылі ў факце яе абвяшчэння і існавання пагрозу адрыву ад РСФСР і таму патрабавалі вяртання ў склад апошняй беларускіх тэрыторый. Польшча таксама не прызнала законным стварэнне БССР.

Між тым, утварэнне ССРБ было прагрэсіўнай з’явай. Упершыню бела-рускі народ набыў сваю дзяржаўнасць. З гэтага часу ў яго гісторыі пачаўся новы этап яе развіцця – на савецкай аснове.

Дата добавления: 2015-08-20