Палiтычнае становiшча пасля Трэццячэрвеньскага перавароту.

Пасля паражэння рэвалюцыi 1905-07 гг. па Расii пракацiлася хваля рэак-цыi. У многiх паветах i гарадах Беларусi да 1909 г. дзейнiчала “Палажэнне аб узмоцненай i надзвычайнай ахове”. Царскiя губернатары i граданачальнiкi атрымалi права выдаваць “абавязковыя пастановы”. Адбывалiся шматлiкiя вобыскi, арышты “палiтычных недабранадзейных”. Асноўныя партыйныя лi-дэры або ў ссылцы, або за мяжой (Пляханаў 37 год, Ленiн, Троцкi, Чарноў).

У вынiку рэпрэсiй дзейнасць сацыялiстычных партый у 1908 г. тут кан-чаткова прыпынiлася i аднавiлася толькi ў 1917 г. З-за правакатарскай дзей-насцi Азефа значныя страты панеслi эсэраўскiя суполкi. Iстотна парадзелi на-ват шэрагi бундаўцаў: частка адыйшла ад рэвалюцыйнай барацьбы, часта з’ехала ў эмiграцыю. Адначасова стала вядома, што старэйшы член ЦК Бунда Каплiнскi з’яўляўся правакатарам. Такiм жа правакатарам быў член ЦК баль-шавікоў Р. В. Малiноўскi (мянушкi “Кравец” i “Iкс”).

У ходзе наступлення контррэвалюцыi i рэакцыi летам i восенню 1907 г. амаль усе левыя арганiзацыi левых партый былi разгромлены або вельмi ас-лаблены. Сярод меншавiкоў i бундаўцаў у той час пануючай у той час стала лiквiдатарская плынь, якая выступала за легалiзацыю РСДРП, прыстасаван-ня яе да сталыпiнскага рэжыму шляхам адмовы ад падпольнай дзейнасцi. На такiя, па сутнасцi, пазiцыi стала i БСГ, якая згарнула свае падпольныя струк-туры i як партыя часова перапынiла сваё iснаванне. Кiраўнiкi БСГ сканцэн-травалiся на легальнай дзейнасцi ў газеце “Наша нiва”. Бальшавiкi выступiлi за спалучэнне падпольнай i легальнай дзейнасцi, за выкарыстанне ў мэтах рэвалюцыi усiх легальных магчымасцяў. Левыя партыi здолелi заявiць аб сабе толькi з часу новага рэв уздыму з 1912 г

Значна аслаблены быў i лiберальна-апазiцыйны цэнтр на чале з КДП. Многiя правiнц групы кадэтаў, у тым лiку магiлёўская i пiнская, распалiся.

На Беларусi платформу КДП падтрымлiвалi групоўкi яўрэйскай буржу-азii, а таксама з пэўнымi агаворкамi– польска-беларускiя памешчыкi i ксян-дзы, якiя ўлетку 1907 г. стварылi “Краёвую партыю ЛiБ”. У сваiх шматлiкiх газетах, якiя выдавалiся ў Вiльнi, яны крытыкавалi шавiнiстычную палiтыку царызма i дзейнасць урадавых партый, патрабавалi лiквiдацыi дыскрымiна-цыйных законаў у адносiнах да палякаў i католiкаў. Аднак, якi рускiя шавiнi-сты, адмаўлялi iснаванне беларускага этнасу, выступалi супраць бел руху, iмкнулiся паланiзаваць каталiцкае беларускае жыхарства.

Ва ўмовах жорсткага ваенна-палiцэйскага рэжыму маштабы i характар рабочага руху iстотна змянiлiся. Прыктычна немагчымымi зрабiлiся адкры-тыя вулiчныя выступленнi – дэманстрацыi цi мiтынгi. Рэзка скарацiлася коль-касць стачак. Рабочы рух набыў абарончы характар. За перыяд з чэрвеня 1907 да сярэдзiны 1910 г. стачкi адбылiся ў 43 населеных пунктах Беларусi, у тым лiку в 17 гарадах i ахапiлi 21, 6 тыс рабочых. У параўнаннi з перыядам

рэвалюцыi колькасць стачачнiкаў скарацiлася у 21 раз.

З 1907 па 1910 год было закрыта больш 40 прафсаюзаў. У iх лiку Смар-гонскi саюз гарбароў, у якiм налiчвалася каля 1500 чал.

Найбольшы спад у рабочым руху Беларусi назiраўся у 1910 г., калi агуль-ная колькасць забастоўшчыкаў знiзiлася да 2,1 тыс. Пры гэтым не было за-фiксавана нiводнай палiтычнай стачкi.

У 1911 з павелiчэннем колькасцi забастовак выявiлiся прыкметы ажыў-лення рабочага руху. На яго ўзрастанне паўплывалi такcама падзеi, звязаныя з красавiцкiм растрэлам працоўных сiбiрскiх залатых капальняў у 1912 г. Працоўныя Брэста, Вiцебска, Гродна, Мiнска, Слонiма, Смаргонi звярнулiся ў Думу з рэзалюцыямi пратэсту. Пасля трохгадовага перапынку ў 1912 г. прайшлi святкаваннi 1 мая. 22.4.(5.5.) 1912 г. убачыла свет новая сацыял-дэ-макратычная газета “Правда”, якая пазней ператварылася ў легальны орган ЦК РСДРП(б).

Адносны ўздым рабочага руху стаў назiрацца толькi ў 1913 г., калi ў заба-стоўках узялi ўдзел 8, 8 тыс чал. Прыкладна трэць з iх адбылася па палiтыч-ных матывах. Царызм распачаў барацьбу i супраць народаў, якiя патрабавалi нацыянальнага вызначэння. Рэакцыя (“Саюз Рускага народа”, “Саюз Мiхаiла Архангела” выставiлi лозунг: “Расiя для рускiх”. Увосень 1913 г. краiну ўс-калыхнуў працэс над яўрэям Бейлiсам, якi быў абвiнавачаны ў рытуальным забойстве праваслаўнага хлопчыка А. Юшчынскага. Беларускiя яўрэi ў дзень працэсу аб’явiлi пост i забастоўку пратэсту. Але суд, дзякуючы намаг адвака-таў, апраўдаў яго. Праўда, самiх адвакатаў асудзiлi Але, у параўнаннi з Ра-сiяй рабочых выступленняў на Беларусi было вельмi мала. У агульнарасiйскiх мерапрыемствах з нагоды 1 мая, 9 студзеня, Ленскага растрэлу i iнш. рабочыя Беларусi амаль не ўдзельнiчалi. Усяго з лiпеня 1910 па лiпень 1914 гг. тут баставала каля 19 тыс рабочых – на 20% менш, чым нават у перыяд рэакцыi. Можна лiчыць, што ў адрозненне ад прамыслова развiтых рэгiёнаў Расii, iстотнага ўздыму раб руху у 1910-1914 не назiралася

У гады рэакцыi ў сялянскiм руху Беларусi таксама назiраўся значны спад: у 1907 г. было 161 выступленне, у 1908 годзе – 132, у 1909 – 92.

Амаль суцэльная лiквiдацыя ў 1907-1908 гг. падпольных арганiзацый фак-тычна прыпынiла рэвалюцыйную агiтацыю на вёсцы.

37. Прычыны і пачатак Першай сусветнай вайны. Палітыка германскіх улад на акупіраванай тэрыторыі Беларусі.

1. Прычыны i пачатак I сусветнай вайны. У лiку прычын, якiя выклi-калi сусветную вайну, з’яўлялася абвастрэнне ўзаемаадносiн памiж двума ва-енна-палiтычнымi блокамi, – “ Траiсты м cаюзам ”, які складалi Германiя, Аў-стра-Венгрыя, Iталiя, і Антантай (“Сардэчнай згодай) – Англiя, Францыя i Расiя. Кожны з блокаў, а ў iх межах – кожны з удзельнiкаў меў уласныя iнта-рэсы, звязаныя, у першую чаргу, з усталяваннем свайго кантролю над слаба-развiтымi краiнамi або з барацьбой за калонii. Заўважым, што мела такiя iн-тарэсы i Расiйская iмперыя, якая марыла захапiць чарнаморскiя пралiвы.

Усё ж найбольш ваяўнiчую палiтыку на мiжнародным узроўнi праводзiла Германiя, якая спадзявалася лiквiдаваць свайго асноўнага канкурэнта –Анг-лiю, а таксама разбiць Францыю, пацяснiць Расiю, замацавацца на Блiзкiм Усходзе i многае iншае. У барацьбе за калонii i еўрапейскае лiдэрства не збi-ралiся саступаць нi Англiя, нi Францыя. Такiм чынам, на пачатку ХХ cтагоддзя вайна памiж буйнейшымi еўрапейскiмi дзяржавамi за падзел ужо падзеленых калонiй, сфер укладання капiталу, рынкаў збыту зрабiлася непазбежнай. На думку Чарнова, гэ-та была вайна “нацыянальных капiталiзмаў”, як сутыкненне “двух iмперыялi-стычных трэстаў”. Адсюль i назва вайны - iмперыялiстычная.

Падставай для пачатку баявых дзеянняў паслужыла забойства 15 чэрвеня сербам Гаўрылам Прынцыпам ў Сараеве (Боснiя) нашчадка аўстра-венгерс-кага трона эрцгерцага Франца-Фердынанда (i яго жонкi). Ультыматум, прад’ яўлены Аўстра-Венгрыяй на адрас Сербii вельмi закранаў яе прэстыж i таму ён быў адхiлены, што праз месяц выклiкала аб’яўленне вайны. Расiя заявiла пратэст Аўстра-Венгрыi i 17 лiпеня пачала ўсеагульную мабiлiзацыю, дэман-струючы гатоўнасць абаранiць маленькую Сербiю.

Кайзер Вiльгельм II запатрабаваў ад Мiкалая II спынення мабiлiзацыi i, не дачакаўшыся cтаноўчага адказу, 19 лiпеня (1 жнiўня) 1914 г. аб’явiў Расii вайну, 21 лiпеня (3 жнiўня) аб’явiў вайну Францыi, а 22 атрымаў такое ж па-ведамленне ад Англii. 10 жнiўня супраць Германii выступiла Японiя i г. д. Такiм чынам, за некалькi дзён успыхнула i стала разгарацца вайна, якая ўцягнула ў сваю арбiту 33 краiны з колькасцю насельнiцтва звыш 1, 5 млрд чал (75% насельнiцтва). За 4 з лiшнiм гады яна паглынула велiзарныя матэрыяльныя рэсурсы, з 74 млн мабiлiзаваных прынесла ў ахвяру (забiтымi i параненымi каля 30 млн чал).

Характэрна, што народы асноўных ваюючых краiн з уздымам прынялi звестку аб вайне. Царскі ўрад i блiзкiя да яго колы называлi вайну Другой Айчыннай. У сутыкненнi памiж Расiйскай i Германскай iмперыямi тэрыторыя Беларусі iзноў апынулася арэнай бая-вых дзеянняў

Наступленне германскай арміі. Расiя процiпаставiла Германii ciлы Паўночна-Заходняга фронту (2 армii, 381 тыс чал) i Аўстра-Венгрыi – Паўднёва-Заходнi фронт (4 армii, 697 тыс чал.).

Баявыя дзеяннi пачала Германiя 20 лiпеня, якая перасекла Бельгiю i Люк-сембург i рушыла на Парыж. Каб адцягнуць пагрозу захопу французскай ста-лiцы, рускiя войскi распачалi наступленне ва Усходняй Прусii. Праўда, вынiкам яго з’явiлася буйное паражэнне рускiх i страта тэрыторыi.

5 (18) жнiўня 1914 г. на Паўднёва-Заходнiм фронце сур’ёзных поспехаў дамогся кама-ндуючы 8-й армii генерал Брусiлаў. Але на наступны год ваен-ная iнiцыятыва перайшла да Германii. У вынiку 22 лiпеня (4 жнiўня), каб пазбегнуць акружэння ў Польшчы, руская армiя здала Варшаву i фронт дакацiўся да Беларусi.

У жнiўнi 1915 г. пачалося гер-манскае наступленне ў напрамку Коўна–Вiльня–Мiнск, калi ў вынiку Свенцянскага прарыву немцы захапiлi Вiлейку i прымусiлi рускiх пакiнуць Заходнюю Беларусь, у тым лiку Вiльню, Гародню, Лiду, Брэст, Пiнск i iнш. Стаўка Вярхоўнага Галоўна-камандуючага была пе-раведзена з Баранавiч у Магiлёў. Да канца года сiтуацыя на Заходнiм фронце, якi рассёк Беларусь на дзве часткi, стабiлiзаваўся па лiнii: Дзвінск-Паставы-Баранавiы–Пiнск.

Першыя месяца вайны выявiлi значныя цяжкасцi ў развiццi эканомiкi Расii, у прыватнасцi, у вытворчасцi зброi, транспарту, аўта i авiятэхнiкi. Не хапала стралковай зброi, процiвагазаў, медыкаментаў. Расiя была вымушана браць у саюзнiкаў усё новыя i новыя крэдыты. Натуральна, што i ў тыле сiтуацыя была не лепшая. Каб узняць патрыятычны настрой народа, Урад i блiзкiя да яго колы называлi вайну Другой Айчыннай. Большасць сацыялiстаў - абарончай, а эсэры-максiмалiсты, бальшавiкi i некаторыя iншыя - захопнiцкай або iмперыялiстычнай.

Дата добавления: 2015-08-20