Лекция 1. Мемлекет пен экономиканың өзара қатынастарының тарихи сипаты.

Кіріспе

Транзиттік экономика жағдайындағы реформаларды ойдағыдай жүргізу үшін өндірістік салалардағы, әлеуметтік сферадағы, сондай-ақ аймақтардағы барлық әлеуметтік-экономикалық үдерістерді мемлекет тарапынан реттеу қажет. Рыноктық шаруашылық жағдайында экономиканы реттеу мемлекеттің ең маңызды қызметтерінің бірі болып табылады.

Мемлекеттік реттеу бүкіл қоғамның мүддесіне арналған экономикадағы іс-әрекеттердің қолданыстағы формаларының ұтымдылығын арттыру және жағымсыз үдерістерді шектеу үшін пайдаланылады. Ол шаруашылық және әлеуметтік сфералардың, аймақтардың түгелдей дерлік мүдделерін қамтиды да олардың дамуына аса зор әсер етеді.

Мемлекеттік реттеу негізін экономикалық үдерістерді реттеуші тікелей және жанама тетіктер мен әдістер құрайды. Мемлекет экономикалық іс-әрекеттердің әртүрлі аспектілерін бюджеттік, банктік жүйелер, мемлекеттік тапсырыстар және кедендік қызмет арқылы реттеп отырады. Реттеу ісінде жоспарлау, экономикалық болжау, бақылау және басқа да басқару функциялары кеңінен қолданылады.

Мемлекеттік реттеу экономикалық іс-әрекеттің ережелері мен тәртібін орнықтырады және осы ережелердің сақталуын қадағалайды. Сонымен бірге мемлекеттік реттеу бүкіл экономикалық құрылымдардың әрқайсысының дербес қызметін қамтамасыз етеді.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің маңыздылығы, әсіресе қазіргі кезде еселеп артып отыр. Әлемдік экономиканың жаһандануы үдерісінде Қазақстан экономикасы бірқатар мәселелермен бетпе-бет келіп отырған жағдай бар. Қазақстан Республикасының 2003-2015 ж.ж. индустриалдық – инновациялық даму Стратегиясында көрсетілгендей оларға: экономиканың шикізаттық бағыты, әлемдік экономикаға интеграциялануы деңгейінің төмендігі ел ішіндегі салааралық және аймақаралық экономикалық интеграцияның әлсіздігі, ішкі рыноктағы тауарлар мен қызмет көрсетулерге тұтынушылық сұраныстың төмен дәрежесі, өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдардың дамымауы, кәсіпорындардың техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалуы, ғылым мен өндіріс арасындағы шынайы байланыстың болмауы, ғылыми-зерттеу және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарға арналған қаржы тапшылығы, экономиканы жаһандану үдерісіне сәйкестендіре отырып сервистік-технологиялық экономикаға өту мәселелері жатады.

Стратегия ел ішінде ғылым және инновациялық қызметті ынталандыруға бағытталған белсенді мемлекеттік ғылыми және инновациялық саясат жүргізуді көздейді. Аталмыш мақсаттарға жету үшін қаржы рыногын дамыта түсу, сондай-ақ фискалдық, білім беру, монополияға қарсы, инфрақұрылымдық саясатты жетілдіру шаралары қолға алынады. Стандарттау саясаты шеңберінде экономика мен басқару салаларының түгелінде дерлік әлемдік стандарттарға өту көзделіп отыр.

Стартегияны ойдағыдай жүзеге асыру экономика құрылымында сапалық өзгерістерге қол жеткізуге көмектесетін болады да, адами, өндірістік және табиғи капиталдарды тиімді пайдалану негізінде оның тұрақты дамуының және Қазақстанды әлеуметтік өркендеудің жаңа деңгейіне жоғарылатудың кепілі болады.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің әдістері мен механизмдерін жетілдіру бойынша жекелеген ұсыныстарды негіздеу үшін стартегияның тиісті бөлімдерінде импортты алмастыру және экспортқа бағдарланған саясатты жүзеге асыру бойынша шетелдік тәжірибе кеңінен қарастырылған. Сондықтан еліміздің бәсекеге қабілетті елуліктің (елу елдің) қатарынан орын алуы үшін қолға алынған шаралар өз жемісін береді деп сенімді түрде айтуға болады.

Жалпы, 2015 жылға қарай стратегияны ойдағыдай жүзеге асыру нәтижесінде ел экономикасы сервистік-технологиялық даму жолына дайын болуы тиіс.

Өтпелі кезең іс-тәжірибесі көрсеткендей экономикалық теорияда экономиканы мемлекеттік реттеу проблемасын қарастырудың негізінен үш тәсілі белгілі болып отыр. Олар: өркениетті-тарихи; мемлекеттік, яғни әлеуметтік экономикалық трансформация кезеңіндегі мемлекеттің өзіндік рөлін баса көрсету; конъюнктуралық-практикалық, яғни реттеудің нақты құралдарын іздестіру және тиімді қолдану.

Біз ұсынып отырған оқу құралында экономиканы мемлекеттік реттеудің ғылыми негіздері және ұйымдастыру мәселелері рыноктық экономика талаптарына сай қарастырылады. Меншік қатынастарын, материалдық-өндіріс салаларын, еңбек рыногын, қаржы рыногын, табиғатты пайдалану, инвестицияларды келтіру, өңірлік даму, сыртқы экономикалық байланыстарды мемлекеттік реттеу мәселелері жан-жақты қарастырылады.

Бұл оқу құралы экономикалық жоғары оқу орындары және факультеттерінің студенттері мен оқытушылары, сондай-ақ мемлекеттік басқару органдары қызметкерлері және кәсіпорындар мен мекемелердің экономикалық бөлімдері үшін пайдалы болады деп сенгіміз келеді.

Лекция 1. Мемлекет пен экономиканың өзара қатынастарының тарихи сипаты.

Дата добавления: 2015-11-14