Моделдің жақындаған сипаты.

Ешқандай модел оргиниалды жан жақты толығымен көрсетуге қабілетсіз. Бұл жалпыфилософиялық танымнан шығады да материалдық және ойдағы моделдер үшін біркелкі дұрыс болады.

Одан басқа практикада онша дамымаған моделді, яғни оригиналдың жеке сипаттарын көрсетуші әрі басқа жағынан қарағанда оригиналға мүлде ұқсамайтынмен қолдануға болады.

Бірқатар жағдайларда бір оригиналды бір біріне ұқсамайтын әртүрлі моделдер көмегімен моделдеуге болады. Осыны мына мысалдан көрейік.

Мысал. Бір оригиналдың әртүрлі моделдері

Тәжірибелік құралдарды орналастыру үшін зертханалық стөлді моделдеу керек. Стөл моделі қандай болады? Бұл моделдеу көмегімен қандай сұрақтарды шешуге болатынына байланысты.

Егер бұл механикалық мықтылық болса (айталық, құрылғыда үлкен күш болады дегендей), онда негізгі талап – оригиналды бұзатын салмақ күшін ескеру мүмкіндігі (моделді бұзатын салмақ күші бойынша). Осы сатыда модел өзіне салмақты қабылдаушы тек қаңқаны қайта тудырады.

Егер материалдың коррозиялық тұрақтылығы туралы сұрақты шешу керек болса зат әсерінен, онда тәжірибе жүргізгенде ерешеленетін, онда модел сәйкесті ортаға салынған материал бөлшектері болады. Мұндай моделді модел деп айтпайсыз, бірақ біздің берген анықтамамыз бойынша ол модель.

Егер біз басынан біздің стөлдің біздің тар зертханада орналасуын шешу керек болса, онда модель ролін сәйкесті өлшемді қағаз төртбұрыш яғни ары бері қозғалатын орындауға болады.

Мұндай ұқсастық ойдағы моделдер үшін де сипатты. Танымның кез келген сатысы сияқты ойдағы модел өзінде объективті шындық ұстайды, бірақ абсолютті шындық емес. Табиғаттың кез келген құбылысының көпжақтылығы мен күрделігі әсерінен бір құбылысты әртүрлі модель көмегімен мақсатты суреттеп, талдауға болады. Бұл жағдайдың классикалық мысалы элементарлық бөлшектердің дуализмі. Шешілуші есеп сипатына тәуелді сол бөлшектер тәртібі корпускулярлы немесе толқынды моделмен суреттеледі.

Ойдағы моделдердің маңызды ерекшелігі оңайлатылған моделмен жұмыс жасай алу, егер тіпті сонша дамыған модел болса да. Бұл модел қарапайым болған сайын ереже бойынша соның негізінде мөлшерлі қорытындылар жасаудың оңайлығы. Көбінде біршама күрделі моделді қолданғандағы алынған дәлділік күрделілікті ақтамайды. Мұндай жағдайда қысқарған моделдерді қолданған жөн. Оған мысалдар жеткілікті.

Газ қасиеттерін технологиялық есептеу көп жағдайында идеалды газ моделінен шығатынын жақсы біле отырып, реалды газды одан да жақсы суреттеуге болады. Бірақ бұл түкке керек емес, бізге жақындаған модел беретін дәлдік жеткілікті.

Тек жоғары қысымдарда, конденсация температурасы жаныныда немесе жоғары дәлдәікті есептегенде күрделі моделдерге қажеттілік туындайды.

Бүгін бізде Бутлеров молекуласына қарағанда біршама дамыған молекула моделдері бар. Оған қарамастан біз молекуланы ²Бутлеров бойынша ²суреттейміз. Тек молекула энергетикасын есептеу керек болғанда немесе химиялық байланыстың күрделі формасы бар заттар туралы болғанда (хелаттар немесе ферроцен) басқа моделдер қажеттігі туады.

Үздіксіз орта моделдері мен псевдогомогенді моделдер. Ғылым мен техниканың әртүрлі салсында қолданылатын бір топ ойдағы моделдер бар.

Гидродинамика, термодинамика сияқты бірқатар ғылымдар ерекшелігі бар. Бұлғылымдар зат қасиетін молекуладан тұрмайды деп суреттейді. Гидродинамикада сұйық бөлшектер қозғалысы қарастырылғанда онда әңгіме жеке молеекула қозғалысы туралы болмайды. Одан басқа физикалық кескін, математикалық суреттеме бұл жағдайда ағушы сұйық қасиеті бір нүктеден екінші нүктеге үздіксіз өзгереді деген базаға сүйенеді. Физиканың бөлімдер (химия бөлімдері сияқты), үздіксіз өзгеретін қасиетті орта сияқты зат моделінен шыққан жазық орта физикасы атауымен біріктіріледі.

Аталғандардан басқа мұнда кернеулік теориясы, реология, диффузия мен жылуөткізу, химиялық термодинамика, формалды химиялық кинетика және басқалараы жатады. Осы бөлімдердің әрқайсысын молекулалық көрініс негізінде жазуға болады. Бірақ мұндай суреттеу ереже бойынша сондай күрделі болады. Жазық орта моделі талдау үшін математикалық құрал дифференциалды және интегралды өлшем ұсынады. Сондықтан жазық орта моделіммен бірге жақсы талданған молекулалық модел болғанда екінші біріншіні толықтырады. Осылайша термодинамика мен статистикалық физика өзара байланысады.

Жазық ортаның моделін қолданғанда алынған ыңғайлылық сонша көп, осылайша молекуладан тұратын емес, одан да үлкен бөлшектерден тұратын объектіні қарастырады. Біз эмульсияның түтік бойымен біртекті сұйық сияқты ағуы бірқатар тиімді тұтқырлықты сипаттаушы, олкүрделі түрде екі фаза қасиетінен және бөлшектер өлшемінен тәуелді болады.

Көпфазалы жүйені біртекті деп қысқарта көрсететін мұндай моделдерді көбінде псевдогомогенді моделдер деп атайды.

Негізгі әдебиет 1 [11-14]

Дата добавления: 2015-12-07