Очоод цай уу гэж байна гээд аваад ир гэж явуулжээ.

Очоод:

— Таныг заавал цай зоогло гэж байна гэхэд бүсгүй:

Тэгвэл би очно. Та хоёр очиж бай гээд хоёр эмэгтэйг явуулжээ.

Тэгэхэд нь морь нь:

Чи энэ хааны хүүгийн хатан болно. Тэгэхдээ тэр хааны хүүтэй суугаад намайг унуулах болбол төмөр чөдрөө битгий өгөөрэй гэж захижээ.

За тэгээд хааныд мориороо очоод (ну, затем, поехав к хану на своем коне) цай зооглож (она угощается чаем). Тэгэхэд хаан залуу бүсгүйг хүүдээ хатан болгон авч өгчээ (тогда хан девушку женой своего сына сделал: «своему сыну женой делая взяв дал»; залуу — молодой). Ингээд хааны хүүтэй суугаад байж байтал (так, пока она жила с ханским сыном) жирэмсэн болжээ (стала беременной).

Тэгтэл хааны хүү алс газар цэрэгт явж гэнэ (между тем ханский сын в дальнюю страну на войну отправляется; алс — вдалеке, вдаль; цэрэг — солдат, воин; армия; война; гэнэ — пересказывательная частица). Энэ үед хааны хүүгийн хатан (в это время жена ханского сына; үе — период) төрж хөөрхөн хүү гаргав (родив, произвела на свет хорошенького мальчика; төрөх — родить; родиться; хөөрхөн — славный, милый, хорошенький; гарах — выходить; гаргах — выводить; обнаруживать, выявлять). Хаан баярлан захиа бичээд (хан, радостно: «радуясь» написав письмо) нэг элчээр явуулав (отправил с одним гонцом; элч — гонец, курьер). Тэр элч нь явж байтал (тот гонец, пока ехал) нэгэн бор гэр байхад очтол (когда попалась одна бурая юрта и он туда завернул) хоол унд хийж өгөхөөр нь (так как угостили едой и питьем; хийх — делать; өгөх — давать) энд жаахан амарч байгаад (здесь немного отдохнув) цаашаа явтал (когда поехал дальше) тэр бор гэрт захиагаа мартсан байлаа (в той бурой юрте письмо свое забыл; мартах — забывать).

За тэгээд хааныд мориороо очоод цай зооглож. Тэгэхэд хаан залуу бүсгүйг хүүдээ хатан болгон авч өгчээ. Ингээд хааны хүүтэй суугаад байж байтал жирэмсэн болжээ.

Тэгтэл хааны хүү алс газар цэрэгт явж гэнэ. Энэ үед хааны хүүгийн хатан төрж хөөрхөн хүү гаргав. Хаан баярлан захиа бичээд нэг элчээр явуулав. Тэр элч нь явж байтал нэгэн бор гэр байхад очтол хоол унд хийж өгөхөөр нь энд жаахан амарч байгаад цаашаа явтал тэр бор гэрт захиагаа мартсан байлаа.

Захиаг нь тэр айлын өвгөн олж мангаст үзүүлэв (старик из той юрты нашел его письмо и показал мангусу; айл — юрта, группа юрт; өвгөн старик; олох — находить; үзүүлэх — показывать). Тэгэхэд мангас тэр захиаг аваад (тогда мангус, взяв то письмо) оронд нь (на его место; орон — место) чиний хүүхнээс хар нохойн гөлөг гарсан (из твоей девицы щенок черной собаки вышел; хүүхэн — девушка; нохой — собака) гэж бичжээ (написал). Элч буцаж ирж (гонец, возвратившись) мангасын бичсэн захиаг аваад (взяв письмо, написанное мангусом) нөгөө хааны хүүд аваачиж өгчээ (отвез и отдал сыну того хана; аваачих — относить, отвозить). Мангасын захиаг морь нь мэдээд (конь, узнав о письме мангуса) төмөр чөдөртэй дэвхэрсээр (скача с железными путами; дэвхрэх — прыгать, скакать) хааны гадаа ирээд (прибежав на двор хана; гадаа — вне, снаружи) гэрийн хаяаг маажиж (царапаясь в нижние края стены юрты; хаяа — нижние края стены; маажих — царапать, чесать) янцгаатал (пока ржал; янцгаах) тэр хааны бэр (невестка того хана; бэр — невестка, сноха) миний цэнхэр морьтой яасан адилхан юм бэ (как же похож на моего сивого коня; адилхан — вылитый, подобный, похожий)? гэж бодоод гарч иртэл (подумав, когда вышла) цэнхэр морь нь (ее сивый конь):

— Би чамайг хаан хүүтэй суухдаа төмөр чөдрөө түүнд битгий өгөөрэй гэж гуйсан (я тебя просил: когда будешь жить с ханским сыном, не давай ему свои железные путы). Чи нүүрэндээ (ты в его глазах: «в его лице»; нүүр — лицо) үстэй малаас дор (ниже шерстистого скота; мал — скот; дор — ниже, хуже; под). Одоо над дээр бушуу морд (теперь быстро садись на меня; бушуу — быстрый, поспешный; мордох — садиться верхом; отправляться в путь). Мангас чамайг авахаар ирж явна (мангус идет, чтобы взять тебя) гэжээ (сказал).

Захиаг нь тэр айлын өвгөн олж мангаст үзүүлэв. Тэгэхэд мангас тэр захиаг аваад оронд нь чиний хүүхнээс хар нохойн гөлөг гарсан гэж бичжээ. Элч буцаж ирж мангасын бичсэн захиаг аваад нөгөө хааны хүүд аваачиж өгчээ. Мангасын захиаг морь нь мэдээд төмөр чөдөртэй дэвхэрсээр хааны гадаа ирээд гэрийн хаяаг маажиж янцгаатал тэр хааны бэр миний цэнхэр морьтой яасан адилхан юм бэ? гэж бодоод гарч иртэл цэнхэр морь нь:

Би чамайг хаан хүүтэй суухдаа төмөр чөдрөө түүнд битгий өгөөрэй гэж гуйсан. Чи нүүрэндээ үстэй малаас дор. Одоо над дээр бушуу морд. Мангас чамайг авахаар ирж явна гэжээ.

Хааны бэр (невестка хана) манцуйтай хүүгээ аваад (взяв своего сына в одеяле; манцуй — колыбель; пеленка; детское одеяло) морджээ (отправилась). Тэгээд зугтааж явтал (затем, когда она убегала; зугтаах — убегать) мангасын бараа харагдаж байв (вдали был виден мангус; бараа — предмет, видимый издалека, виднеющийся вдали; харах — смотреть; харагдах — виднеться). Гэтэл морь нь (однако ее конь):

— Би чамайг одоо мангасын гараас гаргаж чадашгүй нь (я теперь не способен вытащить тебя из лап мангуса; одоо — теперь, сейчас; гар — рука; гаргах — выносить, вытаскивать, доставать). Чи энэ төмөр тушааг өгөөгүйсэн бол (если бы ты не отдала эти железные путы) би чамайг мангасын гараас гаргах байсан юм (я бы тебя из лап мангуса вынес). Би одоо бүр явж чадахгүй нь (я теперь совсем идти не могу). Миний хөлийг хар (посмотри на мои ноги) гэв (сказал). Хөлийг нь хартал улайгаад хавдсан байв (посмотрела на его ноги — они покраснели и распухли; улаан — красный; улайх — краснеть; хавдах — опухать).

— Чи намайг мангасаар тамлан алуулахгүй (ты меня не отдавай на мучения и смерть к мангусу; тамлах — мучить; алах — убивать; алуулах — позволить убить) гэвэл (когда сказала) далны минь гол дунд дөрвөн алтан хялгас бий (в самом центре моей лопатки есть четыре золотых волоска; дал — лопатка; гол — ось, центр; дунд — средний, посередине; гол дунд — в самом центре). Түүний нэгийг нь (один из них) шүдээрээ тас хаз (своими зубами перекуси; шүд — зуб, зубы; хазах — кусать; тас хазах — перегрызть, перекусить зубами) гэж хэлжээ (сказал).

Хааны бэр манцуйтай хүүгээ аваад морджээ. Тэгээд зугатаж явтал мангасын бараа харагдаж байв. Гэтэл морь нь:

Би чамайг одоо мангасын гараас гаргаж чадашгүй нь. Чи энэ төмөр тушааг өгөөгүйсэн бол би чамайг мангасын гараас гаргах байсан юм. Би одоо бүр явж чадахгүй нь. Миний хөлийг хар гэв. Хөлийг нь хартал улайгаад хавдсан байв.

Дата добавления: 2015-07-16