Чит җирләрдә йөреп гыйбрәт ал. . .

План.

I. Халкыбызның тарихы, фаҗигале язмышы.

1. «Рус җирендә без әсәрле, әзлебез» (Г. Тукай).

2. Татар халкы тарихында мөһаҗирлек.

II. М.Галәүнең «Мөһаҗирләр» әсәре — татар халкының фаҗигале язмышыннан бер сәхифә ул.

1. Туган илне ташлап китәргә мәҗбүр иттеләр.

2. Язмыштан узмыш юк.

3. Әсәрнең төп геройлары — Мөһаҗирләр — бәйсезлеккә омтылган татар халкының вәкилләре:

а) Таҗи образы — кимсетелүгә, изелүгә протест ул;

б) Сафа образы — татар халкының гомумиләштерелгән (типик) образы;

в) Сәҗидә — олы җанлы, сабыр, ирләренә таяныч булган татар хатын-кызларының җыелма образы.

III. Чит илләрдә йөреп гыйбрәт алган милләттәшләребез белән элемтәләр урнаша.

Җир күчкәнбез, Ил күчкәнбез, «А» — эчкән без, «Ва» — эчкәнбез, Болгар иле орлыгыннан Кабат тишелеп үскәнбез...

М. Әгъләмов.

Мөһаҗирлек хәрәкәте безнең татар халкында әүвәл заманнардан ук килә. Революциягә кадәрге елларда ук күченеп китү күп булган. Бу бигрәк тә сәүдәгәр тормышында күп очраган. Алар сәүдә эше белән чит илләрдә йөргәндә, тормышның чагыштырмача яхшы икәнен күргәннәр. Ә Россиядә тормыш татарлар өчен аеруча авыр булган, аларга һәрвакыт «инородец»лар дип караганнар. Үзләренә карата кешеләрчә мөнәсәбәтне тойган татарлар, әлбәттә, чит илләрдә төпләнеп калганнар. Аннан соң гаиләләрен, дус-ишләрен чакыртып алганнар. Әлбәттә, мәҗбүри күченүчеләр дә булган. Алары — я эзәрлекләнүчеләр, я чукындырудан, ачлыктан качып китүчеләр.

Без М. Галәүнең мөһаҗирлек хәрәкәтен чагылдырган «Мөһаҗирләр» исемле романын укыдык. Әсәр кызыклы итеп язылган, тарихи бер чорда татар халкының тормышын, уй-фикерләрен чагылдыра. Әсәрдә төп вакыйга — Мәүлә Колы авылы кешеләренең чит җирләргә күчеп китәргә мәҗбүр булулары. Геройларның язмышлары, чыннан да, гыйбрәтле, һәркемне уйландырырлык. Сорау туа: нишләп соң алар үзләренең йорт-җирләрен сатып, чит илгә — Төркиягә китәргә карар кылалар? Моның сәбәбе нәрсәдә? Вакыйгалар халык санын алуга бәйле рәвештә башланып китә. Мөселманнар арасында: «Безне чукындырырга телиләр икән», — дигән хәбәр тарала. Халык үз динен алыштырырга, иманын сатарга теләми. Халык ачуы кабарганнан кабара бара. Мәүлә Колы авылы кешеләре становой һәм аның сакчыларын кыйнап кайтарып җибәрәләр. Шуннан соң авылга «Обжор командасы» килеп төшә. Авыл халкын суктыру башлана. Җитмәсә, авылга да хуҗа булып алалар. Ярлы халыкның хәтта соңгы сыерына кадәр суеп ашый башлыйлар. Авыл халкының түземлеге соңгы чигенә җитә. Мондый вакыйгалар башка татар авылларында да була. Шулай итеп, Мәүлә Колы һәм башка татар авылы кешеләре күченеп китү турында уйлый башлыйлар. Алар мөселманнар иленә — Төркиягә күченергә карар кылалар. Беренче булып ярлылар күченә. Барлы-юклы хайваннарын, өйләрен, җирләрен байларга саталар. Ләкин чит җирләрдә аларны беркем дә колач җәеп каршы алмый. Киресенчә, аларга Төркиядә коллар итеп кенә карыйлар.

Әсәрдә төп геройлар: Сафа, Таҗи, Саҗидә. Таҗи образын мин кимсетелүгә, изелүгә протест дип саныйм. Таҗи образы аша барлык татар халкының тормышы сурәтләнә. Безнең татар халкы да гомер буе кимсетелеп, изелеп яшәгән бит. Баштарак Таҗи безнең күз алдыбызга тәртипсез, бунтарь, әшәке кеше буларак килә. Ләкин бала чакта ул андый булмагандыр бит. Моңа ул яшәгән тирәлек гаепле. Таҗи һәрвакыт кимсетелеп, үзенең шундый булуына кимсенеп яши. Аны әбисеннән башка беркем дә яратмый, иркәләми, һәм менә үсеп җиткәч, ул үзенең шундый тормышта яшәвенең сәбәпләрен, гаеплеләрне эзли. Таҗи байлардан рәхимсез үч ала башлый. Ул бары тик үзе кебек ярлыларны гына аңларга тырыша. Таҗиның энесе Сафа — татар ир-егетләренең иң матур сыйфатларын туплаган образ. Ул — эш сөючән, гадел кеше, тормышны ярата. Үзенең уңай сыйфатлары аркасында чит җирләрдә дә югалып калмый. Сабырлык, кешелеклелек шикелле сыйфатлар аңа яшәү көче бирәләр. Сафаның тормышында иң зур урын алып торган кеше — хатыны Саҗидә. Бу әсәрдә миңа иң ошаган образларның берсе ул. Без башка әсәрләрдән татар хатын-кызының гел изелеп кенә, мескенлектә яшәвен күз алдына китерергә өйрәнгәнбез. Ләкин Саҗидә моның нәкъ киресе. Ул иренә һәрвакыт зур таяныч, сердәшче була белә. Бигрәк тә чит җирләрдә язмыш сынавына дучар булганда, аның ярдәме зур була.

Саҗидә — шулай ук үзенә бөтен уңай сыйфатларны туплаган татар хатын-кызы. Күпчелек татар хатыннары ирләренә таяныч була белгәннәр, эшләре белән дә, киңәшләре белән дә ярдәм иткәннәр. Саҗидә белән Сафаны язмыш нык сыный: аларның тугрылыклыгын, кешелеклелеген дә тикшерә. Бер-берсенә таяныч булып, кыенлыкларны җиңеп яшәп ятканда, Саҗидә кинәт үлеп китә. Мең газап кичергән, күп гыйбрәтләр алган Сафа канаты каерылган хәлдә туган авылына кайтып керә.

Менә шулай таралганнар, менә шулай гыйбрәт алганнар безнең татар егетләре һәм кызлары. Күбесе инде кабат туган җирләренә кайта алмаган. «Якын булса да торган җир, сагындыра туган җир», — дип сагынып җырларга гына калган аларга.

Заманалар үзгәрде. Без дә чит илләрдәге милләттәшләребез турында күбрәк белә башладык, хәтта алар белән очраша, аралаша башладык. Безнең мәктәпкә Америка, Австралия һәм Финляндиядән хатлар килеп тора. Аларны безнең милләттәшләребез яза. Чит илләрдә яшәүче Гайшә Рорлих, Ләйлә һәм Сәгыйть Садрилар белән очрашу бәхетенә дә ирештек, алар үзләре безнең мәктәпкә килделәр. Безнең өчен иң гаҗәбе шул булды: чит җирләрдә яшәсәләр дә, алар үз телләренә, диннәренә тугрылыклы булып калганнар. Аларны тарихның усал җилләре дә куркыта алмаган, язмыш сындыра алмаган. Уйлап карасаң, безне ничәмә-ничә йөз мең километрлар, еллар, гасырлар аерып тора. Алар күп нәрсәдән гыйбрәт алганнар. Безгә дә гыйбрәт алырдай нәрсәләр күп әле.

Дата добавления: 2015-11-04