|
Читайте также: |
Ғұмар Қараш ХХ ғасырдың бас кезінде қазақ даласына кең тараған “Айқап”, “Мұғалім”, “Шора” журналдары мен “Қазақстан”, “Қазақ”, “Сарыарқа”, “ұран”, “Дұрыстық жолы”, “Қазақ дұрыстығы” сияқты газеттерде сол дәуірдің көкейкесті мәселелері хақында өлеңдер мен мақалалар жариялап, мерзімді баспасөз бетінде жиі көрінеді. 1919 жылы “Дұрыстық жолы” газетінің жұмысына оның алқа мүшесі және белсенді тіршіліктерінің бірі ретінде қызу ат салысқан.
1919 жылы Ордада қазақ жазушыларын біріктіретін алғашқы одақ негізін салып, “Дұрыстық жолы” газетін шығаруы, өзі туып, өскен өңірден “Қырқұдық” аталатын ауылшаруашылық артелін ұйымдастыруы Ғұмардың ел үшін өткен өлшеусіз еңбектерін таныта түседі (Р.Жанғожин, С.Созақбаев, Қайраткер Ғұмар Қарашев, “Қазақ әдебиеті”, 29.12.1989).
Ғ.Қараштың 1920 жылы 21 маусымда ІІ Бөкей губерниялық партия конференциясында губкомның пленум мүшесі болып сайлануы, сол жолғы бірінші пленумда губкомның үгіт-насихат бөлімінің меңгерушісі болып бекітілуі – азамат ақынға халықтың үлкен сенім артқандығын көрсетеді. Оның осындай белсенді еңбегі, қызу да қарбалас жұмыстары, қызыл әскерге азық-түлік жинауға ат салысып, ел ішіндегі әрқилы зиянкестермен күресуі еңбекші – бұқара жауларының ызасын келтірмей қоймады. 1921 жылы 12 сәуірде ақ бандылар ақынды Құнаншапқан деген жерде азаптап өлтіреді.
Ғұмар қазасын жергілікті азаматтар жоғарғы үкімет орындарына қайғыра хабарлаған. Солардың бірі Ордадан Орынборға жолданған мына жеделхат: “Из Орды. 135. Через Уфу Оренбург Кирнаркомпрос. 12 апреля убит злодейской рукою бандитов киргизский общественный деятель, много работавший для нашего народа, поэт, дорогой наш коммунист Мар Карашаев”8.
Ақынның мезгілсіз қазасы хақында “Қазақ тілі” (1921, № 136) газеті: “Ғұмардың атын Россиядағы қазақ елі түгел біледі деп айтсақ та өтірікші болмаймыз. Қазақ еліне білімді, пікірлі қызметкерлердің өте керек болып тұрған заманында Ғұмар сияқты зор ғалымның қашқындар қолынан қылышпен кескіленіп өлтірілуі жанды күйдіреді, жүрегімізге от жағады. Уақытсыз кеткен есіл ер, топырағың торқа болсын, сенің атың, қызметің қазақ халқымен бірге жасайды”, - деп аза тұта жазды.
Филология ғылымының кандидаты М.Тәжімұраттегінің “Біз білмейтін Ғұмар Қараш” аталатын мақаласында (“Ана тілі”, 18.04.1991) Ғұмар өмірінің соңғы кезі туралы да бірқатар пайымдаулар бар. М.Тәжімұраттегі жасаған жорамалдың бірі – Ғұмардың өліміне Нұрқай байдың тікелей әсер етуі. Себебі, ақын Нұрқайдың жас әйелі Жаманқызды аса жақсы көрген. Осы жағдай кектендірген байдың ел ішінде жүрген ақ бандыларды айдап салуы әбден ықтимал. Сонымен қатар, Ғұмардың бір кездегі жаңа оқу жүйесін енгізуіне қарсы болған хадімшіл дүмше моллалар, ақынның діни мансабын тастап, жаңа дәуірге икемделуіне ызыланғандар – бәрі де пікірлес болып күш біріктірген. Біздіңше, Ғұмардың мезгілсіз өліміне негізгі себептер осылар.
Халықтың ардагер перзенті Ғұмарды еске алу, жоқтау сипатындағы өлең, жырлар ел арасында көп айтылады9. Әсіресе, кең тарағаны – қайғылы сегіз жол өлең.
Ғұмар өмірінің соңғы күні және ақын қазасына арналған сегіз жол азалы өлең хақында ел аузында әртүрлі әңгімелер айтылды. Мұстафа Ысмағұлов бұл өлеңді Ғұмар ақ бандылар қолынан опат болар алдында шығарған екен десе10, Нағима Ғұбайдолла келіні сол күні – қағазға жазып, келініне беріп кетіпті дейді. Нағима дерегі мынадай: “…Патшалық дәуір мен кеңестік кезеңнің мұғалімі қарт шежіреші ахун Ғұбайдолла Ахметовтың 1901 жылы туған Сақыпжамал деген қызы болған. Ол Ғұмар Қараштың Бұрхан деген баласына 16 жасында күйеуге шыққан. 1921 жылы сәтсіз күні Ғұмар Қараш үйден аттанарда оны осы келіні атқа мінгізіп салады. Аттанарда келінінің қолына бір хат береді. Келіні оқып қараса, “Жалғыз мола” деген Ғұмардың өз қолымен жазған өлеңі екен. Сол күні жолда бандылар тап болып, қылышпен кескілеп өлтірген. Жазмыштың бұйрығы болар, атақты Ғұмар Қараштың денесі алғашқыда жалғыз мола болып қойылады.үлкен қауымға апаратын мұрша болмайды, елде толған банды, сұмдық аштық…”11.
Ғұмар Қарашты зерттеуші М.Тәжімұраттегі “Ізі жатыр тепсеңде” мақаласында Батыс Қазақстан облысы, Қазталов ауданының Қарақобда ауылында тұратын Панғалиева Бақыттың естелігін келтіреді. Сонда Бақыт әжей ертерек кезде “Ғұмардың жеңгесімін” деп бір әйел келіп, ақын бейітіне дұға оқытып, белгі орнатып, сегіз жол өлең жаздырғанын айтыпты12.
Енді бір дерек – Қазақстан Ғылым академиясының М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Қолжазба қорында сақталмы (364 бума, 2 дәптер, 88-89 б.). Бұл қордағы азалы сегіз жол өлең мазмұнына қарағанда Нағима Ғұбайдолла келіні айтқан “Жалғыз мола”, Бақыт әжей айтқан “Жапанда” деп басталатын екі шумақ (сегіз жол) екендігі аңғарылады. Қолжазба қорындағы сегіз жол өлең мынадай
Жапанда жатыр екен жалғыз ғана,
Бәйшешек айналасы жасыл ала.
Басында боз төбенің жатыр шыдап,
Таптым деп ел талаған жаудан жала.
Қазақтың түрде қалған бір баласы
Толығып кемеліне келген жасы.
Тағдырдың жарлығымен жатыр жалғыз
Бойында жаудан алған бар жарасы13.
Бұл өлеңге “Ғұмар қабірінің басында досы Нәсекеңнің айтқаны” деген түсінік берілген. Хатқа түспеген деректер ел аузында уақыт өткен сайын әр түрлі өзгеріске түсетінін ескерсек, бұл азалы сегіз жол өлеңді Ғұмар бейітінің басына досы Нәсекеннің айтуы қисынға келеді. Ғұмар жеңгесі елге кең тараған өзі жатқа білетін өлеңді ақын ескерткішіне жаздыруы әбден мүмкін.
Ал, келіні Сақыпжамалға Ғұмар беріп кеткен “Жалғыз мола” осы өлең бе, басқа ма? Бұл - әзір түйіні шешілмеген мәселе.
Ғұмар қазасынан кейін келіні Сақыпжамал “Асылдарда асылым” деп басталатын жоқтау шығарып айтқан14. Бұл жоқтау ел арасына кең тараған.
Ілкіде Құнаншапқанда уақытша жерленген Ғұмар бейітін кейін ел азаматтары Қырқұдықтағы ата-баба зиратына көшірген.
Қазан төңкерісіне дейін де, одан кейін де Ғұмардың әлеуметтік қызметі мен шығармашылығын әркім әрқалай бағалады.
Ғ.Қараш ақындығы мен ойлы пәлсапалық пікірлеріне бірқатар қазақ зиялыларының ілтипатпен қарағандығын аңғарамыз. Оған куә - 1911 жылы “Айқап” журналының 12-санында “Жақын арада басылып шығады” деген мақалада ақынның “Балалар тұлпар” жинағының баспаға берілгені айтылады. Ал, сол журналдың 1913 жығы 12-санында “Жаңа шыққан кітаптар” аталатын мақалада Ғ.Қараштың Қазан қаласында Кәримовтар баспаханасында “Қарлығаш” деген кітабының шыққандығын хабарлайды.
Бірақ, Ғұмардың 1902-1910 жылдарда мектеп, медреселер жүйесіне тарих, жағрапия, есеп тәрізді дүниелік пәндерді енгізіп, жаңаша (жәдитше) оқытуы бірқатар қадімшіл дін өкілдерінің қарсылығына душар болды. Қадімшілдердің сол ыза, өшпенділігі ең ақыры 1914 жылы Қазанның жарық көрген Жұмағали молда Жанарыстанұлының кітапшасында15 көрініс тапты. Ғұмар жаңашылдығын олар діни жүйені бұрмалау, бір табан орысшылыққа бет бұру санады, келешек өмір үшін дүниелік пәндердің қажеттігін түсінбеді деп санады.
Ғ.Қараш отызыншы жылдарда молда ақын, Алашорданың жыршысы ретінде бағаланды. “Тар жол, тайғақ кешу” кітабында: “…Қарашұлы Омар “Алаш” ұранын жыр қылып, кітапша жазып шығарады. ұмытпасам, кітапшасының аты “Терме” еді. Кітапшасында Әлекеңді (Әлихан Бөкейхановты – Қ.С.) мақтайды”16, - дейді. Ғұмардың ешуақытта “Терме” атты жинақ шығармағанын, сынауға келгенде оқымай тұрып пікір айту сол дәуірдің қиянатты үрдісі екенін М.Тәжімұраттегі өте орынды көрсеткен (“Ана тілі”, 18.04.1991). Уақыт райына орай “Тар жол, тайғақ кешудегіше” бағалау Ғ.Тоқжановтың 1931 жылы Мәскеуден шыққан “Әдеби энциклопедияның” бесінші томына жазған мақаласында да, С.Мұқановтың 1932 жылғы “ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті” кітабында да кездеседі. Кейінгі кезде “Тар жол, тайғақ кешудегі” пікірді П.Пахмурный “Қазақстан большевиктері 1905-1907 жылдары төңкеріс кезінде” (А., 1976), В.К.Григорьев “Төқетірес” аталатын кітабында (А., 1987) Ғұмарды Алашорда жыршысы етіп әшкерелеуде негізгі тірек еткен. Міне, мұның бәрі “Алаш Орда” аталса, қалтыраған кезеңнің қайғылы қасіреті еді.
Қырқыншы жылдарда Ғ.Қараш мұрасы бір жағынан бір атағандай ауыр сынға ұшырап жатса, бір жағынан қазақтың көрнекті ақын, жазушылары санатында М.Жолдыбаев, М.Әуезов, Ә.Қоңыратбаевтың “ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің оқу кітабына” (А., 1933) енді. Феоктис Березовский 1936 жылы “Красная новы” (№ 3) журналында жарық көрген “Қазақ әдебиеті” деген мақаласында Ғ.Қарашты Абай дәстүрін жалғастырушылар қатарында атады.
Абай, Махамбет, Шернияз, Сұлтанмахмұт сияқты Ғұмар мұрасын да жинап, зерттеуге ықпал еткен 1939 жылғы Қазақстан жазушылары мен ақындарының екінші съезінің қарары еді. Бұдан кейінгі игі істер – Ғұмар шығармашылығының орта мектеп бағдарламасына енуі, 1941 жылы Е.Ысмайылов пен Х.Жұмалиевтің 9-класқа арналған “Қазақ әдебиеті” оқулығында дербес тарау ретінде берілуі, Е.Ысмайыловтың 1941 жылы “ХХ ғасырдағы қазақтың демократияшыл әдебиеті” деген кандидаттық диссертациясында ақын мұрасының мейлінше әділ бағалануы. Бірақ, бұл кезеңде де әдеби мұраларымызға үрке қараған солақай белсенділіктер, сыңаржақ айтыс-тартыстар, баспасөз бетіндегі тырнақ астынан кір іздеген дүбәра, дүмше сындар аз болған жоқ. Сондай сойқанды сындарға зерттеушілер де, олар мұрасын жариялаған Ғұмар сияқты ақындар да қайта ілікті. 1947 жылы “Қазақстан Коммунистік большевиктер партиясы Орталық Комитетінің “Қазақ ССР Ғылым академиясының тіл және әдебиет институты жұмысындағы саяси өрескел қателер туралы” дейтін қаулысы шықты. Онда Балқы Базар, Шортанбай, Мұрат, Шәңгерей, Сұлтанмахмұттармен бірге Ғұмар да феодальдық-реакциялық буржуазиялық-ұлтшылдық сарындағы ақын делініп, шығармаларын оқуға тиым салынды. Ғұмарды сол қаулыда “революцияға дұшпан буржуазиялық-ұлтшылдық Алашорда партиясының қайраткерлерінің бірі” деп көрсетті. Бұл қаулы қазақ әдебиеті тарихын, сондай-ақ Ғұмар сияқты көрнекті ақындар мұрасын жинап, зерттеуге, жариялауға кесел болған бірден-бір қанды қақпан болды.
Бірақ, “болат пышақ қап түбінде жатпайды” дегендей, Ғ.Қарашев туралы орынды да орнықты пікірлер де, оның мұралары да там-тұмдап болса да жарық көріп жатты.
1959 жылғы қазақ әдебиетінің негізгі проблемалық мәселелеріне арналған ғылыми теориялық конференцияда Ә.Қоңыратбаев, Қ.Оразаев, ү.Субханбердина сияқты зерттеушілер Ғ.Қарашев атына жылы лебіздер білдіріп, оның мұрасын жинап-зерттеу, әділ бағалау туралы ұсыныстар жасады17.
Ғ.Қарашевтың әлеуметтік қызметі мен әдеби, пәлсапалық мұрасын әділ бағалауда республика философтары өзге ғалымдарға өнеге боларлық игілікті істер атқарды. Әсіресе, 1962 жылы Мәскеуде жарық көрген “Философиялық энциклопедияда” С.Зиманов пен М.Ысмағұлов Ғ.Қараш еңбегін жоғары бағалап, оның ақындық, публицистік, жаңа оқу жүйесін жасаушылық, ойшылдық қырларын тұжырымды да жинақы жеткізе алған.
Айқын Нұрқатов Ғ.Қараштың поэзиялық мұрасын “Абайдың ақындық дәстүрі” (1966) деген еңбегінде көркемдік түр жағынан қарастыра отырып, “Көп еңбек еткен, көп мұра қалдырған ақындардың бірі деп көрсеткен. Ал, Ы.Дүйсенбаев “Қазақ әдебиеті тарихының” ІІ-томына (екінші кітап, 1965) жазған “ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебиеті” тарауында және “Ғасырлар сыры” (А., 1970) атты еңбегінде Ғұмарды “ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебиетінің ең көрнекті қайраткерлерінің бірі” деп бағалайды. Бірақ, А.Нұрқатов та, Ы.Дүйсенбаев та Ғұмар шығармаларын нақты талдап дәлелдеп жатпаса да, сол кезеңге сай “оның мұрасында қос-қыртыс қайшылықтар мен қателіктер аз емес” (А.Нұрқатов), “көз салатыны өткен заман, ата-бабалар жолы. Ол ақынға қапысы жоқ қимас дүниедей. Ақын оның көлеңкелі кеселді жақтарын көрмейді, көргісі де келмейді”. (Ы.Дүйсенбаев) деп сынап та қояды. Әрине, бұлар уақыт ауанына қарай айтылған пікірлер. Сол зерттеушілер бұл күндерде арамызда болса, осы сынап отырған жайларын ақынның азаматтығы, көргендігі, халқына деген перзенттік сезімі деген болар еді.
Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы тұжырымды деректер “Қазақ совет энциклопедиясының” 6-томында да (А., 1975) кездеседі.
Жазушы М.Мағауиннің 1978 жылы Ленинград қаласынан шыққан “Қазақстан ақындары” жинағына Ғ.Қарашев шығармаларын енгізіп, өмірбаяндық деректер беруі де, сондай материалдарды “Жұлдыз” журналында (1989, № 2) жариялауы да игілікті іс болды.
Ғұмар өз заманына сай айтылған «милләт қалпына» осы оймен қарады. Елдiң жаңаруын, өрiстеуiн қолдады. 1911 жылы шыққан “Бала тұлпар” кiтабында ақын халқына “Байғұс қазақ, көзiңдi аш!”дей отырып:
Ұйқыңды ашып оянып,
Айқын тура жолменен
Ұмтыла сен де желерсiң,-
деген сенiм сөзiн айтады. Сондай-ақ Ғ.Қараш қиын әрi күрделi заманның келгенiн өзiнше салмақтап:
Әзiрлен, қазақ, әзiрлен,
“Тiршiлiк” деген соғысқа,-
дейдi.
“Бала тұлпарда” ақын қазақ қауымындағы әлеуметтiк топтардың кемшiлiгiн бас-басына қойып атап көрсетедi. “Төрелiгiн терiс бұрған” әкiм, “жiгiттiк құрған” қарт, “аузы түктi хохолға сабалған” ер, “ала бөлек жау” ағайын, “ғылымның төте жолынан терiс бағытқа бұрған” молда – бәрi, Ғ.Қараш пайымынша, надандық жемiсi. Ол мұны “Бiзден соңғы балалар, Ғылым көзiн ашқан соң, Iлгерi аяқ басқан соң” жойылады деп санайды. Ақын сенген балалар – ұлт ертеңіне үмітпен қараған тас түлектер едi. Бiрақ олар жас, балаң ұлтшылдар болатын.
1914 жылы жарияланған “Аға тұлпар” кiтабында ақын ұлт, ел мәселесiне жаңаша тұрғыдан қарайды. Бұл оның өлеңiндегi мына жолдан аңғарылады:
Атқа мiнген бала бар,
Ел бастаған аға бар.
Не жүрiсте жүргенiн,
Бiлмей де ерген және бар.
Бар дерге де болмайды,
Жоқ дерге де болмайды.
Көрiп тұрған бұларды
Жүректе бiтпес жара бар.
Байқасақ, Ғ.Қараш дiлiне ұлт намысын ойлағандықтан дерт түсiптi.
Ақынға осы намыс төмендегi лепестi айтқызады:
Қазақтықта бiр сөз бар:
“Жаман жүрген түрiмнен
Жақсы өлiм көрген игi едi,
Жаманмен көрген күнiмнен,
Кiрген көрiм игi едi”.
Ғұмар жаңа заманда оқу-iлiмсiз ұлт – кемел ұлт болмайды, тiптi құлдықтан арылмайды деген қорытындыға келедi. Осы ойын ол:
Бiлiмсiз халық ел болмас,
Болған елмен тең болмас.
Құлдықтан басы арылмас,
Тiлек, қоныс, бостықпен
Кеңшiлiк, ерiк алынбас,-
деп түйiндейдi.
Аз ғана күндiк бақ үшiн
Халқын сатты, құл еттi,
Жәбiр, жапа мол еттi,
Жамандықты жол еттi,-
дейдi. Әңгiме ұлт абыройын аяққа таптап патша өкiметiнiң ел басқару жүйесiнен қызмет алуға ұмтылғандар жөнiнде болып отырғаны түсiнiктi шығар.
Ұлтының намысын, халқының келешегiн ойлаған Ғ.Қараш Аллаға сыйынып (“Құдыретi күштi құдайым, Мен жылаймын, сұраймын”), елiне – зерде, құт-береке (“… Ғылымның жүзiн берi қыл, … Бақ-дәулеттi нәсiп ет, … Адалдыққа асық ет”), жауына – дүниеде имандылық барын бiлiп жүрудi (“Жамандардың қаруын, өтпес, тiптi жасық ет”) тiлейдi.
Ақын Ғ.Қараштың отаншылдық хақындағы пайымы да айрықша. Дiндар Ғұмар туған жер – Қағбаң деп ойланбай айтты деуге болмас. Әрбiр зат пен ұғымның орнын, маңызын қапысыз аңғаратын ақынның ислам құндылығы есебiндегi жер атын кiндiк қаны тамған жерге балауында негiз бар. Бұл “Қағбаны қадiрле, Қағбаны қадiрлегендей өз жерiңдi қадiрле” деген сөз. Осы ойы “Тiршiлiк мұраты” өлеңiнде төмендегiше өрiледi:
Әуелi қолдан келсе елiңдi сүй,
Ел үшiн еңбек еткен ерiңдi сүй.
Қағбаға тауап ету керек болса,
Кiр жуып, кiндiк кескен жерiңдi сүй.
Елiн, жерiн аса қадiрлеген, сол үшiн азаматтықта да, ақындықта да аянып қалмаған Ғұмар адамзат пен ұлтқа ең дiлгiр қасиет ретiнде ар-ожданды атайды. Татардың “Шора” журналында 1911 жылы жарияланған “Ар-ождан – сенiм өлшемi” атты мақаласында ол:“Әрбiр жағдайда ар-ождан биiк тұруы керек. Сонда ғана оның қасиетi жоғары болмақ”,-деп жазады.
Әлбетте, Ғ.Қараш сыны – ұлтқа шын жаны ашыған адамның сыны. Оның елге, замандастарына айтқан ақылын да осы өреде түсінеміз. Заманаға шынайы көзбен қарайтын ақын: «Дүниеде не арзан?» деп сұраушыға «Біздің қазақ жігіттерінің ғұмыры» деп жауап берілсе, бек дұрыс жауап болмақ» дейді. Бұл пәлсапалық сұрақ пен жауап бүгін де көкейкесті естіледі. Неге десеңіз, тәуелсіздіктің баяндылығына да жауапты – қазақ, баянсыздығына да жауапты – қазақ. Елдің бүгіні мен ертеңіне сарп етілмеген еңбек һәм ғұмыр арзан емей немене? Халық иманын арттыруға жұмсалмаған бейнет, санасын көтеруге бағытталмаған күш арзан емей немене?.. Біз, әрине, Ғұмар тұсындағы қазақ жағдайы мен қазіргі қазақ жағдайына теңдік белгісін қоя алмаймыз. Ол кезде отаршылдық ахуалда отырсақ та ұлтымыз 85-90 пайызды құрайтын. Осы тоқсанның тілегі де, мүддесі де, қайғы-қапасы да бір еді.Ұлт болып ұйысқанның белгісі демеске әддің жоқ, мысалы, біз сөз етіп отырған Ғұмардың тек-тамыры туыс һәм ағайын милләттармен жалғасып кететін жағдайы да бар (туысқан үш милләтті тел емген Ақмолла ақын секілді). Алайда бұған қарап жатқан Ғ.Қараш жоқ: өзін де, өзгені де бөлектемеді. Қазаққа ынта-шынтасымен қызмет етті. Тіпті зиялылар арасындағы арагідік айтыс-тартыста мәмілегер болды. Қазақтың бағына туып, қазақтың намысын қорғап дүниеден озды.. Қазақтың шығысшыл ойшылдарының пiкiрiнше, ғылым – бiр нәрсенi мейлiнше бар қырынан зерттеу, ғалым – пәнмен шектелмей дүниенi мүмкiндiгiнше түгел түсiндiретiн тұлға. Ғұмардың өнердi ғылымнан бөлiп қарамағанына мына сөзi мысал бола алады:
Саф ғылымның шырайы,
Көңiлiңе құйылса,
Шипа тауып жазылар
Тұла бойың құрысы,
Жүрегiңнiң тырысы.
Ғ.Қараш руханият жанашыры ретiнде жүйелi үйрену мен үйретуге немқұрайлы қарамады. Ол ғаламдағы үйлесiмдiлiк сырына үңiле отырып, әлемдегi озық үлгiлердi меңгерiп, туған топырақтан ажырамайтын iс-әрекет жасау қажеттiгiн жиi айтты. Бұл орайдағы ақынның пiкiрi:
…Бұлғақтап құр бiлiмсiз, ағымға ерiп,
Бiлгендi елiктеген зырдан қорқам.
…Мезгiлсiз бiр нәрсе де келмек емес,
ґзiң ту, ұл тусаң да, қыз тусаң да,
Әкелiп бiреу саған бермек емес.
Ақын Ғ.Қараштың әдеби-эстетикалық еңбектерi қатарына белгiлi қаламгер, поэзия шандозы Шәңгерей Бөкейұлының бейнесiн жасаған (көзi тiрiсiнде) өлеңдерi де кiредi. Тегi де, iсi де ақсүйек, “Өмiрдiң өтуi”, “Жалғаншы жарық дүние”, “Бура санды, ақ таңды”, “Құйрық атып құлия” сынды үйлесiм, наз (грация), философия негiзiн құраған туындылардың авторы – Ғұмар үшiн идеал. Жыраулар толғауы үлгiсiнде жазған арнау өлеңiнде Ғ.Қараш бұл идеалын:
Шешен-шайыр жырлатып,
Сөз асылын хош алдың.
Хош алғанның белгiсi:
…Мұңлы ауһаз шығарып,
Шайырлар толғай тұрғанда,
Таң сазында жаздықтың
Ескен саба желiмен
Жапырақтай сiлкiнген
Әсер берiп қозғалдың,-
деп суреттейдi. Ақын өлеңiнде поэзия саңлағы мен саф табиғат бiртұтастанып кеткен. Жаны мен тәнi де үйлескендей. Бiрiн бiрi толықтырғандай.
Ғұмар ендi бiр өлеңiнде өзi үшiн Шәңгерей ақындығы тұрғысынан Пушкин мен Лермонтовтан да қадiрлi екенiн жазады. Ұлттық мәдениет контексiнде ақынның бұл пiкiрi “түйенiң танығаны жантақ” пайымымен орайлы емес. Оның үстiне Ғ.Қараш талғамына шәк келтiру қисынсыз. Мәдениет мәтiнiн зертеушi В.Д.Дулат-Алеевтiң тұжырымына сүйенсек: “Егер тiл болса, сол тiлге негiзделген мәдениет болады. Мәдениет бiрiншi кезекте “мағынамен” байланысты болғандықтан, тiл рәмiздiк (символдық) формалардың негiзi ретiнде қызмет атқарып, жалпы бұлардың жиынтығы болып табылады”. Сондықтан бояу қанық Шәңгерей тiлi Ғұмарға кез-келген шетел ақыны тiлiнен артық көрiнедi.
Дата добавления: 2015-12-01; просмотров: 82 | Нарушение авторских прав