Азақстан Республикасының зауыттары

Қазіргі кезде Қазақстанда машина жасау саласы экономикалық қызметтің мынадай түрлерін қамтиды: машиналар мен жабдықтардан басқа, дайын металл бұйымдар өндірісі; компьютерлерді, электрондық және оптикалық өнім өндірісі; электр жабдығы өндірісі; басқа санаттарға қосылмаған машиналар мен жабдықтар өндірісі; автокөлік құралдары, трейлерлер мен жартылай тіркемелер өндірісі; өзге де көлік құралдары өндірісі; машиналар мен жабдықтарды жөндеу және орнату.

2008 жылғы ішкі өндіріс көлемі 303 млрд. теңгені құрады. Экспорт көлемі – 154,5 млрд. теңге, ол өз кезегінде экспорттың жалпы көлемінің 2 %-ын құрайды. Зауыттар өзінің өндірістік қуаты бойынша ірі, орташа, шағын болып үш топқа бөлінеді. Ірі зауыттар, көбінесе, ауыр өнеркәсіпте (машинажасау, металлургия, т.б.), орташа және шағын зауыттар – жеңіл, тамақ өнеркәсібі салаларында жиі кездеседі. Қазақстанда нарықтық экономикаға көшпес бұрын өндірістің қай саласында да ірі зауыттар басым болады. Зауыт ірі болған сайын ондағы өндірістік процестерді механикаландыруға, автоматтандыруға болады, еңбек өнімділігі жоғарылайды деп есептелді. Дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отырғанындай, еңбек өнімділігі өндіріс орнының мөлшеріне емес, оның жаңа жағдайға тез бейімделуіне, озық технологияны пайдалана білуіне байланысты. Сол себепті, нарық жағдайында шағын зауыттар (минизауыттар) тұрғызуға, оларда жаңа технологияны тез енгізуге көбірек мән берілуде. Дегенмен, еліміздің өнеркәсіпті аймақтарында ірі зауыттар сақталып қалды. Өскемендегі Үлбі металлургия зауыты, Павлодардағы мұнай өңдеу, химия, трактор, машина жасау зауыттары, Ақсу ферроқорытпа зауыты, Атырау мұнай өңдеу зауыты, Қарағанды машина жасау зауыты, Ақтөбедегі “Рентген” зауыты, Ферроқорытпалар зауыты, Шымкент мұнай өңдеу зауыты, Алматы ауыр машина жасау зауыты, Оралдағы механикалық зауыт, “Зенит” зауыты, Жамбыл металл конструкциялар зауыты, Шу тепловоз жөндеу зауыты, Үштөбе тәжірибе-механикалық зауыты, Талғар эксперименттік құю-механикалық зауыты, тағы да басқа еліміздегі ірі кәсіпорындар болып саналады. Осы аталған зауыттардың бір – екеуіне толығырақ мәлімет беріп кетсем:

Ақсу ферроқорытпа зауыты–кремний, марганец, хромды темір қорытпасын өндіретін кәсіпорын. 1997 жылдан бастап акционерлік қоғамға айналды. Ақсу қорығында (Павлодар облысы) орналасқан. Бірінші кезегі 1967 жылы іске қосылды. Зауытта хромит кенінен металлургия, химия, отқа төзімді заттар өнеркәсібіне аса қажетті шикізат асыл құрыш өндіруге пайдаланылатын хром қорытпалары алынады. Бұл хромит қоспалары сан алуан химиялық препараттарды, химия реакцияларының катализаторларын алуға, тігін, былғары, шыны өнеркәсібінде кеңінен пайдаланылады. Зауыт өнімдерінің 60% Еуропа және Азия елдеріне жөнелтіледі. Жыл сайын 100 млн. АҚШ доллары көлемінде пайда береді. Зауыт жаңа технологиялық жабдықтармен жарақтандырылған. Қазақстан үкіметінің 1994 жылғы қарашадағы кәсіпорындарды шетел фирмаларына белгілі мерзімге басқаруға беру туралы шешіміне сай “Ақсу ферроқорытпа зауыты” акционерлік қоғамын басқару “Джапан хром корпорейшн” компаниясына тапсырылды. Бұл компания зауыт акциясының 55%-тен астамына ие (1.1-суретте көрсетілген – Ақсу ферроқорытпа зауыты).

1.1-сурет– Ақсу ферроқорытпа зауыты

Қуат көздерін үнемдеу жобасы аясында Ақсу ферроқорытпа зауыты жаңа отын түрін игере бастады. Зауыттағы көмір және мазутпен жұмыс істейтін қазандықтар феррогазға ауыстырылды. Бұрын бұл қоспа ауада жанып кететін. Енді кәсіпорын ферроқорытпа газын қолдану аясын кеңейтпек. Отынның жаңа түрі металл балқығанда арнайы бөлініп шығатын газдан алынады. Бұл – жылдам тұтанатын улы газ. Оны өңдеп кәдеге жаратуға болады.

Ақтөбе ферроқорытпа зауыты. “Феррохром” акционерлік қоғамы – химиялық тәсілдермен сапалы, аса берік шойын өндіруге қажетті ферроқоспалар шығаруға мамандандырылған металлургиялық кәсіпорын, Қазақстан қара металлургиясының тұңғышы. 1996 жылы наурызда акционерлік қоғамға айналды. Зауыт құрылысы 1940 жылы хромит кендері кенішінің маңында (Хромтау қаласы) басталып, оны екі кезекпен бітіру көзделді. 1943 жылы 20 қаңтарда зауыттың 1-балқыту цехының 1-пеші тұңғыш рет металл берді. Құрылыстың қалған кезеңдері соғыс кезінде жүргізілді. 1951 жылы балқыту цехында ферротитан өндірісі басталды. 1958 жылы орта көміртекті феррохромды конвертерде оттегімен үрлеу технологиясы игерілді. Бұдан кейінгі жылдары феррохромды вакуумтермиялық әдіспен шығару, кешенді модификаторлар өндірісі игеріліп, аса берік шойын өндіруге арналған магнитті сперация тәсілімен ферроқорытпа қоқыстарын өңдеу цехының құрылысы іске қосылды. 1997 жылы зауыттың барлық балқыту пештерін газбен тазартатын аса тиімді қондырғылардың құрылысы толық аяқталды. Сол жылы Қазақстанда тұңғыш рет металл хром мен көміртегінсіз феррохром өндірісінің технологиясы игерілді. Қазір ферроқорытпа өндіру көлемі жылына 200 мың тонна. Зауыт төмен көміртекті, орта көміртекті, жоғары көміртекті феррохром, 48% ферросиликохром, металл хром, металл қоспасы, ферроқоспаларымен қоса кальций карбидін, силикат кірпішін, қоқыс қиыршағын, технологиялық және медициналық оттегін, отқа төзімді бұйымдарды, әк және басқа да өнімдер шығарады. Зауыт құрамында ферроқорытпа өндіретін үш негізгі балқыту цехы, шихта әзірлеу цехы, механикалық және энергетикалық жабдықтарды жөндеу цехы, темір жол цехы, әк өртеу цехы, оттегі учаскесі және өндіріс қалдықтарынан қосымша өнім шығаратын цехтар жұмыс істейді. Зауыттың мемлекеттік және Еуроодақ елдерініңстандарттары бойынша шығарған сапалы ферроқоспалар мен басқа да өнімдері Еуропа елдеріне, Жапонияға, АҚШ-қажөнелтіледі. Қазақстанда зауыт өнімі машина құрылысы саласында пайдаланылады. Қазақстан үкіметінің хром өнеркәсібі кәсіпорындарының бір тобын шетел компанияларының басқаруына беру туралы шешіміне сәйкес бұл зауытты басқару “Джапан хром корпорейшн” компаниясына тапсырылды. Кәсіпорын акциясының 10%-ін кәсіпорын ұжымы, 90%-ін “Казхром” ұлттық компаниясы, соның ішінде 55%-ін “Джапан хром корпорейшн” компаниясы алады (1.2-суретте көрсетілген – Ақтөбе ферроқорытпа зауыты).

1.2 – сурет – Ақтөбе ферроқорытпа зауыты

Ақтөбе ферроқорытпа зауыты Еуразиялық топ (Eurasian Resources Group) құрамына кіретін «Казхром» ТҰК» АҚ филиалы. Жоба Қазақстанда соңғы жылдары тау-кен металлургия саласында жүзеге асырылған ірі жобалардың бірі, сонымен қатар еліміздің жаңа өнеркәсіптік саясатының басымдықтарының бірі болып танылады.

1.1 АҚ С.М.Киров атындағы машина жасау зауыты»

АҚ "С.М.Киров атындағы машина жасау зауыты" Қазақстан республикасының ең ірі машинажасау кәсіпорындарының бірі болып табылады. Ұлы Отан соғысы уақытында № 175-шi С.М. Киров атындағы көлік жасау зауыты Махачкаладан Алма-Атыға көшкен болатын (1.3-суретте көрсетілген – Киров атындағы зауыттағы өндірістік жұмыс цехі).

1.3-сурет – Киров атындағы зауыттағы өндірістік жұмыс цехі

Зауыттың аумағы 34 гектарды құрайды. 26 цех құрастырылған, 2,5 мың бiрлiк жабдықтары орнатылынған. Әскери өнiмдерден басқа, халық тұтынатын тауарларды шығарды: өтектер, керогаздар, столға қоятын газды тақталар, ет тартқыш, шәйнектер, сейфтер, орындықтар және тағы басқа. Кәсіпорында өндірістің келесі көріністері: ұсталық, құю, металл өңдеу, өндіріс резеңке техникалық бұйымының, серіппелердің, қатайту өндірісі де бұйымның сынақтары үшін зертханада бар. Зауыт теңiз су асты қаруларын, Қазан жануын процесстiң кеме гидравлигiнiң бұйымы, автоматты басқарудың кеме жүйелерiн өндiруде. Кен өндiру өнеркәсiбі және мұнайлы-газды кешен үшiн темiр жол, бұйымдар үшiн қосалқы бөлшектердiң шығарылымын жасауда. КСРО таралуынан кейін зауыт 8 мемлекет кіретін Варшавдық келісімнен айырылды, оған кіретіндер: КСРО, Румыня, Болгария, Польша, ГДР, Чехословакия, Венгрия және Албания. 90-жылдары С.М. Киров атындағы зауыттың қиын кезеңдері басталды. Жұмыс бiрақ қиын жылдарда да тiптi тоқтамады. Торпедалар және қорғаныс үшін әскери жабдықтар өндiрiсімен қатар, бiр уақытта азаматтық өнiмдi меңгере бастады. Ескерткiштер үшiн бұйымдардың құюы меңгерілді. Алматылықтар назарына Республика Алаңындаңы Алтын Адам және Абылай хан ескерткішін, астаналықтарға - Томирис ханшайым ескерткiштерін ұсынды. Зауыттың қазіргі сипаттамасы мәз емес.10 мың жұмысшылардан тек 600 адам қалды. Олардың iшiндегі көпшілігі зейнет жасындағылар. Зауытта жас мамандар да бар, бiрақ олар онша көп емес. 2003 жылы С.М.Киров атындағы көлік жасау зауытының мемлекеттiк акциялар пакетi "ҰК Қазақстан инжиниринг" серіктестігіне тапсырылды.

Дата добавления: 2015-07-15