ТӘжірибелік реакторлар

Атом индустриясын дамыту ісінде тәжірибелік реакторлар маңызды рөл атқарды. 1972 жылы Ақтау қаласында КСРО-да тұңғыш рет БН-350 жылдам нейтронды тәжірибелік-өнеркәсіптік реакторы іске қосылып, ол Маңғыстау энергокомбинатының (МАЭК) құрамдас бөлшегіне айналды.

Келесі бір зерттеу реакторы Алатау кентінде (Алматыдан 20 шақырым) қоныс тепкен Қазақ Ғылым Академиясының ядролық физика институ жанынан құрылды. Тағы үш зерттеу реакторы Семей ядролық полигоны аумағындағы “Луч” ғылыми-өндірістік бірлестігінде орналасқан.

1986-1990 жылдар аралығында қолданыстағы атом стансаларының қуаты бесжылдық жоспарда жоспарланғаннан 40% аз болды. Жақын және алыс қашықтықтағы зымырандардан ядролық жауынгерлік қондырғылар шешіп алынды. Атом өнеркәсібі алғаш рет уранды қайта өндіру проблемасымен бетпе-бет келді.

[өңдеу]Саланың дағдарысы

1991 жылы, яғни еліміз өз тәуелсіздігін алғаннан кейін Қазақстан аумағындағы атом өнеркәсібінің барлық кәсіпорындары республика Үкіметі құзырына өтті. Саланың дағдарысы 1998 жылға дейін жалғасты. Өнеркәсіптің құрылымын өзгерту нәтижесінде өнімділік 90-жылдардың басындағы 8,0 миллионнан 1997 жылы 2,0 миллион фунтқа U308 құлдырап кетті. Осы кезеңдегі атом саласының басты проблемалары мыналар еді:

- бұрын КСРО Орта машина жасау министрлігі құрамында болған кәсіпорындардың бытыраңқылығы;

- республикадан сыртқа шығарылатын ядролық материалдарды бақылайтын мемлекеттік органның болмауы экспорттық табыстан айырумен қатар, әлемдік рынокта Қазақстан имиджына да көлеңке түсірді;

- Ресей рыногынан айырылу өнім өндіру көлемін төмендетуге әкеп соқтырды;

- бұрынғы КСРО мен жас тәуелсіз мемлекеттер достастығы ТМД-ға бағытталған демпингке қарсы әрекет;

- уран бағасының арзандауы (1979 және 1986 жылдардағы АҚШ пен КСРО АЭС-ларында болған апаттар атом электр стансалары бойынша бағдарламаларды тоқтатуға себеп болса, қарусыздану саясаты нәтижесінде уранның артық өндірілетіні байқалды);

- уран өндірудің өзіндік құны рыноктық бағасынан асып кеткендіктен кеніштерді жабудың анық қаупі төнді;

- кәсіпорынның кадрлық әлеуетін сақтау.

1991 жылдың соңына таман бұрын КСРО-ның біртұтас ядролық-отын кешені құрамына кірген 8 кәсіпорын ғана жұмыс істеді: «Центральное», «Степное», №6 кен басқармалары, «Волковгеология», Целинный тау-кен-химия комбинаты, «Каскор», Үлбі тау-химия комбинаты, Маңғыстау атом комбинаты.

КСРО тұсындағы кооперациялық байланыстардың бұзылуына байланысты сол кездегі Қазақстан экономикасының ауыр халіне қарамастан, уран индустриясы дағдарысты жеңу үшін жеткілікті қорға ие еді. Табиғи уранның барланған арзан қорлары, ядролық-отындық циклдың кей кезеңдері бойынша айтарлықтай ғылыми-өндірістік әлеует, сирек металдар өндірісі бойынша бірегей қуаттардың сақталуы осындай мүмкіндіктер берді.

[өңдеу]Тәуелсіздік және жаңғыру жолымен

1992 жылдан бастап Ресей қазақ табиғи уранынан бас тартып, нәтижеде саланың тау-кен өндіруші және өңдеуші кәсіпорындары үшін қиын кезең туындады. Соған байланысты, Қазақстан Республикасының Үкіметі атом энергетикасы мен өнеркәсібі жүйесіне жататын барлық кәсіпорындарды Қазақ мемлекеттік атом энергетикасы мен өнеркәсібі кәсіпорындарының корпорациясына (КАТЭП) біріктіруге ұйғарды. Жаңа ұйымның алдына нақты міндеттер қойылды: бұрынғы орта машина жасау кәсіпорындарын біріктіру; саланы сақтап қалу және одан әрі жаңғырту стратегиясын жасап шығу; әлемдік уран рыногында егеменді елдің және оның кәсіпорындарының мүддесін қорғау; өндірістік және кадрлық әлеуетін ескере отырып кәсіпорындарды конверсиялау мен диверсификациялау жұмыстарын жүргізу.

Қазақстан уранын әлемдік рынокқа алып шығу және бұрынғы Одақтас республикалардың барлығының басына түскен тығырықтан жол табу оңай соққан жоқ.

Дата добавления: 2015-12-08