Имараттар мен үймереттердің деформациялық қаттылығы мен формасы бойынща түрлері.

Барлық ғимараттар мен үймереттерді олардың қаттылығы мен деформациялық негізді бойынша абсолютті қатты, абсолютті майысқыш және шектік қаттылығы бар деп бөлуге болады.

Абсолютті қатты үймереттер негізді салыстырмалы біркелкі қысыммен және симметриялық енгізуде біркелкі шөгуді қабылдайды. Біркелкі емес деформация негізде негіз конструкциясының майысуынсыз кренді қабылдайды. Домдық пештер, темірбетонды плиталар негізіндегі сунапорлы мұнаралар жөне т.б.

Абсолютті майысқыш үймереттер топырақ негізінің шөгіуін қарастырады. Егер біркелкі емес шөгулер пайда болса, онда үймерет конструкциясында ешқандай қосымша күштер мен салмақтар пайда болмайды.

Шектік қаттылығы бар үймерет біркелкі емес деформация кезінде майысулар алуы мүмкін. Іргетас табанына түсетін күштерді кейбір бөлулер арқылы олар жиі біркелкі емес шөгуді азайта алады. Бұндай үймереттерге, үймерет көтергіш конструкциялары мен негіз топырағының қосылған жұмысын ескерген жөн болады.

Егер негізге түсетін біркелкі емес деформациясы өсуін ескерсек, ғимарат пен үймереттердің қаттылығын, онда жылжу мен деформациясының келесі формаларын көрсетуге болады:

1. Крен іргетастың абсолютті әркелік шөгуінің 2 нүктесін қарастырады, сол нүктелердің арақашықтығына байланысты (1.2 сурет).

2. Ғимарат пен үймереттің қайта қиысуы – бір бойда немесе көлденең ось бойынша орналасқан бірнеше іргетастар немесе 2 түрлі шөгулер (1.3 сурет).

, (1.1)

мұнда: S_л жәнеS_n 2 іргетастың немесе жалпақ іргетастың шеткі шөгу нүктелері.

3. Есептік майысу ішке немесе сыртқа, ғимарат пен үймеретті бағалау майысу сызығының ғимараттың майысқан бөлігінің ұзындығына және майысқан бөлігіне қатынасы(1.4 сурет).

, (1.2)

4. Айналу үймереттің ұзындығы бойынша бірелкі емес кренді көрсетеді, әсіресе 2 кескіннің әр жаққа кетуін.

5. Іргетастың көлденең бойымен жылжуы конструкциядан негізді көлденең бойымен күштер түсуімен шығады.

Іргетас, негіздің шектік жағдайы және оларды жобалаудың принципі. Іргетастан күш салмақты топыраққа аударғанда топырақта нығыздау деформациясы пайда болады, олар көбінесе біркелкі емес болады, сондықтан көтергіш конструкцияда кейбір қираулар тудырады. Іргетастың негізінің деформациясын техникалық жағдайларға байланысты немесе сәулеттік бейнесінің мүмкіндігіне қарай шектеледі. Соған байланысты ғимарат пен үймерет негізінің есебі екінші топ бойынша деформацияның шектік жағдайы анықталады. Кейбір жағдайда, әсіресе топырақ бос болса, іргетас астындағы топырақтың толық тұрақтылығын жоғалтуы мүмкін. 1 топ есебімен шектік тұрақтылыққа есептелінеді. Іргетас пен негізді жобалаудағы осы шектік жағдай есептері бастапқы принциптердің бірі болып келеді. Бұдан басқа, торы 2 принципті ескерген жөн –«негіз – іргетас-жерасты конструкцияларының» жүйелерінің бірігіп жұмыс істеуін және негізге топырақтың жұмыс істеу түрі мен іргетас типін таңдау кезіндегі комплексті ізденістер жүргізу. Бұл жобалауды қиындата түседі

Жобалау кезіндегі барлық факторлардвң комплексті есепті және іргетастың құрылғысы проф. Б.И. Далматов құрастырған. Ол келесі жағдайға әкеледі: не салынады (біркелкі емес деформацияға ғимараттың сезімталдығы), ненің үстінде салынады (инженерлік – геологиялық жағдайы) және қалай салынады (топырақтың табиғи жүйесінің бұзылмауына қарсы шамалар).

Шектік жағдайды 2 топ бойынша негіздің есебі біркелкі емес деформациясын шектік жағдайына қатысты жүргізіледі.

, (1.3)

мұнда: - ғимараттың немесе үймелеттің шектік біркелкі емес шөгуінің есебі, ҚНжЕ «Ғимараттар негіздері» бойынша табылады.

Біркелкі емес щөгуді анықтағанда жерүсті конструкциясының біріккен жұмысын ескеру керек және негіз топырағы, себебі біркелкі емес үймереттің қаттылығын азайтады. Шектік біркелкі емес шөгуге қатысты болса, ол ғимараттың сезімталдығына да байланысты, Үймереттің біркелкі емес деформациясында жатады;

Әрбір іргетастың шөгуін анықтауда оның дұрыстылығын тексеру үшін жақын жатқан іргетастардың әсерін ескерген жөн.

Соған байланысты келесі жағдайлардың орындалуын ескереміз: мұнда, үймереттің негізінің орташа шөгу мәні, ол келесідегідей анықталады:

, (1.4)

мұнда:

a₁ , a_{2, …} a_n - біркелкі шөгуі мәні бірдей іргетастар саны;

A_1, A_2….A_n - іргетас табандарының ауданы.

Жеке үймереттің шөгуінің шектік жіберілетін орташа есеп бойынша анықталатын, ең үлкен іргетас негізінің шектік абсолют мәні;

Егер іргетас табан жазықтығына нормаль күштен басқа момент әсер етсе, онда іргетас тек шөгу ғана емес, бірақ және табан ауданы бас оське қатысты бұрылу. Осыған байланысты іргетастың ауданының оське әсер етер моменті:

, (1.5)

моменттің іргетас бетінің көлденең осіне әсері

i , (1.6)

мұнда:

v–көлденең кеңею коэффициенті;

Е - жалпы деформация модулі;

K және K коэффициенттер;

b/l – біркелкі тік күщтің деформация бойынша қатынасы;

e и e – іргетас табпнының үлкен және кіші өлшемдерімен байланысты.

Егер үймереттің қатаңдық крені анықталады, олар плита немесе іргетас жүйесіне тіреледі, оның мәнін былай анықтайды:

, (1.7)

мұнда:

s және s - іргетастың үлкен және кіші шөгуіне байланысты немесе іргетас плиталарының екі нүктесі;

L - іргетас осінің арасындағы арқашықтық немесе нүктелер арасы.

Егер 1 топ есебімен үймереттің қатаңдық кренін анықтау керек кездегі жағдайлар;

1. Көлденең негізге түсетін салмақ тұрақты әсер етсе;

2. Іргетас негізі шектеулі қисықтар болса;

3. Іргетасқа суырып алу салмағы түсірілсе;

4. Іргетас табанының тереңдігі ескерілмейтін болса, ол подвал полына қатысты және су сіңіргіш топырақтың жұмсақ майысқыш және аққыш түрде болса;

5. Негіз тау жыныстарымен салынса;

Үймереттің есебі көтергіш қабілетіне байланысты оның жағдайына байланысты ҚНжЕ 2.02.01-83 бойынша шығарылады:

, (1.8)

мұнда:

F - негізге түсетін есептік салмақ;

F - іргетастың шектік қарсылық күші;

- жұмыс жағдайының коэффициенті;

- топырақ түрінің орнықтылық дәрежесі бойынша үймереттердің пайдалану түрлеріне байланысты сенімділік коэффициенті (1,2,3 класстағы ғимараттар мен үймереттерге қатысты бірдей болып бөлінеді: = 1,2; 1,5 және 1,10), ҚНжЕ «Ғимараттар негіздері».

Бірнеше топыраққа тұрақтану жағдайында іргетастың табаны тегіс болса, біркелкі топырақтарда тереңдік іргетас енінен кем болмауы тиіс және іргетастың әр жағынан әртүрлі аспалы салмақ 0,5 R –ге дейін (R-топырақ негізінің есептік кедергісі) тік шектік кедергілік күш N_u- ді құраушы ҚНжЕ 2.02.01-83 бойынша анықталады.

(1.9)

мұнда: b және l сәйкесінше іргетастың ені мен ұзындығы:

, (1.10)

мұнда: және e – іргетастың тік және көлденең осьтері және бағыттары бойынша сәйкесінше біркелкі әсер ететін эксцентристік қосымша;

b символы іргетас бетін, қайсысына негіздік тұрақтылығын жоғалтуы мүмкін бағытты анықтайды;

N , N , N - іргетастың көтергіш қабілетінің коэффициенттерін, ол ҚНжЕ бойынша есептік ішкі үйкелістің бұрышына және негізгі түсетін салмақтың сырткы біркелкі әсер етуі бойынша тік иілудің бұрышы іргетастың табанының F деңгейіде;

және -Іргетастың табанының үстінгі және төменгі бөліктерінің тірел салмақ, егерде жерасты сулары болған жағдайда оның әсер етер етер салмағы бойынша есептік жолмен шешіп аламыз;

с - топырақтың меншікті байланысы;

d - іргетас табанының орналасу тереңдігі; егер іргетастың орналастыру қисық болып әр жаққа қарайтын болса есепке d –ның ең кіші мәні алынады;

, , – іргетас табанының пішінінің коэффициенті:

(1.11)

мұнда:

және b іргетас табанының ені мен ұзындығы, егер l және b .мәндері орталықтандырылған біркелкі келтірілген қосымща салмақтан алынады, егер деп қабылдаған жөн.

Негізге түсетін салмақты сыртқы біркелкі әсер етуі бойынша тік иілудің бұрышы:

, (1.12)

мұнда: F және F негізінде сәйкесінше тік және көлденең сыртқы салмақты құраушылар F. Бұл жағдайда мынаны ескерген жөн, N тік шектік кедергілік күшті құраушы, мына шарт орындалған жағдайда (1.10) формуласы бойынша табылады:

tg , (1.13)

Негізгі әдебиет: 1[167-173], 2[52-65; 85-96]

Бақылау сұрақтары:

1. Ғимараттар қаттылығы мен деформация шарты бойынша қалай жіктеледі?

2. Ғимарат пен үймерет жылжығанда деформацияның қандай формалары бар?

3. Негіз іргетасы қандай шектік жағдай бойынша есептеледі?

4. Шектік жағдайдың 2 тобы бойынша іргетас негізін жобалау кезінде қандай шарттар орындалуы тиіс?

5. Негіздік іргетастың көтергіш қабілеті бойынша есебі қалай жүргізіледі?

Дата добавления: 2015-12-08