Орта ғасыр тіл білімі

Орта ғасыр тіл білімі орысша языкознание средних веков — Орта ғасырды Еуропа тарихы тұрғысынан қарағанда үш кезеңге беруге болады: а) 3—5 ғасырлар арасы. Бұл — құлдық дәуірдің ыдырап, феодалдық қоғамның құрыла бастаған кезең; ә) 6—10 ғасырлар аралығы. Бұл — феодалдық қатынастың әбден орнығып, нығайған заманы; б) 11—16 ғасырлар аралығы. Бұл — феодалдық қатынастың ыдырап, капиталистік қоғамның туа бастаған, тарихта Қайта өркендеу дәуірі (ренессанс) деп аталатын кезең. Дүние жүзілік діндердің тарауымен қатар сол діндердің будда, ислам, христиан сүннет парызын, шариғатын уағыздайтын жазбалар да тарады. Ол жазбалар тілі киелі, касиетті тіл, пайғамбарлар тілі деп жарияланды. Жергілікті халықтар ол тілде жазылған аят хадистердің мағынасын, тілін түсінбесе де жатқа біліп, кұдайға құлшылық ететін дұға ретінде айтуға міндетті болды. Осылайша тіл ғылымында канондық, тілдер пайда болды. Жазба тіл, әдеби тіл канондық тіл болып саналды. Мысалы, түркі халықтары, сондай-ақ қазақ халқы үшін де канондық тіл араб тілі, исламның ең қасиетті, киелі кітабы — кұранның тілі болды. Еуропа халықтары үшін канондық тіл латын тілі болды. Олар латын тілін жазу тілі, ғылым тілі ретінде пайдаланды. Жеке тілдер грамматикасы латын тілі грамматикасы негізінде сөз болып, соның үлгісіне түсірілді. Латын тілі грамматикасы барлық тілдерге бірдей дәрежеде қолдануға болатын ортақ құрал деп есептелінді. Солай бола тұрса да орта ғасырдағы грамматикалық ой-пікір кейінгі заманғы жалпы тіл ғылымының дамуына ықпал етті Элем халықтарының бүкіл рухани мәдениетіне ұлы өзгерістер енгізді. Сондықтан кейбір мәселеде кертартпалығына, діни қарсылықтарына қарамастан, орта ғасырдың прогресс үшін, ғылым үшін мәнділігін жоққа шығаруға болмайды. Зерттеудің өзіндік жаңа жүйесін жасай алмағандарымен, филологиялық, универсалдық және регионалдық грамматикалық ("Пор-Рояль грамматикасы", 1660 ж.) мәселелермен орта ғасырда шүғылданушылар да аз болған жоқ. Олардың баса назар аударған бір мәселесі — көне канондық жазбалар тілінің өзіндік нормасын өзгеріссіз сақтау, кейінгі заман жазба тілін көне канондық тілмен үйлестіру, олардың арасындағы аралықтарды бір ізге салу сияқты нормалаушылық жұмыстар болды. Бұл жұмыстарында олар антикалық қоғам қалдырған грамматикалық, поэтикалық, риторикалық, логикалық тұжырымдарға сүйенді, соларды басшылыққа алды. Канондық жазбалармен қатар біраз елдерде жазба жұмысы мен әдебиет едәуір дамыды. Жергілікті тілдерді зерттеу, нормалау, олардың грамматикаларын жазу талабы күн тәртібіне қойылды. Сөйтіп, 7— 15 ғасыр аралығында Иран, Исландия, француз, испан, итальян, ағылшын т. б. тілдердің грамматикалары жарық көрді. Грамматика мәселелерімен қатар ежелгі дәуірден келе жатқан зат атауларының табиғаты жөніндегі мәселе де ескерусіз қалмады. Оны сөз етушілер бұл дәуірде де екі топқа бөлінді. Оның бірі — реалистер, екіншісі — номиналистер деп аталады. Реалистер заттар жөніндегі жалпы ұғым — ақиқат, ол алғашқы, зат соңғы дегені деалистік бағытты ұсынды. Номиналистер, керісінше, зат болмаса, ол туралы ұғым да болмайды, сондықтан ақиқат нәрсе — зат, ол алғашқы, ал, зат туралы ұғым соңғы деген материалистік бағытты уағыздады.^[1]

Дата добавления: 2015-10-24