С. Хәким иҗаты

Бирем. С. Хәким иҗатының үзенчәлекле яклары нәрсәдә дип уйлыйсыз?

С. Хәким − авыл баласы. Аның бөтен нәселе авылда яшәгән. Ул үзенең нәсел шәҗәрәсен яхшы белә. Ата-бабалары кичергән хисләрне үз шигырьләрендә бирергә тели шагыйрь. Шуңа күрә аның әсәрләре туган якка, аның назлы, ягымлы табигатенә, эш сөюче фидакяр кешеләренә багышланган. Шагыйрь буларак, автор үсеп утырган чәчәкләр, арышлар белән сөйләшә. Үзе «чапкан печәннәрне туйганчы» иснәү − аның өчен зур бәхет.

С. Хәким иҗатының төп үзенчәлеге дә аларның сагынуга төрелгән авыл темасы булуында. Шагыйрь Наҗар Нәҗми аның иҗаты турында: «С. Хәкимнең бөтен барлыгы − җаны, акылы, күз карашлары, сөйләшүләре, атлап йөрүләре, елмаюы − туган җиренә, басуларына, юл-сукмакларына, тауларына, урманнарына, чишмәләренә, шул җирдә яшәгән кешеләр күңеленә килеп кушылып, бер бөтенгә әйләнә», дип яза.

С. Хәкимнең бөтен иҗаты авылына барып тоташа, дисәк тә, ялгыш булмас. Әнисен ул туган авылыннан башка күз алдына китерә алмый. Әнисе аның күз алдына түбәндәгечә килеп баса:

Пар кулыңа пар чиләгең асып,

Син чыгасың, әнкәй, коега.

(«Әнкәй»)

«Юксыну» шигыре исә − туган ягын сагынуның югары дәрәҗәдәге үрнәге. Шуңа күрә дә бу җыр татар халкының сугыш чорында иң яратып, моңланып җырланган җыры (Ш. Мәҗитов көе) булган.

С. Хәким шигырьләре халкыбызның тирән хисен, сагышын, туган ягына олы мәхәббәтен дулкынландыргыч итеп чагылдыра.

Ф. Хөсни. «Йөзек кашы»

Айдар образы
(Инша)

Айдар − Ф. Хөснинең «Йөзек кашы» повестенда төп герой. Ул − эчкерсез, гади авыл малае. Матурлыкка мөкиббән, аны күрә, аңлый белә. Ләкин аның балачагыннан килгән бер кимчелеге − дуамаллык, нәрсә уйласа, шуны эшләп ташлый торган гадәте бар. Бу дуамаллык, кызу канлылык үсә-үсә тагы да көчәя. Нинди юллар белән булса да, үз дөреслеген расларга омтылуы шахтада эшләгәндә дә, авыл егетләре белән килеп чыккан бәрелештә дә күренә. Шул ук вакытта ул − эш сөя, куйган максатына ирешү өчен, авырлыклар алдында югалып калмый, вәгъдәсендә тора торган тәвәккәл егет. Авылча беркатлылык та, кешеләргә артык ышану да сизелә анда. Нәрсә генә булмасын, Айдар үзенең тотрыксыз холкы, дуамаллыгы, уйламыйча эшләве белән сөйгәне Вәсиләне югалта.

Шулай да, Айдар образы миңа бик якын. Аның уй-ниятләре, хис-тойгылары изге иде бит. Андагы самимилек, эчкерсезлек, эш сөючәнлек, максатчанлык, җор теллелек, шаянлык сыйфатлары − бик күпләргә үрнәк булырлык. Бу сыйфатларны үземдә дә булдырырга тырышам, моның өчен зур ихтыяр көче кирәклеген аңлыйм, әлбәттә.

Дөреслек барыбер җиңеп чыга бит ул. «Без капчыкта ятмый»,− ди халык. Айдар да Госманнан Вәсилә турыңдагы дөреслекне белә. Бу хәл сугыш кырында була. Айдар Госманның чын йөзен ача. Дус дип йөргән Госман алдакчы гына түгел, хыянәтче дә булып чыга. Айдар аны атып үтерә.

Минем Госман образына мөнәсәбәтем
(Инша)

Халыкта «Дус − башка, дошман − аякка» дигән әйтем бар. Бу әйтемне олылардан ишеткәләсәм дә, мәгънәсе турында әллә ни уйланганым булмады. Ә менә күренекле әдип Фатих Хөснинең «Йөзек кашы» әсәрен укып, андагы Айдар белән Госман арасындагы дуслык һәм дуслык битлеге аркылы эшләнгән этлекне, мәкерне күргәч, югарыдагы әйтемдә никадәр хаклык барлыгын төшендем шикелле. Чыннан да, дошманың синең бөтен уйларыңны, серләреңне белми бит ул, аяктан егарлык начарлык эшләсә дә, баш исән булгач, тагы торып басарга мөмкин. Ә дусның астыртын хыянәте сине тәмам кешелектән чыгарырга мөмкин икән ич!

Госман, Айдарның дусты булып йөрсә дә, аның үзеннән өстен сыйфатларын күреп, көнләшү хисләре кичерә. Җае туры килгәндә, аңа нинди дә булса бер начарлык эшләми калмый. Башта ул Айдарга: «Кыз алманы сиңа атмады»,− дип бәхәсләшә. Сабантуйда Айдарның атына сугып, аны артта калдырмакчы була. Андагы көнчелек, мәкерлек, хөсетлек шул дәрәҗәгә җитә − Айдарга Вәсилә турында гайбәт, ялган сүз әйтә, аны сөйгәненә тугры булмауда гаепли һәм дәлилгә «Вәсилә» дип язылган йөзекне күрсәтә. Айдардагы кызулык, Госмандагы мәкер, хөсетлек ике кешенең тормышын, бәхетле киләчәген, мәхәббәтен җимереп ташлый. Госман − әнә шулай кешеләрнең бәхетсезлегеннән тәм табучы, сөйкемсез, ямьсез күңелле егет. Мондый кешеләр үзләре дә рәхәт күрмиләр, башкаларга да рәхәт күрсәтмиләр.

Ф. Хөсни Госман образы аша кешеләргә: «Госман кебекләрдән сак булыгыз, алардан читтә йөрегез!» − дип кисәтә кебек. Аның кебек булдыксыз, мескен кешеләр тормышта гел очрап торалар. Мондыйлар кешенең аз гына йомшак ягын, кечкенә генә җитешсезлеген күрсәләр дә, аннан үч алырга тырышалар, шуннан тәм табалар, канәгатьлек кичерәләр.

Госман бик бәхетсез адәм бит ул, аңа чын ярату, тормыштан − тәм, яшәүдән ямь таба белү хисләре ят.

Мескен, булдыксыз, явыз күңелле Госман миндә бары тискәре фикерләр генә уятты. Я Рабби, аның хәленә төшәргә һәм тормышымда андый кешеләр белән эш итәргә язмасын.

Бирем. «Минем холкым − минем язмышым» дигән темага инша языгыз.

Минем халкым − минем язмышым
(Инша)

Язмыш... Нәрсә соң ул? Моңа бүгенгә кадәр берәү дә төгәл җавап бирә алмый. «Язмышлардан узмыш юк» дигән мәкаль нәкъ менә Фатих Хөснинең «Йөзек кашы» повестена туры килә.

Әсәрдә төп герой − Айдар. Баштан ук ул үзенең сөйкемлелеге, шаянлыгы, шуклыгы, өлгерлеге, җорлыгы белән җәлеп итә. Еллар үткән саен, аның холкына яңа сыйфатлар өстәлә: тәвәккәллек, кызып китүчәнлек, дуамаллык, хезмәт сөючәнлек, әти-әнисенә карата җылы мөнәсәбәт, гаделлек... Аннары Айдарның баштан ук күренгән уңай сыйфаты − матурлыкны бәяли белүе. Дуамаллыгы һәм уйлап эш итә белмәве аны сөйгәне Вәсиләдән аера. Аннан соң ул Донбасс якларына китә, күп тә үтми, Бөек Ватан сугышы башлана һәм ул аңда һәлак була. Бу очракта Айдарга карата «Минем холкым − минем язмышым» дигән әйтем хаклы рәвештә туры килә. Аз гына тирә-ягына аек акыл белән күз салса, ул үз бәхетенә үзе балта чапмас иде.

Бу повесть безне матурлыкны күрә белергә, уйлап эш итәргә, тәвәккәл булырга һәм мәхәббәтне сакларга өйрәтә. Үскән саен, үз холкыңа игътибарлырак булырга, андагы тискәре башлангычларны киметә барырга, матур сыйфатларның артуына ирешергә кирәк.

Ф. Хөснинең әсәре безгә тормышны, кешеләрне яхшырак аңларга ярдәм итә.

Дата добавления: 2015-10-02