|
Читайте также: |
79. Бух есеп ғылымына еңбек сіңген Чербони
Чербони 1827-1917
Тоскан мектебінің басшысы Ф.Марчидің ісін жалғастырушысы. Ол бухалтерлік есепті юруспруденцияның бөлігі ретінде қарастырды. Чербонидің нақты айтқан тұжырысдамасы мынандай болды: есеп жүргізу ең алдымен адамды зерттеуі қажет бухалтер тек сыртқы фактілерді тіркейеді. Бірақ сыртқы фактілер біздің жанымыздың ішкі қозғалысының салдары деп жазды. Ол есептегі барлық ғылыми жұмыстарды4 тарауға бөлді:
1. Шаруашылық өмірдің фактілерін зерттеу
2. Шаруашылық құрылымды зерттеу
3. Матемтикалық әдістерді қолдану
4. Логисмографиялық талдауы
Логисмаграфияда есеп жүргізудің теориясымен формасын қарастыру қажет. Теория негізінде екі принцип бар: персоналдылық – әр шоттың артында бір адам бар
Дуалистік – меншік иесінің шотының сальдосы агенттер мен кореспондеттердің шотының сальдосына тең болуы қажет. Бұл принцип чербонио пастулат деп аталды
80.Тоскан мектебінің дамуы
Тоскан мектебінің басшысы Джузеппе Чербони (1827-1917) еді. Ол Э. Дегранждің ісін жалғастырды. Д. Чербони үшін бухгалтерлік есеп - әкімшілік міндет пен іс - қимылдар ғылымы еді.
Д.Черноби ілімі логисмография (логос - ой, графия – баяндау) деп аталады. Оның ізбасарлары көп (Джитти, Боналуми, Беллини, Рива, Масса).
Винченцо Джитти (1856-1945) Чербонидің жақтаушысы болды, ол логисмографикалық жазбалардың талдаушылық мүмкіндіктері синтетикалық-аналитикалықтардан гөрі кеңірек екендігін көрсетті. Джити сметаның мәнін айқын ұғынды. Оның пікірінше, бұл – меншік иесінің әкімдерге ұсынатын өкілеттіктерінің шегі.
Италиян мектебі орталығында әрқашан шаруашылық мазмұны болды.
Ф.А.Боналуми (1832-1904) бухгалтерияда мүдделер жиынтығы барын көре білді: бір жағынан қожайынның, екінші жағынан - үшінші тұлғалардың. Оның пікірінше, есептің мақсаты - орындалған шаруашылық операциялардың экономикалық және заңдық салдарын айқындау.
К.Беллини (1852-1935) ағымдағы іс жағдайын көрсететін мүлік пен болашақты болжайтын смета арасындағы паралельді жүргізді. Ол есепті басқару жөніндегі ғылым ретінде қарастырады. Мұндай көзқарасты Д. Масса (1850-1918) да ұстанды, бірақ ол бұл тек қана қоғамды басқару жайлы ғылым емес, адамдарды басқару туралы ғылым деп қосты. Д. Масса: «Есептің мақсаты мен міндеті кәсіпкерлер шаруашылығының қызмет қорытындыларын шығару мен іс - әрекетті бақылау, сонымен бірге бақылаушы орган бухгалтерия әкімшіліктен тәуелсіз болуы тиіс», - деді.
81.Ломбардтық мектептің дамуы
Бірінші - ломбардтық мектепті құрушы Франческо Вилла (1801-1884) болды. Бұл бағыт, бухгалтерлік есепті техникалық тәртіпке жалғастыруға болмайды деп санайды, өйткені ол экономикалық- әкімшілік ұғым кешені екендігі айтылады. Ол есептер көмегі арқылы ұйымдастырылады. Бухгалтерлік есеп шаруашылық процесімен шұғылданған тұлғаларды бақылау үшін әкімдерге (администратор) қажет. Ол басқа екі – тоскан және венециан мектебін құраушыларға үлкен ықпал етті.
82.Еуропадағы бухгалтерлік есеп
Франция мен Еуропада қарапайым бухгалтерия 1911 жылдан бастап пайда болды. Францияда іскерлік корреспонденцияны өте мақтан тұтты. Сонымен қатар бухгалтерлік кодекс және бухгалтерлік құқықтың жаңа саласын құруды қарастырды. Бухгалтерлік кодексте Франция ойшылдарының айтуынша мамандықтың заңдық анықтамасы бухгалтер мен жұмыс берушінің міндеттері көрсетілуі тиіс. АҚШ-та мұны бухгалтерлердің этикалық кодексі деп атады.
Германияда есеп теориясының жағдайы төмен деңгейде
Ф.Скубиц - коммерциялық училищенің директоры: «Бухгалтерия - бұл кәсіпорынның барлық жағдайы туралы сандармен көрсетуге бағытталған қызмет» деп санады.
XIX-XX ғасырларда баланс жүргізу пайда болды. Осыған сәйкес арнаулы баланс құқығы саласы пайда болды.
Балансқа қойылатын талаптардың әртүрлілігі олардың жікте луін талап етті. Осыған сәйкес Германияда баланстар келесідей
- Баланс - брутто (бөлінбеген пайданы көрсету арқылы қ
- Баланс - нетто (бөлінген пайданы көрсету арқылы қ
Бухгалтерлік есеп - кәсіпорынның шаруашылық қызметін үздіксіз құжаттық байқау мен оны бақылау жүйесі болып табылады. Бұл Қазақстан Республикасының бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы заңдарымен, бухгалтерлік есеп стандарттарымен, сондай – ақ ұйымның есеп саясаты мен («Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы» Заңның 6-бабы) реттелетін кәсіпкерлер, ұйымдардың операциялар жайлы ақпаратты жинау, тіркеу және жинақтап қорыту жүйесі.
Есеп қатаң түрде, әр жазба тек арнайы рәсімделген құжат негізінде ғана жүргізіледі, бұл бухгалтерлік есептің бақылаушылық мәнін, оның күмәнсіз сенімділігін, шыншылдығын және тағы басқаларын арттырады.
83. 19 ғ 2ші жартысындағы ғылымның пайда болуы
XIX ғасырдың ортасы бүл еуропаиың түрлі елдерінде когамдык өндіріс дамуыға сәйкес ғылыми ойлар дамып бастаған кез. Осыған байланысты есептіц ісориясыныц пайда болуы түпкілікті түрде онын пәні туралы ойларды езгертті. Алғашкысында тек кана тікелей есеп- түгелдеу колданылды. Кейіи күжаттар коғамдык өндірістік дамуына байланысты пайда болып, есептің пэні ретінде шаруашалык омірдің фактілер емес. олар туралы күрделі мазмүнда пайда болды.
XIX ғасырдын екінші жартысында есептін түрлі теориялары пайда болды. Бухгалтерлік есеп туралы ғылым іс жүзінде онын мазмүнын жетілдіре түсді.
XIX ғасырдың ортасынаи бастап Еуропанын эргүрлі елдеріпде бухталтерлік есегі тэжірибені корытаИЫн, сонымен бірге оны жетілдіретін ғылым ретінде дами түсті. Сонын нэтижесінде үш атакты итальян мсктебі дуниегс келді.
Бірінші - ломбардтык мсктспгі күрушы Франческо Вилла (1801-1884) болды. Бүл бағыт. бухгалтерлік есепті техникалык тәртіпке жалғастыруға болмайды деп санайды. ойткені ол экономнкалык- әкімшілік үғым кешені екендігі айтылады. Ол есептер комегі аркылы ұйымдастырылады. Бухгалтерлік есеп шаруашылык процесімен шүғылданған гулғаларды бакылау үшін экімдерге (администратор) кажет. Ол баска екі - тоскан жэне венециан мектебін кураушыларта улкен ыкпал е
Тоскан мектебінін басшысы Джузеппе Чербони (1827-1917) ел.і. Ол Э. Дегранждін ісін жалғастырды. Д.Чербони үшін бухгалтерлік есеп - әкімшілік міндет пен іс-кимылдар ғылымы еді. Д.Черноби ілімі логисмография (логос - ой. графия - баяндау) деп аталады. Онын. ізбасарлары коп (Джитти, Боналуми. Беллини. Рива. Масса).Винченцо Джитти (1856-1945) Чербонидін жактаушысы болды. ол логисмографикалык жазбалардың талдаушылык мумкіндіктері синтетикалык-аналитикалыктардан горі кенірек екендігін корсетті. Джити сметаның мәнін айкын уғынды. Оның пікірінше. бул - меншік иесінін әкімдерге ұсынатын окілеттіктерінің шегі.Италиян мектебі орчалығында әркашан шаруашылык мазмуны болдьт.Ф.А.Боналуми (1832-1904) бухгалтерияда мүдделер жиынтығы барын коре білді: бір жағынан кожайыннын. екінші жағынан - уіиінші тұлғалардын. Онын пікірінше. есептін максаты - орындалған шаруашылык операциялардың экономикалык жэме заіиык салдарын айкындау.
К. Беллини (1852-1935) ағымдағы іс жагдайын көрсететін мүлік пен болашакты болжайтын смета арасындағы паралельлі жүргізді. Ол есепті баскару жоніндегі ғылым ретінде карастырады. Мұндай көзкарасты Д. Масса (1850-1918) да ұстанды. бірак ол бұл тек кана коғамды баскару жайлы ғыльім емес. ада.мдарды баскару туралы ғылым деп косты. Д. Масса: «Есептің максаты.мен міндеті кәсіпкерлер шаруашылыгының кызмет корытындыларын шығару мен іс- эрекетті бакылау. сонымен бірге бакылаушы орган бухгалтерия экімшіліктен тәуелсіз болуы тиіс», - деді.Д. Масса Италия да отыз жыл' бойы шьн ып түрған бухгалтерлік журналды бірінші болып шыгара бастады.
Венецияндык мектептін кошбасшысы - Фабио Беста (1845- 1923). Ол Чербонидін ілімін теріске шығарды. Ол үшін бағалау - есептің максаты. Қүндылык - зат. бүйым. бухіалтерлік есеп - бакылау туралы гылым. Оныц пікірінше. бакылау аідын ача, агымдагы, жэне кейінгі болады.
Бестаның шәкірттерін смета есебі идеялары баурады.
Эмануэль Пизапи (1845-1915) тоскан мен венециан мектептерініц идеяларын синтез жасауға тырысты. Ол тоскан мектебінсн есептер теориясын, ал венециан мектебінен - олардың сипатын алды. В. Армуцци амортизация гөлеудің 3 нүскадан түратын тэртібіп усынды:
• Үдемелі отеу (кызмет ету мерзімі сонында зат бастапкы күнына Караганда тезірек тозады).
• Желілі (тең шамада) өтеу, жылдан жылға бірдей пайда болса.
• Жылдамдатып отеу. егер алгашкы жылдары кейінгі жылдарга Караганда кебірек есепте.псе, ап мерзімді карыздарды ауык-ауык төлеу жарнасымен не сатып алу жолымеп (маортизация) калдык күннан аіынады.
Ол кезде Италияда бухгалтерлер есеп жүргізу гылы.мының негізін іздеді, ал Германия да есептін озінен шыгатын ішкі себеліерге сүйенді, Франция да Жан Густав Курссль-Сснсль (1813 1892)- Ж. Б. Сэйя мен Э. Дегранж ізбасарларынын бірі - бухгалтерлік есептін түжырымдамасын колдапбачы экономика мен оларды баскару тэсілі ретінде кұндылығын аныктады
84.Ренессанс (қайта өрлеу дәуірі)және екіжақты жазу бухгалтерияның дамуы
Шоттар көп уақыт бұрын пайда болды. Олар алғашқы өлшемдерімен жүргізілді, яғни ондылықтар – натуралды бірліктерге, касса – ақшалай өлшем бірлігінде. Бірі екіншісіне сәйкес келмейтін еді. Шаруашылықтың нәтижесі табыс сияқты жанама категорияларымен емес, байлықтың өсуімен сипатталды.
К.Ирсонның (1678 жылы) өзі ХІІ ғасырдан бастап бухғалтерлік есептің үш түрінің барын атаған:
1. камеральды (касса бойынша кірістер мен ақшалардың төлемдері тіркелді).
2. қарапайым, оған барлық мүліктік және шоттар жатады, олар дебет-кредит принциптері бойынша жүргізілді, бірақ есептік жиынтыққа жеке қорлар шоттары кірмейді, әлі жүйе қалыптаспаған.
3. екіжақты – оған жеке қорлар шоттары кіреді.
«Екіжақты жазу» ұғымы бірден пайда болған жоқ және де Д.А.Тельспте (1525) еңбектерімен байланысты, бірақ Пиетро Паоли Скали 1755 арқылы кеңінен таралған болатын. XVIII-XIX ғ-дың ортасына дейін екіжақты бухгалтерия ұлттық шаруашылықтың бір саласынан екінші саласын, бір елден кейін екінші елді жаулап алады. Оның жетістігінің шешуші кезеңі 1494 жылы ұлы итальян математигі Лука Пачолидің «Арифметика, геометрия соммасы, пропорциялар мен қатынастар туралы ілімі» атты кітабының шағуымен қатар келеді. Ондағы «Шоттар мен жазулар туралы трактаты» атты трактатында екіжақты бухгалтерияның сауда кәсіпорынының практикасына қолданысы кеңінен сипатталған. Бұл кітап кейінгі есептік ойлардың дамуына үлкен ықпалын тигізді. XVIII ғ ортасында англияның өнеркәсіптік есептерінде екіжақты бухгалтерияны пайдалануға алғашқы ұмтылыстар байқалады. Осы уақытта өндірістік шығындар есебінің жүйесі қалыптасады.
Нәтижесінде Кронхейльм есепті екі бөлімге бөледі:
· өндірістік 2) бухгалтерлік
| 85. Англ-америкалық мектептің дамуы Амер.ғалымдар өздерінің еңбектеріне келесі ұғымдарды қарастырды:амортизация, есеп жүргізудің құрылысы, дидактика, ауыл шаруашылықта және өнеркәсіптегі есеп жүргізу.Амортизация жайлы алғақы ұғымдар Д. Меллистің еңбегінде кездеседі ол амор екі көз қараста қарастырды:1 жылжымайтын мүліктің нақты шығындары. 2 капиталды тұрақты деңгейде ұстау құралы. А.а.м жаңлық табушы- Джонс.Т болып табылады ол екі жақты жазуды кемшіліктер үшін сынады. Ол есеп жүгізуде үш бағаны қолдануды ұсынды, яғни отрасында кассада бар сом, сол жағында дебит кассаға түскен сома,оң кредит кеткен соманы көрсеткен. 19ғ соңына 6 бух.қағидалардың ұйымдастырлуын бөліп көрсетуге болады:1еңбек бөлінісі2ақпаратты локализациялау 3бақылаудағы бәсекелестік 4бух-дің әрекеттілігі 5есеп жүргізу жолдарының тәуелсіз болуы 6психологиялық климат. Аудиттің дамуын ағылшын ғалым Дикси салған. Ол аудиттің келесілерді табуға мақсаттандырды:1алдауды, 2кездейсоқ қателер, 3есептеудегі кемшіліктерін. а.а.м.тің өрлеу кезеңі 20 ғ соғыс арасындағы уақыт аралығына сәйкес келді. Оның келесі басты өкілдері бар: Шпруга,Литтлтона, Патона, Мэйя, Гаррисона, Свинея, Хиггинса, Антони. Бұл мекткептің басты мақсаты есеп жүргізуді басқарудың басты құралын ретінде ету. Есептеуді басқару құралына айналдыру деген тілегі психологияны қолдануға әкелді. Бухгалтерлер келесі сызбаны қолданды: ынталандырма- жауап қайтару. Бұл жерде ынталандыру – құжат ал бухг. жауап қайтару осы құжаттың ынталандыруымен сипатталатын. А.а.м дамуы келешекте басқарушылық есеп жүргізуіне әкелді. Бұл қалыптасқан бух.есепке параллельді бағыт б/т. Басқ-лық бух.есеп жүргізуде ақпарат беру- ауызшада бола алады, ал қалыптасқанда тек құжат түрінде. 1-ншісі есептеу әдісін,2-ншісі тіркеуді қолданады. 86.Ортағасырдағы бухгалтерлік есеп. Еуропадағы бухгалтерлік есеп |
1476 жылдың 24 тамызында Римнің соңғы императоры Ромул Август құлатылды. Тарихи күнтізбекке сәйкес Антикалық әлем аяқталды. Жаңа уақыт пайда болды. Барлығын жаңадан басталды деп болжауға болады, бірақ та римдік бухгалтерияның кейбір дәстүрлері монастырьларда дамыды деп айтуға болады. ІХ ғасырға дейін түгендеу жазуларының хаостық түрлері кездеседі. Тек қана ІХ ғасырдан кейін құндылықтың төрт түрі бөлініп көрсетілді:
1. ғимараттар, құралдар;
2. шаруашылық инвентарь;
3. азық-түлік;
4. мал.
Неғұрлым дамыған есеп Англияда кездеседі (оның негізіне 1086 жылы шыққан «Sатал сот кітабы» түгендеу жазулары жатты). Шахматтық түрдегі тіркелімдер пайда болды. Англияда кассалық операциялар есебінің жүйесі жақсы дамыған еді. Бір жағынан кіріс, екінші жағынан шығыстар ж азылатын кітаптар жүргізілді.
Солтүстік Италияда 1250 – 1350 жылдары Екіжақты жазу жүйесі пайда болды. Екіжақты жазу, яғни екіжақты бухгалтерия мәні қарапайым бухгалтерияға жеке меншік қорлар шотын енгізу. Нәтижесінде шаруашылық өмірдің барлық фактілері есепте екі рет көрсетілді.
Ортағасырда есептің негізгі екі түрі қалыптасады:
· камеральды бухгалтерия;
· қарапайым бухгалтерия;
| 87.Шығыстағы бух есеп Алгашкы сауда операциялары Шумерде тастарда б.з.д. 3600 жыл бұрын тіркелді. Ь.з.д. 3200 жылдан бастап бұл жерде саз ксстелердс есеп жургізу сөздік пайда болды. Бұл есегттегі жүйелі тіркеудің көрінісі еді. Керісінше, ежелгі Египеттегі папирустар (б.э.д. 3400 - 2980жж) хроиологиялык тіркеудің дамуына әсерін тигізді. Алғашкы түгендеу жұмыстары да Египетте п болды. мұнда эрбір екі жыл сайын жылжитын жәие жылжымайтын мүлікке түгендеу жүргізілді (дискретті түгендеу). кейін ол ағымдағы туген-деумен алмастырылды. Алғашкы сауда операпиялары б.з.д. 3200 ж саз кестелерде (таблипаларда) тірклді (бул есептегі жуйелік тіркеу ді алдын ааа белгіледі). Ертедегі Мысырдагы (Египеттегі) папирустар хроноло- гиялык тіркеудін дамуына жол ашты. Осыдан бес мын жыл бурын есеп жүргізу ушін піл суйегінен жасалған кестелер колданылды. Ерте замандагы Үндістанда сапты аяктар шот- регистр ретінде пайд- ды. оларға уак тастар - бастапкы күжаттар (картотека бейнесі тэрізді) салынатын. Шаруашылык емір есептін дамуын талап етті. ал есептін даму цивилизацияпыц осуіп ынталандырды. Жазудың пайда болуы мен арифметиканың дамуы есетің пайда болуына негіз күрды. Есеп жүйелерінің бірінші даму іздерік Нил, Тигр жэне Ефрат өзендерінін алкаптарынан табута бол Ежелгі Египет. Бірнеше мын жыл бурым адамдар папирус жасап үмренді. Кейін шарушылык өмір деректерін папирус орамдарында (бос беттер) тіркеді. Орамдардың ұзындыгы 4-5м., биіктігі 24-18 см. курады. Жазба кара жэне кызыл бояумен жүргізілді. Папирустын формасы кестелік нускада көрсетілді. Египеттік жазушылар бағана бойынша әртүрлі кундылыктардын ата>ын. ал жолдары бойынша олардын сандык козгалысы болган күндерін жазды. Сол кездеіі ен улкен кестеде 87 багана болды.негізгі есептік тәсіл тугендеу болды.1 жэне 2 әулиеттер кезінде әрбір екі жыл сайын колғалатын жэне козғалматын мүліктерге түгендеу жүргізіл тұрды. 4 әулиет кезінде түгендеу агымдагы есеппен алмастырылды. Шарушылак өмір дерек- тері 3 толғамен рэсімделді. Біреуі жіберуге тиісті кұндылыктардын санын папируста белгі, екіншісі касында накты жіберілуін койып отырды Месопотамия (б.).д. 2400-2500 жж.). Вавнлон «карточкадағы есеп» отаны болды. Карточкалар пластинка түрінде жұмсак әрі ылғал саз балшыктан жасалды. Саздың ылғал бетіне камыс тайакшалармен жазба жазылды, одан кейін күжаттар күш е н/е отка кептірілді. Ксйінгі уакытта бастапкы күжаттарды екі данада күрды. Қүжаттарды саз кұмыраларда немесе камыстан токылган корзиналарда сактады. Олар какпакпен жабылып. үстінен жіппен байланды. Саздын ылғал бетіне камыс таякшалармен жазба жазды. Вавилонда көмекші кестелер кеңінен колданылды, оларда көбейту кестесі күрделі процестерді есептеуге арналган кестелер болды. Материалдык кундылыкіардың есебі кіріс және шьіғьіс күжаттары ооиынша оөлек т^псырылды. Вавилон арнайы зан пайда болган бірінші ел болды. Хаммураби заңында (б.э.д. 1790-1752жж.) кепестер өз бетінше есеп жүргізеді. мешіттер мемлекеттер шарттарды жүргізеді. ал колхатсыз акша беруге болмайды деген жазбалар болды. Иуедей. Г)ас хы кезінде Иерусалим мешітінін адамдары Иуейдің бас бухғалтері барлык шарттарды жауап отчет кұрмайынша кызметтеріне кіріспеді. Алтарь алдында арнайы сандык койылды. Хан бакылаушысы мен мешіттін басшысы күлыпты (замокты) ашып. мешітке түскен түсімді есептейтін болды. ҮндістанКытай. Үндістанда шот регистрлар болыл кружкалар саналды. оған тастар салынды. Гастар бастапкы күжаттар болды. Есепті үнымдастырудағы мәнді ерекшеліктер Қытайда ла байкалды. VIJ-VI.il ғасырларда материалдык кұндылыктарды есепке алудың дамыған жүйесі калыптасты. Есепші жұмысшылар үш бөлімде жұмыс істеді: кіріс, иіыгыс жэне калдык тіркелетін. Бірінші және екінші бөлімдер кұндылыктардын колғалысын. ал үшінші бөлім түгендеу жүргізіп, табиги калдығын шығарып отырды. Кұндылыктардың эрбір түсуі мен жіберілуі актпен рэсімделді. есегі кызыл түсімде жүргізілді. онда акт мәліметтері жазылып отырды. Тексеру үшін тізімнің бір данасы орталык баскармага жіберіліп отырды. 88.Ежелгі әлем немесе ежелгі дүниедегі бухгалтерлік есетің дамуы |
Есеп, оның техникасы әр уақытта есептік регистірлерге тәуелді болады. Регистірлер есеп техникасын көптеген ғасырларға осы есептік ойларға әсерін тигізді. Алғашқы сауда операциялары Шумерде тастарда б.э.д. 3600 жыл бұрын тіркелді. Б.з.д. 3200 жылд бастап бұл жерде саз кестелерде есеп жүргізу сөздік пайда болды. Бұл есептегі жүйелі тіркеудің көрінісі еді. Керісінше, ежелгі Египеттегі папирустар (б.э.д. 3400 – 2980жж) хрон-қ тіркеудің даму ына әсерін тигізді. Алғашқы түгендеу жұмыстары да Египетте пайда болды, мұнда әрбір екі жыл сайын жылжитын және жылжымайтын мүлікке түгендеу жүргізілді (дискретті түгендеу), кейін ол ағымдағы түгендеумен алмастырылды.
Ежелгі Грецияда есеп гипспен ақталған тақтайшайларда жүрг. Тиын түріндегі ақшалар п б-нан бастап, келесі міндеттерді атқарады:
· есептің өзіндік объектісі 2) есептесу құралы
Шаруашылық өмірдің барлық факторларына хрон-лық жазулар жүргізілді, кейін рекапитуляция, яғни барлық жаруларды, опер-рды хронологиялық түрде жүйелі жазу. Сынақ төлемдер енгізіліп, төлем дерді басқа кассаларға аудару. Кезеңдік жарияланатын есеп те болд
Римде есептік регистрлердің кодекс-кітаптар түріндегі неғұрлым дамыған формалары кездеседі. Гректер регистірдің екі түрін қолданды деп болжанады:
· ефемеридтер (журналдар)
· трапецитика (шоттар кітабы – Бас кітап)
Ежелгі Римдік бухгалтерияның есептік регистлер жүйесінің алғашқы кітап Adversaries болды, ол шаруашылық өмірдің фактілерін күнделікті жазуға арн болатын. Ол кітап кейін Мемориа лдық деп аталды. Тағы да екі кітапты (кодексті) атап өту керек, ол: Cоdex accepti et және Codex rationum domesticorum. Зерттеушілер бұл кодекстің 1-н журналмен, ал 2-н Бас кітаппен байл-ды.
Ежелгі әлем есебі – бұл фактілердің есебі деп айтуға болады. Оның негізінде түгендеу мен мүлікті тікелей тіркеу жатыр. Уақыт өте жанама тіркеу пайда болды. Бухгалтерия ықтималды болып, түгендеу тек қана ақпараттардың реппрезентативтігін көрсететін болады.
Алғашқы сауда операциялары б.з.д. 3200 жылы саз кестелерде (таблицаларда) тіркелді (бұл есептегі жүйелік тіркеуді алдын ала белгіледі). Ертедегі Мысырдағы (Египеттегі) папирустар хронологиялық тіркеудің дамуына жол ашты. Осыдан бес мың жыл бұрын есеп жүргізу үшін піл сүйегінен жасалған кестелер қолданылды. Ерте замандағы
Үндістанда сапты аяқтар шот-регистр ретінде пайдаланылды, оларға уақ тастар - бастапқы құжаттар (картотека бейнесі тәрізді) салынатын. Греция мен Римде балауыз кестелер, мыс тақталар, кенеп, пергамент (май мен ылғал өткізбейтін жылтыр қағаз), папирус пайдаланылды. Галияда керамикалық тас тақталар мен қыш сынықтары, Перуде жіптер қолданылды. Кейіннен кодекс-кітаптар пайда болды.
Қытайда бухгалтерлік есепті жүргізудің елеулі ерекшеліктеріне 8000 жыл толды.
Адамзат тарихындағы бірінші рет ірі еңбек бөлінісі - жалпы жер иеленушілер қауымынан мал бағушылардың бөлініп шығуы - тұрақты сипатқа ие болған шын мәніндегі экономикалық айырбасты тудырды.
Адамзат тарихында екінші ірі еңбек бөлінісі - айырбасты одан сайын дамытуға жағдай жасады. Өнімнің біраз бөлігі ең алдымен айырбас үшін өндіріле бастады, яғни тауарға айналды. Мұның бәрі айырбастың баламалығы ұғымын қалыптастыруға және құн өлшемінің пайда болуына мүмкіндік берді.
Үшінші ірі еңбек бөлінісі - көпестер тобы бөлініп шыққанда болды. Сауда айқын қоғамдық сипатқа ие болғандықтан, шаруашылық қызмет деректерін бейнелейтін бухгалтерлік теорияның пайда болуы мен дамуына жол ашты.
| 89 Бух есептің даму сатылары түрлері К.Родбертус (1870ж.) есептің барлык тарихын екі сатыға боледі: • табиғи; күндык. Бірак осылай бөлуді ешкім канағаттандырған жок. өйткені: Біріишіден. есептің дамуының жіктелуі сырткы жағдайларга байл 2) кұндык есеп капиталистік шаруашылыклен емес тауарлыК шаруашылыкпен байланысты болады: Үиііншіден. кұндыкесеп кай кезден басталатындығы анык емес. А такты Италияндык галым Дж.Чербони торг сатыга белді: • коне әлем - есептік ой-пікірлердіи калыптасуына позитивтік әдістердің болмауы; • Л.Фибоначчиден Л.Пачолиге дейін. Л.Пачолиден Ф.Виллаға дейін кос бухгалтериянын калыптасуы; • гылымн бухгалтерияның пайда болуы мен даму - бүл көзкараста есептің тұжырымдык проблемалары карастырылды. Леон Сэй есеп дамуын торт саты 1)Немоника.іык. Бул екі кезецге бөлінеді: а) ауызша; б) жазбаша. 2)униграфикалык- карапайым бухгалтерия. 3)диграфикалык- кос бухгалтерия.4) л о ги с м о гра ф икал ы к. Жазбаларлың дұрыстыгы инвентарлык тізіммен ресконтраны салыстыру аркылы бакыланды. • карапайым - жазбалар карама-карсы айналымдарды салыстыру аркылы бакыланды. • кос Италиянлык - барлык тіркеу мен есептеулер екі жакты жазудын көмсгімснбакыланды. ■ ағылшындык - есеп жүйесіне енгізілген арнаулы тэсілдер аркылы бакылау күшейтілді. • кос Италиянлык жэне Агылшындык біріктірілген - алдынгы екі сагының бакылау кезендерінін комбинациясы. • орыс үштік бухгалтериясы - кос Италиянлык бухгалтерияда тек екі белгі болса (Дт жэне Кт), ал орыс бухгалтериясында олар 19 болд Антон Хаар (1926ж.) есеп кезеңділігін бес сатыга бөлді: 1) түгендеуі мен сонгы балансы жок бухгалтерия:2) инвентарлык тізімсіз пробный баланс;3) түтендеусіз баланс;4)статикапык (мүліктік) баланс белгілі есеп кезеңдерінде түтендеу негізінде капитал ұсынылып отырды. 5)динамикалык (каржылык) баланс - ол пайда сомасын аныктауға кызмет етті. 90.Бухгалтерлік есептің тарихын зертеу немесе есептің даму тарихы |
«Бухгалтерлік есеп» саласы бұдан бірнеше жүздеген жылдан бұрын пайда болып, күнделікті өмірде қолданылуы барысында қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайларына қарай өзгерістерге ұшырап келе жатқан ғылым болып табылады. Бухгалтерлік есеп туралы испаниялық белгілі ғалым Б.Де Солозано «Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес және де бухгалтерлік есепсіз әлемді басқару мүмкін емес, адамдар да бірін-бірі түсінбес еді» - деген болса, оның әріптесі Американдық ғалым-экономист П.Самуэльсон «Біздің ғасырымыз – машина ғасыры, сондай-ақ ол Бухгалтерлік есеп ғасыры болып табылады»,- дейді. Ал осы ғылымды зерттей келе Р.А.Фаулки «Есеп – бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы»,- деп айтса, немец ғалымы Рихард Эдлер Фон Мизес «Есеп – бұл бизнестің арожданы, ұяты»,-деп жазған.
Дата добавления: 2015-11-30; просмотров: 417 | Нарушение авторских прав