tytuł: ZBRODNIA I KARA 5 страница

"Nie stanie? A cóż ty zdziałasz, żeby to się nie stało? Zabronisz? A czy masz prawo po temu? Co możesz im przyrzec ze swej strony, ażeby posiąść takie prawo? Może obiecasz im poświęcić całą swą przyszłość, całe życie? Gdy ukończysz nauki i otrzymasz posadę? Jużeśmy to słyszeli, ale to przecie gołąb na sęku, a co dziś? Toż tutaj trzeba coś zrobić natychmiast, rozumiesz czy nie rozumiesz? A co ty teraz robisz? Siedzisz im na karku. Skąd one biorą pieniądze? Pod zastaw sturublowej emerytury, pod zastaw znajomości z panami Swidrygajłowami! A w jaki sposób ty je obronisz od Swidrygajłowów, od Afanasja Wachruszyna, przyszły milionerze, Zeusie rozrządzający ich losem? Za dziesięć lat, powiadasz? Ależ za dziesięć lat matka zdąży oślepnąć od chusteczek, jeżeli nie od łez; zmarnieje z niedojadania. A siostra? Spróbuj się domyślić, co może stać się z siostrą za dziesięć lat albo w ciągu tych lat dziesięciu? Domyśliłeś się?" Tak oto dręczył siebie i jątrzył tymi pytaniami, nawet z pewną lubością. Zresztą nie były to pytania nowe ani nagle, lecz owszem, dawne, dobrze znane, bolesne. Już dawno zaczęły go nękać i stargały mu serce na nic. Od niepamiętnych czasów zrodziła się w nim ta cała obecna udręka, narastała, wzbierała, a ostatnio dojrzała i skupiła się, przybierając kształty okropnego, dzikiego i urojonego pytania, które zamęczyło mu serce i umysł, natrętnie żądając rozwiązania. Teraz list matki uderzył w niego jak piorun. Było jasne, że teraz należy nie utyskiwać, nie cierpieć biernie, nie rozmyślać z bólem, że te pytania są nierozwiązalne, lecz konie.cznie coś przedsięwziąć - i to zaraz, natychmiast. Za wszelką cenę trzeba się na coś zdecydować albo...

pa.-rnętaniu. - Pokornie przyjąć los, jaki się nastręczy, raz p-a zawsze, i stłamsić w sobie wszystko, zrzec się wszelkiego pi-wa do działania, życia i miłości! "Czy pan rozumie, czy pan rozumie, panie szanowny, co to znaczy, gdy już nie ma dokąd pójść? - przypomniało mu si? znienacka wczorajsze pytanie Marmieladowa. - Albowiem trzsba, żeby każdy człowiek miał jakiekolwiek miejsce, dokąd by mógł pójść..." Wzdrygnął się: pewna myśl, również wczorajsza, śmignęła mu w głowie. Lecz drgnął nie dlatego, że śmignęła ta myśl. Przecie wiedział, przeczuwał, że "śmignie" ona nieuchronnie, i / góry je; czekał; a na dobrą sprawę myśl ta bynajmniej nw byia wczorajsza. Z tą jednak różnicą, że przed miesiącem, ba, leszcze wczoraj, byia tylko majakiem, teraz zaś... teraz iA.^ala sit nagle nie jako majak, lecz w jakiejś nowej, groźnej i zgolą mu jeszcze nie znanej postaci, a on nagle uprzytomnił •^..obie... Krew uderzyła mu do głowy, w oczach pociemniało. Rozejrzał się pośpiesznie, szukał czegoś. Chciał usiąść, wi,,:^ szukał ławki; szedł zaś bulwarem K-skim. Zobaczył:';:'A;s< o;,to kroków przed sobą. Ruszył możliwie najprędzej; \w po drodze przytrafiła mu się drobna przygoda, która na kilka minut pochłonęła całą jego uwagę. \,';,l'atri.ijąc ławeczki zauważył o jakie dwadzieścia kroków przed sobą idącą kobietę, ale zrazu nie zwrócił na nią uwagi, j,A nie zwracał)ej dotychczas na żadne otaczające go przedmioty. Na przykład wielokrotnie mu się zdarzało wrócić do domu i zupełnie nie pamiętać, którędy szedł, i już się przyzwyczaił tak chodzić. Jednak w tej kobiecie było coś tak dziwnego, coś tak rzucającego się w oczy od pierwszego spojrzenia, że stopniowo uwaga Raskolnikowa zaczęła do niej przywie-rai. - z początku niechętnie i jakby opornie, potem coraz mocniej a mocniej. Zapragnął naraz zrozumieć, co mianowicie,;•: w tej kobiecie takie dziwne? Po pierwsze, ta prawdopo--i, 'r;ie dziewczyna, i to bardzo młodziutka, szła w taki skwar bi.. kapelusza, ócz parasolki i bez rękawiczek, jakoś śmiesznie Kołysząc rękami. Miała na sobie sukienkę z lekkiego jedwabiu - "n-iarerialną" - lecz i ta sukienka była cudacznie włożona,;t:d-,vie pozapinana, a z tylu, w pasie, gdzie się zaczyna spód-n;ca, rozdarta tak, że cały strzęp odstawal i fruwał. Na gołą s.yię miała narzuconą chusteczkę, lecz i ta sterczała jakoś 52

krzywo, bokiem. Na domiar dziewczyna szła niepewnie, potykając się i nawet zataczając. To spotkanie pobudziło wres;';i<; wszystką uwagę Raskolnikowa. Zetknął się z dziewczyną LUZ przy ławce, lecz ona, zaledwie dotarłszy do ławki, padia na niq w kąciku, odrzuciła głowę na oparcie i zamknęła oczy, widocznie wyczerpana do ostateczności. Spojrzawszy na nią pojął od razu, że jest zupełnie pijana. Dziwny i niesamowity widok. Przyszło mu nawet do głowy, że może się pomylił. Miał przed sobą twarz młodziuteńką, twarz dziewczyny szesnaste- Sub może dopiero piętnastoletniej - drobną, okoloną wiosam; blond, ładniutką, lecz rozpaloną i jak gdyby obrzmiałą. Zdaje się, że dziewczyna była.już ledwie przytomna, zarzuciła nogę na nogę, wystawiając ją przy tym na widok znacznie ponad utarte zwyczaje; wszystko wskazywało, że nie zdaje sobie sprawy, iż jest na ulicy. Raskolnikow nie usiadł i nie chciał odejść; ot, sta! przed nią zafrasowany. Na tym bulwarze było zawsze pusto; tera/: zaś, o drugiej po południu i w taki upał, nie było prawie żywej duszy. A tymczasem opodal, o jakie piętnaście kroków, na krawężniku bulwaru zatrzymał się jeszcze jeden jegomość, który najwidoczniej miał także wielką ochotę podejść do dziewczyny, w wiadomych sobie zamiarach. Prawdopodobnie ' on także zobaczy! ją z daleka i ścigał, lecz przeszkodził mu Raskolnikow. Rzucał na niego złe spojrzenia, starając się jednak, by tego nie zauważył, i niecierpliwie oczekiwał swojej kolei, gdy uprzykrzony obdartus odejdzie. Sprawa była jasna. Jegomość ten miał ze trzydzieści lat, był krępy, tłuściutki - krew 'Ł mlekiem, różowe wargi, mały wąsik; ubrany był bardzo elegancko. Raskolnikow się rozjuszył; nagle przyszła mu ochota obrazić strojnego tłuścioszka. Na chwilę porzucił dziewcsyni; i podszedł do jegomościa.

- Ej, mój panie Swidrygajłow! Czego pan tu szuka'' - krzyknął zaciskając pięści i śmiejąc się spienionymi ze wściekłości ustami. - Co to ma znaczyć?-ostro zapyta! jegomość marszcząc brwi i wyniośle się dziwiąc. - Fora ze dwora, ot, co to znaczy!

- Jak śmiesz, kanalio!...

i I zamierzył siy "laseczką. Raskolnikow runął na niego z pięściami, nie rozważywszy nawet, że ów krępy jegomość mógł S1

sobie łatwo poradzić z dwoma takimi jak on. Ale w tej chwili ktoś mocno uchwycił go z tyłu. Między nimi stał policjant. - Panowie, dajcież pokój, nie wolno się bić w miejscach publicznych. Czego panu potrzeba? coś pan za jeden?-surowo zwrócił się do Raskolnikowa widząc jego łachmany. Raskolnikow przyjrzał mu się bacznie. Była to poczciwa żołnierska twarz, z siwym wąsem i bokobrodami, o roztropnym spojrzeniu. - Właśnie was mi potrzeba - zawołał chwytając go za rękę. -Jestem byłym studentem. Raskolnikow... Tego i pan może się dowiedzieć - zwrócił się do jegomościa. - A wy chodźcie no tu, coś wam pokażę... I pociągnął stójkowego za rękę do ławeczki.

- Patrzcie: zupełnie pijana, tylko co szła bulwarem- nie wiadomo, co za jedna, lecz nie wygląda na zawodową. Najpewniej spojono ją gdzieś i skrzywdzono... po raz pierwszy... rozumiecie? a potem wypuszczono na ulicę. Patrzcie, jaka rozdarta sukienka, spójrzcie, jak włożona; widać, że ktoś ją ubierał, nie sama się ubierała, ubierały ją zaś ręce niewprawne, męskie. To widać. A teraz spójrzcie tu: ten facet, z którym miałem się bić, jest mi nie znany, pierwszy raz go widzę, ale on także wziął ją na oko po drodze, przed chwilą - pijaną, nieprzytomną - i teraz okropnie mu się chce podejść i złapać ją, ponieważ ona jest w takim stanie, i gdzieś zawieźć!.;. Na pewno jest tak, jak mówię, wierzcie mi, że się nie mylę. Sam widziałem, jak ją obserwował i śledził, tylko że mu popsułem szyki, więc teraz czeka, żebym się wyniósł. Ot i teraz odszedł troszeczkę, stoi, udaje, że skręca sobie papierosa... Co mamy zrobić, żeby mu jej nie dać? Jak mamy ją odprawić do domu, zastanówcie no się! Stójkowy w mig wszystko pojął i zmiarkował. Co do tęgiego jegomościa, nie było co się wahać, oczywiście; lecz pozostawała dziewczyna. Stary żołnierz pochylił się nad nią, przyjrzał badawczo i szczere współczucie odbiło się w jego rysach. - Ach, pożal się Boże! - rzekł kiwając głową - zupełne jeszcze dziecko. Skrzywdził ją, jak amen w pacierzu. Proszę pani! - zaczął ją budzić - gdzie pani mieszka? Dziewczyna otworzyła zmęczone, osowiałe oczy, tępo popatrzyła na pytających i machnęła ręką. - Słuchajcie-rzekł Raskolnikow-weźcie to-poszu-

S4

kał w kieszeni i jakimś cudem znalazł dwudziestkę - zawołajcie dorożkę i każcie odstawić ją wedle adresu. Musimy koniecznie dowiedzieć się adresu! - Panienko, hej, panienko! -podjął stójkowy biorąc pieniądze - zaraz zawołam dorożkę i sam panienkę odwiozę. Dokąd pani każe, co? Gdzie pani zamieszkuje? - Od...czepcie się!...-wymamrotała dziewczyna i znowu opędziła się ręką. - Ach, ach, jak nieładnie! Ach, jaki wstyd, panienko, jaki wstyd! - Znów pokiwał głową wstydząc ją, żałując jej i oburzając się. - To mi orzech do zgryzienia! - rzekł do Raskolnikowa, przy czym znowu obejrzał go nieznacznie od stóp do głów. Widać i on także wydał mu się dziwny: obszarpaniec, a szasta pieniędzmi! - Daleko stąd znalazł ją pan?-zagadnął.

- Przecie mówię: szła przede mną, zataczając się, tu na bulwarze. Kiedy podeszła do ławki, zaraz się zwaliła. - Ach, jaka to teraz sromota rozpleniła się na świecie. Panie święty! Taka smarkata, a już pijana! Skrzywdzili ją, jak Bóg w niebie! I sukienka rozdarta... Ach, co to za rozpusta dzisiaj!... Może nawet ze szlachty, z jakiejś podupadłej... Teraz dużo takiej się namnożyło. Wygląda mi na delikatniejszą, niby prawdziwa panienka. - I znów pochylił się nad nią. Może i on sam miał dorastające córki - "niby prawdziwe panienki, z tych delikatniejszych" z pretensjami do dobrego wychowania i ze wszelkimi nabytymi już fochami... - Grunt - troskał się Raskolnikow - to, żeby jej nie dać temu podlecowi! Gotów do reszty ją zbezcześcić. Widać na wylot, czego mu się zachciewa; patrzcie go, drania jednego: nie odchodzi!

Raskolnikow mówił głośno i bez ceregieli wskazywał na niego ręką. Tamten usłyszał i chciał się rozgniewać, ale dał pokój i poprzestał na wzgardliwym spojrzeniu. Potem wolniutko odszedł jeszcze z dziesięć kroków i przystanął. - Nie dać mu jej, owszem, to można - odparł w zadumie były sierżant. --Żeby tylko powiedziała, gdzie ją odstawić, no bo tak... Panienko, hej, panienko!-pochylił się znowu. Wcem otworzyła oczy szeroko, uważnie spojrzała, jakby pojęła coś, wstała z ławki i ruszyła z powrotem tam, skąd przyszła.

- Tfu, bezwstydni, czepiają się! - mamrotała, raz jeszcze opędzając się ręką. Szła szybko, ale zataczając się jak przedtem. Elegant podążył za nią, lecz po drugiej stronie Alei, i nie spuszczał jej z oczu. - Niech pan będzie spokojny, nie dam jej - stanowczo zapowiedział wąsal i poszedł za nimi. - Ech, jaka to teraz rozpusta! - powtórzył głośno, wzdychając. W tej chwili jakby giez uciął Raskolnikowa; jakby go coś błyskawicznie odmieniło. - Hola, słuchajcie no tam! - krzyknął za odchodzącym wąsalem. Ten się obrócił. - Dajcie pokój! Co wam do tego? Zostawcie! Pal go licho, niech się.zabawi - wskazał na eleganta. - Czy to wasz interes? Policjant nie rozumiał i wytrzeszczał na niego oczy. Raskol-nikow zaniósł się śmiechem. - Et-et!-mruknął stójkowy, machnął ręką i podążył za gagatkiem i dziewczynką, prawdopodobnie biorąc Raskolnikowa bądź za wariata, bądź za coś jeszcze gorszego. - Moje dwadzieścia kopiejek wziął-ze złością bąknął Raskolnikow zostawszy sam. - Teraz niech weźmie również od tamtego ananasa, później niech puści z nim dziewczynkę i na tym wszystko się skończy... Po co się wtrącałem z pomocą! Śliczny ze mnie pomocnik, nieprawdaż? Czy ja mam prawo pomagać? Choćby się nawzajem połykali żywcem - co mi do tego? I kto mi pozwolił wydać te dwadzieścia kopiejek? Czyż one są moje? ^ Mimo te czupurne słowa zrobiło mu się bardzo ciężko na duszy. Usiadł znowu na ławce. Myśli jego były w rozsypce. W ogóle trudno mu było myśleć w tej chwili o czymkolwiek. Rad by odrętwieć do dna, zapomnieć o wszystkim, potem się obudzić i zacząć zupełnie na nowo... - Biedne dziewczątko! - rzekł spojrzawszy na opuszczone przez nią miejsce na ławce. - Wyczmucha się, popłacze, potem matka się dowie... Najpierw uderzy, potem wychlosta boleśnie i hańbiące, a może i wypędzi... Jeżeli zaś nie wypędzi, to i tak zwąchają różne takie Darie Francowny, no i dziewczynka pójdzie w obroty, tędy, owędy... Zaraz potem lecznica (zawsze tak bywa z takimi, które mieszkają z bardzo uczciwymi matkami i swawolą w ukryciu przed nimi), a potem... a potem znowu lecznica... wódka... szynczki... i znów lecznica... Po dwóch lub trzech latach - kaleka; tak że całego jej życia, od urodzenia, będzie dziewiętnaście, może osiemnaście lat całej parady... Czyż nie widywałem takich? A jak się to staje? Oto właśnie tak się staje jak tutaj... Tfu! Niech tam! Podobno tak być powinno. Powiadają, że taki a taki procent musi rokrocznie odpadać... dokądś tam... przypuszczalnie do diabła, ażeby reszcie nie przeszkadzać i tę resztę odświeżać. Procent! Jak Boga kocham, oni mają doskonale słóweczka, takie uspokajające, naukowe. Skoro padł termin: procent, więc widocznie nie ma się czym turbować. Gdyby użyć innego słowa, a, to inna sprawa... i wówczas, być może, wyglądałoby to mniej przyjemnie... A jeżeli, na psa urok, Dunieczka również trafi do procentu?!... Nie do tego, to do innego?... "Ale dokąd ja idę? - pomyślał nagle. - Dziwne. Przecie szedłem w jakimś celu. Zaraz po przeczytaniu listu wyruszyłem... Aha, już wiem: szedłem na Wyspę Wasiliewską, do Razumichina; teraz... przypomniałem sobie. Dobrze, ale po co? Czemu właśnie teraz strzeliło mi do głowy, żeby pójść do Razumichina? To ciekawe." Dziwił się sobie. Razumichin był jednym z jego byłych kolegów uniwersyteckich. Godne uwagi, że Raskolnikow za pobytu w uniwersytecie z nikim prawie nie przestawał, stronił od wszystkich, nikogo nie odwiedzał, a u siebie przyjmował niechętnie. Toteż niebawem wszyscy się od niego odstrychnęli. Nie brał udziału ani we wspólnych zebraniach^, ani w rozmowach, zabawach,^w_niczym. Uczył się zażarcie, nie szczędząc siebie - szanowano go za to, lecz nikt go nie lubił. Był bardzo ubogi, a przy tym odstręczajSjCO 'dumny,- zamknięty w sobie: jakby miał coś do ukrywania. Niektórzy koledzy mieli włażenie, że patrzy na nich wszystkich jak na dzieci, z wysoka, jakby ich wszystkich wyprzedził i w rozwoju, i w wiedzy, i w przekonaniach, toteż na ich przekonania i zainteresowania spogląda jak na coś niższego. Z Razumichinem zaś zbliżył się z jakiegoś powodu; może nawet nie tyle się zbliżył, lecz był z nim troszeczkę rozmowniej-szy, szczerszy. Zresztą do Razumichina nie sposób było inaczej się ustosunkować. Był to chłopiec nadzwyczaj wesoły i wy-57

lewny, poczciwy aż do prostoduszności. Wszelako pod tą prostotą tkwiła i głębia, i godność. Najlepsi spośród kolegów rozumieli to, wszyscy go lubili. iByt'"calkiem nieglupi, choć niekiedy w rzeczy samej naiwny. Miał charakterystyczną powierzchowność - wysoki, chudy, czarnowłosy, zawsze nie dogolony. Czasem wyprawiał brewerie i uchodził za osiłka. Kiedyś w nocy w wesołej kompanii jednym uderzeniem pięści unieszkodliwił olbrzymiego stróża bezpieczeństwa. Pić potrafił jak smok, ale mógł też i nie pić wcale; czasem broił niedopuszczalnie, lecz potrafił wcale nie broić. Ponadto Razu-michin odznaczał się tym, że żadne niepowodzenia go nie peszyły, i zdawało się, iż najgorsze tarapaty nie dadzą mu rady. Mógł mieszkać chociażby na dachu, znosić piekielną głodówkę i podbiegunowe mrozy..Ubogi był jak mysz, sam jak palec; z niczyjej pomocy nie korzystaTzdobywając^rodki utrzymania różnymi pracami. Znał co niemiara źródeł zarobków - uczciwych, naturalnie. Którejś zimy ani razu nie palił w piecu i twierdził, że to nawet przyjemnie, bo w zimnym pokoju lepiej się śpi. Obecnie on także był zmuszony opuścić uniwersytet, ale me na długo, i wyłaził ze skóry, ażeby poprawić swoją sytuację materialną i móc na nowo podjąć naukę. Raskolnikow nie był u niego już ze cztery miesiące, a Razumichin nawet nie wiedział, gdzie on miesgka_}Raz spotkali się na ulicy przed jakimiś dwoma miesiącami, lecz Raskolnikow odwrócił się i nawet przeszedł na drugą stronę, żeby go kolega nie spostrzegł. Razumichin wprawdzie go spostrzegł, ale poszedł dalej, nie chcąc wprawiać w zakłopotanie przyjaciela. V

"To prawda, jeszcze niedawno chciałem prosić Razumichina, żeby mi pomógł dostać pracę, jakie lekcje czy coś... - badał siebie Raskolnikow - ale teraz w czymże mi on może być pomocny? Dajmy na to, że wystara mi się o korepetycje,'dajmy na to, że się podzieli ostatnią kopiejką, o ile tę kopiejkę ma, tak że będę mógł sprawić sobie nawet buty i dać garnitur do reperacji, żeby było w czym chodzić na lekcje... hm... Dobrze, ale co dalej? Co ja zdziałam za parę groszy? Czyż tego mi teraz potrzeba? Doprawdy, to aż śmieszne, że postanowiłem iść do Razumichina..." 58

Kwestia, czemu się teraz udał do Razumichina, niepokoiła go więcej, niż sam zdawał sobie z tego sprawę; trwożnie doszukiwał się jakiegoś złowróżbnego dla siebie znaczenia w tym na pozór tak zwykłym postępku. "Czyi rzeczywiście zamierzałem wszystkiemu zaradzić samym tylko Razumichinem? Czy w Razumichinie upatrywałem wyjście z całej sytuacji?" - zapytywał siebie ze zdumieniem. Rozmyślał, tarł sobie czoło i, rzecz dziwna, jakoś ni stąd, ni zowąd, z nagła, jakby sama przez się, po bardzo długiej zadumie przyszła mu do głowy pewna najosobliwsza myśl. - Hm... do Razumichina - powiedział naraz zupełnie spokojnie, jak gdyby powziąwszy ostateczną decyzję - do Razumichina pójdę, to pewna, lecz... nie teraz... Pójdę do niego... nazajutrz po tamtym, gdy tamto będzie już skończone i gdy wszystko się potoczy nową koleiną... Nagle się opamiętał.

- Po tamtym?-krzyknął, zrywając się z ławki.-'Ale czyż tamto się stanie? Czyż ma się stać naprawdę? Opuścił ławkę i ruszył, nieomal pobiegł; zamierzał wracać do siebie, ale raptem myśl powrotu do domu przejęła go okropnym wstrętem: przecie to tam, w tym kącie, w tej obmierzłej szafie, wylęgło się tamto i dojrzewało już przeszło miesiąc. Zaczął iść, gdzie oczy poniosą. Nerwowy dreszcz zmienił się w jakieś febryczne drżenie. Zaczęło go nawet ziębić: w taki upal zrobiło mu się zimno. Z wysiłkiem, prawie nieświadomie, ale pod naciskiem wewnętrznej konieczności, jął się wpatrywać we wszystkie napotykane przedmioty, jak gdyby dla rozerwania myśli; ale nie bardzo mu się to udawało i raz po raz wpadał w zadumę. Kiedy zaś, drgnąwszy, znowu podnosił głowę i rozglądał się dookoła, natychmiast zapominał, o czym przed chwilą myślał i nawet którędy szedł. W taki sposób minął całą Wyspę Wasiliewską, dotarł nad Małą Newę, przeszedł most i zawrócił ku Wyspom. Zieleń i świeżość zrazu podobała się jego zmęczonym oczom, nawykłym do miejskiego kurzu, wapna i do olbrzymich, napierających i przytłaczających kamienic. Tutaj nie było ani duszności, ani smrodu, ani szynków. Lecz wkrótce i te nowe, przyjemne wrażenia stały się bolesne i drażniące. Czasami przystawał przed jaką willą tonącą w zieloności, zaglądał przez sztachetki, widział w oddali, na gankach i tarasach, strojne kobiety 59

i biegające po ogrodach dzieci. Zwłaszcza pociągały go kwiaty, na nie też patrzał najdłużej. Spotykał również zbytkowne powozy albo konno jadących panów i panie; ciekawie odprowadzał ich wzrokiem a zapominał o ich istnieniu, zanim zdążyli zniknąć mu z oczu. Raz zatrzymał się i porachował pieniądze: miał około trzydziestu kopiejek. "Dwadzieścia stójkowemu, trzy Anastazji za list - a zatem wczoraj dałem Marmie-ładpwom jakie czterdzieści siedem lub pięćdziesiąt" - pomyślał, nie wiedzieć po co czyniąc ten rachunek, ale po chwili już zapomniał nawet, po co w ogóle dobył sakiewkę z kieszeni. Przypomniał to sobie dopiero wtedy, gdy mijał jakiś zakład gastronomiczny, w rodzaju garkuchni, i poczuł, że jest głodny. Wstąpiwszy tam, wypił kieliszek wódki i zjadł kawał pieroga z nadzieniem. Dojadał go już na ulicy. Od bardzo dawna nie pił wódki, więc teraz poczuł od razu jej działanie, choć to był tylko jeden kieliszek. Nogi stały się jak z ołowiu, uczuł nie-przemożoną senność. Ruszył ku domowi; ale gdy już był przy Wyspie Pietrowskiej, zatrzymał się doszczętnie wyczerpany, zszedł z drogi, wlazł między krzaki, rzucił się na murawę i natychmiast usnął. W stanach chorobliwych sny częstokroć odznaczają się niezwykłą plastyką, wyrazistością i nadzwyczajnym podobieństwem do rzeczywistości. Niekiedy powstaje obraz potworny, lecz otoczenie i cały przebieg inscenizacji bywają przy tym tak łudząco prawdopodobne, pełne szczegółów tak subtelnych, nieoczekiwanych, artystycznie zaś tak odpowiadających całokształtowi obrazu, że nigdy by ich nie wymyślił tenże śniący, chociażby takim był artystą jak Puszkin czy Turgieniew. Sny tego rodzaju, chorobliwe sny, zawsze są długo pamiętne i wywierają silne wrażenie na rozstrojonym i już podnieconym organizmie człowieka. __ Straszny sen przyśnił się Raskolnikowowj. Przyśniło mu się dzieciństwo w rodzinnym jeszcze miasteczET Ma ze siedem lat i w dzień świąteczny, przed wieczorem, przechadza się z ojcem za miastem. Zaczyna się szarówka, dzień jest duszny, okolica zupełnie taka jak ta, co przetrwała w jego pamięci; ale nie: w pamięci zatarła mu się daleko bardziej niż to, co teraz miał przed sobą we śnie. Miasteczko stoi na wydmuchu, niby na dłoni, dookoła ani krzaczka; gdzieś bardzo daleko, aż na skraju widnokręgu, czernieje lasek. O kilka kroków za ostatnim 60

miejskim warzywnikiem stoi szynk, duży szynk, który zawsze robił na nim jak najprzykrzejsze wrażenie i nawet budził w nim strach, kiedy go mijał w towarzystwie ojca. Panował tam zawsze zgiełk, ścisk, ktoś wrzeszczał, śmiał się, sadził diabłami, ludzie śpiewali szkaradnie i ochryple, ba, często wodzili się za łby. Wokół szynku szwendały się zawsze pijackie i straszne gęby... Przy spotkaniu z nimi mocno się tulił do ojca i drżał cały. Około szynku - opłotki, droga zawsze pełna kurzu, a kurz na niej zawsze taki czarny. Biegnie ta dróżka przeklęta, a o jakie trzysta kroków stąd skręca w prawo, okalając miękki cmentarz. Pośrodku cmentarza""- murowana cerkiew z zieloną banią; do tej cerkwi chodził dwa razy do roku z ojcem i matką na nabożeństwo, kiedy odprawiano modły żałobne za babkę, która zmarła już dawno i której nigdy nie widział. W takich razach brali zawsze ze sobą kutię na białym półmisku, w serwecie; kutia była słodka, z ryżu, z rodzynkami powtykanymi do ryżu tak, że tworzyły krzyż. Lubił tę cerkiew i stare w niej obrazy, przeważnie bez ram, i starego popa z trzęsącą się głową. Obok babuninego grobu, na którym widniała płyta, był malutki grób jego młodszego brata, który umarł jako sześciomiesięczne dziecko i którego również wcale nie znał ani mógł pamiętać; powiedziano mu jednak, że miał kiedyś maleńkiego brata, więc za każdym razem, gdy odwiedzał cmentarz, pobożnie i z uszanowaniem żegnał się nad mogiłką, bił pokłony i całował ziemię... Otóż śni mu się: idą z ojcem drogą wiodącą na cmentarz, mijają szynk. Trzyma ojca za rękę i ze strachem ogląda się na szynk. Szczególniejsza okoliczność przyciąga jego uwagę: tym razem odbywa się tu jakaś zabawa-ciżba wy-fiokowanych mieszczek, wiejskich bab, ich mężów i wszelkiej hołoty. Wszyscy pijani, wszyscy śpiewają, a pod gankiem szynku stoi wóz, lecz wóz to osobliwy: taki duży wóz, zaprzężony w wielkie konie pociągowe i służący do przewożenia towarów oraz beczek okowity. Zawsze lubił patrzeć na te ogromne konie, z długą grzywą, z nogami jak słupy - konie idące spokojnie, miarowym krokiem i ciągnące za sobą istną górę bez żadnego wysiłku, owszem, tak jakby z wozami było im lżej niż bez wozów. Ale teraz, rzecz dziwna, do takiego dużego wozu zaprzężono szkapinę małą, chłopską bułankę, chudą, jedną z tych, które (widywał to często-gęsto) robią bokami wlokąc wysoki wóz drew czy siana, zwłaszcza gdy furmanka 61

Дата добавления: 2015-09-30