І. Спрадвечнабеларускія

Фразеалогія як раздзел мовазнаўства.

Фразеалогія – раздзел мовазнаўства, які вывучае значэнне фразеалагізмаў, іх структуру, адносіны да слова і словазлучэння, іх паходжанне і ўжыванне ў мове.

Фразеалагізм – устойлівае ўзнаўляльнае сінтаксічна непадзельныя адзінствы з цэласным значэннем.

Прыметы фразеалагізмаў:

1. Маюць цэласны сэнс (іх значэнне не вынікае са значэнняў кожнага кампанента, а са значэння ўсяго словазлучэння цалкам)

2. Складаюцца з двух і больш кампанентаў

3. Устойлівасць, узнаўляльнасць (гатовая мадэль з гатовым сэнсам)

4. Не падзяляюцца ў сінтаксічных адносінах (з’яўляюцца адным членам сказа)

Пры перакладзе фразеалагізмы не перакладаюцца літаральна.

Паходжанне фразеалагізмаў.

І. Спрадвечнабеларускія

1.Агульнаславянскія – ужываюцца ва ўсіх славянскіх мовах (бабіна лета, мурашкі па целе, правя рука, ранняя птушка, кроў з малаком)

2. Агульнаўсходнеславянскія – ужываюцца ў мовах усходніх славян (на чыстую ваду, перамываць косці)

3. Уласнабеларускія – існуюць толькі ў беларускай мове (на горкі яблык, следам за дзедам, сабаку сена касіць)

ІІ. Запазычаныя – запазычваюцца з іншых моў без змянення граматычнай структуры і кампанентнага складу.

1. з царкоўна-славянскай мовы ( альфа і амега, умываць рукі)

2. з рускай мовы (дражніць гусей, з карабля на баль,ні вашым ні нашым)

3. з польскай мовы (вастрыць зубы)

4. з украінскай мовы (даць гарбуза, як дурань з пісанай торбай)

ІІІ. Калькі – копіі іншамоўных выразаў, у якіх кожны кампанент перакладзены на беларускую мову сэнсавым адпаведнікам.

царкоўна-славянская мова (блуканне па пакутах, волас з галавы не ўпадзе)

руская (абдымаць неабдымнае)

грэчаская (агнём і мячом, з мухі слана рабіць, пуп зямлі)

лацінская (волей-няволей, дамоклаў меч, святая прастата)

французская (бура ў шклянцы вады, кот у мяшку)

нямецкая (як на іголках, зорка першай велічыні, выбіваць з сядла)

англійская (за круглым сталом, трымаць порах сухім)

іспанская (блакітная кроў, рыцар журботнага вобразу)

ІV. Паўкалькі – часткова перакладзены, часткова запазычаны (пальма першынства, у поце твару, сыпаць бісер перад свіннямі)

Семантычная класіфікацыя фразеалагізмаў

1. фразеалагічныя зрашчэнні

2. фразеалагічныя адзінствы

3. фразеалагічныя спалучэнні

4. фразеалагічныя выразы

Фразеалагічныя зрашчэнні і адзінствы – семантычна непадзельныя ўтварэнні, якія адпавядаюць слову або словазлучэнню

Фразеалагічныя спалучэнні і выразы – семантычна члянімыя ўтварэнні. Іх значэнне = значэнню іх кампанентаў.

1. Фразеалагічныя зрашчэнні (ідыёмы) – семантычна непадзельныя словазлучэнні, значэнні якіх невыводна са значэнняў іх кампанентаў (даць дуба, ні рыба ні мяса, чорта з два).

Прыметы:

1. у іх складзе могуць прысутнічаць архаізмы (напрамілы Бог);

2. адсутнічае сінтаксічная сувязь паміж кампанентамі (не разлі вада).

2. Фразеалагічныя адзінствы – устойлівыя словазлучэнні, адзінае цэласнае значэнне якіх метафарычна матывавана прамымі значэннямі іх кампанентаў (трымаць камень за пазухай, згусціць фарбы, да сівых валасоў). Іх можна ўжыць у прамым значэнні.

Прыметы:

1. наяўнасць вобразнасці і жывой унутранай формы (віляць хвастом, сыходзіць са сцэны);

2. наяўнасць нерэальнай вобразнасці у аснове фразеалагізма (кот наплакаў, кішкі марш іграюць, як рыбе парасон); заснаваны на гіпербале ці літоце (з рукамі адарваць, малако на губах не абсохла);

3. магчымасць устаўкі ў склад фразеалагізма другога слова (цягнуць лямку – цягнуць службовую лямку).

3. Фразеалагічныя спалучэнні – семантычна раскладальныя, як правіла, двухкампанентныя словазлучэнні, кожнае слова ў якіх мае сваё значэнне, але пры гэтым адно – свабоднае, а другое – не свабоднае. Асаблівасць: слова з фразеалагічна звязаным значэннем можа замяняцца самастойным словам (расквасіць нос – разбіць нос).

4. Фразеалагічныя выразы – словазлучэнні і сказы, семантычна члянімыя, цалкам складзеныя са слоў са свабодным значэннем, але якія ў працэсе зносін узнаўляюцца як гатовыя моўныя адзінкі з пастаянным складам і значэннем (Вышэйшая навучальная ўстанова, на дадзеным этапе, працоўны стаж).

Марфалагічная класіфікацыя фразеалагізмаў

Дата добавления: 2015-10-24