Натрий хлоридінің эквиваленті бойынша есептеу.

Изотоническим эквивалентом вещества по Натрия хлорид бойынша заттың изотоникалық эквиваленті натрий хлоридтің мөлшері деп аталады, ол дәл осы жағдайда 1 г дәрілік зат тудыратын осмостық қысымымен бірдей осостық қысым тудырады.

Мысалы:

· Осмостық әсері бойынша 1 г сусыз глюкоза 0,178 г натрий хлоридіне эквивалентті. 1 г сусыз глюкоза және 0,178 г натрий хлориді сулы ерітіндіде бірдей көлемде изотондалатыны белгілі.

· Натрий бромидінің эквиваленті натрий хлориді бойынша 0,62 тең, 1 г натрия бромиді мен 0,62 г натрия хлоридінің бірдей мөлшердегі сулы ерітінділері бірдей осмостық қысым тудырады.

МФХ және басқа да анықтамаларда натрий хлориді бойынша дәрілік заттардың көп мөлшерін салыстыруға арналған және тәжірибеде қолдануға ыңғайлы изотоникалық эквиваленттер кестесі берілген.

Мысалы:

№1 Rp. Sol. Dicaini 0,3% 100,0

Natrii chloridi q. s. ut. f. sol. isotonica DS.

· Дәріханаға түскен кездегі №1 рецептіден берілген кесте бойынша мынаны табады::

o натрия хлорид бойынша дикаиннің эквиваленті 0,18 тең.

o изотонирлеу үшін натрия хлоридтің 0,9 г қажет болатын еді.

o 0,3 г дикаин эквиваленттті 0,3-0,18 = 0,05 г натрия хлоридіне.

o натрия хлоридін 0,9—0,05 = 0,85 г алу керек.

· Вант-Гофф заңы бойынша есептеу. Вант-Гофф заңы бойынша еріген заттар газдарға аналогты болып табылады, сондықтан оларға жеткілікті жақын мәндермен газ заңдары қолданылады.

· диссоцирленбеген заттың 1 грамм-молекуласы сулы ерітіндіде 0°Сда және 10,13х10⁴ Н/м² (760 мм рт. ст.) 22,4 л қысымда, демек 1 грамм газ молекуласымен бірдей (Авогадрожәне Жерара заңдары бойынша).

· 22,4 л мөлшердегі ерітінді, диссоцирленбеген еріген заттың 1 грамм-моль бар, 0° С та 9,8 х 10⁴ Н/м² осмотық қысымға ие.

· Осындай ерітіндідегі осмостқ қысымды көтеру мысалы қан плазмасының осмостық қысымына дейін көтеру үшін 1 грамм-моль диссоцирленбеген заттың орнына 7,4 грамм-моль затты еріту немесе бұл дегеніміз 1 грамм-моль осы затты сәкесінше аз мөлшердегі суда ерітумен тең.

22,4 / 7,4 = 3,03 л.

Алынған нәтижеге өзгерістер енгізу керек,өйткені ол 0 °С (немесе 273 °С абсолютті температура шкаласы) ғана дұрыс, ал дене температурасы 37 °С (немесе 310 °С) тең. Поскольку Осмотикалық қысым абсолютті температураға қарама қарсы өсетіндіктен, с целью сохранения осмотикалық қысымды заттың 7,4 атм 1 грамм-моль дәрежесіндесақтау керектігі анық, 3,03 л ерітпей, судың көп мөлшерінде еріту керек.

310х3,03 / 273 = 3,44 л

Одан ары Далее можно рассчитать, какое количество грамм-молей вещества при этих условиях будет находиться в 1 л раствора:

1 / 3,44 = 0,29 грамм-моля.

Иначе говоря, чтобы приготовить 1 л изотонического раствора, 0,29 грамм-моля лекарственного вещества (по своей природе являющегося неэлектролитом) необходимо растворить в воде и довести объем раствора водой до 1 л:

т = 0,29М или 0,29= т/М

мұндағы:

т – 1 л изотоникалық ерітінді дайындауға қажет зат мөлшері г;

0,29 - электролиттік заттардың изотондық факторы;

М — берілген дәрілік заттың молекулалық массасы.

Осы формулаға сүйене отырып, ерітіндінің изотондық концентрациясын есептейді:

Глюкоза С₆Н₁₂О₆ 0,29х180 = 52,2 г/л немесе 5,22%,

Уротропин (CH₂)₆N₄ 0,29х140=40,6 г/л немесе 4,06%.

Изотондық фактор Клапейрон теңдеуімен оңай шығады:

PV=nRT,

Мұндағы:

Р – қан плазмасының осмостық қысымы (атм),

V – ерітінді көлемі (л);

П – ерітілген заттың грамм-молекула саны;

R – бұл жағдайда атмосферо-көлемде берілген (0,082) газ тұрақтысы;

Т - абсолюттік температура.

Бұдан

P V = n R T

n = PV/RT = 7,4 x 1 / 0,082 x 310 = 0,29

n = 0,29 = m/M или m = 0,29M

Жүргізілген есептеулер дұрыс, егер электролитті емес заттар болса, яғни иондарға ерткен кезде ерімейтін заттар(глюкоза, уротропин, сахароза және т.б.). Егер электролиттерді еріту керек болса, онда олардың сулы ерітінділерде диссоцияланатынын және де диссоциация дәрежесі осмостық қысымнан жоғары болатынын ескеру қажет.

Ерітіндіде зат 100% диссоциацияланған делік: NaCl = Na⁺+Cl^-. Берілген жағдайда қысым көрсететін элементарлы бөлшектердің саны екі есеге өсті. Демек натрий хлорид ерітіндісі 1 л 0,29 грамм-моля NaCl тұратын болса, онда оның осмостық қысымы екі есе көп. Сондықтан, элетролиттер үшін изотондық фактор 0,29 жарамсыз. Диссциация дәрежесіне байланысты төмендеуі қажет. Сол үшін Клапейрон теңдеуіне диссоциацияға байланысты қанша бөлшек санының өсетінін көрсететін коэффициент енгізу қажет.Бұл көбейткіш изотондық коэффициент деп аталады және i әрпімен белгіленеді.

Сөйтіп, Клапейрон теңдеуі мынадай түрде болады:

P V = n R T i

n = P V / R t i = m / M

осыдан

m = 0,29M/i

i коэффциенті электролиттік диссоциация дәрежесіне және сипаттамасына байланыстыжәне мынадай теңдеуде көрсетіледі:

i= 1+ά(n-1)

мұндағы: ά - электролиттік диссоциация дәрежесі;

п -диссоциация кезінде бір молекуладан түзілетін, элементарлық бөлшектер саны.

i коэффициенті әр түрлі электролиттік топтар үшін келесідей есептеледі:

а) бірзарядты ионды бинарлы электролиттер үшін К⁺А^- түрінде

NaCl, KC1, NaNO₃, AgNO₃, пилокарпин гидрохлориды және эфедрин

(ά = 0,86, n = 2)

i= 1 + 0,86(2 - 1)= 1,86.

б) екі зарядты ионды бинарлы электролиттер үшін К²⁺А^2- түрінде

ZnSO₄, MgSO_4, CuSO₄, FeSO₄, атропин сульфаты

(ά = 0,50, n = 2)

i= 1+0,5(2 - 1) = 1,5.

в) тринарлы электролиттер үшін К²⁺А₂^- и К₂⁺А^-2 түрінде

Na₂SO₄, СаСl₂, MgCl₂, Na₂CO₃, Na₂HPO₃

(ά =0,75, n = 3):

i = l +0,75(3 - 1) = 2,5.

г) әлсіз электролиттер үшін: бор қышқлы, лимон қышқылы, сынап цианиді

i = 1,1

Тәжірибелік жұмыста ерітінділердің изотондылығы жазбаға енгізілетін басқа заттардың (фармакологиялық индифферентті), көмегімен жүзеге асады. Негізінен бұл негізгі заттар аз мөлшерде жазылған және концентрациясы ерітіндінің изотондылығын қамтамасыз етпеген кезде болады; осындай жағдайда натрий хлорид, натрий сульфат немесе натрий нитраттың көмегіне жүгінеді (жазбада көрсетілген заттардан бөлек), оларды ерітінді изотонды болатындай көлемде қосады.

Мысалы:

№2 Rp.: Cocaini hydrochloridi 0,1

Natrii chloridi q. s. ut f. sol. isotonica 10,0

DS. Инъекцияға арналған 1 мл

· 1% кокаин гидрохлорид ерітіндісі.

o изотонды концентрациясын есептейміз:

т = 0 29х339,82 / 1,5 = 65,7 г/л немесе 6,57%.

10 мл кокаина гидрохлоридінің изотонды ерітіндісін алу үшін 0,66 г алу керек. Бұл жазбаға сәйкес емес, сондықтан натрий хлоридін енгізу керек.

o 0,1 г кокаин гидрохлоридінің қанша ерітінді мөлшері изотонды болуы мүмкін:

0,1 — х

6,57—100 х =0,1-100 /6,57 = 1,5 мл.

На долю натрий хлорид үлесіне ерітіндінің 8,5 мл изотондығы сәйкес келеді

o Осыған қанша алу керек екенін есептейміз:

m = 0,29 x 58,45 / 1,86 = 9,11 г/л немесе 0,91%

0,91 - 100 х = 0,91 х 8,5 / 100 = 0,077 немесе 0,08 г

х - 8,5

Тәжірибелік жұмыста есептеулерді жалпы формуланы қолдана отырып жеңілдетуге болады.

1. Егер ерітіндінің изотондылығы бір зат арқылы жететін болса, онда оның есептеуге мына формуланы қолданады:

m₁ = 0,29V x M₁ / 1000

где:

m₁ - изотонды ерітіндіні алу үшін қосылатын заттың саны (г);

V — жазылған ерітіндінің саны (мл);

М₁ – заттың молекулалық массасы;

1000 — миллилитр саны.

Мысалы:

№3. Rp. Sol. Natrii chloridi isotonicae 100,0

Sterilisetur! DS.

m = (0,29 x 58,45 x 100) / (1000 x 1,86) = 0,91 NaCl

2. Егер дәрілік заттың ерітіндісінің изотондылығы басқа (қосымша), заттың көмегімен жүзеге асатын болса, онды мына формула қолданылады:

m₂ = (0,29V/1000 – m₁ x i₁ / M) x M₂ / i₂

где:

М₂ – қосымша заттың молекулалық массасы;

I₂ – қосымша зат үшін изотондық коэффициент;

M₁ – негізгі заттың мөлшері (г);

т₂ – қосымша заттың мөлшері (г).

Мысалы, рецепт бойынша №2:

m₂ = (0,29 х 10 / 1000 – 0,1 x 1,5 / 339,82) x 58,45 / 1,86 = (0,0029 – 0,00044) x 31,45 = 0,771

Аса қиын жазбалар үшін алдымен заттың мөлшері белгілі қандай көлемде изотонды ерітінді беруін есептейді. Содан соң заттың қанша изотонды ерітінді беру айырмашылығын анықтайды, сосын осы заттың санын табады.

Мысал:

№4. Rp. Morphini hydrochloridi 0,2

Ephedrini hydrochloridi 0,5

Natrii chloridi q. s.

Aq. pro inject. 20,0

ut. f. sol. isotonica

DS.

Бөлек компоненттердің парциальды осмостық қысымынан көпкомпонентті ерітінділердің осмостық қысымы Дальтон заңы бойынша біріктіріледі:

Р = P₁ + P₂ + Р₃.. и т. д.

Компоненттердің әрқайсысының үлесіне сәйкес ерітіндінің изотонирлігі миллилитрмен көрсетіледі.

20 = v₁ + v₂ + v₃

осыдан v₃ = 20 (v₁ + v₂)

Морфин үшін:

m₁ = 0,29 M V₁ / 1000 i₁; V₁ = (1000 m₁ i₁) / 0,29 M = (1000 x 1,5 x 0,2) / (0,29 x 357,2) = 2,85 мл

Эфедрин үшін:

V₂ = (1000 x 1,5 x 0,5) / (0,29 x 201,7) = 12,8 мл

V₁ + V₂ = 2,8+12,8 = 15,6 мл

Натрий хлориді үшін:

V₃ = (0,29 x58,5 x 4,4) / 1000 x 1,86 = 0,042 г

Дата добавления: 2015-08-20