АзаҚ бас сӘлет -ҚҰрылыс академиясы

Пән: Экономикалық теория негіздері
2 кредит	3-4 семестр 2012-13 оқу жылы
Тәжірибе № 13: Ақшалай - несиелік жүйе.	. Суанбаева У.Н.

Дүние жүзінде әр елдің өз ақша айналымының жүйелері бар және олар сол елдің өз заңымен бекітілген. Ақша айналымының басты компоненттері мыналар:

1. Ұлттық ақша өлшемі (доллар, теңге, иен сом және т.б.) – бұл арқылы тауарлар бағалары белгіленеді.

2. Несие және қағаз ақшалар, монеталар жүйесі – бұлар қолма-қол айналымдағы заңды төлем құралдары болып саналады.

3. Ақша эмиссиясы жүйесі – яғни айналымға ақша шығарудың заңды түрде бекітілген тәртібі.

4. Ақша айналымын реттеп отыртатын мемлекеттік органдар.

Ақша айналымы жүйесінің негізгі екі түрі бар:

1) Металл ақшалар айналымы жүйесі. Мұнда толыққанды алтын немесе күміс монеталар айналымда болады, олар ақшаның барлық қызметін атқарады.

2) Несие және қағаз ақша айналымы жүйесі. Бұлардың ерекшелігі алтынға айырбастала алмайды, алтынның өзін айналымнан ығыстырады.

Қазіргі кеөде қағаз әжне несие ақшаларды шығаруды мемлекет тікелей өз билігіне алды.

Ақша массасы дегеніміз не?

Ақша массасы – халық шаруашылығндағы тауарлар мен қызметтің айналымын қамтамасыз ететін сатып алу мен төлемдердің жиынтығы. Олар жеке адамдарды кәсіпорындармен, бірлестіктермен көрсететін ақша құралдары, ал пассивті бөлігіне ақша қорларының есепшоттағы қалғандары жатады, соңғысы есеп айырысу құралдары ролін атқарады.

Ақша массасының құрылымы едәуір күрделі және ол қатардағы тұтынушының ойлағанындай тек қолдағы қағаз ақша мен айырбас монетасы емес. Шындығында қағаз ақшаның ақша массасының үлесі өте төмен (25%-тен). Ал басқа кәсіпорындар мен ұйымдар арасында дамыған рыноктық экономикада бөлшек ссудалық өзі де банктік есепшот арқылы жүреді.

Қазіргі рыноктық экономикада банктік ақша дәуірі басталады. Банктік ақшаға чектер, несие карточкаларыжәне т.б. жатады. Аталған есеп айырысу құралдары банктік депозиттерді де бөлмейді. Тауар мен қызметті сатып алушы чек пен несие карточкасы арқылы банктерге өз депозитнен қажетті соманы сатушының есепшотына аудартады немесе қолма-қол беруді бұйырады.Ақша массасының құрамына тікелей сатып алу немесе төлем құралы ретінде пайдаланылмайтын компонеттер де кіреді. Олар коммерциялық банктердегі мерзімді есепшоттағы жинақ салымдары, басқа да несие-қаржы ұйымдарының қаржылары, депозиттік сертификаттар, инвестициялық қорлардағы акциялар. Ақша айналымының аталған компонеттері «квази – ақша» деп аталады. Ақша айналымының ең қолайлысы да және ең тез өсетіні осы квази-ақшалар. Профессор Г. Самуэльсон квази-ақшаларды өтімді активтер деп атайды. Қандай болмасын мүліктік немесе активтің өтімділігі дегенде оның оңай сатылуы және құнын жоғалтпай ақша түріне айналуы мүмкіндігін айтады.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, ақша айналыцмы құрылымында мынадай компоненттерді бөліп көрсетеді, оларды ақша агрегаттары М₁ және М₂ деп атайды.М₃, М₄ М₁ – мағынасындағы ақшаны басқаша «іскерлік ақша» деп атайды.

М₁ – қолма-қол және банктің ағымдағы есепшотындағы ақшалар, тарап кеткенге дейінгі есепшоттар, басқа чектік салымдар, кейде несиелік карточкалардан тұрады.

М₁ – М₂ және аз мөлшерлі жедел салымдар басқа тез өтімді жинақты (яғни қолма-қол жеңіл айналатын жинақтар)

М₃ – М₂ және көп мөлшерлі жедел салымдар.

М₄ – М₃ және ірі коммерциялық банктердің депозиттік сертификаттары.

АҚШ-та ақша массасын анықтау үшін, яғни Германияда – үш, Англия мен Францияда – екі ақша агрегаты қолданылады

Дата добавления: 2015-08-20