Кант тұжырымындағы эстетикалық эмоция мәселесі.

Эстетикалық эмоцияны алғаш рет қарастырған Кант болды. Ол “Талқылау қабілетіне сын” (“Критика способности суждения”,1790) трактатының бірінші бөлімінде “талғам”, “пікір”, “баға”, “эмоция” сияқты ұғымдарды ашады. Кант эстетикалық эмоцияның мынадай бағалауыштық сипатын ашады:

1) олар өздері қабылдайтын затқа қатысты әрекет жағынан байланысты емес; 2) олар логикалық әрекетпен (“красота нравится “без понятий”) байланыссыз; 3) олар жалпылық мәнде, яғни, еркін, тура субъективтікжәне кездейсоқ; 4)заттың мағынасына емес, текформасына ғана бағыттала отырып, ойын сипатында болады. Кант эстетикаға назар аудара отырып, өзінің алдыңғы зерттеушілерден ерекшелігі, ол сұлулықтың объективтік қасиетінен гөрі, субъективтілігіне назар аударған. Ол эстетикалық қабылдау жағынан субъектінің белсенділігін алдыңғы кезекке қояды. Иммануил Канттың (1724-1804) эстетикасы – субъективтік-идеалистік эстетика. Кант эстетикасының зиялы жұртқа кеңінен таныс басты-басты философиялық тұжырымдары оның күрделі зерттеулерінде («Байыптау қабілетіне сын», «Таза санаға сын») жүйеленді. Канттың бүкл дүниені «өзіндік затқа» және «өзіміздік затқа» бөлгені, ал «өзіндік зат» дегенді тірі пенде біліп болмайды деп түйгені мәлім. Канттың ойынша, ақын-жазушы – «артық жаралған» айырықша тұлға. Ал өмір мен өнердегі сұлулық – мазмұнға мүлде қатысы жоқ, тек пішінге ғана тән сыртқы сипат; оны «суреткер ешқандай мақсатсыз жасайды, жұрт ешқандай мақсатсыз ұнатады». Неге десеңіз, «Сұлулық – жалпы жұрттың ешқандай ұғым-түсініксіз рақатына айналған нәрсе». Кант эстетикасының негізгі арналары – субъективті идеализм, формализм және агностицизм. Демек, Канттың эстетикасы «өнер - өнер үшін», «таза өнер» деген қисық, қиғаш теориялар иен күллі декаденттер тәжіибесіне ту болғаны кездейсоқ құбылыс емес. Канттың пікірінше “әдемілік затқа оның формасы арқылы беріледі. Иммануил Канттың эстетикасы – субъективті – идеалистік эстетика. Кант эстетикасының зиялы жұртқа кеңінен таныс басты– басты философиялық тұжырымдарды оның күрделі зерттеулерінде(«байыптау қабілетіне сын», «Таза санаға сын») жүйеленеді. Канттың бүкіл дүниені «өзіндік затқа», «өзіміздік затқа» бөлгені, ал «өзіндік зат» дегенді тірі пенде біліп болмайды деп түйгені мәлім. Сөйтіп, ол әдебиет пен өнерді де «өзіндік затқа» сайып, бұлардың құпия сырын әшейін долбар арқылы ғана аздап жобаламаса, кез келген кісі дәл түсіне алмайды деп қорқытты. Өйткені, Канттың ойынша, ақын– жазушы – «артық жаралған» айрықша тұлға. Ал өмір мен өнердегі сұлулық– мазмұнға мүлде қатысы жоқ, тек пішінге ғана тән сыртқы сипат: оны «суреткер ешқандай мақсатсыз жасайды, жұрт ешқандай мақсатсыз ұнатады». Неге десеңіз, «Сұлулық– жалпы жұрттың ешқандай ұғым – түсініксіз рақатына айналған нәрсе». Кант эстетикасының негізгі арналары– субъективті идеализм, формализм және агнотицизм. Демек, Канттың эстетикасы «өнер– өнер үшін», «таза өнер» деген қисық, қиғаш теориялар мен күллі декаденттер тәжірибесінде ту болғаны кездейсоқ құбылыс емес.

Эстетикалық эмоцияны алғаш рет қарастырған Кант болды. Ол «Талқылау қабілетіне сын» атты еңбегінің бірінші бөлімінде «талғам», «пікір», «сын», «эмоция» сияқты ұғымдарды ашады. Кант эстетикаға назар аудара отырып, алдыңғы зерттеушілерден өзгешелігі эстетикалық қабылаудың субъективті белсенділігін алдыңғы кезекке шығарды. Бұл ХІХ \ ХХ ғасырлардағы мәдени тарихи даму ағымына толық сәйкес келеді. Канттың концепциясы Жаңа заман эстетикасы тарихындабетбұрыс кез болды. ХХ ғасырда көптеген теоретиктер эстетиканың субъективтілік жағын барынша қолдады. Бұрын сұлулық, асқақтық, апполондық, дионистік деген терминдер басым болса, енді эстетикалық қатынас, көру, эстетикалық тәжірибе, көзқарас, функция дегендер қолданыла бастады.

Кант эстетикалық эмоцяиның мынадай бағалауыштық сипатын ашады:

1. Олар өздері қабылдайтын затқа қатысты әрекет жағынан байланысты емес

2. Олар логикалық әрекетпен байланыссыз

3. Олар жалпылық мәнде яғни еркін тура субъективтілік және кездейсоқ емес.

4. Заттың мағынасына емес, тек формасына ғана бағыттала отырып, ойын сипатында болады.

Кант эстетикаға назар аудара отырып, өзінің алдыңғы зерттеушілерден ерекешелігі, ол сұлулықты объективтілік қасиетінен гөрі, субъективтілігіне назар аударған. Ол эстетикалық қабылдау жағынан субъектінің белсенділігін алдыңғы кезекке қояды.

Дата добавления: 2015-12-01