|
Читайте также: |
1. Криминологиялық болжаудың түсінігі; 2. Болжаудың түрлері.
1. Криминологиялық болжаудың түсінігі. Жалпы болжау - ол бірнәрсенің болашақтағы ахаулына көре білу. Болжаудың да тарихи қалыптасқан бірнеше түрі бар: ғылыми болжау; ғылыми емес (волюнтарлық) болжау; эмпирикалық (қарапайым) болжау.
Ғылыми болжау құбылыстың заңдылықтарына сүйене отырып ғылыми талдау нәтижесінде қол жететін құбылыстың болашақтағы жәй-күйіне қатысты тұжырымды, негізді ой қортыту.
Ғылыми емес болжау жеке-дара сезім, интуицияға сүйене отырып топшылау. Бұған әр түрлі бал ашулар, жол ашулар т.б. жатады. Құмалақ ашуда да осыған жатқызуға болады, бірақ құмалақ ашудың математикалық негін ашуға ұмтылушылар да шығып жүр. Қалай болған күнде де құмалақ ашудың әлі де ғылыми құбылыс екендігі дәлелденбегендіктен, ол осы волюнтарлық болжаудың қатарын құрайды. Дәл осы сияқты алақанға қарап бал ашудың негізіндегі хиромантияның заңдылықтары ғылыми дәлелденсе ғана ол ғылыми болжауды құрай алады. Астрология ғылымы болғанмен де әлі де астрологиялық қозғалыстар мен өзгерістердің адамның мінез-құлқына әсер ету мехинизмі бұлтартпастай етіп ғылыми тұрғыда анақталған жоқ. Күндердің күнінде, осы болжау түрлерінің ғылыми құбылыс екендігі дәлелденсе, және «(2 x 2) = (2 + 2) = 4» деген сияқты алдын ала біле алатын күйге жеткенімізде ғана олар алғашқы болжауды құрай алады. Ондай қадам да болып қалуы ғажап емес. Мысалға, осы күнге шейін бар-жоғы даулы болып келген телепатия құбылысын алайық. Ол мүмкін емес деп есептеліп келсе, оны соңғы уақытта қолданысқа дендеп енгенұялы телефондармен салыстрайық. Егер де Попов радионы ашбастан елу жыл бұрын осындай аппатар ойлап табуға болады десе, ол адамды жындыға санар еді. Бірақ ол жасалды, оны ары қарай дамыстып толқынды талқылау алатын ұялы телефондар шықты, олар сандық жүйеге өтіп жатыр. Бұл адамзаттың ойлап тапқан кезекті бір нәрсесі ғана. Ал жер бетіндегі дүниенің шыңы адамның өзі, соның ішінде миы да осындай қасиеттерге ие болуы әбден мүмкін ғой (біз оны өзіміз саналы түрде талқылай алмасақ та). Мидың әлі де құпиялы құбылыс екендігі айдан анық. Демек, телепатия және осы арқылы болжау жақын күндері ғылыми болжауға да айналып кетуі ғажап емес. Әдетте, қазақтар, телепатия демесе де, «кімді айтсаң, сол келеді» немесе «кім сені ойласа, соны түсіңде көресің» деген сияқты утилитаристік жолмен түсіндірген. Осы телепатиямен «туысқан» деп аталып келген гипноздай құбылысының өзін ғылым, соның ішінде, физиология әлдеқашан дәлелдеген болатын. Қазіргі күні физиология ғылымының ішінде гипнология саласы бар. Тіпті, 2011 ж. 18 жасар қыз бала Алматы қаласында гипнозбен арбау арқылы ақша айырбастау пункттеріне еркін кіріп қомақты қаржы олжалауды кәсіпке айналдырған.
Үшінші болжау түрі эмпирикалық болжау - ғылыми негізге сүйенбеген, тек адамдардың күнделікті тәжірибесіне, мысалына, тіршіліктегі аңғаруына сүйену арқылы жасалатын топшылау.
Криминологиялық болжау ғылыми болжауға жатады. Осы орайда криминологиялық болжау мен қылмыстылықты болжаудың арақатынасын ашып алған абзал. Соңғысы алғашқысына енетін көлемі тарлау ұғым. Өйткені, қылмыстылықты болжау болашақтағы қылыстылықтың жәй-күйі, өзгеруі туралы ғана ғылыми негізделген пайымдау болса, криминологиялық болжау қылмыстылықты ғана емес, онымен тығыз байланыстағы келеңсіз құбылыстардың да өсу-кему тенденциясын, қылмыстылықпен күрестің де болашақ үрдістері туралы ой-тұжырымдарды білдіреді.
Қылмыстылықты болжаудың субъектілері болып арнай органдар да, ғалымдар да тіпті, жеке адамдар да бола алады.
Болжаудың түрлері.Қылмыстылықтың алдын алу сияқты мұны да әр түрлі көрсеткіштерге сүйеніп топтауға болады. Соның бірі болжау объектісіне қарай жалпы болжау және жеке болжау.
а) болжау объектісіне қарай:
Жалпы болжау ол қылмыстылықты болжау. Оның ''жалпы'' категориясына сай келетіндей деңгейі - жалпы қылмыстылықты болжау, ал ''ерекше'' категориясына сәйкес келетні - қылмыстылықтың жеке түрлерін болжау (есірткілік қылмыстылықты, кәсіпқой қылмыстылықты т.б.) және ''бөлек'' категориясына сай болатыны - жеке қылмыс түрлерін болжау (мысалға, есірткі заттарын өткізу қылмыстылығын болжау).
Жеке болжау - ол жеке адамның қылмыстық мінез-құлқын болжау. Ол, әсіресе, бұрын қылмыс немесе қоғамға жат өзге әрекет жасаған адамның мінез-құлқын болжаудан тұрады.
ә) аумақтың масштабына қарай:
1) ауданның қылмыстылығын болжау;
2) қала қылмыстылығын болжау;
3) облыс қылмыстылығын болжау;
Дата добавления: 2015-11-14; просмотров: 384 | Нарушение авторских прав
| <== предыдущая страница | | | следующая страница ==> |
| Тақырып: Қылмыстылықтың алдын алу | | | Тақырып: Криминологиялық зерттеу әдістері |