Иыршықтас пен малтатас

АУР БЕТОН ТОЛТЫРГЫШТАРЫ

М

Ауыр бетон дайындау үшін ұсақ толтырғыш ретінде табиғи құм қолданылады,ол өзімен берік табиғи жыныстарының табиғи қирау нәтижесінде пайда болған ірілігі 0,14-5мм түйірлердің борпылдақ қоспасын көрсетеді:жұмыс мақсаты-ауыр бетон үшін ұсақ толтырғыштың қасиеттерін анықтау,оларды МСТ талаптарымен салыстыру және оларды бетондарда пайдалану мүмкіншілігі туралы қорытынды шығару.Сынаулар мыналардың талаптарына сәйкес жүргізіледі:

МСТ 8735-88. Құрылыс жүмыстарына арналған құм.Сынау әдістері.

МСТ 8736-93. Құрылыс жүмыстарына арналған құм.Техникалық шарттар.

5.1.1. Стандартты тығыздалмаған қалпында құмның

үйілген тығыздығын анықтау

Үйілген тығыздық өлшеуіш ыдыстарда құмды өлшеу арқылы анықталады.

Аспаптар:техникалық таразы,сыйымдылығы 1л (диаметрі мен биіктігі 108 мм) сыйымдылығы 10 л (диаметрі мен биіктігі 234 мм) өлшеуіш цилиндрлік металл ыдыстар,кептіргіш шкаф,металл сызғыш, диаметрі 5мм дөңгелек тесіктері бар елек.

Материалдар: құм.

Алғашқы (кіріс) бақылауда стандартты тығыздалмаған қалпында үйілген тығыздықты анықтағанда сынаулар тұрақты массасына дейін кептірілген және диаметрі 5мм дөңгелек тесіктері бар електен 5кг жуық құмды пайдаланып, сыйымдылығы 1л өлшеуіш цилиндрлік ыдыста өткізіледі.

Стандартты тығыздалмаған қалпында құмның үйілген тығыздығын анықтағанда құмды үстінгі ернеуінен 10см биіктіктен алдын-ала өлшенген өлшеуіш цилиндрге күрекшемен цилиндр үстінде конус пайда болғанша себеді.Конус құмды тығыздамай ыдыс ернеулерімен бірдей етіп металл сызғышпен алынады,сосын ыдыс құммен бірге өлшенеді.

Құмның үйілген тығыздығын r_үй мына формула бойынша есептейді

r_{үй =}m₁ – m /V,

мындағы m — өлшеуіш ыдыстың массасы, кг;

m₁ — өлшеуіш ыдыстың құммен бірге массасы, кг;

V — ыдыс көлемі, м³.

Құмның үйілген тығыздығын анықтауды екі рет жүргізеді,сонымен әр сайын құмның жаңа үлесі алынады. Сынау нәтижелері 5.1-кестеге енгізіледі.

5.1-кесте

Құмның үйілген тығыздығын анықтау

№	Материал аты	Ыдыс көлемі, м^3	Массасы, кг	Үйілген тығызды- ғы, кг/м^3
ыдыс- тың	ыдыс пен құм- ның	құм- ның

5.1.2. Құмдағы күлдей және балшықты бөлшектердің

мөлшерін тұндырумен анықтау

Құмдағы күлдей және балшықты бөлшектердің мөлшері ірілігі 0,05мм дейін бөлшектерді сулап жібітуден кейін құмгың массасы өзгеруі бойынша анықталады.

Аспаптар:техникалық таразы, кептіргіш шкаф, құмды тұндыратын ыдыс (5.1-сурет), секундомер.

Материалдар: құм.

Құмның аналитикалық сынамасын диаметрі 5 мм тесіктері бар електен өткізеді,електен өткен құмды тұрақты массасына дейін кептіреді және одан массасы 1000 г өлшем алады. Құмның өлшемдігі тұндыратын ыдысқа қойылады және ыдысқа суды жоғары төгетін тесікке дейін құяды. Сумен құйылған құм бірнеше рет араластырылып 2 сағ бойы ұсталады және түйірлерге жабысқан балшықты бөлшектерден ұқыпты жуып тазартылады.

Осыдан кейін ыдыстың ішіндегісі қайтадан жігермен араластырылады және 2 мин тынымға қалтырады. 2 мин кейін суспензия екі төменгі тесіктер арқылы қотарып құйылады. Сосын құм қайтадан жоғарыда көрсетілген деңгейге дейін сумен құйылады. Көрсетілген жүйелілікпен құмды жуу су жуудан кейін мөлдір болғанша қайталанады

Тұндырылған соң жуылған өлшемдікті тұрақты массасына m₁ дейін кептіреді.

Тұндырылған күлдей және балшықты бөлшектердің құмдағы мөлшері Б_с.ж массасы бойынша мына формула бойынша есептелінеді

Б_с.ж= ,

мұндағы m — кептірілген өлшемдіктің тұндырылғанға дейінгі массасы, г;

m₁ — кептірілген өлшемдіктің тұндырылғаннан кейінгі массасы, г.

5.1-сурет. Сулап жібітетін ыдыс.

МСТ 8736-93 бойынша күлдей және балшықты заттардың мөлшері 3 % аспау керек.

5.1.3. Құмдағы органикалық қосылыстардың

мөлшерін анықтау

Аспаптар: техникалық таразы, өлшеуіш шыны цилиндр (250 см³).

Материалдар: құм, ащы натрдың 3% ерітіндісі, танинның 2% ерітіндісінен және этил спиртінің 1% ерітіндісінен дайындалған эталон.

Табиғи дымқылдықты құмның орта сынамасынан 250 г жуық өлшем алынады. Сыйымдылығы 250 мл өлшеуіш цилиндр 130 мл деңгейге дейін құммен толтырылады және 200 мл деңгейге дейін 3 % ащы натрмен құйылады. Цилиндр ішіндегісі ұқыпты араластырылады және 24 сағ тынымда қалтырылады. Осыдан кейін эталон түсімен салыстырып құм үстіндегі сұйықтық түсі анықталады. Эталон түсі-ақшыл сары. Ерітінді түсі эталоннан жарығырақ болса қосылыстардың болуы мүмкін туралы дәлелдейді. Құм үстіндегі сұйықтықтың түсі эталон түсінен күңгірт болса, бетондар үшін құмның жарамдылығын анықтауға арнайы зерттеу жүргізу керек.

5.1.4. Құмның түйір құрамын және ірілік модулін

анықтау

Түйір құрамы електердің стандартты жиынтығында құмды елеу арқылы анықталады.

Аспаптар: таразы, електер жиынтығы және диаметрлері 10; 5 және 2,5 мм дөңгелек тесіктері бар електер, кептіргіш шкаф.

Материалдар: құм.

Массасы 2000 г кем емес құмның аналитикалық сынамасын тұрақты массасына дейін кептіреді. Тұрақты массасына дейін кептірілген құм сынамасын диаметрлері 10 және 5 мм дөңгелек тесіктері бар електерден өткізеді.

Електердегі қалдықтарды өлшейді және құмдағы түйірлер өлшемі 5-тен 10 мм дейін ҚТ₅ және 10 мм артық ҚТ₁₀ қиыршықтас фракцияларының мөлшері массасы бойынша пайызбен мына формулалар бойынша есептелінеді

ҚТ₁₀ = ,

ҚТ₅ = ,

мұндағы М ₁₀ — диаметрі 10 мм дөңгелек тесіктері бар електегі қалдық, г;

М ₅ — диаметрі 5 мм, дөңгелек тесіктері бар електегі қалдық,г;

М — сынама массасы, г.

Диаметрі 5 мм тесіктері бар електен өткен құм сынамасының бөлімінен құмның түйір құрамын анықтау үшін массасы 1000 г кем емес өлшемдік таңдап алынады.

Құмның дайындалған өлшемдікті диаметрі 2,5 мм дөңгелек тесіктері бар және № 1,25; 063; 0315 және 016 торлары бар електерден өткізеді.

Електен өткізуді механикалық не қол тәсілдерімен өндіріледі. Електен өткізу ұзақтығы сондай болу керек,тек әр електі 1 мин ішінде бақылау қарқынды қолмен сілкіндіргенде ол арқылы еленетін өлшемнің жалпы массасының 0,1 % артық емесі өту керек. Механикалық електен өткізгенде қолданатын аспап үшін оның ұзақтылығы сынақ арқылы анықталады.

Қолмен електен өткізгенде, елеу соңын әр електі қағаз парағы үстінде қарқынды сілкумен анықтауға рұқсат етіледі. Електен өткізу аяқталды деп саналады,егер сонымен құм түйіндерінің түсуі байқалмаса.

Елеу нәтижелері бойынша есептеледі:

- әр електегі жеке қалдық (а_i) пайызбен мына формула бойынша

мұндағы т_i — осы електегі қалдық массасы, г;

т — еленетін өлшемдіктің массасы, г;

- әр електегі толық қалдық (А_i) пайызбен мына формула бойынша

мұндағы a _2,5, a _1,25, a_i —тиісті електердегі жеке қалдықтар;

- өлшемі 5мм ірілеу түйірсіз құмның ірілік модулі (М _к) мына формула бойынша

М_ір= ,

мұндағы А _2,5, А _1,25, А ₀₆₃, А ₀₃₁₅, А ₀₁₆ — диаметрі 2,5 мм дөңгелек тесіктері бар електегі және № 1,25; 063; 0315, 016 електердегі қалдықтар, %.

Құмның түйір құрамын анықтау нәтижесін жасау 5.2-кестеге сәйкес орындалады немесе 5.2-суретке сәйкес елеу қисығы түрінде графика арқылы көрсетіледі.

5.2-кесте

Құмның түйір құрамын анықтау нәтижесі

	Массасы бойынша електердегі қалдық, %	Массасы бойынша № 016(014), торы бар електен өту,%
Қалдық аты	2,5	1,25	0,63	0,315	0,16 (0,14)
Жеке	а 2,5	а 1,25	а 063	а 0315	а 016(014)	<а 016(014)
Толық	А 2,5	А 1,25	А 063	А 0315	А 016(014)	¾

Ірілік модулі бойынша құм МСТ 8736-77 бойынша 5.3-кестеде келтірілген топтарға бөлінеді.

5.2-сурет. Елеу қисығы

5.3-кесте

Ірілігі бойынша құмдардың жіктеуі

Құмдар тобы	0,63 торы бар електегі толық қалдық,%	Ірілік модулі
Ірі Орташа Ұсақ Өте ұсақ	50 артық 30-50 10-30 10 кем	2,5 артық 2,5-2,0 2,0-1,5 1,5-1,0

Өзін-өзі әзірлеуге арналған сұрақтар

1. Құм өзімен не көрсетеді?

2. Ауыр бетон үшін құмға қойылатын техникалық талаптар.

3. Бетондарда байланыстырдың шығынына құмның түйір құрамының әсері..

4. Бетон қоспасының және бетонның қасиеттеріне құмдағы органикалық,балшықты және күлдей қосылыстардың әсері..

5. Құмның дымқылдығы оның тығыздығына тиетін әсері..

6. Құмның балшықты және күлдей бөлшектерімен ластану дәрежесін қалай анықтайды?

7. Құмның ірілік модулі қалай есептеледі?

иыршықтас пен малтатас

Ірі толтырғыш ретінде малтатас не қиыршықтас пайдаланылады.

Қиыршықтас деп ірілігі 5-тен 70 мм дейін түйірлерден тұратын және жырымдалған кедір-бұдыр бетті бос шөгінді тау жынысын атайды.

Сынаулар МСТа 8267-93 -«Құрылыс жыныстарына арналған табиғи тастан жасалған қиыршықтас. Техникалық шарттар»;

МСТ 8269-97 - «Қиыршықтасты сынау әдістері» талаптарына сәйкес жүргізіледі.

5.2.1. Қиыршықтастың (малтатастың) үйілген тығыздығын анықтау

Үйілген тығыздықты көлемі қиыршықтас (малтатас) ірілігіне байланысты өлшеуіш цилиндр көмегімен анықталады,өлшемдері 5.4-кестеде келтірілген.

5.4-кесте

Өлшеуіш цилиндрдің өлшемдері

Қиыршықтас- тың ең үлкен ірілігі, мм	Өлшеуіш цилиндрдің көлемі, л	Цилиндр өлшемдері, мм
диаметрі	биіктігі
10 дейін 20 дейін 40 дейін 40 артық

Қиыршықтасты тұрақты массаға дейін келтіреді және оны конус пайда болғанша 10 см биіктіктен алдын ала өлшенген цилиндрге салып толтырады, сосын конус ернеулермен бірдей етіп алынады және цилиндр қиыршықтаспен бірге өлшенеді. Үйілген тығыздық 10 кг/м³ дейін дәлдікпен мына формула бойынша есептелінеді

Ρ_үй= m₁- m / V,

мұндағы m₁ – толтырғышпен бірге цилиндр массасы, кг;

m – цилиндр массасы, кг;

V – цилиндр көлемі, м³ .

Қиыршықтастың үйілген тығыздығы екі өлшеу нәтижелерінің орташа арифметикалық мағынасы ретінде есептеледі.Сынақ мағыналары 5.5-кестеге енгізіледі.

5.5-кесте

Қиыршықтастың (малтатастың) үйілген тығыздығын

анықтау

№	Материал аты	Ыдыс көлемі, м^3	Массасы, кг	Үйілген тығызды- ғы, кг/м^3
сосуда	ыдыс пен құмның	құм- ның

5.2.2. Қиыршықтастың (малтатастың) қуыстығын анықтау

Қиыршықтас (малтатас) қуыстығы түйірлердің шын тығыздығының алдын ала табылған мағыналары және қиыршықтастың (малтатастың) үйілген тығыздығы бойынша анықталады,қуыстың көлемі бойынша 0,1% дейін дәлдікпен мына формула бойынша есептеледі

V_қ. = (1-ρ_үй/ρ)·100,

мұндағы ρ_үй – қиыршықтастың үйілген тығыздығы, г/см³;

ρ – түйіршіктердің тығыздығы, г/см³.

Бұдан басқа,ірі толтырғыштың қуыстығы тікелей өлшеумен де анықталады. Сыйымдылығы екі литр металл ыдысқа суға мол шылыққан ірі толтырғыш салынады және де салынып жатқан қиыршықтасты (малтатасты) биіктігі бойынша шамалап тең екі қабатты болат шыбықпен найзалайды немесе зертханалық діріл үстелде дірілдетеді. Қиыршықтасты (малтатасты) сумен шылықтыруды бір тәулік ішінде өндіреді. Сосын қиыршықтас (малтатас) артығы ыдыс ернеулерімен бірдей кесіледі,ыдыс ұсақ тормен жабылады және оны 30 мин бойы тыныш қалпында қалтырып, артық судың ағуына мүмкіндік беру үшін оны тағы да 30 мин бойы төңкеріп қояды. Осыдан кейін ыдыс қиыршықтаспен (малтатаспен) бірге өлшенеді, оған жоғарғы ернеуімен бірден су құяды және тағы өлшейді.

Түйір аралық қуыстың көлемін V_қ пайызбен мына формула арқылы есептейді

V_n= (m₁- m₂/ V) 100 %,

мұндағы m₁ – қиыршықтас және сумен бірге ыдыс массасы, г;

m₂ – сусыз ыдыс пен қиыршықтас массасы, г;

V – ыдыс көлемі, см³.

Сынау екі рет жүргізіледі және соңғы нәтижеге екі сынау нәтижелерінің орташа арифметикалық мағынасы қабылданады.

5.2.3. Фракциялы емес қиыршықтастың (малтатастың)

түйір құрамын анықтау

Аспаптар: сауда таразы, кептіргіш шкаф, тесіктер диаметрі 5, 10, 20, 40 мм стандартты електердіңжиынтығы.

Сынақ жургізу үшін 5.6-кестеде көрсетілген өлшемде сыналатын қыиршықтастың (малтатастың) сынамасы алынады.

5.6 -кесте

сыналатын қыиршықтастың (малтатастың) сынама өлшемі

Қиыршықтас тың ең үлкен ірілігі, мм	Сынама массасы, г кем емес
10 дейін	5,0
20 дейін	10,0
40 дейін	20,0
40 артық	30,0

Қиыршықтастың (малтатастың) түйір құрамы електердің стандартты жиынтығында сынаманы себу арқылы анықталады.

Аспаптар: үстеге қоятын циферблатты таразы, кептіргіш шкаф, өлшемі 5, 10, 20, 40 мм електердің стандатртты жиынтығы.

Сынама ең кіші өлшем тесіктері бар електен астынан бастап жүцелі колонкаға құрастырылған жоғарыда көрсетілген өлшемдеруегі тесіктері бар електер арқылы қол не механикалық тәсілімен еленеді, сонымен әр електегі қиыршықтас (малтатас) қабатының қолыңдағы қиыршықтас (малтатас) түйірлерінің ең үлкен өлшемінен аспау керек.

Електен өткізу ұзақтығы сонуай болу керек, тек әрелекті бақылау қарқынды қолмен сілкігенде одан 1 мин ішінде еленетін сынаманың жалпы массасының 0,1 % артық емес өту керек.

Електен өткізунәтижелері бойынша әр електегі жеке қалдық а _i, %, мына формула бойынша анықталады.

а _I = (m_i / m) 100,

мұндағы m_i — осы електегі қалдық массасы, г;

m — сынама массасы, г.

Осы електе және үлкен өлшемді тесіктері бар барлық електердің жеке қалдықтарының сомасына тең сынама массасының пайызымен әр електегі толық қалдықтар анықкалады.

Қиыршықтастың (малтатастың) түйір құрамын анықтау нәтижесі 5.7-кестеге сәйкес жасалады сәйкес орындалады немесе 5.3-суретке сәйкес елеу қисығы түрінде графика арқылы көрсетіледі.

5.7- кесте

Қиыршықтастың (малтатастың) түйір құрамын анықтау нәтижесі

Қалдық аты	Массасы бойынша електердегі қалдықтар, %	Массасы бойынша № 5 торы бар електен өту, %
Жеке	а40	а20	а10	а 5	< а 5
Толық	А40	А20	А10	А5	¾

5.3-сурет. Елеу қисығы

Өзін-өзі әзірлеуге арналған сұрақтар

1. Қиыршықтас пен малтатас өзімен не көрсетеді?

2. Қиыршықтас пен малтатастың үйілген тығыздығын анықтаудың жүйелігін беріңізші?

3. Қандай қосылыстардың мөлшері ірі толтырғыштарға зиянды?

4. Қиыршықтас пен малтатастың түйір құрамын анықтаудың жүйелігін айтып берінізші.

5. Түйір құрамы бойынша толтырғыш ірілігінің сапасы қалай бағаланады?

6. Ірі толтырғыштағы қатпарлы және инелі түйірлердің мөлшері қалай анықталады?

6. БЕТОНДАР

Бетон деп байланыстырЉыш заттан, судун ж‰не табиЉи жасанды тектi минералды толтырылЉыштардан тЋратын орынды iрiктеп алынЉан, Ћ‹ыпты аралыстырЉан ж‰не тыЉыздалЉан ‹оспаныЊ ‹ату нiтижiсiнде алынЉан жасанды тас материалдарын атайды. Осы материалынЊ ‹оспасын ‹ат‹ан дейiн бетон‹оспасы деп аталады. Бетон ‹Ћрамына ж‰не де бетон ‹асiеттерiн жа‹сарту Џшiн кейбiр ‹осымшалар кiруi мЋмкiн.

Бетондар МСТ 25192-82 с‰йкес келесi белгiлер бойынша топтастыралады: негiзгi мiндетiмен, байланыстырЉыш тЏрiмен,толтыЉыштар тЏрiмен, ‹Ћрылымымен, ‹ату шарттарымен.

Негiзгi ат‹аратын мiндетiне байланысты бетондар мына тЏрлерге бЌлiнедi: ‹Ћралымды‹, арнайы (ысты‹‹а тЌзiмдi,химиялы‹ тЌзiмдi, с‰ндiк, радиациядан ‹орЉайды, жылылы‹ты Ќткiзбейтiн ж‰не т.б.).

БайланыстырЉыштар тЏрi бойынша бетондар цемент байланыстырЉыштары, iзбес байланыстырЉыштары, шлак байланыстырЉыштары, гипс байланыстырЉыштары, арнайы байланыстырЉыштарынегiзiнде болуы мЏмкiн.

ТолтырылЉыштар тЏрi бойынша бетондар тыЉыз толтырылЉыштарда, кеуектi толтырылЉыштарда, арнайы толтырылЉыштарда болуы мЏмкiн.

ѓЋрылымы бойынша бетондар тыЉыз ‹Ћрылымды, кеуектелген ‹Ћрылымды, Ћяшы‹ ‹Ћрылымды, iрi кеуектi ‹Ћрылымды.

ѓату шарттары бойынша бетондар табиЉи жаЉдайларда, атмосфера ‹ысымындаЉы жылу-дым‹ыл Ќндеу жаЉдайларда, атмосфера ‹ысымынан жоЉары жылу-дым‹ыл Ќндеу жаЉдайларда (автоклав ‹атуында).

Зертханалы‹ жЋмысында бетонныЊ барлы‹ тЏрлерiнен бетонныЊ касиетiне, оныЊ Ћза‹ уа‹ыттылыЉына ж‰не ‹Ћнына елеулi ‰сер тiгiзетiн оныЊ кЌлемiнде 80 % дейiн орын алатын толтырЉыш бар ауыр бетон ‹аралады. ТолтырЉыштардыЊ еЊ жа‹сы мЌлшерi бетонныЊ еЊ ‹ымбат ж‰не тапшы компонентi цемент шыЉынын ‹ыс‹артуЉа мЏмкiндiк бередi.

Берiк ‹иыршы‹тастан тЋралы ‹атты ‹ан‹а бетон дайындаудыЊ еЊ ма‹сатыныЊ бiрi – МСТ талаптарына с‰йкес-бетонныЊ бер‰ктiгiЊж‰не дефомацилы‹ модулiн ЋлЉайтады.

6.1. Ауыр бетонның құрамын анықтаудың

Дата добавления: 2015-09-04