3). Биксумай-унан-Түләкәй-унан-Күсемхан-унан-Акайхан-унан
( улдары.Абдулла-1704й.-.Бикташ-1734й.р.ҡыҙҙары; Ҡарасәс-1720й.,Ҡолансаҡ-1722й.,Бикә-1729й.,Наҙлы-1729й.,тағы ҡыҙҙары Бикә
Табын волосы Ҡунур ауылы башҡорто Бикбай Тушеевта тормошта тора.
Ҡатының исеме Артыҡ Сөйөшева,Килмәк-абыздың затынан
1).Ҡаҙмаш-Туҙғалта аралары;-сығыштары менән Шаһғәле Шаһман -Буралы- Туҡмайрыҡ-Аҡһары-Ялыкай-Шыугәрәй-Ярылғаб-Тәкәй-Рысай
(Ырҫыҡай)- Ҡотлогилде.Тамйандарҙың Ҡоян тармағына ҡараған көнбайыш (төнгәуыр) башҡорттары.Ниғмәтуллиндәр,Моталовтар,
Әйүповтар,Биккужиндәр,Нурмөхәммәтовтар,Дауытовтар,Абдуллиндәр
(Әхмәр),Исхаковтар,Хидиятовтар,Шәмғоновтар,Карнаевтар,Нуховтар,Рыҫҡоловтар,Имелбаевтар,Халиҡовтар,Хөсәйеновтар(Рысҡужа ауылы),Абдуллиндәр
(Мирйән,Тимерйән-Рысҡужа ауылы).инә.Шаһғәле Шаһман-Туҡмайрыҡ-Аҡһары
-Нуғай-Балтас-Тоҡан;(уның улдары-,Сәйебаттал,Ғәбделкәрим,
Ҡаҙаҡбай,Юлай)Ҡаҙаҡбайҙың улы Юсыф,Юлайҙың улы-Имәнбай унан
Ярмөхәммәт тыуған).
2). Ҡаҙмаш-Ҡараҡалпаҡ аралары;-Олаталары Аҡҡужа уның улдары-Ҡунаҡҡужа,Юмағужа,Ҡужахмәт(ИшембӘт,Абдулхәбир),Ниғмәтулла,Фәтхулла,Рәхмәтулла-Теләүембәт(Мөхәмәтйәр,Мөхәмәтйән) Аҡҡужиндәр.
Легенда буйынса Аҡҡужа Ҡараһаҡал ғәсҡәренең башлығы була,1740йй.
Ҡаҙаҡтар уның башын өҙә сабып Ырымбурға илтеп тапшыралар,
Ҡараһаҡалды ҡаҙаҡтар һаҡлап алып ҡалалар.Сығышы менән-Аҡҡужа
килмешәк.-Ҡалмыҡ тайшаһы Әйүкә менән башҡорттарҙың 1682-1700 йй.
ваҡытындағы бәрелештәре осоронда ярҙамға килгән ҡараҡалпаҡтар
ҡанынан,улар тамйандар араһында ҡалып үҙләшеп киткәндәр;-Легенда буйынса,атай төҫө итеп тыуып ҡалған улына ла Аҡҡужа тип ҡушалар.
Шәжәрәһе;
Аҡҡужа- 1740йй
 |
Кейекҡужа Юмағужа Ниғмәтулла Рәхмәтулла Ҡужәхмәт
1764й 1766й 1789-1807йй 1770й 1768й
Мөхәмәтшәриф Теләүембәт
1794й
Мөхәмәтсафа Мөхәмәтйәр Ишембәт
Хисаметдин 1831й 1790й
Мөхәмәтсабир Мөхәмәтйән Әбделхәбир
Мөхәмәтмәрүән 1834й 1815й
3). Ҡаҙмаш-Оҙон тәсбих(Сүпелдәк)араһы -Олаталары сығышы менән билдәле Шәхес Мәхмүт тархандың улы, Батшаға антына тоғро башҡорт бейе,хәрби етәксе генә түгел,шул уҡ ваҡытта дин әһеле Ҡусҡар Мәхмүтов тоҡомонан;-Фәттәховтар,Тахаутдиновтар,Ғәббәсовтар,Ғәйфуллиндәр,
Ғәлимовтар,инә.Тамйандарҙың Ҡусҡар тармағына ҡараған көнсығыш
(таңғауыр) башҡорттары.Урындағы Ҡыҙыл буйы башҡорттары.Ҡусҡарҙар
1816сы йылдан алып хәҙерге Әбйәлил районындағы 20-нән ашыу ауылды
Тергеҙергә өлгәшәләр.Мәхмүт тархан Шаһғәле Шаһмандың Килдейәр исемле улының улы. Тоғро Башҡорттар-Ҡусҡар Мәхмүтов тамырынан.
Ҡусҡарҙың бер туғаны Асҡар Мәхмүтов хәҙерге Әбйәлил районындағы
Район үҙәге Асҡар ауылын нигеҙләй,яҡынса 1715-29-сы йылдары.
4). Ҡаҙмаш-Маңҡалар(Уфтар) араһы;-
Әһеловтар,Билаловтар,Ихсановтар,Мәхмүтовтар,Сафиндәр,Ғибатовтар,
Абдуллиндәр(Шаһишәриф)Ибраһимовтар(Йәүҙәт),Ғәбитовтар,Сатлыҡов-тар,Сафиуллиндәр,Сәйфуллиндәр,Ғиззәтовтар,Мусиндәр,Папаниндәр- мәғлүмәт тулыһынса түгел,улар Шаһғәле Шаһмандың ейәнсәре Мырҙағол тамырҙарынан,Рысҡужа ауылдары менән тығыҙ бәйле.Уларҙың
заты руда сығарыу,эшкәртеү,менән шөғөлләнәләр,Инйәр буйҙарынан,
Ирәмәл башынан маңҡалар,туҙғалталар менән ҡаҙаҡтар(сөйҙәр)менән
Берлектә властарҙың ҡыҫымы аҫтында күсенеп,хәҙерге Белорет районының көнъяғына,Әбйәлил районы,Бөрйән районының төнъяҡ-көн-
Байышына,Мәләүез,Күгәрсен,райондарына тарала.
5). Ҡаҙмаш-Ҡаҙаҡтар(Сөйҙәр) араһы;- Хәсәновтар,Зәйнуллиндәр,Усмановтар,Атауллиндәр,Рәжәповтар,Ибраһимовтар(Рәсүл).Ғиззәтов (Васил-улдары-Ғәфүр).Ғиззәтов Зәбир - Был араның күренекле кешеләренең береһе Бохарбай(бей),тикшеренеүҙәр шуны күрһәтә,ул Шағәле Шаһмандың улы Бураштың ейәне Яхъянан тыуған Боранғолдың улы.
Шәжәрәһе;
Шаһғәле Шаһман-Бураш-Тәңребирҙе-Сыуашай-Ҡурсай--Кинйәғол-
Муллағол-Йәхъя-Боранғол;(1.-ҡатындан-(Байтүрә,Йәнтүрә),
(2-се ҡатындан-(Шәкәрбай,Бүҙәнбай,Бохарбай,Уралбай,Ҡасҡынбай).
Бохарбай заманында Заводчиктәр тарафынан ерҙәре,рудниктәре тартып
Алынып Ағиҙел башынан,Инйәр,Тирлән буйҙарынан ҡыуылған 11-ауыл,24-утар кешеләрен,Ырымбурҙан килеп туҙҙырған ғәсҡәрҙән ҡайһыларын ҡурсалап алып ҡалыусыларҙың береһе.Ул ваҡытта губернатор ғәскәре Тамйандарҙы Ямантау,Ирәмәл,Тирлән башынан алып,Уралтау һыртынан,
Үлмәһәккә еткәнсе ҡыуып,эҙәрлекләп,ҡырып бара.Был хәл, 1830-сы йылда була.Ә,башы,1760 йылдың 1 июлендә ҡатайҙарҙы заводчиктәр,И.Тверды-
шевҡа һәм И.Мясниковҡа 250 һумға Тирлән заводы,ике йылдан һуң тағы ла Катав-Ивановск,Архангель заводтары өсөн,Инйәргә ҡойған Береш,
Бәрмәште,Рәмәште,Асы,Ҡаҙмаш йылғалары араһындағы ерҙәрҙе 1763 йыл
да секунд-майор А.Дурасоваға 247-һумға һатырға мәжбүр итәләр.1739-40йй,Асылыкүл буйынан ҡыуылып,Ирәмәлгә, Ямантауға ҡурсау эҙләп ҡас-
ҡан Боранғолдарға ҡушылған,Ҡаҙмаштарға Асы,Тирлән,Инйәр,Ағиҙел
буйҙарына төпләнеп нығынып йәшәп китәргә насип булмай.1761 йылдың 13 мартында Айыс ауылы Суйыр-Айыс,Арышпар,Ноҡат,Уҫманғәле(Ҡаҙмаш
ауылдары),Инйәр (Боранғол,Һарайсы ауылдары) ерҙәрен ҡатай старшина-
һы Дауыт Йәналин үҙ кешеләре менән һатып ебәрәләр..хәҙерге Әбйәлил районы территорияһында Ҡаҙмаштар яҡынса,1830-1833 йй,арауығында Тамъян-Таңғауыр волосының Тамйандарҙың Мәсәғүт тармағына ҡараған
туғандаш Ярылҡап Ҡунаҡбаевтың йәйләү еренә Ырымбур губернаторы распоряжениеһы буйынса бөгөнгө ерҙәренә урынлашалар.Тарих та,теүәл итеп әйткәндә,1740-сы йылда,карательдәр Ҡараһаҡал болаһын баҫтыр-
ғанда Ағиҙел,ике Ҡыҙыл буйҙарында Ҡаҙмаш йортон,Боранғол йортон,
Сәйетбай(ҡол)йортон,Яныш йортон туҙҙырыуҙан тыш,ҡыҙған баштан
үҙҙәренә,йәғни батшаға тоғро башҡорттарҙы ла бер ыңғай турай башлай.
Шул сәбәптән, уларҙың ҡул аҫтына Яйыҡ,Ҡыҙыл йылғаһының урта һәм түбәнге өлөшөндә көн күргән батырҙар бер туғандар Асҡар һәм Ҡусҡар,
Ҡунаҡбай һәм Мәхмүт,Дәүләтбайҙың,Күсәкбай,Өмөтбай,Мәмәтбайҙың,
хәҙерге Ҡыҙыл ҡасабаһы урынында көн иткән бөрйәндәрҙең Рысай бай
йорттары ла бер юлы яндырыла, кешеләре һәләк ителә,Яныш батырҙың,
ул Мырҙағолдоң бер туған ағаһы Мәүлит батырҙың улы,тоҡомдары
йәшәгән,хәҙерге Хәлил,Ахай(Ишбулды),Булат(Монаш),Шаҙығай, Күсей,
Хөсәйен,Мишәр ауылдары урындарында йәшәгән кешеләре ҡасып, тыуған
ерҙәренән баштарын алып сығып китәләр.Уларҙың ерҙәренә Ҡарағай Ҡыпсаҡтар һәм Бөрйәндәр килеп урынлаша,икенсе төрлө әйткәндә, ерҙәр
ҙе тартып алалар.Ҡасып киткән тамырҙар,ул Яныш Мәүлитовтың,Ҡунаҡ-
бай батырҙың тоҡомдары.Улар хәҙерге ваҡытта,Йәрмәкәй районы,Рәтамаҡ
ауылында,Миякә районында йәшәйҙәр.Асҡарҙар башта хәҙерге Белорет биләмәһенә күсеп баралар(Исмаҡайҙар)унан,хәҙерге Бөрйән районы тер-
риторияһына күсенә.(2-се Асҡар,Мәһәҙей,)Ҡаҙмаштар сығышы буйынса Тамйандарҙың көнбайыш-Төнгәуыр ырыуына ҡараған Ҡуян тармағы башҡорттары,йәғни,Ҡалтас Ҡуянға әйләнә ала, боронғо Һыу(Ыҡ) эйәһе Ҡалтас һәм һыу инәһе Ҡылдыса- ханттарҙа ла ул шулай – Ҡылдыса Икки.) Тағы-Ҡалтас,-Ҡоян мәғәнәһен дә йөрөтә- ике мәғәнәнән тора,Ҡойо һәм Ян(Тау)-Тау аҫтындағы,янындағы ҡоҙоҡ һыуы.Ҡоян,ул шул уҡ Ҡотоҡай,тау аҫтындағы ҡоҙоҡ.Ҡот тауы һыуы.был осраҡта ҡуян түгел,
топоним. Йәғни, Ҡалтас;-Ҡоҙоҡ һыуы инәһе.
Иҫкәрм ә;-Боронғо Урал халҡында;аллалар(Баба)-кеше кәүҙәһенән өс баш
ҡа(Ер-Һыу-Һауа) бейек тамырынан өҙөлмәгән Ҡарағас түмәргә соҡоп эшләнгән,яҡынса ул Ҡалтас,шул уҡ трансформацияланған Тутыя,Хоҙайға табыныу урыны баба-башы,буйы,-Тау эйәһе,Һыу инәһе, Урман эйәһе фор
маһында кәүҙәләнә.Йылға,Тау-таш буйҙарында үҫкән ҡарағасты соҡоп
Бабаның ҡиәфәтен сүрәтләп эшләйҙәр(автор)-Хоҙайҙың ерҙәге.тауҙағы,
һыуҙағы ҡиәфәте,ул баба-таш,баба-баш,бабаш.Ата унан алда Баба-йәғни,
Ата-Баба.мәжүси халыҡтың Хоҙайға-Тәңрегә Инаныу,табыныу урынында
торған ҡарағас түмәрҙә һынландырылған изге;Баба(Тутыя).
Шулай уҡ,Хоҙай мәғәнәһе менән бөтә уғыр-урал халҡында Хо(ир кеше),
ә Дағ(Оло Тау),йәғни мәжүсилектә Хоҙай-ул,Оло Тау кешеһе(эйәһе),Тау
Бабаһы.Ер менән Күк араһын тоташтырған йән башы- Атау Хоҙайҙың
ерҙәге рәүеше бейек тау менән күк араһындағы торған,ошо ике сфераны тоташтырыусы сылбыр өлөшө.
Ҡаҙмаш тураһындағы тәүге белешмәләр;
1.Ныне Краснокамский район-речка Казмаш./Уразай Тюкаев в 1674 года
рождения./Гарейской волости Янзигитовой тюбе в 1721 году разграничил
свою вотчину от владения вотчинников Старо-Иланской волости по р.р.
Калтасы,Казмаш. (М.И.БАШ.АССР.Т.3.с.134.
2.Доношение №-315.1737г.октябрь-17.
Ү1.О ходе башкирского восстания в август-сентябрь 1737 года 11 числа.
20 октябрё от Кунгурского воеводы Мазовского в доношении: по неко-
торым де известьям уведавов,что из разных волостей по рекам Козмаше
и Саране жили в кошах,в лесах воры башкирцы,и он писал к старшинам
Тулву,чтоб они,собирався,шли на воров на поимки.Уфинский уезд
Осинский дороги,Гайнинской волости башкирец Иман Таганаев
,поймали его Кунгурского уезда татара Муртазай Токтамышев
с товарыщи,наехав во 100 человек в Уфинский уезду,в Балыкчинский
волости в лесу,где их,башкирцев,было собрано 120 человек.А главным де
у них Гайнинской волости деревни Козмаш -Адзимас Абдалов.
3.Караидельский район-деревня Верхний Казмаш.,из Байкибашевской
волости,была основана чувашами на месте отнятой у башкир земле,ко-
торые в 1917 году исчислялись в количестве 270-человек при 50-дворах
Из которых 20 безпосевными,30-сеяли от 1 до 4 десятин пашин.Не все двора имели рабочий скот.В последствие в деревне стало преобладать
татарское население.Все остальное остальное татарское поселения воз-
никли после 1917 года.
4.Белорецкий район- Деревни Казмаш по данным 1866-года.по рекам
Малый и большой Казмаш в притоке реки Инзер.
1.Сююр-Аисово(Казмаш)- Родословное:-Сююр-1628г:-Сафар-1653г-1678г:-
-Даут-1703г-Айса-1728г-Ишкиня-1753г.
Сююровцы впоследствии переселяются на территорию Абзелиловского
района.основали деревню Даутово.Исхаково.-Даут Сафаров юртовой старшина.юрты №-14.ныне Белорецкий район
2.Аисово-при речки Казмаш в 1795 г.имела 9 дворов,где проживало 55-че-
Ловек.В 1920 году проживало 279-человек.Ишкиня Аисов старшина Катайской волости,участник Пугачевской восстании,выезжали на летовку по рекам Кубагушбаш,и Казмашбаш на 59 дворов держали -346-голов коровы,180 голов лощадей,150 голов овец,70-голов коз,10-ульев,
8-бортей.ныне Белорецкий район
3.Усмангалино(Казмаш)- утар(дача) до 1926 года именован как Казмаш:-
Тамъян-Катайской волости.ныне Белорецкий район
4 .Узянбашево(Казмаш)-утар(дача) до 1926 года именован как Казмаш:-
Жители-Хафиз,Билал,Урыскул,Тамъян-Тунгаурской волости.1920г.ныне
Белорецкий район
5.Арышпарово(Казмаш)-иске йорт 1866г.ныне Белорецкий район
6.Нукатово-Сайырбаш(Казмаш)елде йорт 1866г.ныне Белорецкий район
7.Катараш(Казмаш) утар (дача) 1920г.ныне Белорецкий район
8.Абзелиловский район деревня Казмаш- Тамъянская волость./Родослов-
ная Маңҡа-араһы; Шаһғәле Шаһман-1519гр.-Бураш-1537г.р –Юмагул-
Юмагужа-Мурзагул(1732г.)сыновья:((Ишкиня- 1763г,Бепеня-1771г,
Давлеткул-1756г,Итбай-1783г,Хабибулла-1788г).
/Родословная Тоҙҡалта араһы;Шаһғәле Шаһман-1519г.р-Буралы-1534гр-
Туҡмайрыҡ-1559г.р- Аҡһары-1586г.р-Ялыҡай-1611г.р-Шаһгәрәй-1646г.р-
Ярылҡап-1682г.р-Тәкәй-1711г.р-Рысай(Ырыҫыҡай)-1738г.р.-Ҡотлогилде-
-1763г.
По данным ревизских сказок с 1834-50гг.известно по рекам малый и
большой Казмаш,в притоке большой Кизил.По документам 1866 года
1-мечеть.Летовали на хребте Большой Уралтау,так называемый»Елде
Йорт».»Кола Кашка»,Каркавар».
9.Бурзянский район-хутор Казмаш(между Деревнями Хамитовой,
Абдулгазиной и Амангильлдиной Абзелиловсконго района и деревни
Кулганиной Бурзянского района)
Тоҙ(Туҙ)ҡалта;- араларының ғына түгел хатта,уртаҡ –Ҡаҙмаш,Рыҫҡужа
ауылдарының хәҙерге Әбйәлил районы сиктәрендә формалашыуында
мөһим һәм күренекле урын тотҡан фараз буйынса бер туғандар
Йомағужа,Рыҫҡужа,Аҡҡужа үткән быуаттың ХҮШ-быуаттың яҡынса
тәүге яртыһында,дөрөҙөрәге 1730-40 –сы йылдар аралығында тыуғандар.
шул ваҡыттарҙағы һуңғы хәл ваҡиғаларҙа туранан-тура ҡатнашҡандар,
донъя хәлен,ауылдарҙы туҙҙырыу,уларҙы һаҡлау,яңынан тергеҙеү осорҙа-
рын ауылдаштары,ырыуҙаштары менән бергә кисергәндәр.
Тамъяндарҙың бөгөнгө көндә лә йәшәп ятҡан; Әбйәлил,Мәләүез,
Күгәрсен,Йәрмәкәй.Миәкә,Туймазы,Өфө,Белорет,Саҡмағош,Бөрө
Краснокама,Ҡариҙел,Бөрйән,Ишембай,Ғафури райондарында,элекке
Минзәлә өйәҙендә,Белорет районы;-Суйыр,Айыс,Арышпар,Ноҡат,
Усманғәле,Үҙәнбаш ауылдары,шулай уҡ билдәле шифахана Асы,
Тирлән ҡасабаһы тирәһе йылға-шишмәләр Ҡаҙмаш (Ҡаҙмыш) атамаһын
йөрөтә.Шулай уҡ,Ҡаҙмаштарҙың үҙҙәренә генә хас,атамаларҙа йөрөгән
Ҡоян,Ҡотоҡай,Соҡсон.Ҡалтасы,Ҡаҙмыш.Ҡаҙыш,Ҡаҙмаш,Ҡойоҡ,Байҡы
(Ябалаҡты,Йәнегет һәм Йәнсәйет түбәләре) ауылдарының мәжүси Тоҙ,Туҙ
Ҡалталары борон-борондан ағас,таш,руда эше,тимерселек,тоҙ сығарыу кеүек,
һатып кәсеп итеү,солоҡсолоҡ,балыҡсылыҡ менән шөғөлләнгәндәр.
Әбйәлил районы Тамйан-төнгәүер
башҡорттарының ҡоян тармағы Ҡаҙмаш ауылы
туҙғалта араларының шәжәрәһе
Кенәз Шаһғәле Шаһман
(1519й)
Буралы
(1543й)
Туҡмайрыҡ
(1568й)
Аҡсары
(1589й)
Ялыҡай
(1618й)
Шаһгәрәй
(1644й)
Ярылҡап
(1667й)
(Юламан)
Әрипҡол(1728й) Тәкәй(1694й)
Ҡоҙашман(1730й)
Көҙәй(1732й)
Рысыҡай(Рысай)-1734й
Көҫәпҡол- 1769й Теләүғол-1771й
Котлогилде(Котло)- 1753й
Мөхәмәтшәриф- 1788й Юныс-1796й
Рамаҙан-1790й
Юлбирҙе-1798й
1-се ҡатындан;Ҡанбулат, Ҡарабулат, Ҡотлобулат,
Й 1779й 1770й
2-се ҡатындан; Арсланғужа, Биккужа, Алдағужа, Асылғужа
Й 1793й 1803й 1786й
3-сө ҡатындан; Таштимер
Й
1 ). Ҡанбулат-(1773й)
Рәхмәтулла-1812й
Асылбай-(1803й)
Нияҙғол-1849й
Гөлзаһиҙа-1818й
Ҡанбулат Ҡотлогильдиндең ҡатыны Сөйәрбикә-1781й.
Асылбай Ҡанбулатовтың ҡатыны Нәзифә-1807й
Ҡыҙы Зәйнәп- 1832й.
2). Ҡотлобулат -(1770й)
Рахматулла-1796й. Хоҙайбирҙе-1823й.
Хоҙайғол-1825й.
Хоҙайбәндә-1827й.
Ҡотлобулат Ҡотлогилдин 1848йылда мәрхүм,уның
1-се ҡатыны - Яңылбикә-1769сы йылғы.унан тыуған улы
Рәхмәтулла -1796й.
Фәтхулла-1831й-37й.
Ниязғол-1849й
1-се ҡатыны Рәйхан-1806йылғы,унан Фәтхулла тыуған
2-се ҡатыны Мәликә-1807йылғы,унан Ниязғол тыуған
Ҡыҙҙары;-Гөлгиҙәр-1827й Мәликә-1807й
Ғәрифә-1833й
2-се ҡатындан-тыуған;
Хоҙайбирҙе -1823й
Мәүлит-1847й Динислам-1848й Динмөхәмәт-1850й(5 ай)
Хоҙайбирҙенең ҡатыны Мәүлиха-1827й.
Хоҙайғол- 1825й башҡа мәғлүмәт юҡ
Хоҙайғолдың ҡатыны Хәбибә-1828й
Хоҙайбәндә-1827й-
башҡаса мәғлүмәт юҡ
Дата добавления: 2015-12-01; просмотров: 74 | Нарушение авторских прав