[129] Wetzer, Welte, X, s. 4
[130] Co do błędnej interpretacji śmierci Jezusa por. rozdział XVIII: Zbawienie przez stracenie
[131] por. Strack i Billerbeck, tom II, s. 543
[132] Strack, Billerbeck, t. IV, I, s. 42
[133] op. cit., s. 43
[134] por. op. cit., s. 54
[135] op. cit., s. 45
[136] por. Bo Reicke, Leonhard Rost, Biblisch-Historisches Handwörterbuch, t. III, 1966, s. 2223
[137] Didaskalie 21
[138] Lexikon für Theologie und Kirche, t. II, s. 423
[139] op. cit., t. VIII, s. 136
[140] 1969, s. 804
[141] O tym zaś, że Piłat był wyjątkowo dobrotliwie usposobiony wobec Jezusa - już wiemy
[142] por. Jan 19, 41: „A na miejscu, gdzie Go ukrzyżowano, był ogród, w ogrodzie zaś nowy grób, w którym nie złożono jeszcze nikogo."
[143] t. VII, 1891, s. 1098
[144] LThK, t. VI, s. 614
[145] Karl Joseph von Hefele, Conciliengeschichte, tom IV, 1860, s. 523 i n.
[146] 1 QH V, 23 i n.
[147] Wer war schuld an Jesu Tod, s. 23 i n.
[148] Wetzer, Welte, Kirchenlexikon, t. Vi, 1889, s. 1925
[149] cyt. wg Wilhelm Schneemelcher, Neutestamentliche Apokryphen, tom II, 1987, s. 25; i Karlheinz Deschner, Abermals krähte der Hahn, 1987, s. 121
[150] Schriften zur Theologie, t. XII, 1975, s. 348
[151] por. rozdział XVI dotyczący piekła
[152] Karl Rahner, op. cit., s. 349
[153] cytowany tu przekład Biblii mówi o „świcie" (Mt 28, 1) i „rozjaśnianiu się" (Łk 23, 54); w greckim oryginale jest jedno i to samo określenie
[154] por. Wetzer, Welte, VIII, s. 738
[155] Das Leben Jesu, tom II, 1837, s. 678 i n.
[156] Gerhard Lohfink, op. cit., s. 9
[157] op. cit., s. 7 i n.
[158] „Catholica" 1/1963, s. 49
[159] Dawne… 20, 8, 6
[160] w: RGG, III, 1959, s. 335
[161] Geschichte und Geschichten, w: „Bibel und Kirche" 2/1976, s. 35
[162] Ernst Hänchen, Die Apostelgeschichte, 1977, s. 171
[163] Polskie wydanie: Karl Rahner i Herbert Vorgrimler, Mały słownik teologiczny, Warszawa 1987
[164] tom IX, 1895, s. 1974 i n.
[165] niemieckie słowo Pfingsten oznaczające „Zielone Świątki" pochodzi zresztą od greckiego słowa pentecoste = „pięćdziesiąty" [dzień]
[166] (Uwaga dodatkowa: „synowie Boga" zostali w międzyczasie zredukowani do jednego jedynego Syna Bożego, a córki Boga wymarły całkowicie.)
[167] Schriften zur Theologie, t. XVI, 1984, s. 329
[168] Friedrich Heer, Gottes erste Liebe. Die Juden in Spannungsfeld der Geschichte, 1981, s. 54 i n.
[169] s. 787 i n.
[170] Józef Flawiusz, Dawne… 18, 6, 7
[171] op. cit., 19, 8, 2
[172] op. cit., 19, 7, 3
[173] ibid. 447 i n.; por. 497 i n.
[174] Das Judenchristentum, 1964, s. 10
[175] Ernst Hänchen, Die Apostelgeschichte, 1977, s. 113
[176] cyt. wg: Bibel und Kirche, 2/1961, s. 41
[177] Das Judenchristentum, 1964, s. 40
[178] Hänchen, op. cit., s. 265
[179] op. cit., s. 286
[180] ibid., s. 266
[181] Józef Flawiusz, Dawne… 20, 7, 2
[182] H.J.Schöps, Das Judenchristentum, 1964, s. 33
[183] 1 Apologia 31
[184] Le dîner du comte de Boulainvilliers, deuxième entretien
[185] VIII, s. 340
[186] Die Römische Petrustradition - das Petrusgrab, w: „ Bibel und Leben ", 2/1968, s. 51
[187] Euzebiusz z Cezarei „ Historia Kościoła " II, 25
[188] Swetoniusz (ur. ok. 70 n.e., data śmierci nieznana) Vita Claudii 25, 4
[189] Ireneusz z Lyonu, „ Przeciw herezjom " III, 3
[190] Euzebiusz z Cezarei „ Historia Kościoła " III, 2; III, 21
[191] Wetzer, Welte, VII, s. 2077
[192] por. Bibliothek der Kirchenväter, Eusebius, t. II, 1932, s. 101
[193] Euzebiusz z Cezarei „ Historia Kościoła " V, 28
[194] 37 i n.; Wilhelm Schneemelcher, Neutestamentliche Apokryphen, tom II, 1989, s. 287
[195] „Akta Piotra" 38-41
[196] Euzebiusz z Cezarei „ Historia Kościoła " III, 36
[197] Hom. VI in Lucam
[198] De vir. ill. 16
[199] op. cit., s. 51
[200] Euzebiusz z Cezarei „ Historia Kościoła " 2, 25
[201] Euzebiusz z Cezarei „ Historia Kościoła " 5, 24
[202] tom I, 1963, s. 140
[203] op. cit., s. 54 i n.
[204] por. L Th K VIII, s. 342
[205] por. Wetzer, Welte, IX, s. 1854 i n. oraz 1865
[206] L Th K, VIII, s. 342
[207] Wilhelm Schneemelcher, Neutestamentliche Apokryphen, t. I, 1990, s. 39
[208] Schneemelcher, I, s. 333
[209] 7, 3; Schneemelcher I, s. 342 i n.
[210] cyt. wg: Apokryfy Nowego Testamentu, wyd. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1986
[211] Protoewangelia Jakuba, XIX, 3 - XX - 3
[212] Diogenes Laertes 3, 1, 2
[213] Protoewangelia Jakuba, VIII, 2 - IX, 3
[214] Ad Matth 12
[215] św. Hieronim, Przeciwko Helwidiuszowi, 19
[216] J.Blinzler, L Th K, II, s. 715
[217] św. Hieronim, Przeciwko Helwidiuszowi, 8
[218] Aureliusz Augustyn, Enchiridion, 34
[219] Summa Theologica III q. 35 a. 6
[220] Żywoty… Cyceron 2
[221] Apokryfy Nowego Testamentu, wyd. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1986
[222] Schneemelcher, I, s. 363
[223] W polskim tłumaczeniu Józefa Bielawskiego, Koran, Warszawa, 1986, jest to sura III, 46
[224] W polskim przekładzie w tym miejscu w surze XIX, 30 zamiast „Allah" użyto słowa „Bóg"; i tak czytamy tam: „Zaprawdę ja jestem sługą Boga"
[225] por. też surę XIX, 16 i n.; w polskim wydaniu Koranu zamiast „Allah" jest Bóg
[226] XI, 1 (por. Apokryfy Nowego Testamentu, op. cit., Ewangelia Dzieciństwa Ormiańska, XI, 1; w polskim przekłądzie królem Hindusów jest Kasper, a Arabów - Baltazar); por. Schneemelcher, I, s. 364
[227] XIV, 1; por. Schneemelcher, I, s. 367
[228] Na temat „dokładnej przeróbki", a następnie rozpowszechniania jej pod tytułem: Liber de nativitate Beatae Mariae…, por. Apokryfy…, s. 243
[229] dzieło zestawione zostało w V wieku, ale jego autorstwo sięga częściowo II wieku; od czasów Karola Wielkiego dzieło znane jest także pod nazwą Ewangelii Nikodema
[230] IV, 3; Apokryfy…, tom II, Ewangelia Nikodema
[231] IX, 4 i n.
[232] Uwaga dodatkowa: napotykamy tu na chrześcijańską interpretację katastrofalnej w skutkach wojny żydowskiej, zakończonej w roku 70 upadkiem państwa żydowskiego, będącym według tego ujęcia karą Boga zesłaną na morderców Syna Bożego
[233] cytowane wg „Wydania Piłata", X, s. 468; por. Schneemelcher, I, s. 422 i n.
[234] Ew. Nikod, XV, 6, wyd. cyt., s. 438
[235] por. Wetzer, Welte, VI, s. 1865
[236] Schneemelcher, I, s. 314 i n.
[237] op. cit., tom I, s. 135; por. też Schneemelcher, I, s. 159
[238] Ewangelia Filipa 55b; w cytowanym polskim wydaniu tekst ten nie został przetłumaczony; por. Schneemelcher, I, s. 161
[239] por. Ew. Tom 114; Schneemelcher op. cit., t. I, s. 113
[240] „Komentarz do Listu do Efezjan" 5
[241] CSEL 23, 3, 514
[242] w: 1 Kor cap. II, lectio 2
[243] w: Wörterbuch der feministischen Theologie, 1991, s. 157 i n.
[244] cyt. wg Schneemelcher, II, s. 240
[245] tom IV, 1942, s. 511
[246] por. Apostolische Väter, 1918, ss. 122 i 146
[247] por. Schneemelcher, II, s. 191
[248] Wetzer, Welte, XI, s. 1481
[249] HK, I, 13
[250] Schneemelcher, I, s. 389
[251] VI, 1961, s. 484
[252] Johannes Weiss, Wilhelm Bousset w: Die Schriften des Neuen Testaments, t. I, 1917, 389
[253] Christ sein, 1976, s. 338 i n.
[254] Schalom Ben-Chorin, Paulus, 1986, s. 23
[255] por. Euzebiusz, HK III, 39, 16
[256] Das Neue Testament, Einheitsübersetzung der Heiligen Schrift, Stuttgart 1980, Katholische Bibelanstalt; istnieją także wydania późniejsze, np. z 1990 r.; podobnie jak w wyżej wymienionym wydaniu niemieckim por. też Ewangelia św. Mateusza, wstęp odredakcyjny zawarty w Biblii Tysiąclecia, wyd. cyt., s. 1124 - tłum.
[257] Euzebiusz, HK, III, 39, 15
[258] Adv. haer. 3, 1, 1
[259] op. cit., 3, 14, 1
[260] Die Apostelgeschichte, 1977, s. 124
[261] Przeciw herezjom 3, 1
[262] Przeciw herezjom, II, 22, 5
[263] Comm. in Joh. 124, 2
[264] por. Ewangelia Bartłomieja (gr), II, 3 i 14, wyd. cyt.
[265] Panarion, Gegen die Antidikomarianiten, 10; antydikomarianici byli przeciwnikami teorii o nieustającym dziewictwie Marii; twierdzili, że Maria i Józef po narodzeniu się Jezusa nawiązali stosunki małżeńskie
[266] por. „Akta Jana", 113; dzieło pochodzi z III wieku
[267] „ List Pseudo-Tytusa ", z V wieku, cyt. wg Schneemelcher, II, s. 64
[268] por..: 1, 1.4.9; 22, 8
[269] HK, VII, 25
[270] Jako przykład por. II List św. Piotra Apostoła, Wstęp odredakcyjny „Biblii Tysiąclecia", wyd. cyt., s. 1381 - tłum.
[271] „Bibel und Kirche" 3/1981, s. 265
[272] w nordyckich sagach „Hel" oznaczało miejsce przebywania zmarłych
[273] „ Wal-statt " = pole bitwy, a „ Wal-halla " = hala dla wojów, którzy padli w bitwie
[274] RGG, wyd. 2, t. III, 1929, artykuł pt.„Wojna", s. 1304
[275] Także dla Greków hades początkowo nie był miejscem kary dla niektórych ludzi, ale gromadził i chronił wszystkich bez wyjątku zmarłych
[276] por. rozdział poświęcony apokryfom
[277] por. Henoch 90, 33; por. też Strack, Billerbeck, IV, s. 1167 i n.
[278] Plutarch, Żywoty..., Perykles 8
[279] Jak na dzisiaj - chrześcijanie nie zaszli o wiele dalej; jedynym postępem jest ich wieczne piekło
[280] por. rozdział dotyczący Wielkiego Piątku
[281] Historien, V, 5-13
[282] Wojna żydowska… op. cit., II, 8, 11
[283] ibid., III, 8, 5
[284] I QS, II, 8; rękopisy powstały na przełomie II i I wieku p.n.e.
[285] por. Strack, Billerbeck, IV, s. 1079, 1084
[286] por. Strack, Billerbeck, IV, s. 1045
[287] Strack, Billerbeck, IV, s. 1071
[288] Strack, Billerbeck, IV, s. 1178 do 1189
[289] Jesus und die Hölle, w: Theologie der Gegenwart, 3/1991, s. 166
[290] por. Geschichte der synoptischen Tradition, 1931, s. 352
[291] op. cit., s. 122
[292] op. cit., s. 167
[293] op. cit., s. 132 i n.
[294] por. Strack, Billerbeck, IV, s. 157
[295] w mitologii skandynawskiej wielkie, wiecznie zielone drzewo świata, podtrzymujące jego istnienie; korzenie drzewa sięgały podziemnej krainy zmarłych
[296] Wszystkie cytaty wg: Sobór Watykański II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, wyd. III, Pallotinum, Poznań s.a.
[297] Lexikon für Theologie und Kirche. Das Zweite Vatikanische Konzil, t. III, 1968, s. 40
[298] Katholische Dogmatik, t. IV/2, 1959, s. 492 i n.
[299] Enchidion 97
[300] por. Enchiridion 25
[301] Brief an Paulinus, 29
[302] Augustinus, opus imperfectum contra Julianum, I, 48
[303] por. Theologia moralis VI nr 106
[304] Das Gesetz Christi, t. III, s. 225
[305] por. Uta Ranke-Heinemann, Eunuchen für das Himmelreich, 1990, s. 310 i n.; przekład polski w przygotowaniu
[306] t. IV, 1886, s. 768
[307] Dictionaire de Théologie Catholique, t. II, 1932, s. 366
[308] t. VI, 1889, s. 116
[309] Michael Schmaus, Katholische Dogmatik, t. IV/2, 1959, s. 507
[310] Ludzie z Qumran to zapewne ludzie należący do grupy Żydów nazywanych Esseńczykami, znanych nam przede wszystkim za sprawą Józefa Flawiusza
[311] Verschlußsache Jesus, 1991 r.
[312] I QH IV, 33 i n.
[313] I QH, VII, 6-9, 20
[314] Józef Flawiusz, Wojna… 2, 8, 5
[315] por. „Reguła zakonna", I QS 6, 3-5 oraz „Reguła dyscypliny" I QSa 2, 17-22
[316] I QH 18, 14
[317] I QM XI, 13
[318] I QS 4, 22
[319] Wypowiedź z dnia 12 stycznia 1991r. na konferencji naukowej w Akademii Katolickiej w München.
[320] Strack, Billerbeck, t. II, s. 373
[321] Quod omnis probus liber 75-91
[322] Historia naturalna 5, 17, 4
[323] Dawne… 18, 1, 5
[324] Wojna żydowska, 2, 8, 2-13
[325] por. I QH VII, 23 i „Dokument damasceński" II, 15
[326] por. „Dokument damasceński" VII, 20 i n. oraz „Reguła zakonna" I QS 5, 20-26
[327] „Zwój wojenny" I QM, 9, 7-9
[328] Historia 5, 13
[329] por. Wojna żydowska, 3, 8
[330] por. Wojna… 2, 20, 4
[331] J. Maier, K. Schubert, Die Qumran-Essener, 1991, s. 83
[332] Wojna… 2, 8, 10
[333] Wojna… 2, 8, 2-5
[334] RGG, 5, 1961, s. 751
[335] por. Kittel, IX, s. 514
[336] ibid., s. 514 i n.
[337] por. Strack, Billerbeck, t. I, s. 13
[338] Strack, Billerbeck, t. I, s. 13
[339] Leben und Tod des Jesus von Nazareth, 1965, s. 197 i n.
[340] op. cit., wyd. 1966, ss. 79, 83
[341] op. cit., s. 192
[342] por. Jean Orieux, 1966, s. 550 i n.
[343] op. cit., s. 713
[344] parlament w przedrewolucyjnej Francji był suwerennym królewskim trybunałem sądowym
[345] por.Wolter, Traktat o tolerancji napisany z powodu śmierci Jana Calasa, tłum. Z.Ryłko i A.Sowiński, PIW, wyd. II, Warszawa 1988
[346] Por. scenariusz filmowy napisany wg powieści Nikosa Kazantsakisa, Ostatnie kuszenie Chrystusa, Poznań 1992
[347] Summa Theologica, part. IV, tit. XV, c. XII, I. t. IV, col. 1227
[348] Dictionnaire de Théologie catholique IX, 1927, s. 2432
[349] por.Encyklika: Ad diem illum, 1904
[350] Jan Paweł II, Encyklika Maryjna: Redemptoris mater, 1987
[351] por. Andrè Vauchez, Les laïcs au moyenâge, 1987, s. 262 i n.
[352] Jesus, s. 196
[353] I „Apologie" 66
[354] „ De praescriptione haereticorum, 40
[355] Theologie des Neuen Testaments, 1951, s. 149
[356] Kleriker, 1991, s. 89
[357] Christ Sein, 1976, s. 515 i n.
[358] op. cit., s. 395
[359] por. Rupp Doinet, Das Kreuz mit dem Kreuz, w: „Stern", nr 11, z 9 marca 1989r.
[360] por. Helmut von Glasenapp, Die fünf Weltreligionen, tom II, 1957, s. 463
[361] Historische Bibliothek XX, 14
[362] Cyt. wg: Fryderyk Schiller, Dzieła Wybrane, przekłądu dokonał Walenty Chłędowski, Warszawa 1955.
[363] Plutarch, Żywoty…, Numa 10
[364] Atheismus im Christentum, 1969, s. 221 i n.
[365] Geschichte einer Seele, 1936, s. 207
[366] op. cit., s. 223
[367] Europa, Mutter der Revolutionen, 1964, s. 121
[368] Geschichte der synoptischen Tradition, s. 110
Дата добавления: 2015-11-05; просмотров: 25 | Нарушение авторских прав
| <== предыдущая лекция | | | следующая лекция ==> |