Жылжымайтын мүлік мәмілесін мемлекеттік тіркеудің құқықтық мәні.

Қолданылып жүрген жер заңнамасы шегінде Қазақстан Республикасында жер учаскесі айналымы жүзеге асырылады.

Жер айналымынан алынып тасталғандар мәміле заты болып ешқашан да саналмайды. Мұндай жерлерге жататындар: мемлекеттік табиғи қорлар, табиғи мүсіндер, ұлттық, дендрологиялық, табиғи парктер, ботаникалық саяжайлар, қорғаныс үшін берілген жерлер, тарихи – мәдени жерлер, реактивті және химиялық былғанған жерлер, мемлекеттік ғылыми – зерттеулер мекемесінің орналасқан жерлері, білім беру мекемелерінің, мекен – жайларда ортақ пайдаланатын жерлер, зираттар орналасқан жерлер. Берілген котегорияға тиым салынған және қамауға алынған жерлер жатады.

Жер айналымының шектеулері қолданылып жүрген нормалармен байланысты айналымға жіберіледі. Мысалы, мұндай жер учаскелерін алушылар анықталған азаматтық құқықтық қатынастың қатысушылары болуы мүмкін. Айналымнан алынбаған жерлер қолданылып жүрген жер заңдылығына сәйкес мәміле заты бола алады.

Жер учаскелерімен мәміле жасауға қатысушылар азаматтық құқықтық қатынаста әрекет қабілеттілігі және құқық қабілеттілігі бар азаматтар. Мұндай азаматтарға Қазақстан Республикасының азаматы, шетел азаматы, азаматтығы жоқ тұлғалар, Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары жатады.

Қазақстанда жерді пайдаланудың екі түрін бөліп қарастырады: уақытша және тұрақты.

Тұрақты жер пайдалану негізінде жер учаскелері келесі жер пайдаланушыларға беріледі:

Фермер қожалығына;

1. Шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құығы негізінде ғимараттар мен құрылыстарды иелік етуші тұлғаларға;

2. Ауылшаруашылығы және орман шаруашылығы өндірісін жүзеге асырушы мемлекеттік және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға;

3. Ерекше қорғалатын табиға аумақтарда жер пайдалануын жүзеге асыратын тұлғаларға;

4. Заңда көрсетілген басқа да тұлғаларға. ҚР-ның Жер туралы Заңының 40 бабы.

Уақытша жер пайдалану құқығы қысқа мерзімді (үш жылға дейін) және ұзақ мерзімді (3 жылдан 99 жылға дейін) болуы мүмкін. (Қазақстан Республикасының Жер туралы Заңының 41 бабы).

Тұрақты жер пайдалану құқығына ие мемлекеттік емес жер пайдаланушылар, мемлекеттік органның рұқсатынсыз мына құқықтармен пайдалана алады: сатуға, сиға беруге, екінші реттік жер пайдалануға беруге, ауыстыруға, кепілдікке тапсыруға, мұраға қалдыруға, шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына салым ретінде немес мүліктік кооперативке үлес ретінде қосуға, оның ішінде шетелдің қатысуымен және де азаматтық және жер заңдарымен тиым салынбаған басқа да осы құқыққа қатысты мәмілелер жасауға құқылы.

Уақытша жер пайдаланушылар берілген мәмілелерді Жер туралы Жарлықтың 41 және 42 баптарына сәйкес жер пайдалану құқығы шегінде жасай алады.

Жер учаскелерімен мәміле жай жазбаша нысанда жасалады. Міндетті түрде нотариалды куәландыру талап етілмейді.

«Жылжымайтын мүлікке құқықты мемелкеттік тіркеу және олармен мәміле жасау туралы» Заңына сәйкес жерге заттық құқық жатады, дәлірек айтқанда:

- меншік құқығы;

- бір жылдан астам мерзімге жарді пайдалану құқығы;

- сервитут.

Жоғарыда аталып кеткендей, жылжымайтын мүлікке құқықты мемлекеттік тіркеу кезінде әділет мекемелеріне өтініш беру талап етіледі. Жерге құқықты тіркеуге қатысты тіркеу туралы өтінішті кім бере алады деген сұраққа, былайшы жауап беруге болады.

Жалдау шартын, оның ішінде жер учаскелерін жалдау шартын тіркеудің өз ерекшеліктері бар. Жерді жалдау шартын мемлекеттік тіркеу туралы өтінішімен жалдау шартынын тараптарының бірі бере алады. Республикамыздың көптеген субъектілерінде мұндай құқық жалдаушыға беріледі (мысалы, Астана қаласында). Жерді субжалдау шартын тіркеу туралы өтініш, мәміленің барлық қатысушылары атынан жазылуы керек. Жалдау құқықтар мәмілесін тіркеген кезде, тіркеу туралы өтінішті шарттың барлық тараптары беруі керек, бұл тек нотариалды куәландыруды қажет етпейтін мәмілелерге қатысты.

Жалдау шарты жер учаскелерін пайдалануға қатысты меншік құқығын шектейтін шарт болып саналады. жалдау шартының тараптары ретінде жер учаскесінің меншік иесі және жер учаскесінің меншік иесі емес, меншік иесі өкілеттік берген азаматтар осындай мәмілелерді жасай алады. Жерге құқық қабілеттігіне ие тұлғалар жалдаушы ретінде мәмілеге қатыса алады. Сондай- ақ, жалдау шарты бойынша жер учаскесінің мақсатты пайдалануы өзгертілмеуі керек.

Жерді жалға алу шартын мемлекеттік тіркеу нәтижесінде тіркеу үшін берілген құжаттарын әділет мекемелері шартта белгіленген арнайы тіркеу жазбаларын жазу арқылы шартты куәландырады. Мұндай куәландыру жерді жалдау шарттарының уақытша, ақысыз жерді пайдалану, жерді субжалдау және басқа да жалдау құқықтарды мәмілелерінде қолданылады.

Жер туралы Жарлықта және басқа заңнамаларман қарастырылған жағдайларда, яғни меншік иесі немесе жер пайдаланушы жеке және заңды тұлғаларға, яғни мүдделі тұлғаларға, жер учаскесін мақсатты пайдаланудың шектеулі құқығын қамтамасыз етуге міндетті.

Сервитуттарды тіркеу, егер ол тікелей нормативті құқықты актілерден шықпаса, жылжымайтын мүлікпен мәмілелерді жасау құқығын мемлекеттік тіркеудің жалпы ережелері мен жүргізіледі.

Ғимараттар, құрылыстар, жер учаскелері, оның ішінде тұрғын (пәтерлер) жайлар және тұрғын емес жайлар азаматтық құқықтың кейбір объектілері болып табылады. Осыларға қатысаты «Жылжымайтын мүлікке құқықты мемлекеттік тіркеу және олармен мәміле жасау туралы» Заңы қолданылады және әрекет етеді.

ҚР Азаматтық Кодексінің 386-бабына сәйкес, шарт жасасқан кезінен бастап күшіне енеді және тараптарға міндетті бола бастайды.

Былай қарасақ барлығы түсінікті-егер шарт заты жылжымайтын мүлік болса, яғни Жер туралы Заңының 3 бабында көзделген, шарт мемлекеттік тіркелгеннен кейін мәміле жасалды деп саналады.

Алайда, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің сәйкесінше нормаларының талдаулары, шартты мемлекеттік тіркеу түсінігі мен жылжымайтын мүлікке құқықты мемлекеттік тіркеу түсініктерін ауыстыруға болмайтындығын айтады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі кәсіпорынды сату шартын міндетті мемлекеттік тіркеуін қарастырады, ал сатып алу-сату мәмілесін Кодекс міндетті мемлекеттік тіркеуін қарастырмайды. Яғни ҚР АК-нің 494 бабының 2 тармағына сәйкес кәсіпорында сату шарты мемлекеттік тіркеуге тиіс және тіркелген кезінен бастап жасалған болып есептеледі. Меншік құқығының ауысуын тіркеу, сатып алу-сату шартының өзін тіркеуді білдермейді.

Мысалы үшін ғимаратты немесе құрылысты сатып алу-сату шартын мемлекеттік тіркеу сатып алушыға меншік құқығының ауысуына жатады, сонымен қатар ҚР АК-нің 494-бабының 2 тармағына сәйкес кәсіпорында сату шарты мемлекеттік тіркеуге тиіс және тіркелген кезінен бастап жасалған болып есептеледі.

Жоғарыда жазып кеткен ерекшеліктердің ерекше тәжірибелік мәні бар:

· Бірінші жағдайда, тараптардың еріктерін арнайы түрде берген кезден бастап шарт күшіне енеді, яғни тараптардың елеулі ережелері бар бір құжатқа қол қойғаннан кейін шарт күшіне енеді (берілген жағдайда- бұл шарттың заты мен мүлік бағасы);

· Ал тұрғын үйге байланысты азаматтық құқықтық көзқарасына қатысты шартты тіркегенге дейін шарт жарамсыз болады.

Бірінші ситуацияға қатысты мемлекеттік тіркеу келесілерде қолданылады:

- егер сатып алу-сату шартының бір тарабы мүлікке меншік құқығын мемлекеттік тіркеуден бас тартса, екінші тараптың талабы негізінде сот оны жүзеге асыру туралы шешім қабылдай алады;

- тіркеуден негізсіз жалтарған тарап, екінші тарапқа тіркеуді кешіктірумен байланысты шығындардың орнын толтыруы қажет;

- егер қандайда бір тарап шарт бойынша міндеттемелерін орындамаса немесе өз деңгейінен кем орындаса, онда жәбірленуші тарап меншік құқығының ауысуы туралы мемлекеттік тіркеу фактісінің болмаған жағдайында да өз құқығын және шарттан шығатын өз мүдделерін қорғай алатын құқығы бар екенін естен шығармауы тиіс;

- мүлікке меншік құқығының ауысуына байланысты мемлекеттік тіркеуге алынбағанға дейін сатып алушы, оны иеліктен айыруға қатысты мәмілелерін жасауға құқығы жоқ.

3 ЖЫЛЖЫМАЙТЫН МҮЛІККЕ ҚҰҚЫҚТАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ ЖӘНЕ ОЛАРМЕН МӘМІЛЕ ЖАСАУ ТУРАЛЫ ІСТЕРДІ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

3.1 Мемлекеттік тіркеудің объектілері

Мемлекеттік тіркеу объектілеріне байланысты мәселені талдау алдында, менің ойымша, ең алдымен жалпы құқық объектілеріне, олардың ұғымы мен ерекше белгілеріне, сондай-ақ осы құқық объектілерінің құқық жүйесіндегі, соның ішінде құқықтық қарым-қатынастардағы орны туралы мәселеге көңіл бөлген дұрыс сияқты.

Сонымен, осы мәселені аталған тұрғыдан қарастыратын болсақ, біз құқық теориясына сүйенуіміз керек. Құқық теориясына қатысты әдебиеттерде құқық объектілеріне қатысты мәселелер құқықтық қарым-қатынастар жөніндегі тарауларда қарастырылады. Яғни, құқық объектісі құқықтық қарым-қатынастардың бір бөлігі деп айтуға болады. Шынымен де, құқық теориясы бойынша әдебиеттерде құқықтық қарым-қатынасқа анықтама берген кезде оны «мемлекетпен қорғалатын заңды құқықтар мен міндеттер арқылы өзара байланысты субъектілердің қоғамдық қарым-қатынасы», — деп анықтайды.

Басқа әдебиеттерде де осыған ұқсас анықтама берілген. Мысалы, профессор М.Н.Марченконың редакциясымен 1998 жылы Мәскеуде шыққан «Общая теория государства и права» деген оқулықта «құқықтық қарым-қатынас заңмен белгіленген немесе заңға, сондай-ақ құқықтың басқа да қайнар көздеріне қайшы келмейтін мүдделерді жүзеге асыру және нәтижеге жету мақсатында құқық субъектілерінің әлеуметтік өзара қарым-қатынастарының айрықша нысаны болып табылады», — делінген.

Ал, құқықтық қарым-қатынастың қандай белгілері болады деген сұраққа жауап іздесек, олардың қатарына келесілерді жатқызуға болады:

1) құқықтық қарым-қатынас – пайда болуы мен жүзеге асу механизмі әлеуметтік қарым-қатынастың орнатылуы мен жүзеге асуының жалпы заңдылықтарына бағынышты қоғамда қалыптасқан қарым-қатынастардың бір түрі;

2) құқықтық қарым-қатынастың тараптары ретінде құқық субъектісіне тән сипаттарды иелене алатын тұлғалар ғана табыла алады;

3) құқықтық қарым-қатынастың мазмұны ретінде нысаны әдетте құқықтық нормативпен реттелген осы қарым-қатынасқа қатысушы тараптардың өзара әрекеті көрініс табады; ал, мұның мақсаты болса тараптармен көзделіп отырған және заңға сәйкес келетін нәтижеге жету болып табылады;

4) қоғамдық қарым-қатынастардың тек осы түрінің шегінде ғана субъективтік құқықтар мен бостандықтардың қорғалуы мен қолдануы, құқықтық міндеттердің орындалуы жүзеге асырылады;

5) қазіргі қоғамда құқықтық қарым-қатынастар қалыптасқан құқықтық тәртіп пен заңдылық шеңберінде адамның алға қойған мақсаттарына жету, мүдделері мен ниеттерін жүзеге асырудың негізгі заңды жолдарының бірі болып табылады;

6) әлеуметтік қарым-қатынастардың басқа түрлеріне қарағанда құқықтық қарым-қатынастардың өзара құқықтық қатынастың үлгісін қамтып қана қоймай, яғни құқықтық қарым-қатынастың мазмұнын, осы үлгінің бұзылуынан қорғайтын әдістер мен шараларға көрсететін құқықтық нормативпен тығыз байланысы бар.

Осыған ұқсас белгілерді профессор В.Н.Хропанюкта атайды. Оның ойы бойынша құқықтық қарым-қатынастардың негізгі белгілеріне жататындар келесілер:

1) құқықтық қарым-қатынас құқықтық нормалардың негізінде қалыптасатын іс жүзіндегі қоғамдық қарым-қатынастың нысаны болып табылады;

2) құқықтық қарым-қатынастарға қатысушылар өзара заңды құқықтар мен міндеттерге ие болады (яғни, міндетсіз құқық болмайды, құқықсыз міндет болмайды);

3) құқықтық қарым-қатынастар ерікті-саналық сипатқа ие (мысалы, экономикалық қарым-қатынастар адамның санасына не еркіне байланысты емес);

4) қажетті жағдайларда құқықтық қарым-қатынастарға мемлекет кепілдік береді және қажетті жағдайларда оларды мәжбүрлеу күш арқылы қорғайды.
Сонымен, құқық объектісі құқықтық қарым-қатынас ұғымына тікелей қатысты және оның бөліктерінің бірі десек те болады. Бұл ойды дәлелдеу үшін құқықтық қарым-қатынас ұғымын құрайтын элементтерін атап өтуіміз керек. Әдебиеттерде осындай элементтер ретінде құқықтық қарым-қатынастың:

1) субъектісін; 2) объектісін; 3) құқығы мен 4) міндетін, — нақты көрсетіледі.
Ресейдің белгілі ғалымы С.С.Алексеевтің көзқарасына сүйенсек, ол құқықтық қарым-қатынас ұғымының үш эелементін бөліп көрсетеді. Олар: 1) құқықтық қарым-қатынастың субъектілері; 2) құқықтық қарым-қатынастың мазмұны, яғни субъективтік құқықтар мен заңды міндеттердің өзі; 3) құқықтық қарым-қатынастың объектісі.

Біз келтірген екі көзқарастың үлкен айырмашылығы жоқ, өйткені В.Н.Хропанюк құқықтар мен міндеттерді бөліп көрсетсе, С.С.Алексеев оларды құқықтық қарым-қатынастың мазмұны деп біріктіріп қарастырады. Ал, құқықтық қарым-қатынастарды құрайтын аталған элементтердің барлығы екі жіктеу бойынша да өз көрінісін тауып отыр. Мұны профессор С.С.Алексеевтің өзі де растайды. Ол, 1999 жылы Мәскеуде шыққан өзінің «Право: азбука – теория – философия: Опыт комплексного исследования» деген еңбегінде: «Құқықтық қарым-қатынас – төмендегі элементтермен: 1) субъективтік құқықтар мен заңды міндеттер — құқықтық қарым-қатынастың мазмұны; 2) субъектілер: біреуі — құқыққа ие тұлға (құқық берілген тұлға), екіншісі – міндетке ие тұлға (құқық міндеттелген тұлға); 3) құқық объектілері; сипатталатын күрделі, қоғамдық қарым-қатынас», — дейді.

Сонымен, құқық объектісі кез-келген құқықтық қарым-қатынастың ажырамайтын, құрамдас бөлігі болып табылады. Ал, енді құқықтың, құқықтық қарым-қатынастың объектісі дегеніміз не екенін анықтауымыз керек. Бұл күрделі мәселе.

Құқық ғылымында құқықтық қарым-қатынастың объектісіне байланысты әртүрлі көзқарастар бар. Бірінші көзқарас бойынша құқықтық қарым-қатынастың объектісі осы қатынастарға қатысушы субъектілер мүдделерінің аясында жататын әртүрлі материалдық және материалдық емес игіліктердің жиынтығы болып табылады.

Белгілі ғалымдар ішінен профессор С.С.Алексеев бұл көзқарасты ұстанған. Оның айтуы бойынша құқықтық қарым-қатынастардың (құқықтың) объектісі дегеніміз «субъективтік заңды құқықтар мен міндеттердің бағыт алған айналадағы құбылыстары (заттары)». Кейінгі еңбектерінде де профессор С.С.Алексеев құқықтық қарым-қатынастардың объектісін осылайшы анықтайды. Мысалы, ол былай дейді: құқықтық қарым-қатынастың объектісі дегеніміз «құқықтық қарым-қатынастың пайда болуына себеп болған материалдық не материалдық емес игілік, айналадағы өмірдің заты».

Құқықтық қарым-қатынастың объектісіне деген екінші көз қарас кеңірек тараған. Осы, екінші көзқарас бойынша құқықтық қарым-қатынастың объектісі дегеніміз осы қатынастың әсер ететін нәрсесі. Мысалы, профессор В.Н.Хропанюктің айтуы бойынша құқықтық қарым-қатынастың әсер жасайтын нәрсесін айқындау үшін, басында құқықтық норманың объектісін анықтап алу қажет. Бәрі білетіндей құқықтық нормалар қоғамдық қарым-қатынастарды реттейді. Олардың әсер жасайтын нәрсесі – адамдардың ерікті жүріс-тұрысы. Ал, құқықтық қарым-қатынасқа келетін болсақ, ол — құқықтық нормалармен қарастырылған жалпы құқықтар мен міндеттерді жекелеген субъектілерге қатысты нақтылайды. Демек, құқықтық қарым-қатынастың объектісі ретінде оған қатысушылардың іс жүзіндегі жүріс-тұрысы болып табылады деуге болады. Субъективтік құқық пен заңды міндеттің мазмұнына сәйкес құқықтық қарым-қатынастарға қатысушылар өз жүріс-тұрысын түзейді.

Құқықтық қарым-қатынастарға қатысушылардың жүріс-тұрысы әрқашан қоғамдық маңыздылыққа ие. Ол қоғамның, мемлекеттің, тұлғаның әртүрлі заңды мүдделерін қанағаттандыру мақсатында жүзеге асырылады. Құқықтық қарым-қатынастарға қатыса отырып, субъектілер өздерінің белгілі бір материалдық, рухани және өзге де қажеттіліктерін қанағаттандырады (тұтыну тауарларын сатып алады, авторлық құқықтарды иеленеді және т.б.).
Мүліктік қарым-қатынастарда құқықтың объектісі ретінде белгілі бір өмірлік игіліктерді қанағаттандыруға бағытталған адамдардың жүріс-тұрысы көрініс табады. Мысалы, сатып алу – сату қарым-қатынастарының объектісі болып осы қарым-қатынасқа қатысушылардың заттарды сатып алу және сатуға байланысты жүріс-тұрысы табылады. Екі фирма арасындағы өнімді жеткізу туралы шарт жасасу негізінде пайда болған құқықтық қарым-қатынастың объектісі болып осындай өнімді жеткізу бойынша көрініс табатын бұл фирмалардың қызметі табылады.

Бірақ-та құқықтық қарым-қатынастардың барлығы мүліктік сипатқа ие бола бермейді: субъективтік құқықтар мен міндеттер заттарға қатысты пайда бола бермейді. Мүліктік емес қарым-қатынастарда объекті болып осы қарым-қатынастарға қатысушылардың іс жүзіндегі жүріс-тұрысы табылады. Мұндай жағдайларда құқық нормаларымен көзделген белгілі бір әрекеттерді жасай отырып құқықтық қарым-қатынасқа қатысушылар өздерінің қажеттіліктерін қанағаттандырады. Басқа сөзбен айтқанда, мүліктік емес қарым-қатынастарға қатысушылардың жүріс-тұрысына әсер ете отырып, құқықтар мен міндеттер құқықтық реттеу мақсатына жетеді. Мысалы, еңбек қарым-қатынастарының объектісі болып кәсіпорын не мекеме әкімшілігінің жұмысқа қызметкерлерді қабылдау, олардың еңбегіне ақша төлеу бойынша әрекеттері табылады. Әкімшіліктің осы әрекеттері еңбек ету құқығын, жалақы алу құқығын қанағаттандыруға бағытталған.

Сол сияқты қылмыстық процессуалдық қарым-қатынастардың объектісі болып мақсаты әділ де заңды үкім шығару болып табылатын қылмыстық істерді алдын ала және сотта қарау бойынша процеске қатысушылардың әрекеттері табылады. Мемлекеттік-құқықтық және әкімшілік-құқықтық қарым-қатынастарға қатысушылардың мүдделері әртүрлі іс жүзіндегі әрекеттер арқылы қанағаттандырылады. В.Н.Хропанюктің айтуы бойынша мұндай көзқарасты ұстансақ құқықтық қарым-қатынастың объектісі осы қарым-қатынас мазмұнының сыртына шығып кетеді, яғни объекті субъективтік құқықтар мен міндеттерден тыс орналасады. Өзін ойын одан ары дамыта келе, бұл ғалым құқық объектісі ретінде заттарды қарастыруға қарсылық білдіреді. Оның ойы бойынша материалдық және материалдық емес игіліктер жеке тұлғалардың қарым-қатынасқа түсуінің мақсаты болып табылады. Мысалы, билет сатып алу негізінде театрдағы операны тыңдау құқықтық қарым-қатынастың объектісі деп айту қиын. Бұл жағдайда құқықтық қарым-қатынастың әрекеті билет алынғаннан кейін тоқтайды. Осы қарым-қатынас негізінде адамның белгілі бір рухани қажеттіліктері қанағаттандырылады. Ал, осындай қажеттіктердің қанағаттандырылуы болса құқықтық қарым-қатынастан тыс болатыны сөзсіз, — дейді В.Н.Хропанюк. Құқықтану ғылымының мақсаты құқықтық қарым-қатынастарға қатысушылардың әрекеттерін талдау болып табылады, ал осы қатынастарға түсушілердің себебі болған заттар мен өзге де игіліктерді талдау емес. Заттарды зерттейтін ғылымдар философия, социология, экономикалық ғылым, өндірістік практика, ал құқық теориясы болса құқықтық қарым-қатынастар субъектілерінің мүдделері аясындағы заттардың құқықтық қасиеттерін айқындауы тиіс. Бұл көзқарас азаматтық құқық ғылымында кеңірек танылғанын айталық. Мысалы, профессор А.П.Сергеев және профессор Ю.К.Толстойдың редакциясымен 1998 жылы Мәскеуде орыс тілінде шыққан «Гражданское право» оқулығында әртүрлі материалдық және материалдық емес құндылықтарға бағытталған азаматтық-құқықтық қарым-қатынас субъектісінің жүріс-тұрысы ғана азаматтық-құқықтық қарым-қатынастың объектісі бола алады, — делінген.

Сонымен, біз құқық объектісіне қатысты үш көзқарас бар екенін байқадық. Осы көзқарастар бойынша құқық объектісі болып – 1) заттар; 2) әрекеттер; 3) заттар және әрекеттер – табылады.

Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 26 шілдедегі №310 Заңының 4 бабына және ҚР АК-нің 118 бабына сәйкес мемлекеттік тіркеу объектілері жылжымайтын мүлікке құқықтар болып табылады. Мемлекеттік тіркеуге мыналар жатады:

- меншік құқығы;

- шаруашылық жүргізу құқығы;

- басқару құқығы;

- оралымды басқару құқығы;

- бір жылдан аса мерзімге жерді пайдалану құқығы;

- бір жылдан аса мерзімге сенім білдірілген басқару құқығы;

- кепіл;

- рента;

- жылжымайтын мүлікке өзге де құқықтар, сондай-ақ жылжымайтын мүлікке

құқықтардың ауыртпалығы.

Сондай-ақ мәмілелердің және өзге де заң фактілерінің негізінде жылжымайтын мүлікке құқықтардың (ауыртпалықтардың) өзгертілуі мен тоқтатылуы да тіркеуге жатады. Жылжымайтын мүлік объектілеріне жер учаскелері, ғимараттар, құрылыстар, құрылымдар, тұрғын және тұрғын емес үй-жайлар, көп жылғы көшеттер және жермен тығыз байланыстан өзге мүлік, яғни олардың мақсатына өлшеусіз зиян келтірмей жылжыту мүмкін емес объектілер жатады.

Оның қызметіне арналған оның құрамына кіретін мүліктік барлық түрлерімен бірге мүліктік кешен ретінде, сондай-ақ кәсіпорын да жылжымайтын мүлік объектісі болып танылады. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді есепке алу және тіркеуді жүзеге асыру үшін жылжымайтын мүлік объектілерін қалыптастыру заңдарымен белгіленген тәртіпте жүзеге асырылады. Жылжымайтын мүлік объектілері оларға заңмен белгіленген тәртіпте кадастрлық нөмірлер беру жолымен теңестіріледі, ол жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу мақсаттарында пайдаланылады.

Құқығы тіркелмеген жер учаскісінде орналасқан жылжымайтын мүлік объектісіне құқықты тіркеу белгіленген тәртіпте жүзеге асырылады. Осы участокты мемлекеттік жер кадастрына тіркеусіз жер учаскісіне құқықтарды мемлекеттік тіркеуге рұқсат етілмейді. Қайтадан құрылатын жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу осы мүлікті құру аяқталған мерзімнен жүзеге асырылады. Жылжымайтын мүлікті құру аяқталғанша құқық объектісі, яғни салынып жатқан үйлерге құрылыстарға, өзге де мүлік кешендеріне, сондай-ақ өзге де жаңадан жасалып жатқан қозғалмайтын мүлікке меншік құқығы осы мүлікті жасау аяқталған кезден бастап пайда болады. Егер заң құжаттарда немесе шартта құрылысы аяқталған объектілерді қабылдап алу көзделген болса, онда тиісті мүлікті жасау осылайша қабылдап аынған кезден бастап аяқталған болып есептеледі. Қозғалмайтын мүлік мемлекеттік тіркелуге тиіс реттерде, оған меншік құқығы осылайша тіркелген кезден бастап пайда болады.

Қозғалмайтын мүлікті жасау аяқталғанға дейін, ал тиісті жағдайларда – оны мемлекеттік тіркеуден өткізгенге дейін мүлікке қозғалмайтын мүлік жасалатын материалдармен басқа мүлікке меншік құқығы туралы ережелер қолданылады. Дербес құндылықты білдіретін дараланған жер үсті су объектілеріне, көп жылдық көшеттерге құқықтар, егер объектілер құқықтарды тіркелетін жер учаскесінің шекарасында орналасқан болған жағдайда, тіркелуге жатады. Мемлекеттік тіркелуге жататын жылжымайтын мүлікке құқықтардың тізімі, яғни жылжымайтын заттарға меншік құқығы мен басқа да құқықтар, бұл құқықтарға шек қою, олардың пайда болуы, ауысуы және тоқтатылуы мемлекеттік тіркелуге тиіс. Меншік құқығы, шаруашылық жүргізу құқығы, оралымды басқару құқығы, бір жылдан астам мерзімге жер пайдалану құқығы, жылжымайтын мүлікті кепілге беру, жылжымайтын мүлікке рента, сенім білдіру арқылы басқару құқығы мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап пайда болады.

Қозғалмайтын мүлікке құқықты және онымен жасалатын мәмілені мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырушы орган құқық иеленушінің өтініші бойынша тіркелген құқық немесе мәміле туралы құжат беру арқылы не тіркеу ден өткендігі растауға міндетті. Қозғалмайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалған мәмілені мемлекеттік тіркеу жария түрде өтеді. Тіркеуді жүзеге асырушы орган жасалған тіркеу мен тіркелген құқықтар туралы ақпаратты кез келген адамға беруге міндетті. Қозғалмайтын мүлікке құқықты немесе онымен жасалатын мәмілені мемлекеттік тіркеуден бас тартқан не тіркеуден негізсіз жалтарған жағдайда сотқа шағым жасалуы мүмкін. Мемлекеттік тіркеуге жылжымайтын мүлік құқықтарының жүктелімдері, оның ішінде объектіні пайдалануға тыйым салу мен шектеуге қатысты белгіленген кепіл, сервитуттар, мүлікті тұрқындау, сенімді басқару, талап ету құқығы туралы арыз жатады. Тіркеуге, сондай-ақ жылжымайтын мүлікке құқықтарды өзгертулері мен тоқтатылуы жатады.

Мемлекеттік тіркеуді жылжымайтын объектінің орналасқан жері бойынша аудандық, қалалық, тіркеу органы жүзеге асырады. Жылжымайтын объект екі немесе одан да көп тіркеу секторларында орналасқан кезде мұндай объектінің құқығын тіркеу олардың әрқайсысында жеке жүзеге асырылады.

Меншік құқығы дегеніміз – субъектінің заң құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы. Меншік құқығы құқықтың негізгі түрі болып табылады. Меншік құқығының мазмұнын ашу үшін меншік иесіне тиесілі құқықтарға анықтама беру қажет.

Иелену құқығы – мүлікті іс жүзінде иеленуді жүзеге асыруды заң жүзінде қамтамасыз ету. Мүлікті иелену заңды және заңсыз болуы мүмкін. Заңды иелену белгілі бір құқықтық негізге сүйенетін иелену болып табылады. Заңсыз иелену құқытық негізге сүйенбейді.

Пайдалану құқығы – дегеніміз мүліктен оның пайдалы табиғи қасиеттерін алудың, сондай-ақ одан пайда табудың заң жүзінде қамтамасыз етілуі. Әдетте пайдалану құқығы иелену құқығына сүйенеді, бірақ мүлікті оған ие болмай-ақ пайдалануға болады.

Билік ету құқығы – мүліктің заң жүзіндегі тағдырын белгілеудің заңмен қамтамасыз етілуі. Билік ету құқығы бойынша меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз қалауы бойынша кез келген әрекеттер жасауға, соның ішінде бұл мүлікті басқа адамдардың меншігіне беріп, иелігінен шығаруға, өзі меншік иесі болып қала отырып, мүлікті кепілге беруге және оған басқа да әдістермен ауыртпалықтар түсіруге, оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы.

Жер пайдалану құқығы – тұлғаның мемлекеттік меншікте болатын жер учаскелерін мерзімсіз (тұрақты жер пайдалану) немесе белгілі бір мерзім ішінде (уақытша жер пайдалану) иелену және пайдалану құқығы. Жер пайдалану құқығы тұрақты немесе уақытша, бастапқы және кейінгі, иеліктен шығарылған немесе шығарылмайтын, өтеулі немесе өтеусіз алынатын болуы мүмкін. Бастапқы жер пайдалану құқығы Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен тәртіппен мемлекеттік органдардың жер пайдалану құқұғын беру негізінде жүзеге асырылады. Кейінгі жер пайдалану бастапқы жер пайдаланушы өзінің жер пайдалану құқығы иелігінен шығармай, ал өзіне тиесілі учаскені (немесе оның бір бөлігін) жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық органға хабарлай отырып, басқа тұлғаға уақытша жер пайдалануға беретін жағдайларда, кейінгі жер пайдалану туралы шарттың негізінде туындайды.

Ипотека – кепілге салынған мүлік кепіл салушының немесе үшінші бір жақтың иелігінде және пайдалануында қалатын кепіл түрі.

Рента – мүліктің иесі кәсіпкерлерін қызметпен айналыспай-ақ, қаржыдан, мүлік немесе жерден тұрақты төлем алу жолымен табыс табу құқығы.

Тіркеу объектілері түрлі сервитуттар бола алады.

Сервитут – бұл басқа біреудің жылжымайтын мүлкін шектеулі түрде пайдалану құқығы. Сервитуттар жер немесе жеке түрлері болады. Заңмен немесе шартпен көзделген жағдайларда сервитут белгілі бір жер учаскесіне сілтемесіз бекітілуі мүмкін. Сервитуттан пайда алған учаске «үстемдік етуші жер учаскесі», ал сервитутпен ауырлықтар жүктелген учаске «ауырлықтар жүктелген жер учаскесі» деп аталады, сондықтан сервитутты тіркеу туралы жазба 2 тіркеу парағында жасалады. Біреуінде сервитут тіркеледі, екіншісінде ауырлық ретінде болады.

3.2 Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органдар

Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеуді Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі және Әділет органдарына ведомствалық бағынысты мемлекеттік кәсіпорындар жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы Президентінің «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы» заң бойынша тікеуші органдар Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі жүйесінде құрылуы тиіс. Бірақ та жылжымайтын мүлік иелері туралым әліметтерді және үлкен тәжірибесібар Техникалық инвентаризация Кеңсесі болған, сондықтан шығындарды кемітіп тіркеудің жаңа жүйесіне көшу туралы сұрақ туындайды.

Техникалық Инвентаризация Кеңсесін Әділетминистрлігі жүйесіне енгізу туралы сұрақ көп уақыт талқыланған болатын, соның нәтижесінде 1997 жылда ғана Қазақстан Республикасының Үкіметінің 1997 жылы 20 ақпанындағы №236 қаулысы жарияланғаннан кейін тіркеуші органдар Әділет органдары жүйесіне енгізілді. Ол қаулы бір ай мерзім ішінде жергілікті атқарушы органдарда құрылған жылжымайтын мүлікті тіркеу мен бағалау бойынша басқарманы Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде болуын міндеттейді. Олар әкімшілік органдарда филиалдар жүйесімен Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің жылжымайтын мүлік бойынша облыстық (қалалық) орталық болып қайта құрылуы керек. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу — жылжымайтын мүлікке құқықтарды пайда болу, ауысу, жүктелім жасау немесе тоқтатылу негіздерін мемлекеттік есепке алуы, тануы және растауы мақсатында жүзеге асырылады.

Тіркеу органы жасалған тіркеу және тіркелген құқықтары туралы кез келген адамға арнайы нормативтік актілер айқындайтын тәртіпте ақпарат беруге міндетті. Жылжымайтын мүлікке құқықтар және олармен жасалатын мәмілелер тіркелмеген кезде, белгіленген жағдайларда жылжымайтын мүлік деген құқықтар пайда болған болып есептелмейді. Заң актілеріне сәйкес мемлекеттік тіркеуге жататын мәмілелер олар тіркелген сәттен бастап жасалған болып есептеледі. Тіркелген құқықтар азаматты заңдар нормаларына сәйкес тоқтатылған болып есептеледі. Құқықтарды тоқтатылуы туралы жазба осы тәртіпте жүзеге асырылады.

Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу жылжымайтын мүлікті әрбір объектісі бойынша жазбалар жүйесін құқықтық кадастрды тіркеу парағына енгізу жолымен жүзеге асырылады. Тіркеу парағына жылжымайтын мүлік объектілері туралы қажеттімәліметтер тізбесі кіреді. Тіркеу парағының нысанын Қазақстан Республикасы Үкіметі бекітеді. Тіркеу қағаз сақтаушыда жүзеге асырылады және электронды сақтаушыларда жүзеге асырылады.

Тіркеуді автоматтандырылған жүйесіне толық көшкенге дейін қарама-қайшы мәліметтер болған жағдайда қағаз сақтаушыда тіркеу басым болады.

Тіркеу органы автоматтандырылған жүйеге көшіру Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің шешімімен жүзеге асырылады.

Құқықтық кадастр жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеудің бірыңғай жүйесі басты құжаты болып табылады және онда осы құжаттарға қатысты заң, экономикалық, техникалық сипаттағы мәліметтер болады. Құқықтық кадастрда жылжымайтын мүлікке құқықтарды бір мәнде айқындау үшін қажетті барлық мәліметтер болады және ол құқықтық кадастрда тіркелген немесе әділет органдарының деректер банкінде болады және ол құқықтық кадастрда тіркелген немесе Әділет органдарының деректер банкінде тұрған жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді айқындау үшін заңды маңызы бар жалғыз ақпарат көзі болып табылады. Құқықтық кадастрда үш тарау болады, олардың мазмұнын заң күші бар нормалары айқындайды. Құқықтық кадастр жүргізуді Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында әкімшілік аудандарда, қалаларда құрылатын Әділет министрлігінің тіркеу органдарыжүзеге асырылады.

Тіркеуге түсетін құжаттарды есепке алу кітабына тіркеу үшін қабылданған өтініштер туралы мәліметтер енгізу, құжаттарды есепке алу кітабында өтінішке және қоса берілген құжаттарға нөмірлер беру, өтініш берушіге құжаттарды алғаны туралы қолхат беру, онда тіркеуші құжаттардың түскен күнін, сағатын және олардың тізбесімен нөмірлерін, өзінің фамилиясы, тіркеуге түсетін құжаттарды есепке алу кітабында тіркелген өтініштің нөмірін көрсетеді, олар нотариалды куәландырылмаған жағдайда құжаттарды дұрыстығын тексеру, белгіленген тәртіпке сәйкес тіркеу парақтарына жазбалар енгізу, өтініш берушіге тіркеу мерзімі біткеннен кейін жүргізілгентіркеу күні туралы тіркеу органының белгісімен құқық белгілеуші құжаттардың түпнұсқаларын, нотариалды куәландырылған көшірмелерін қайтару, сондай-ақ өтініш берушінің тілегі бойынша мемлекеттік тіркеу туралы куәлік беру. Тіркеуге түсетін құжаттардың дұрыстығын тексеру олар нотариалды тәртіпте куәландырмаған жағдайда жүзеге асырылады.

Тіркеуші құжаттарды олардың дұрыстығын айқындау үшін болуы мүмкін тазартуларды, ескертілмеген сызып тастаулар мен түзетулерді, мәтіеді өңдеу белгілері мен басқаларды анықтау жолымен тексереді. Құқық белгілеуші құжатты тексеру оның дұрыстығын анықтау мен осы түрдегі құжаттар үшін заңдармен көзделген талаптарға сәйкес жүзеге асырылады. Құжаттардың тиісті түрде ресімделгенің анықтап, тіркеуші негізгі құқық белгілеуші құжат деректерін архив деректерімен және электрондық банк деректерімен салыстырады. Құжаттардың дұрыстығына, олардың тиісті түрде ресімделгені мен олардың мазмұның архив деректермен және банк деректерімен сәйкестігіне күмән болмаған тіркеуші өтініштегі «тексерілді» бөлімін толтырады, күнін және өзінің фамилиясын көрсетеді.

Құқықты куәландыратын құжат тексеріліп біткеннен және құқықтық кадастрдың тіркеуші парағына жазба енгізілгеннен кейін барлық құжаттар тізімдемемен архивке беріледі. Тіркеу тоқтатылған немесе одан бас тартылған жағдайда тіркеуге түсетін құжаттарды есепке алу кітабында тиісті жазба жүргізіледі. Өтініш берушіге жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді тіркеуден бас тарту немесе тоқтату себебі туралы жазбаша нысанда хабар жіберіледі. Тіркеуден бас тартылған кезде өтініш жабық деп танылады және өтініш беру басымдықтарын анықтау үшін ескерілмейді.

Орталықтың негізгі тапсырмалары: Жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу арқылы жылжымайтын мүлік иелерінің құқықтарын қорғау; Жылжымайтын мүлік объектілерінің идентификациялық, техникалық және құндылық сипаттамаларын анықтау бойынша қызметті, сонымен қатар құқықтық кадастр жүргізу үшін қажетті өзге де қызметті жүзеге асыру.

Орталық жүктелген тапсырмаларын орындау үшін келесі қызметтерді жүзеге асырады: жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мємілелерді тіркеу; салық салу мақсаты үшін де жылжымайтын мүліктің техникалық және құндылық сипаттамаларын анықтау; бастапқы ақпаратты талқылау мен сараптау және кадастрлық мәліметтер банкіне енгізу үшін оны қайта жасау; ақпараттық қызмет көрсету; жылжымайтын мүлік объектілерін техникалық инвентаризациялау және есепке алу; заңмен тыйым салынбаған өзге де қызметтер орындау;

Жылжымайтын мүлікті тіркеу орталығының құқықтары:

Заңға сәйкес кіріс әкелетін қызмет түрін жүзеге асыру;

Бекітілген тәртіппен баға мен тарифтер бойынша қызмет көрсету бойынша төлем алу;

Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу үшін құқықтық, техникалық, құндылық және өзге де сипаттамаларды анықтаумен байланысты сұрақтар бойынша, меншік нысанына тәуелсіз заңды және жеке тұлғалардың жылжымайтын мүлкінің кез келген объектіне бару;

- Жылжымайтын мүлкіне құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді тіркеу сұрақтары бойынша ведомстволық бағыныстылығы мен меншік нысанына тәуелсіз азаматтардан, ұйымдардан мәліметтер алу, сонымен қатар Орталыққа жүктелген тапсырмаларды шешу үшін өзге де мәліметтер алу;

- Жылжымайтын мүліктің құқықтық, құндылық және техникалық сипаттамаларға тиесілі сұрақтар бойынша бекітілген тәртіпте жеке және заңды тұлғалардан кез келген ақпаратты сұрау және талап ету;

- Жылжымайтын мүліктің құқықтық, құндылық және техникалық сипаттамаларын анықтаумен байланысты құқықбұзушылықтарды тоқтату мен жоюға бағытталған ұсыныстарды құрылтайшының қарауына енгізу;

- Орталықтың негізгі қызметі бойынша қажетті мәліметтер мен құжаттар дайындау үшін арнайы кәсіпорындардың мен ұйымдардың эксперттерін, сонымен тәуелсіз эксперттерін тарту;

- бекітілген тәртіпте өкілетті органның келісімі бойынша филиалдар құру, жеке кәсіпкерлермен бірге кәсіпорындар мен бірлескен өндіріс құру, оларға өзінің өндірістік және ақша капиталын салу;

- жылжымайтын мүлікті бағалау бойынша лицензиялар беру үшін қажетті мәліметтерді дайындау;

- Құрылтайшының келісімімен мұрағат материалдарынан басқа құрылыс, ғиматтар және кәсіпорынның басқа да негізгі қорын сату не басқа тұлғаларға беру, айырбастау, ұзақ мерзімді арендаға беру, уақытша пайдалануға беру;

- Жылжымайтын мүлік объектілерін меншікке алу және олармен Орталық үшін пайдалы азаматтық-құқықтық мәмілелер жасау, қажет болған жағдайда Құрылтайшының көрсетуі бойынша басқа ұйымдарға беру;

- Бекітілген тәртіпте Орталықтың жұмыскерлері үшін қызметтік және оған теңестірілген тұрғын үй салу;

- Құрылыс, өндіріс, тұрғындарға қызмет көрсету және т.б. аясында басқа шаруашылық субъектілермен түрлі бірлескен жобаларға қатысу.

Директор Орталықтың басты тіркеушісі болып табылады. Ол Орталықты басқаруды жүзеге асырады, оның өндірістік және шаруашылық қызметтерін ұйымдастырады, өз өкілеттігі шегінде шарттар жасайды және Орталықтың шаруашылық-құқытық актілермен бекітілген қызметтері мен міндеттерін атқару бойынша қызметі бойынша жауапты болады. Орталықты басқаруды жүзеге асыру үшін Директор орталықтың жұмысын жоспарлайды және ұйымдастырады; сенімхаттар береді, есептік және басқа да шоттар ашады, қаржылық тәртіптің сақталуын қамтамасыз етеді; орталық жұмыскерлерінің, орынбасар мен бас бухгалтер қоспағанда, еңбекақылары мен премия беру және марапаттау жүйесі туралы ережелерді, штаттық кестені, қаржылық қызметтің негізгі көрсеткіштерін бекітеді; орталықтың құрылымдық бөлімшелерінің қызметі туралы есеп берулерді қарастырады және бекітеді; орталық филиалдары туралы ережелерді бекітеді, олардың басшыларына сенімхат береді, сонымен қатар Орталық филиалдарының жұмыскерлерін қызметіне тағайындайды және босатады; өз өкілеттігі шегінде Орталықтың барлық филиалдарынының орындауы үшін міндетті жарлықтар мен нұсқаулар шығарады.

Орталық келесі бөлімдерден тұрады мысалы: Облыстық жылжымайтын мүлік жөніндегі Орталығы: жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді тіркеу бөлімі; жылжымайтын мүлікті бағалау бөлімі; техникалық инвентаризация және паспортизация бөлімі; мұрағат.

Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелер құқықтардың бірыңғай мемелекеттік реестрінде мемлекеттік тіркеуге жатады. Бірыңғай мемлекеттік реестрде жылжымайтын мүлік объектісіне құқықтар туралы ақпарат көрсетілген объектілер туралы және құқық иелері туралы мәліметтер болады.

Бірыңғай мемлекеттік реестрдің маңызды бөлімі болып жылжымайтын мүлікке құқықтарды бекітетін құжаттаманы қосатын істер және құжаттарды есепке алу кітаптары табылады. Құжаттама ісі жылжымайтын мүліктің әр объектісіне ашылады. Іске көрсетілген объектіге құқықтарды тіркеу үшін келіп түсетін барлық істер тігіледі.

Құжаттарды есепке алу кітабында төмендегілер туралы мәліметтер болады: тіркеуге қабылданған жылжымайтын мүлік объектісі, құқық иелері, тіркелуші құқық және өтініш беруші туралы құжаттар; құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы берілген куәліктер; құқықтардың Бірыңғай мемелекеттік реестрінен жазылымдар мен анықтамалар, өзге де құжаттар туралы.

Жылжымайтын мүлік объектілеріне құқықтар, олардың пайда болуы, ауысуы, ауырлануы (шектелінуі) және тоқтатылуы туралы жазбалары бар құқықтардың Бірыңғай мемлекеттік реестрінің бөлімдері жылжымайтын мүлік объектісінің кадастрлық нөмірімен бір ізге салынады. Құжаттамалар ісі құқықтардың бірыңғай мемлекеттік реестрінің бөлімінің сәйкесінше нөмірімен бір ізге салынады. Егер белгіленген тәртіппен жылжымайтын мүлік объектісіне кадастрлық нөмірі берілмеген болса, онда ҚР субъектісінің нормативтік құқықтық актісі негізінде құқықтарды мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органмен берілетін жарғылық нөмір бойынша жылжымайтын мүлік объектісін бір ізге салу жүзеге асырылады.

Құжаттама істері мен құжаттарды есепке алу кітаптары өмірбақи болып келеді. Олардың жойылуына, олардан қандай да бір құжаттардың не бөліктерінің алынуына жол берілмейді.

Құқықтардың Бірыңғай мемлекеттік реестрі жылжымайтын мүліктің әр объектісі туралы жазбалардан тұратын жеке бөлімдерден құралады. Бөлім жылжымайтын мүлік объектісіне құқықтарды тіркеудің басталу кезінде ашылады және осы объектінің кадастрлық және шарттық нөмірімен бір ізге салынады. Бөлімдер жылжымайтын мүлік объектісі қағидасына сәйкес орналасады. Жер учаскесімен тығыз байланысты ғимараттар, құрылыстар мен жылжымайтын мүліктің өзге объектілері туралы ақпараттан тұратын бөлімдер осы жер учаскесі туралы ақпараттан тұратын бөлімінен кейін орналасады. Ғимараттар мен құрылыстарға кіретін пәтерлер, орын-жайлар мен өзге де объектілер туралы ақпараттан тұратын бөлімдер ғимаратқа, құрылыстарға жататын тиісінше бөлімнен кейін орналасады. Бірінші бөлімде жылжымайтын мүліктің әр объектісінің қысқаша сипаттамасы болады: мекен-жайы (орналасқан жері), объектінің түрі (атауы), оның ауданы (кадастрлық сызба не құжаттар бойынша фактылық), тағайындалу және өзге де қажетті ақпараттар.

Екінші бөлімге жылжымайтын мүліктің әр объектісіне меншік құқығы мен өзге де заттық құқықтар туралы, құқық исінің аты, жеке тұлғаның жеке куәлігіндегі мәліметтер мен заңды тұлғаның реквизиттері, құқық иесімен көрсетілген мекен-жай, құқық түрі, құқықтағы үлес мөлшері, құжаттамалардың атауы мен реквизиттері, жазба енгізілген күн, тіркеушінің аты мен қолы туралы жазбалар енгізіледі.

Дата добавления: 2015-11-04