Бас (жалпы) жӘне функциялыҚ (жекелеген) бюджеттердщ ҚҰрылымы

Бас (жалпы) бюджет тұтас ұйым бойынша барлық белім-шелер немесе функцияларды үйлестіретін жұмыс жоспары және ол екі негізгі бюджеттен - оперативті және каржылық бюд-жеттен тұрады.

Бюджеттік жоспарлауға жататындар: барлық жауапты орта-лықтарды жоспарлау; кызметті бағалау барысында қолданыла-тын көрсеткіштерді анықтау; жаңа жағдаймен байланысты жос-пардағы ықтимал өзгерістерді талқыга салу; ұсыныстарды еске-ріп, жоспарға түзету енгізу.

Ұйымның бюджетті жасау процесі бюджеттік кезең деп аталады және ол мына кезеңдерден тұрады:

• басшыларды қатыстырумен тұтас ұйымның барлық жауапты орталықтарының және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жоспарлау;

• қызметті бағалау барысында қолданылатын көрсеткіштерді анықтау;

• жаңа жағдайға байланысты жоспардағы ыктимал өзгерістерді талқылау;

• ұсыныстарды ескеріп, жоспарга түзету енгізу.
Міндеттерге байланысты мына бюджет түрлерін бөліп керсетуге болады:

• бас жоспар және жеке;

• икемді және тұрақты.

Бас бюджет кәсіпорынның барлық қаржылық-шаруашылық қызметін қамтиды. Бас бюджеттің негізгі мақсаты - жеке бюджет негізінде кәсіпорын бөлімшелерінің сметалары мен жоспарларын біріктіру және жинақтау.

Бас бюджеттік негізгі кезеңдерін қүрастырғанда мыналар ескеріледі:

• бюджеттік бағалауды әзірлеу кезінде пайдаланатын ұсыныс пен шектеуді, бағыт пен саясатты, жаппы жоспарды қамтитын ағымдағы бағдарламаны қарастыру;

• сату бюджетін жасау;

• жауапты орталықтардың менеджерлерімен баска да бюджеттерді әзірлеу;

• нәтижесінде олардың міндетгемелері айқындалатын кәсіпорын басшылары мен жауапты орталықтардың менеджерлерінің негізгі бюджет келісімі бойынша келіссөздері;

• кәсіпорынның басқару жүйесі бойынша бастапқы бюджеттердің жоғарыға жылжуы бойынша үйлестіру және түзету;

• жоғары басшылықпен және Директорлар кеңесімен бюджетті бекіту;

• кәсіпорыннын төменгі деңгейіндегі жауапты орталықтар бойынша бекітілген бюджетті тарату.

Бас бюджетті жасаудың нәтижесінде мыналар жасалады:

• болжаулы баланс;

• табыс пен залал жоспары;

• ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы жоспар.
Кез келген ұйымның бас бюджеті екі бөлімнен тұрады:

1) ұйымдардың кіріс және шығыс баптарын бейнелейтін қосалқы (жеке) сметалар аркылы нақтыланған пайда және залал жоспарын қамтитын операциялық бюджет;

2) капитап жұмсау, ақшалай қаражаттың козғалысы және болжаулы баланс бюджеттерін камтитын каржы бюджеті.

Бас бюджеттің құрылымы, әсіресе, оның операциялық бөлігі әзірлеүшінің біліктілігі мен тәжірибесіне қарай бюджетті жасау процесі кәсіпорынның қаржылық құрылымымен интеграция-ланатын ұйымдастыру деңгейінің мөлшері, бюджет мәні болып табылатындықтан ұйымның қызмет түрлеріне көп байланысты.

Бас бюджет - бұл кәсіпорын кызметінің мақсаттарына қол жет-кізуге аса қажетті маркетингтік және өндірістік жоспарлардың қаржылық және сандық түрғыдан анықталған көрінісі.

Оперативтік жоспарлау технологиясы, яғни бас бюджетті классикалық үлгіде жасау тізбектілігі 16-сызбада келтірілген.

Әлбетте, келтірілген жоспарлау схемасы ықшамдалған си-патта болғандықтан жоспар жасаудағы барлық өзара байланыс-тарды көрсете алмайды.

Бюджет жыл негізінде (ай бойынша бөліп) және үздіксіз, яғни ұдайы жоспарлау негізінде жасалады.

Дата добавления: 2015-10-24