Программаның эчтәлеге.

№	Төп темалар	Төп программадагы сәгать саны	Эш программасындагы сәгать саны	Бәйләнешле сөйләм үстерү дәресләре
Тема өйрәнү	Диктант	Изложение	сочинение	Эш кәгазьләре язу
	Үткәннәрне тирәнәйтеп кабатлау.Фонетика.
	Лексикология.
	Морфология.
	Гади җөмлә синтаксисы.
	Кушма җөмлә синтаксисы.
	Стилистика һәм сөйләм культурасы.
	Тел турында гомуми мәгълүмат
				4 (4)	4(2)	7(3)
	Барысы

2014-2015 нче уку елы өченкалендарь-тематик план.

План Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән “Татар телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләре өчен ана теленнән программа (5-9 нчы сыйныфлар)” (Казан, 2013)га нигезләнеп төзелде.

Пред-мет	Класс	Бар- лык сәгать саны	Атнага сәгать саны	Барысы	Дәреслек авторы. Басылу елы
дик- тант	изложе ние	сочине ние	БСҮ
Татар теле				4(4)	4(2)	7(3)		М.З.Зәкиев, С.М.Ибраһимов –Казан: Мәгариф, 2008.

Календарь– тематик план

№	тема	сәгать саны	Дата	Көтелгән нәтиҗәләр	Контроль төре	Искәрмә
план буен- ча	фактик	Махсус белем һәм күнекмәләр
1.   2.     3.     4.     5.   6.     7.     8.   9.       11.     12.   13.   14.   15.   16.   17.   18.     19.       21.     22.     23.   24.   25.     26.   27.   28.   29.     30.     31.     32.     33.     34.   35.     36.   37.   38.     39.   40.     41.   42.     43.     44.   45.     46.     47.   48.     49.   50.   51.   52.   53.   54.   56.   57.   58.     59. 60.   61.   62.     63.   64.   65.     66.     67.   68.	1 чирек (18сәгать) Аваз һәм аларның кулланылышы     Авазларның охшашлануы, чират-лашуы.   Дөрес сөйләү һәм дөрес язу. Татар һәм рустелләрендә сузык һәм тартык авазлар. Татар орфографиясенең төп принциплары.     Татар теленең сүзлек составы. Б.С.Ү.Изложение “Миңлебикә кодагыйның кайгысы”   Х.Ө.Э. Сүзнең лексик һәм грамматик мәгънәләре.   Фразеологизмнар.   Сүзлекләр.     Б.С.Ү.Контроль сочинение “Урамда – көз   Сүз төркемнәре. Мөстәкыйль мәгънәле сүз төркемнәре.   Ярдәмче сүз төркемнәре. Сүзләрнең ясалышы һәм язылышы.     Б.С.Ү.Контроль изложение “Әтием турында”     Тамыр, ясалма, кушма, парлы, тезмә, кыскартылма сүзләр. Татар һәм рус телләрендәге сүз төзелешенең төп аермалы яклары. Этимология турында төшенчә. Контроль диктант “Ялгыз йорт” Кушымчалар. Кушымчаларның язылышы.     2 чирек (14 сәгать) Б.С.Ү.Сочинение “Гаилә - тормыш нигезе”     Гади җөмлә синтаксисы. Сүзләр арасында мәгънә мөнәсәбәтләре.   Кушымча, теркәгеч, кисәкчәләрнең, бәйлек һәм бәйлек сүзләрнең язылышы. Составында аерымланган кисәге, аныклагычы булган җөмләләрдә тыныш билгеләре.     Составында гомумиләштерүче сүзе, кереш яки эндәш сүзе, өстәлмәсе булган җөмләләрдә тыныш билгеләре.     Б.С.Ү.Сочинение “Чишмәләрнең кадерен белегез!” Кушма җөмлә синтаксисы. Җөмләләр арасында тезүле һәм ияртүле бәйләнеш.   Тезмә һәм иярченле кушма җөмләләр.   Теркәгечле һәм теркәгечсез тезмә кушма җөмләләр.   Тезмә кушма җөмләдә тыныш билгеләре.   Контроль диктант №2 “Күкеләр дә файда китерә” Аналитик һәм синтетик иярченле кушма җөмләләр.   Аналитик һәм синтетик иярченле кушма җөмләләрдә тыныш билгеләре.     Б.С.Ү. Изложение “Ана”     3 чирек (20 сәгать)   Әдәби сөйләм һәм аның стильләре.   Матур әдәбият стиле.   Публицистик стиль.     Б.С.Ү.Сочинение «Театр яктылыкка, нурга илтә» Фәнни стиль.   Сөйләмә һәм эпистоляр стиль.   Б.С.Ү.Рәсми стиль. Үтенеч һәм ышаныч язу үрнәкләре белән танышу.   Стилистиканың нигезе буларак синонимия.   Морфологик синонимнар.   Синтаксик синонимнар.     Морфологик синонимнарны сөйләмдә куллану үзенчәлекләре. Б.С.Ү.Контроль сочинение “Иле белән кеше мәртәбәле” Синтаксик синонимнарның төрләре.   Синтетик һәм аналитик җөмләләрнең синонимлыгы.   Лексик һәм грамматик калькалар. Лексик һәм грамматик калькаларны сөйләмдә куллану.   Сөйләм культурасы һәм аның нигезләре. Сөйләм төгәл булсын.     Контроль диктант №3 “Урман бизәге” Сөйләм аңлаешлы һәм җыйнак булсын.   Сөйләм саф һәм аһәңле булсын.   4 чирек (16 сәгать) Сөйләм эшчәнлеге буларак текст. Текст структурасы.   Текстка анализ ясау. Б.С.Ү.Сочинение “Киләчәге бар милләт без”   Тел үсеше турында гомуми мәгълүмат.     Кардәш һәм кардәш булмаган телләр. Татарлар яши торган төбәкләр. Милли татар әдәби теленең формалашуы. Хәзерге татар әдәби теленең үсеше.   Б.С.Ү.Контроль сочинение “Имтиханнар алдыннан” Татар сөйләмә теленең диалектлары.   Икетеллелек     Контроль диктант №4 “Матур булыйк”   Хәзерге татар әдәби теленең үсеш үзенчәлекләре   Б.С.Ү.Контроль изложение “Югары урманга җиләккә бару” Тел гыйлеменең әһәмияте, төпбүлекләре     Үткәннәрне гомумиләштереп кабатлау.		01.09.   05.09.     08.09.   12.09.   15.09.   19.09.   22.09.   26.09.     29.09.   05.10.   11.10.     12.10.   18.10.     19.10.     25.10.   26.10.   01.11.   02.11.     10.11.   14.11.   17.11.   21.11.   24.11.     28.11.     01.12.     05.12.     08.12.     12.12.   15.12.     19.12.   22.12.     26.12. 12.01.   16.01.     19.01.     23.01.   26.01.   30.01.   02.02.     06.02.   09.02.   13.02.     16.02.   20.02.   23.02.     27.02.   02.03.     06.03.   09.03.     13.03.   16.03     20.03.   03.04.   06.04.     10.04.     13.04.   17.04.   20.04.   24.04.     27.04.   01.05.     04.05.     08.05.     11.05.   15.05.   18.05   20.05.   22.05.		Үткәннәрне тирәнәйтеп кабатлау(24 сәгать). Фонетика (4 сәгать) Аваз һәм фонема. Авазларның чиратлашуы, йотылуы. Авазлар үзгәрү – чиратлашуның мәгънә үзгәрешенә китерүе. Телдәге мәгънәви берәмлекләрне (сүз һәм кушымчаларны) төзүче һәм аларны бер-берсеннән аеручы сөйләм авазларының фонема дип аталуы. Татар телендәге аваз үзгәрешләрен аңлый һәм аңлата алу. Авазларның охшашлануы (уңай һәм кире ассимиляция) Җөмләләрне уку һәм аваз үзгәрешләрен билгеләү.Сүз, җөмлә, текст транскрипциясен язу. Сузык һәм тартык авазларны дөрес итеп әйтү һәм язуда күрсәтү. Сүзләрне иҗекләргә бүлеп, аларның төрләрен әйтү. Сүзләргә фонетик анализ ясау. Татар орфографиясенең төп принциплары белән танышу. Орфографик һәм орфоэпик сүзлекләр белән индивидуаль эш. Конспект язу. Лексикология (4 сәгать). Х.ө.э.Телнең сүзлек составының лексика дип йөртелүе. Лексика турындагы фәннең лексикологиядип аталуы. Конспект язу Сөйләм һәм язма телен, хәтер һәм фикерләү сәләтен үстерү, рухи дөньяңны баету өстендә эшли белү. Орфография һәм тыныш билгеләре кагыйдәләрен дөрес кулланып мөстәкыйль язу күнекмәләре булу. Бәйләнешле сөйләм үстерү. Сүзләрнең лексик һәм грамматик мәгънәләрен билгеләү. Бер һәм күп мәгънәле сүзләр, сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләре. Синоним, омоним, пароним, антонимнар. Фразеология фәне. Мисаллардан фразеологик әйтелмәләрне табу һәм мәгънәләрен аңлату. Сүзлекләр төзү турындагы фәннең лексикография дип аталуы. Аңлатмалы, телара сүзлекләр. Нинди дә булса бер тел сүзләренең мәгънәсен шул ук телдә аңлатып бирә торган сүзлекләрнең аңлатмалы сүзлекләр дип аталуы. Бер телдәге сүзләренең мәгънәсен икенче телдә аңлатып бирә торган сүзлекләрнең телара сүзлекләр дип аталуы. Сүзгә лексик анализ ясый белү. Сыйфатлама элементларын кулланып туган як табигатен тасвирлый белү. Морфология(6 сәгать) Тел гыйлеменең аерым тармагы буларак морфологиянең 1) сүз төркеме, 2) аларның грамматик билгеләрен һәм 3) төрләнешләрен өйрәнүе. Исем, фигыль, сыйфат, сан, алмашлык, рәвешнең грамматик билгеләрен белү. Сүзләргә морфологик анализ ясау. Теркәгеч, бәйлек, кисәкчә, ымлык, хәбәрлек сүзләрнең грамматик билгеләрен, кулланылыш үзенчәлекләрен белү. Сүз ясалышы һәм сүз төзелеше мәсьәләләрен өйрәнә торган бүлекнең сүз ясалышыдип аталуы. Татар телендә сүз ясалышы юллары: кушымчалар өстәү, сүзләрне кушу, мәгънә өстәү, бер сүз төркеменнән икенчесенә күчү, кыскарту. Сөйләм һәм язма телен, хәтер һәм фикерләү сәләтен үстерү, рухи дөньяңны баету өстендә эшли белү. Орфография һәм тыныш билгеләре кагыйдәләрен дөрес кулланып мөстәкыйль язу күнекмәләре булу. Татар теленең сүз ясалышы юлларын белү. Ясалма, кушма, парлы, тезмә, кыскартылма сүзләрне дөрес яза белү. Татар һәм рус телләрендәге сүз төзелешенең төп аермалы якларын белү. Этимология төшенчәсен белү.     Орфография һәм тыныш билгеләре кагыйдәләрен дөрес кулланып мөстәкыйль язу күнекмәләре булу. Кушымчаларның өч төргә бүленеп өйрәнелүе. Сүз ясагыч кушымчаларның бер сүздән үзгә мәгънәле икенче сүз ясаулары. Модальлек һәм бәйләгеч кушымчаларның сүзнең мәгънә төсмерләрен, дәрәҗәсен, грамматик төрен үзгәртүе. Төрләндергеч кушымчаларның морфологиягә каравын аңлау, ясагыч, төрләндергеч, модаль һәм бәйләгеч кушымчаларның функцияләрен белү. Сүзләрдәге кушымчаларның функцияләрен аңлату. Сүзләргә тиешле кушымчаларны куеп язу. Кушымчаларның кайсы сүз төркеменә ялгануын әйтү. Бирелгән темага һәм куелган максатка яраклы рәвештә фикерне эзлекле итеп бирә белү Синтаксик берәмлекләр һәм тыныш билгеләре(10 сәгать) Тел гыйлеменең бер тармагы буларак, синтаксисның сөйләм төзелешен өйрәнүе. Ияртүле һәм тезүле бәйләнеш, ияртүче һәм иярүче компонент; хәбәрлекле, ачыклаулы, аныклаулы мөнәсәбәт турында мәгълүматлы булу. Җөмләдә тезүле һәм ияртүле бәйләнешне тәэмин итүче чараларны дөрес куллану. Кушымча, теркәгеч, кисәкчәләрне, бәйлек һәм бәйлек сүзләрне дөрес язу. Конспект язу.   Аерымланган кисәкләрне табу, алар янында тыныш билгеләренең куелышын аңлату. Тексттан аныклагычларны табу, алар янында тыныш билгеләренең куелышын дәлилләп күрсәтү. Ярым хәбәрлеккә ия булган хәл кисәкләр ияртүче сүздән ераклаштырылган булсалар, аларны өтер белән аера белү. Тексттан өстәлмәләрне табу, тыныш билгеләренең куелышын аңлату. Күнегүдә бирелгән эндәш һәм кереш сүзләр янында тыныш билгеләренең куелышын дәлилләп күрсәтү. Эндәш сүзләр янында өтер, өндәү билгесе куелу очракларын, тиңдәш кисәкләр янында өтер, сызык, ике нокта куелу очракларын белү. Өстәлмәләр турында мәгълүматлы булу. Күзаллаулы баш килештәге сүздән соң өндәү билгесе һәм нокталар, нокта, күп нокталар куелу очракларын белү. Бирелгән темага һәм куелган максатка яраклы рәвештә фикерне эзлекле итеп бирә белү Җөмләләрне күчереп язу, бәйләүче чараларны һәм тыныш билгеләренең куелышын җөмлә төреннән чыгып аңлату. Схема төрләрен искә төшерү, төзү.Кушма җөмләдә тыныш билгеләре куелышының җөмләләрнең бәйләнеш төренә (синтаксик төзелеш) һәм синтетик, аналитик төзелешкә бәйле булуын белү. Тезмә кушма җөмләләрне күчереп язу, бәйләүче чараларны аңлату. Иярченле кушма җөмләләрне күчереп язу, бәйләүче чараларны аңлату. Тезмә кушма җөмләләрне күчереп язу, бәйләүче чараларны һәм тыныш билгеләренең куелышын җөмлә төреннән чыгып аңлату.Схема төрләрен искә төшерү, төзү. Тезмә кушма җөмләдә өтер, сызык куелу очракларын белү, мисаллар ярдәмендә аңлата алу. Укучыларның грамоталылыгын тикшерү. Орфография һәм тыныш билгеләре кагыйдәләрен дөрес кулланып мөстәкыйль язу күнекмәләре булу. Аналитик иярченле кушма җөмләләрне күчереп язу, бәйләүче чараларны һәм тыныш билгеләренең куелышын җөмлә төреннән чыгып аңлату. Схема төрләрен искә төшерү, төзү. Синтетик иярченле кушма җөмләләрне күчереп язу, бәйләүче чараларны һәм тыныш билгеләренең куелышын җөмлә төреннән чыгып аңлату. Аналитик иярченле кушма җөмләләрдә тыныш билгеләрен дөрес куеп яза белү. Баш җөмлә белән ичрчен җөмлә арасында тыныш билгеләре куелмау очрагын аңлату. Синтетик иярченле кушма җөмләдә өтер, сызык куелу һәм тыныш билгеләренең куелмый торган очракларын аңлый һәм аңлата алу. Сөйләм һәм язма телен, хәтер һәм фикерләү сәләтен үстерү, рухи дөньяңны баету өстендә эшли белү. Стилистика һәм сөйләм культурасы (20 сәгать). Билгеле бер телдә сөйләшүче кешеләрнең фикерне аңлаешлы итеп һәм гасырлар буена урнашып килгән таләпләрне бозмыйча, төгәл итеп сөйләүләренә әдәби сөйләм дип әйтүне, телдәге стильләрне өйрәнә торган фәннең стилистика дип аталуын белү. Конспектлау күнекмәләре бирү. Конспект язу. Өзекләрне укып, аларның кайсы стильгә каравын һәм нинди лексик, синтаксик үзенчәлекләргә ия булуын ачыклау. Сөйләм стиленең төрләре һәм үзенчәлекләре турында тулы күзаллау булу. Әдәби стиль турында аңлата белү. Әдәби стильдә барлык әдәби әсәрләрнең язылуын аңлау һәм аңлата белү.   Өзекләрне укып, аларның публицистик стильгә каравын һәм нинди лексик, синтаксик үзенчәлекләргә ия булуын ачыклау. Публицистик стильдә газета-журнал мәкаләләре, тәнкыйть материаллары, һәртөрле өндәмәләр, юлъязмалар, очерк, интервью, чыгыш, фельетоннарның иҗат ителүен белү. Бирелгән темага һәм куелган максатка яраклы рәвештә фикерне эзлекле итеп бирә белү Өзекләрне укып, аларның фәнни стильгә каравын һәм нинди лексик, синтаксик үзенчәлекләргә ия булуын ачыклау. Аерым стильгә караган өзекләр китерү.Фәнни стильдә гыйльми мәкалә, чыгыш, доклад, реферат, бәяләмә, очерк, китаплар, дәреслекләр, диссертацияләр язылуын, аның башка стильдән махсус фәнни терминнарның күбрәк кулланылуы, сүзләрнең туры, төгәл мәгънәсендә бирелүе белән аерылып торуын белү. Фәнни текстларның конспектын яза алу Өзекләрне укып, аларның кайсы стильгә каравын һәм нинди лексик, синтаксик үзенчәлекләргә ия булуын ачыклау. Аерым стильгә караган өзекләр китерү. Сөйләмә стильнең әдәби тел нормаларын үзләштергән кешеләрнең көндәлек аралашулары вакытында кулланылуын белү. Аның хикәя, әңгәмә, бәхәс кебек төрләрен белү. Эпистоляр стильнең телебез тарихында тотакан урыны. Рәсми стильдә юридик эш кәгазьләре язылуын белү. Аның төрләреннән ышанычнамә, гариза, резюме, портфолио һ.б. ларны белү. Үтенеч һәм ышаныч кәгазен мөстәкыйль рәвештә яза белү. Төп мәгънәләре охшаш булган сүзләр, фразеологик әйләнмәләр, сүз формалары, сүзтезмәләр, җөмләләрнең синоним дип аталуы. Барлык төр синонимнар җыелмасының синонимика дип аталуы. Синонимнарның төрләрен билгеләү. Нокталар урынына тиешле синонимнарны куеп язу. Мәгънәләре һәм функцияләре белән бер – берсенә якын, бәйләүче чаралар белән генә аерыла торган сүзтезмә һәм җөмләләрнең синтаксик синонимдип аталуы. Морфологик синонимнарны сөйләмдә куллана белү.   Бирелгән темага һәм куелган максатка яраклы рәвештә фикерне эзлекле итеп бирә белү Синтаксик синонимнарның үз эчендәге төрләре: сүзтезмәләрнең синонимлыгы, җөмлә кисәкләрен синонимик куллану, бер һәм ике составлы җөмләләрнең синонимлыгы. Аналитик төзелмәләрнең синтетик, синтетик төзелмәләрнең аналитик синонимнарын төзеп язу. Синтетик һәм аналитик җөмләләрне үзара синоним буларак куллана белү. Лексик һәм грамматик калькалар турында мәгълүматка ия булу. Лексик һәм грамматик калькаларны татар сөйләмендә кулланылышын белү.Лексик һәм грамматик калькаларны сөйләмдә куллана белү. Әдәби сөйләмгә куелган таләпләр.Сөйләм культурасының кешедәге культураның бер билгесе булуын аңлау. Тезис язу күнекмәләре.Сөйләм төгәл булсын өчен, һәр сүзнең җөмләдәге үз урынын ачык күзаллау кирәклеген белү. Алган белемнәрне гамәлдә куллана белү. Сөйләм аңлаешлы булсын өчен җөмләнең төзек булуы, кабатлауларның булмавы, туган тел үзенчәлекләрен искә алу кирәклеге. Җөмләләрне җыйнаклык таләбеннән чыгып үзгәртеп яза белү. Сөйләм сафлыгына ирешү өчен туган телне, аның байлыгын яхшы үзләштерү һәм байлыктан, гаҗәеп зур һәм кыйммәт хәзинәдән, оста, сак файдалана белү кирәклеге. Укучыны җәлеп итәр өчен сөйләмнең аһәңле, матур яңгырашлы булуы кирәклеге.   Сөйләмә һәм язма текстлар турында белү. Текстның мәгънәви һәм композицион бөтенлеген саклый белү. Текстның структурасын белү. Текстның темасын, төп фикерен, стилен билгели белү. Бирелгән темага һәм куелган максатка яраклы рәвештә фикерне эзлекле итеп бирә белү Тел турында гомуми мәгълүмат (10 сәгать). Телнең җәмгыять үсеше белән бергә үсүе, үзгәрүе, камилләшүе. Телнең кулланылуы арту, функцияләре киңәюе телнең функциональ үсеше булуы. Телнең фонетик, лексик, грамматик һәм стилистик төзелеше шомаруы, камилләшә баруы телнең структур үсеше булуы. Милли телнең иҗтимагый тормыштагы әһәмиятен аңлау, телне саклау – милләтне саклауның төп өлеше икәнен үзләштерү. Тезис язу күнекмәләре. Кардәш һәм кардәш булмаган телләрне белү. Татарлар яши торган төбәкләрне белү Татар милли әдәби теленең ничек барлыкка килүен аңлау һәм аңлата белү. Хәзерге татар милли әдәби теленең тамырларын белү. Кешеләрнең тормыш алып бару өчен матди һәм рухи яктан үзара төрле багланышларга керүен иҗтимагый мөнәсәбәтләр дип атау. Үзара иҗтимагый мөнәсәбәтләрдә торган кешеләр берләшмәсенең җәмгыять дип аталуын, телнең җәмгыять үсеше белән бергә үсүен, үзгәрүен, камилләшүен аңлау. Телнең кулланылуы арту, функцияләре киңәюе телнең функциональ үсеше булуын белү. Телнең фонетик, лексик, грамматик һәм стилистик төзелеше шомаруы, камилләшә баруы телнең структур үсеше булуын белү. Бирелгән темага һәм куелган максатка яраклы рәвештә фикерне эзлекле итеп бирә белү Үзенчәлекле җирле сөйләмнең диалектдип аталуы. Татар сөйләмә теленең өч зур диалекттан торуы: урта, көнбатыш һәм көнчыгыш диалектлар. Әлеге диалектларның үзенчәлекләре. Кемнең дә булса ике телдә сөйләшә, аңлаша алуын икетеллелек (билингвизм) күренеше дип атау. Икенче телне тулы, камил яисә өлешчә генә белүенә карап, ике теллелекне тулы һәм өлешчә ике теллелеккә бүлү. Укучыларның грамоталылыгын тикшерү. Орфография һәм тыныш билгеләре кагыйдәләрен дөрес кулланып мөстәкыйль язу күнекмәләре булу. Хәзерге татар әдәби теленең үсеш үзекнчәлекләре. Татарстан республикасы халыклары телләре турында Татарстан республикасы законы. Сөйләм һәм язма телен, хәтер һәм фикерләү сәләтен үстерү, рухи дөньяңны баету өстендә эшли белү. Тел гыйлеме-телтурындагыфән. Аның гомуми тел белемендә лингвистикадип йөртелүе. Археография, эпиграфика, филология, психология фәне, педагогика фәне. Тел гыйлеменең төп тармаклары: фонетика, графика, орфоэпия, орфография, лексикология, грамматика, стилистика, диалектология, әдәби тел тарихы. Белемнәрне гомумиләштерү һәм системалаштыру.	7 нче биттәге сорауларга җавап бирү.   Тест   Изложение №1     Сүзлекләрдән аңлатмасын табу   Сочинение №1     Мөстәкыйль эш   Изложение №2   Карточкалар белән эш     Диктант №1     Карточкалар белән эш     Сочинение №2   Тест     Мөстәкыйль эш   Сочинение №3     Мөстәкыйль эш     Диктант №2     Тест     Изложение №3     Сочинение№ 4   Мөстәкыйль эш   Карточкалар белән эш   Сочинение №5     Мөстәкыйль эш   Диктант №3     Мөстәкыйль эш   Текст анализлау   Сочинение №6   111 нче биттәге сорауларга җавап бирү.   Карта белән эш     Мөстәкыйль эш     Сочинение №7     Диктант №4     Изложение №4     Мөстәкыйль эш   Тест

Формалаштырылган осталык һәм күнекмәләр (уку елы башына)

1. Туры сөйләмне үз сөйләмеңдә файдалана белү, чит кеше сүзләрен диалог яки монолог формасында бирә алу; туры сөйләмгә бәйле тыныш билгеләрен дөрес куя, куелганнарына аңлатма бирә белү.
2. Кушма җөмләләрдән тиешенчә файдалану, аларның төрле төрләрен төзү, таләп ителгән төренә мисал китерү, җөмләгә һәм текстка өлешчә яки тулы грамматик анализ ясый белү, кушма җөмлә компопнентлары арасына тиешле тыныш билгеләрен кую, аларны дәлилләү; төрле төзелештәге кушма җөмлә җөмлә өлешләрен сөйләмдә тиешле интонация белән уку.
3. Тема эчендә диалог һәм монолог формаларында сөйли һәм яза белү.
4. Сыйфатлама, модальлек, эмоциональлек элементларын, стиль үзенчәлекләрен кулланып, укыту һәм тәрбия максатларына уңай җавап бирерлек темаларга сочинение һәм изложение яза алу; язманы камилләштерә (тулыландыра, төзәтмәләр кертә) алу.
5. Җыелыш яки берәр утырышның беркетмәсен яза белү.
6. Мәктәп программасы таләп иткән күләмдә җөмлә составындагы сүзләргә фонетик, морфологик, грамматик анализ ясау, кушма җөмләләрне бер төрдән икенче төргә үзгәртә белү; кушма җөмләнең схемасын, төрен, иярчен җөмләнең мәгънәсе һәм төзелеше ягыннан төрен, иярчен җөмләне баш җөмләгә бәйләүче аналитик һәм синтетик чараларны белү, баш һәм иярчен җөмлә арасына куелырга тиешле тыныш билгеләрен дөрес кую күнекмәләренә ия булу.

Укучылар үзләштерергә тиешле осталык һәм күнекмәләр (уку елы ахырына)

1. Милли телнең иҗтимагый тормыштагы әһәмиятен аңлау, телне саклау – милләтне саклауның төп өлеше икәнен үзләштерү.
2. Язылган текстларның стиль үзенчәлекләрен - аера, эчтәлеген аңлап укый белү; фәнни, рәсми, публицистик стильдә, матур әдәбият стилендә язылган башлангыч текст үзенчәлекләрен тоеп, язма текстта шуларны бирә белү.
3. Татар әдәби теленең үсеш үзенчәлекләрен күз алдына китерү; аралашу һәм үзара аңлашу чарасы буларак язма һәм сөйләмә тел үсештә булсын өчен, аның көндәлек кулланылышын тәэмин итү юлларын белү, ягъни телләр турындагы Законны тормышка ашыру юлларын үзләштерү.
4. Татар тел гыйлеменең татарча укытыла торган башка фәннәр белән бәйләнешен аңлата белү; татар әдәби телен ассимиляцияләнүдән саклау.
5. Татар теленең диалектлары һәм сөйләшләре турында гомуми төшенчәгә ия булу.
6. Тексттагы проблемаларны формалаштыру, текстта күтәрелгән проблемаларны үз дәлилләрен китереп аңлата белү.
7. Изложение һәм сочинениеләрне, сөйләм төренә туры китереп, төрле жанрда яза белү. Язмаларны сыйфатлама, модальлек, эмоциональлек элементларын, стиль үзенчәлекләрен кулланып тулыландыру һәм шомарта алу.
8. Текст яки аның берәр өлеше нигезендә конспект төзү, тезислар әзерли алу, кемгә дә булса характеристика яза белү.
9. Эш кәгазьләреннән хат, белешмә, мәкалә, расписка, акт, гариза һәм беркетмәләрне мөстәкыйль рәвештә яза алу.
10. Сәнгатьле уку, әдәби телдә сөйләм күнекмәләренә ия булу.

Гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәбенең 5-9 нчы сыйныфларында укучыларның ана теленнән белем, осталык һәм күнекмәләрен бәяләү нормалары:

1. Уку күнекмәсен тикшерү һәм бәяләү:

5 нче сыйныфта – 100 - 110 сүз,

6 нчы сыйныфта – 110 – 120 сүз

7 нче сыйныфта – 130 – 140 сүз

8, 9 нчы сыйныфларда – 140 – 150 сүз

3. Язма эшләрнең күләме һәм аны бәяләү:

Сыйныфлар	Контроль диктант	Изложение	Сочинение

Диктантларны бәяләү

1. Хатасыз яки бер тупас булмаган хата җибәргән эшкә (орфографик, яки грамматик, пунктуацион) “5”ле билгесе куела.

2. 2 хатага “4” ле билгесе куела.

3. 5 хатага “3” ле билгесе куела.

4. 12 хатага кадәр “2” ле куела.

5. 12 хатадан да артып китсә, “1” ле билгесе куела.

Изложение һәм сочинениене бәяләү

1. Эчтәлек дөрес һәм эзлекле итеп ачылса; җөмләләр грамматик яктан дөрес төзелсә; хаталар булмаса яки 1 хата (орфографик, грамматик, пунктуацион, стиль, фактик, логик) җибәрелсә, «5» ле куела.

2. Эчтәлек дөрес ачылып та, эзлеклелек сакланмаса, текстның башлам өлешендә төгәлсезлекләр китсә, 3 хата булса, «4» ле куела.

3. Текстның төп эчтәлеге бирелеп тә, эзлек­лелек сакланмаса, текстның башлам һәм бетем өлешләрендә төгәлсезлекләр китсә, 5 хата (мәсәлән, бер орфографик, бер грамматик, бер пунктуацион, ике стиль хаталары) изложениедә, 6 хата сочинениедә җибәрелсә, «3» ле куела.

4. Эчтәлек дөрес һәм эзлекле ачылмаса, текстның күләме бик кечкенә булса, 12 хата китсә, «2» ле куела.

Дата добавления: 2015-08-20