Арганiзацыя кiравання i формы зямельнай уласнасцi.

Арганiзацыя кiравання першых беларускіх княстваў, асабліва Полацкага, мела свае асаблівасці, свае характэрныя рысы.

1. На Полаччыне, у адрозненне ад іншых усходнеславянскіх княстваў, рана пачалі ўсталёўвацца свае дынастычныя лініі з нашчадкаў Рагвалодавічаў-Ізяславічаў. Ужо пасля смерці Усяслава, удзелы-воласці Полацкай зямлі атрымалі князёў, якія не пераходзілі з аднаго пасада на другі, а заставаліся княжыць пастаянна. Іх інтарэсы супадалі з інтарэсамі насельніцтва, што спрыяла лепшаму развіццю гэтых удзелаў, вяло да аўтаноміі ва ўнутраных справах. І толькі знешнюю палітыку яны вымушаны былі ўзгадняць са стольным Полацкам. Такой адноснай самастойнасцю княстваў (Менскага, Друцкага, Віцебскага, Ізяслаўскага і інш.) было прасякнута ўсе дзяржаўна-палітычнае жыцце на Беларусі з ХІІ ст.

2. Характэрнай рысай дзяржаўна-палітычнага ладу, асабліва на Полаччыне і Смаленшчыне, стала з’яўленне веча (сойм). Яно было першым крокам на шляху размежавання і падзелу ўлады паміж князем (выканаўчай) і веча (заканадаўчай). Узнікненне веча, гэтай старажытнай формы народаўладдзя, было абумоўлена развіццем феадальных адносін, хуткім ростам гарадоў, узмацненнем ролі гарадской знаці і актывізацыяй народных мас.

Веча, агульны сход гараджан, не знішчала ўладу князя, а толькі яе абмяжоўвала, пакідала выканаўча – распарадчыя функцыі.

1. Прымаючы прысягу, князь абавязваўся ахоўваць тэрыторыю дзяржавы і інтарэсы грамадзян, дзейнічаць паводле мясцовых дзяржаўна-прававых звычаяў, не ўмешвацца ў царкоўныя справы, царкоўную маемасць, не пазбаўляць маемасці грамадзян. Усе ўмовы афармляліся ў дагаворы, які заключаўся князем з вярхамі пануючага класа.

2. Князь не меў права выдаваць новыя законы, чыніць правасуддзе мог толькі разам з радай.

3. Ажыццяўляў унутранае кіраванне, раздаваў воласці сваім васалам.

4. Мог заключаць мір, рабіць паходы на ворагаў. Улада князя не абмяжоўвалася толькі ў адным выпадку – у ролі ваеначальніка ен нес поўную адказнасць перад народам і веча за поспехі і пралікі ў ваенных дзеяннях.

Да вышэйшых органаў улады адносілася княжацкая рада (савет), у якую уваходзілі найбольш уплывовыя ў дзяржаве людзі (феадалы і інш.) і асабліва службовыя асобы цэнтральнага кіравання – епіскап, пасаднік, тысяцкі, падвойскі, ключнік, найбольш паважаныя ваяры княжацкай дружыны, гарадскія старасты.

Кампетэнцыя рады фактычна злівалася з паўнамоцтвамі князя: усе пытанні, якія ен вырашаў, як правіла, абмяркоўваліся з радай. (Аб залежнасці Полацкага князя ад рады сведчыць ісландзкая “сага аб Эймундзе”. У ей гаворыцца, што калі скандынавец Эймунд з дружынай прыйшоў да полацкага князя Брачыслава наймацца на службу, той адказаў: “Дайце мне час параіцца з маімі мужамі, таму што яны даюць мне грошы, а я толькі іх трачу”.

Пры адсутнасці князя ў дзяржаве, усе кіраўніцтва грамадствам было ў руках рады. Таксама рада рыхтавала пытанні для абмеркавання на веча. Рыхтуючы скліканні веча, рада мабілізоўвала залежных ад сябе людзей і патрабавала ад іх падтрымкі сваіх рашэнняў.

Ролю заканадаўчай улады ў дзяржаве выконвала веча (сойм). На вечавы сход жыхароў збіраў звон,які вісеў на плошчы галоўнага горада княства. Права голасу на сходзе мелі толькі вольныя дарослыя людзі, незалежныя гаспадары, як мяшчане, так і вяскоўцы, прыехаўшыя па сваіх справах у горад.

Адкрываў сход кароткай прамовай аб сутнасці справы, з-за якой скліканы сойм, - князь, ураднік, ці проста старэйшы, найбольш паважаны чалавек. Затым ішло абмеркаванне. Рашэнні прымаліся гулам адабрэння (галасоў не лічылі). Нязгоднай меньшасці затыкалі рот, часта справа даходзіла да бойкі.

З усіх удзельных княстваў старэйшым было веча ў Полацку. Тут яно існавала з незапамятных часоў і вяло сваю ўстаноўча-заканадаўчую працу аж да 1498 г., калі Полацк атрымаў Магдэбургскае права.У самыя адказныя моманты жыцця Полаччыны веча-сойм выступала як рашучая сіла.

Дата добавления: 2015-08-18