Читайте также:
|
Каб зразумець, што такое нацыянальная мова любога народа, варта разгледзець наступную формулу:
Нацыянальная мова = Літаратурная мова + Дыялектная мова.
З роўнасці вынікае, што нацыянальная беларуская мова складаецца з беларускай літаратурнай мовы і беларускай дыялектнай мовы. Адрозненне двух кампанентаў нацыянальнай мовы назіраецца ў наступным:
| Літаратурная мова | Дыялектная мова |
| 1. Характэрная для ўсёй тэорыторыі краіны | 1. Вузкалакальная, характэрная для пэўных мясцовасцей |
| 2. Валодае нормамі | 2. Нормаў не мае |
| 3. Валодае стылямі | 3. Стыляў не мае |
| 4. Існуе ў двух варыянтах — вусным і пісьмовым | 4. Існуе толькі ў вуснай форме |
| 5. Кадыфікаваная | 5. Некадыфікаваная |
Літаратурная мова — гэта форма нацыянальнай мовы, характэрная для ўсёй тэрыторыі краіны, мае стылі і нормы і існуе ў вусным і пісьмовым варыянтах.
Адна з адметных асаблівасцей літаратурнай мовы — наяўнасць норм.
Норма— гэта сукупнасць правіл, прынятых у дадзены перыяд моўным калектывам і ўсвядомленых ім як правільнае і ўзорнае ўжыванне моўных сродкаў. Існуюць наступныя віды норм:
1) арфаэпічная — адказвае за правільнае вымаўленне гукаў;
2) акцэнталагічная — адказвае за правільную пастаноўку націску;
3) словаўтваральная — адказвае за правільную пабудову слоў па ўласцівых для мовы словаўтваральных мадэлях;
4) марфалагічная — адказвае за правільнае словаўжыванне ў маўленні;
5) сінтаксічная — адказвае за правільную пабудову словазлучэнняў і сказаў;
6) фразеалагічная — адказвае за правільнае ўжыванне фразеалагізмаў у маўленні;
7) лексіка-семантычная — адказвае за правільнае ўжыванне значэнняў слоў;
8) стылістычная — адказвае за правільнае ўжыванне стыляў;
9) арфаграфічная — адказвае за правільнае напісанне слоў;
10) пунктуацыйная — адказвае за правільную пастаноўку знакаў прыпынку.
Моўныя нормы ўтвараюцца ў працэсе маўленчай практыкі людзей. Іх задача — рэгуляванне вымаўлення, месца націску, утварэння слоў і іх формаў, ужывання слоў, фразеалагізмаў, прыказак, пабудовы словазлучэнняў і сказаў. Афіцыйнае прызнанне нормы, пісьмовая фіксацыя яе ў нарматыўных граматыках, даведніках і слоўніках называецца кадыфікацыяй. Кадыфікаваная (узаконеная) норма становіцца абавязковай для ўсіх носьбітаў мовы.
Дыялектная мова — гэта форма нацыянальнай мовы, якая характэрна пэўным мясцовасцям (вузкалакальная), не валодае нормамі і стылямі і існуе толькі ў адным варыянце — вусным.
Дыялектная мова Беларусі прадстаўлена двума дыялектамі — паўночна-ўсходнім і паўднёва-заходнім (рыс. 1), якія падзяляюцца па лініі Ашмяны — Мінск — Бабруйск — Гомель. Паміж дыялектамі ляжыць мяжа пераходных гаворак — сярэднебеларускія гаворкі. Гэта не асобны дыялект, а змяшэнне рысаў двух дыялектаў. Лінгвістамі адзначаецца, што сярэднебеларускія гаворкі ляглі ў аснову сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
Рысунак 1 — Гаворкі дыялектнай мовы Беларусі
Гласарый
Вусная мова — гукавая форма мовы, якой карыстаюцца людзі ў непасрэдных зносінах паміж сабой.
Дзяржаўная мова — афіцыйная мова, на якой працуюць дзяржаўныя і адміністрацыйна-гаспадарчыя органы, грамадскія арганізацыі, установы навукі, культуры, службы быту, гандлю і іншыя і на якой вядзецца навучанне і выхаванне ў сістэме адукацыі.
Дыялектная мова — гэта форма нацыянальнай мовы, якая характэрна пэўным мясцовасцям (вузкалакальная), не валодае нормамі і стылямі і існуе толькі ў адным варыянце — вусным.
Літаратурная мова — апрацаваная, упарадкаваная і нармалізаваная форма агульнанароднай мовы, прызначаная для абслугоўвання разнастайных сфер грамадскай дзейнасці чалавека.
Мова — сістэма матэрыяльных адзінак (тыповых гукаў, марфем, слоў, словазлучэнняў, сказаў), а таксама сістэма правіл іх функцыянавання (граматыка).
Моўны стыль — гэта гістарычна складзеная разнавіднасць літаратурнай мовы, якая абслугоўвае пэўную сферу грамадскай дзейнасці: навуку, адміністрацыйна-справавыя адносіны, грамадска-палітычнную дзейнасць, бытавыя зносіны, мастацкую творчасць.
Норма — гэта сукупнасць правіл, прынятых у дадзены перыяд моўным калектывам і ўсвядомленых ім як правільнае і ўзорнае ўжыванне моўных сродкаў.
Пісьмовая мова — графічная форма мовы, якая дазваляе кантактаваць апасродкавана з дапамогаю тэкстаў, сукупнасць якіх стварае нацыянальнае пісьменства.
Дата добавления: 2015-11-26; просмотров: 769 | Нарушение авторских прав