26. Культура Бел. у др. пал. 16-18 ст. Тэатр, музыка, выяленчае маст., архітэктура. Тэатр і музыка. Шырокае распаўсюджанне на Беларусі ў XVI ст. атрымаў тэатр лялек – батлейка. Сюжэты батлейкі былі заснаваны на біблейскай і евангельскай тэматыцы, а таксама бытавых матывах. Выяўленчае мастацтва. У беларускім жывапісе акрэсліліся два напрамкі. Першы – мастацтва, заснаванае на старажытнарускіх традыцыях; другі – жывапіс, які знаходзіўся пад уплывам заходнееўрапейскай мастацкай школы. ца новаму стылю ў выяўленчым мастацтве – класіцызму. Архітэктура. У XVI – першай палове XVII ст. працягвалася стварэнне абарончых і культавых збудаванняў у стыле барока. Беларускі феадальны горад, як і раней, меў тыповую забудову: умацаваны замак – рэзідэнцыя феадала і размешчаны вакол замка гандлёва – рамесны пасад пад аховай замкавых. | 27. Уваходжанне Бел. ў склад Расiйскай Iмперыi. Унутраная паліт. расійскага урада на Бел. Пасля падз. РП тэр. Бел. ўвайш. ў склад Рас.. На бел. землi распаўсюдз. агульн. прынц. расiйс. кiрав.. Былi створ. наст. губернi: Мiнс., Магiл., Вiцеб., Гродз., Вiленс. – Зах. губ. Расii. Усе насель. прыводзiл. да прысягi, хто быў нязг. прысяг. – павiнен быў ў 3-мес. тэрмiн пакiн. межы i меў права прадаць нерухом.. Умацоўв. свае пазiц., урад Расii лiчыўся з гiст. адрозненн. Расii ад Зах. губ.. Такiмi адрозн. былi: узр. развiцця вытв. аднос. у Расii быў вышэйшы; Расiя развiв. ў цэнтралiзац., а РП – дэцэнтралiз., у Рас. тав.-граш. аднос. развів. хутчэй, калі сял. яшчэ сядзелі на паншчыне, У Рас. не было такой групы землеулад.-дроб. шляхта. Пагэт. палiт. царызму на 1-м этапе ў Бел. была вельмi памярк., асцяр.. Захоўвал. практ. ўсе ранейш. правы i прывiл.. Аднак было лiквiдав. права вета, шляхта згубiла правы на канфедэрацыi i права мець прыв. войска i ўласн. крэпасць. У 1777 г. адбылiся выб. павятов., губернс. кiраўн., былi створ. павятов. цi губернс. орг. кiраван.. У аднос. да катал. царквы праводзiл. вельмi асцярож. палiт.. Нават была ўтвор. катал. епархiя. Маемасць заставалася недатык-й. Забаранял. хрысцiць у сваю веру правасл.. У 1794 г. была ўстаноўл. мяжа яўр. аседл. на тэр. Бел. i iнш. землях. Яны сялiлiся толькi ў гар. i мяст., займ. рамяст. i гандл., забаранялася займацца земляробст. i купляць зямлю. Яны маглi запiсв. ў мяшчанс. i купецкае саслоўi з умовай выплаты падат. у двайным памеры. Асн. заканад. кодэксам быў статут ВКЛ 1588 года (да 1840 г.). Аднак рост незадавол. шляхты, катал. дух-тва прымусiла царызм дзейнiч. больш акт.: на Бел. ўводзiцца землеўлад. расiйскага дваранс. за кошт дзярж. фонду; паступ. абмяжоўв. правы мясц. дваранст., канфiскоўв. маенткi за ўдзел у антыўрад. дзейнасцi. Асабл. жорст. меры сталi прымацца ў 30-я гады XIX ст. Гэта было абумоўл. дзвюма прычынамi: рост апазiцыйн. грам.-палiт. настр. i разлаж. феад.-прыгон. права. Першымi праявамi бел. нацыян. руху было стварэнне i дзейнасць тайных таварыстваў фiламатаў (прых. навукі) i фiларэтаў (прых. дабрачыннасці). Значна узмацн. грам.-паліт. рух Культ.-нацыян. iмкненнi выявiлiся ў новай бел. лiт-ры (Баршчэўскi, Чачот, Багрым, Сыракомля, Дунiн-Марцiнкевiч). Гэта сведчыла аб фармiраваннi бел. народн. iнтэлiгенцыi. Пасля падаўл. паўстання ў 1831 г. у Бел., як у Расii, пачын. рух рэвалюц.-дэмакр. разначынцаў. Усе гэта прымусiла рас. ўрад дзейнiчаць больш рашуча. Царызм праводзiў разбор шляхты (змянш. кольк. прывілеяв. саслоуя шляхам пераводу у падатн. сасл. асоб, я-я не мелі дакум. аб шляхецтве); быў адменены статут у 1840 г.; усiм пасадам i дзярж. установам былi дадзены рас. назвы, У 1832 г. быў створ. асоб. камiтэт па справах Зах. губерняў, які распрац. планы пашыр. дваранс. землеулад. і адпав. меры у гал. кірав., суда, асветы, культ., у мясц. адміністр. органы прызнач. перав. рас. чыноун.. У 1832 г. быў закр. Вiленскi ўнiверс.. Усе справаводства было перакл. на рус. мову.У 1839 г. была аб`яднана ўнiяцкая царква з правасл.. Мэта – аслаб. поль.-катал. ўплыў на бел. землi. Усе дух-ва пазбаўлял. зямлi. Т.ч. гэтымі мерамі была поун. ліквідавана юрысдыкц. мясц. феад. на Бел., падарв. іх фундам. – каліцт.. Адначас. царскі урад распачау пошук шырокай апоры у асяроддзі сялянс., чаму спрыяу дазвол 1860-1862 гг. ужываць бел. мову у школах ніжэйш. ступені. | 28.Культура Бел. кан. 18 – 1-й пал. 19 ст. Адукацыя, навука, беларусанауства. Пасля далуч. бел. зямель да Рас. Імп. у культ. Бел. ў XIX ст. назірал. шмат новых з'яў і працэсаў. звяз. з фармір. капіт. аднос.. Вызваленчай з'явай перш. пал. XIX ст. было паступ. фармірав. бел. нац. культ.. Культ. бел. перажыв. ў гэты час пер. адрадж.. Завяршаўся працэс пераўтвар. бел. народн. ў бел. нацыю. Моцн. пазіц. на Бел. мела поль. культ.. Аднач. з паланізат. тэндэнц. у культ. жыцці пачынае узмацн. рус. уплыу. У др. чв. 19 ст. паліт. царызму супр. паланіз. стала больш жорсткай. Стнаул капіт. аднос. праходз. ва умов. вост. ідэалагічн. бараць.. У Еур. з’яв. антыфеад. ідэалогія Асветн.. Ідэал – чал. разум., рацыянал., скептык, крытык рэлігіі, рэфарматар, адкрыты дасягн. сусв. культ. і новым яе павевам. Асн. “натур. правамі” чал. лічыл. правы на жыцце, сваб. і роунасць. У падзеле улады на зак., вык. і суд. яны бач. гарант. ад злоужыв. уладай. Аддав. перав. класіцыз.. Адной з найб. важных галін дух. жыцця ў XIX ст. была асвета. У 1802 г. пачал. правядз. школь. рэф., якая закр. Бел.. Шк. сіст. будав. па прынц. пераемн. і адзінства. Навуч. бясплат.. Утвар. некалькі тыпаў навуч. устаноў. Гэта былі аднакл. прыхадс. вучыліш., павят. вучыліш.. універс. і 4-гад. гімн.. Дзейніч. сетка вучылішч. пры катал. кляштарах і базыльянс. манаст.. У перш. чв. XIX ст. сіст. асветы на Бел., асабліва ў зах. яе частцы, была значна спаланізав.. Са стат. 1828 г. аб нав. уст., уводз. 2 сіст.: адна дав. элемент. адук., др. пераваж. для дваран. Пасля падаул. пауст. 1830-31 і раскр. тайных таварыст. у навуч. устан. уводз. выклад. рус. мовы ў якасці абавязк. прадмета. Польс. гіст. замян. гіст. Расіі. У1832 г. закр. Віл. універ., як расаднік антырус. ідэй. Замест царкоунапрых. школ адкрыв. нар. вучылішчы. Аб’ядн. прав. і катал. царк. прывяло да закр. катал. манаст. і нав. устан.. Узнік. школы і прыв. пансіены для дзяуч., прафес. нав. уст. – 1840 Горы-Гор. земляр. вучыл., а потым у 1848 – інстытут – 1-я выш. навуч. устан.. Пасля закр. Віл. універ. і потым Г.-Г. інст. на Бел. не было выш. навуч. устан.. Перш. пал. 19 ст. – узнікн. беларусазн.. Вывуч. гіст. Бел. ажыццяул. Рас. акад. навук, Рус. геагр. таварыст., Віл. універ., Маск. таварыс. аматарау старажытн. расійс., Віл. музей старажытн. і Віл. археалаг. камісія. Вял. інтар. да Бел. праяв. поль. вуч. – Ліндэ і Чацкі перш. загавар. пра самабытн. бел. мовы. У перш. пал. 19 ст. убач. свет дакум. і матэр. па гіст. Б.: Бел. архіу – Грыгаровіч, Летапісец Літ. і рус. хроніка – Даніловіч, Акты Зах. Расіі і інш. Выдадз. Помнікі гіст. Літвы – Нарбут, у рус. друку Статуты ВКЛ. Уклад у разв. беларусазн. – Грыгаровіч, Даніловіч, Нарбут, Насовіч, Шпілеускі, Мікуцкі, браты Тышкевічы, Кіркор. У творах раскпыв. багацці матэр. і дух. культ. бел. нар.. | |||
29. Культура Бел. кан. 18 – 1-й пал. 19 ст. Літ-ра, тэатр, музыка, выял. мастацтва, архітэктура. У 18 ст. старабел. мова выйшла з ужытку. Афіц. станов. заняла руская мова., аднак у грам. жыцці панав. поль. мова. Выпрац. нов. бел. літарат. мова на базе бел. дыялектау. Выдатным літаратарам Бел. ў першыя дзесяціг. XIX ст. быў А.Міцк.. Хоць і напіс. былі яго творы на поль. мове, ён выкарыст. тэмы і вобр. бел. фалькл., сюжэты бел. гіст.. Характ. з'явай бел. літ. 1 пал. XIX ст. было з'яўл. ананімн. твораў ("Гутарка Данілы са Сцяпа-нам", "Вось які люд стаў" і інш.). Значны ўклад у развіццё бел. літ. ўнеслі Я. Баршчэўскі, Ул. Сыракомля, В. Каратынскі, П. Багрым, В. Дунін-Марцінкевіч і інш. Вядомымі беларускімі пісьменнікамі II пал. XIX ст. былі Ф. Багушэвіч, Я. Лучына, А. Гурыновіч і інш. У XIX ст. найбольш масавымі відамі мастацтва становяцца тэатр і музыка. У пачатку XIX ст. тэатральныя калектывы дзейнічалі ў Вільні (трупа Мараўскага), Гродне (тэатр Саламеі Дзешнер), Мінску (трупа Кажынскага). У сярэдзіне 50-х гг. дзейнічалі так званыя "аб'язныя" трупы і пастаянныя руска-польскія тэатры і тэатр. дырэкцыяй. Значнай падзеяй у тэатр. жыцці Бел. стала ўзнікн. першай бел. трупы В. Дуніна-Марцінкеві. 3 тэатрам цесна звязана музычнае мастацтва. Музыка гучала ў салонах мясц. шляхты, яе выкладалі ў навуч. устан., адбыв. сольныя і аркестр. канц., музыч-ныя спектаклі. На Бел. добра ведалі творы заходнееўр. кампазітараў. У той час сусв. славай карысталіся творы бел. кампаз. М.К. Агінскага, С. Манюшкі і інш. Выдатных дасягненняў дабілася выяўленчае мастацтва. Вялікую ролю ў яго развіцці ў пачатку XIX ст. адыгр. Віл. школа жывапісу. У др.пал. XIX ст. асн. месца ў выяўл. мастацтве займаў рэаліст. жанр, звязаны з імёнамі К. Альхімовіча, Н. Сілівановіча, А. Гараўскага, I. Хруцкага і інш. Станоўчыя змены адбываліся ў архіт. Бел.. Назіраўся значны рост будаўн. дзейн.. Асн. архітэкт. стылем у 1 пал. XIX ст. стаў класіцызм. Да буйнейш. помн. гэтага часу адносяцца Петрапаўлаўскі сабор у Гомелі, Праабражэнская царква ў Чачэрску і інш. У II пал. XIX ст. у архітэкт. Бел. панаваў эклектызм—спалуч. разнаст. маст. эле-аў у архітэкт. формах фасадаў і інтэр'ераў. | 30. Адм. прыг. права. Бурж. рэф. 60-х гг., іх асабл. Прыч. адм. прыг. права былi: прыгон.-тва стрымлiвала эканам. разв. дзярж.; антыпрыг. рух. Вырашаюць пачаць з Зах. губ., бо яны былi больш уцягн. ў таварна-граш. аднос. (блiзкасць да зах.еўрап. рынку); поль. дваранства ўяўл. пагрозу палiт. небясп., яно магло выкарыст. сял. хваляв. ў сваiх нац. iнтар.. 19 лютага 1861 г. цар зацвердз. 17 заканад. актаў аб адмене прыг. права i звярн. да нар. з манiф.. У гэт. дакум. заканадаўча замацав. былi ўсе агульн., асабiст., маемасн. правы, правы грамадскага кiраван. сялян, дзярж. i земскiя абавяз.. Гал. былi асабiс. правы сял.: селян. мог вольна распарадж. сабой, заключ. розн. грамадз., маемасн. пагадн., адкрыв. прадпрыем., пераходз. у iнш. сасл.. Аднак сял. 2 гады абавяз. былi несцi тыя ж павiнн., што i раней. Адмянял. толькi дадатк. зборы. Да правядз. выкупа зямлi 9 гадоў сял. лiчыл. часоваабавяз.. Яны адбывалi паншч., баршч., плацiлi аброк. Прав. выкупн. аперац. былi аднольк. па ўсей Расii. На прац. 49 гадоў сял. былi даўжнiк. дзярж., плацiлi ей да 300 % пазыч. суммы. Агуль. сума за атрым. надз. перавыш. рынач. кошт зямлi ў 3—4 разы (на Бел.). Умовы рэф. не маглi задавол. сял.. Пачалiся выступл. сял. ва ўсей Расii. Яны жорстка падаўл., аднак ва ўм. паўст. 1863—1864 гг. царскi ўрад вымушаны быў ўнесцi iстотн. змены ў «Палаж.»: у Зах. губ. скасоўв. часоваабавяз. станов. сял., выкупн. плац. змянш. на 20 %. Мэта – прадухiл. актыў. ўдзел сял. ў паўст. (з гэтай прыч. сял. i не падтрым. паўст. К. Калiн.)Уступкi палепш. станов. сял., спрыялi разв. капiталiз. ў Лiт. i Бел.. Разам з тым рэф. несла шмат супярэчн.. У Рас. захавал. мноства феад. перажыт., што i стала адметн. рысай раз. капiталiз.. Разам з рэф. аб адм. прыг. права былi праведз. i iнш. бурж. рэф.: земс., суд., гарадс., i ў гал. нар. адук. i друку i iнш. Самая радык. з iх – суд. (1864). Новы суд будаваўся на бессасл. прынц.. Абвешчал. незалеж. суда ад адмiнiстр.. Ен насiў вусны харак. З`явiл. спаборн. i галосн. суд. працэсу. Быў створ. iнстыт. прыс. засяд.. Рэф. пакiнула валасны суд для сял., дух. – для духав., ваенны – для вайскоўцаў. На Бел. рэф. пачал. ў 1872 г. З-за адсутн. зумс. мірав. суддзі не выбір., а назнач. Мініст. юстыцыі. Земс. рэф. прадугл.. ствар. ў павет. i губ. выбарных устаноў для кiраўн. мясц. гасп-ай, нар. асветай, мед. абслугоўв.. На Бел. ў сувязi з паўст. 1863 г. Земс. рэф. была праведз. ў 1911 г. Згодна з гарадс. рэф. (1870, на Бел. – 1875), аб`яўлял. ўсесаслоўн. пры выбары ў гарадс. думу. Аднак права выбiр. i быць абран. мелi тол. тыя, хто плацiў гарадс. пад.: буйн. плацельш., сяр. i дроб. плац... Т.ч. нов. сiст. гар. самакiрав. давала ўладу буйн. бурж.. Рабоч., служач., iнтэлiгенц. – асн. маса нас. гар. – не мелi магч. ўдзельн. у гар. самакiрав. як непадатк. нас.. Гар. дума займал. ўпарадкав. тэр. гор., арганiз. гар. ганд., трансп.,нар. адук., аховай здар., санiт. i супрацьпаж. мерамi. Рэф. армii (1862): створаны 15 ваен. акруг, скароч. тэрм. службы да 7 г. (на фл. да 8). Захав. сасл. прынц. камплектав. войск. Толькi ў 1874 г. уведзена ўсеаг. воiнская павiн. (з 20 гадоў). Тэрмiн службы знiж. да 6 г. абавязк. i 9 г. у запасе, на флоце – 7 г. i 3 г. Iльготы для тых, хто меў адук.: з выш. адук. – 6 мес., з гiмн. – 1,5 г., вучылiшча – 3 г., пач. школа – 4 г. Рэф. школы (1864) i цэнз. рэф. (1865): школа – усесасл., павялiчв. кольк. пачат. школ, пераемн. розных ступ. навуч.. Гiмн. падзял. на класiчныя i рэаль.. Доступ ва ўнiвер. тым, хто сконч. рэаль. гiмн., быў абмежав.. Выс. плата за навуч.. Для жых. Бел. склад. было атрым. выш. адук. таму, што не было нiв. выш. навуч. устан.(выезд за мяжу забаран.). Па-нов. цэнзурн. статуту пашыр. магч. друку. Адмян.. цэнз. для твор. 10 друкав. аркушаў i для перакл. – 20 друк. арк. На Бел. да сяр. 80-х гг. усе перыяд. выдан. залеж. ад урадав. устаноў i правасл. царквы. Т.ч., бурж. рэф. былi крокам наперад на шляху пераўтв. феад. манархii ў бурж.. Абмежав., непасляд. хар-р рэф. на Бел. быў абумоўл. паўст. К.Калiн.. | 31. Асабл. сац.-экан. развіцця Бел. у др. пал. 19-пач. 20 ст. Сталыпінская рэформа. На Бел. памешч. землеўлад. не толь. пераваж., але i мела выразны латыфунд. характ.. Буйн. памешч. валодалi дзес. i сотн. тыс. дзесяц. зямлi, а сял. надз. былi значна менш.. Перах. да капiталiст. земляроб. на Бел. адбыв. паступ.. На змену прыгон. спач. прыйш. змеш. сiст. гасп.. Пасля рэф. 1861 г. с\гасп. Бел. ўсе шырэй уцягвал. ў рын. сувязi. Шмат памешч. гасп. перайшло на капiтал. шлях развiц.. Разам з тым, многiя памешч. самi не вялi гасп. i сдавалi зямлю ў арэнду. У перш. два дзесяц. пасля рэф. важнейш. галiной гандл. земляробства заставал. вытворч. збожжа. Аднак у вын. сусв. аграрн. крызiсу 80–90-х гг. цэны на яго рэзка панiзiл.. Гэта прымусiла бел. памешч. пераходзiць на вытворч. такiх прад., якiя давалi большы прыбытак. У 90-я гг. галл. спецыялiзав. галiной у с\гаспад. Бел. стала малоч. жывёлаг.. Спецыялiзац. памешч. гасп. праявiл. ў пашыр. вытв. тэхн. культур. Сярод iх 1-е месца займала бульба. Значн. месца ў кан. ХIХ ст. у бел. губ. займала прамысл. садаўн. i агародн.. Прамысл. Бел. развiвал. ў цесн. сув. з агульнарас., але мела i свае асабл.. У прамысл. Бел. iшоў прац. перах. ад ручн. працы да машын.. Рамяство i мануфакт. паступ. выцясн. капiталiст. фабрыка. Значна адстав. Бел. ад Расii па ўзр. канцэнтр. вытворч.. Дробн. прадпр. складалi на Бел. асн. частку усiх фабр. i завод.. Значн. развiц. на Бел. атрымалi запалкав. i папяр.-кард. вытворч.. Вельмi шмат было прадпр., звязан. з перапрац. с\гаспад. сырав.. Iснавалi такс. кафляныя i шклозав.. Значн. павелiч. тэмпаў развiц. прамысл. Бел. спрыяла ствар. густой сеткi чыг. дарог. Важн. ролю ў экан. Бел. адыграваў рачны трансп.. Др. вытв. паст. трапляла пад уплыу буйн. капітала. У с\гас. капіталізм праяул. у разв. таварн. вытв.. Вяд. ролю у экан. пач. адыгрыв. банкі. Дваранства на Бел. 175 тыс., рус. пам. займалі пазіц. захав. дзярж. улады, поль. стаялі на адрадж. РП 1772.Дваране – фальваркоуцы і засцянковая шляхта – станв. на шлях капіт. гасп., арыентав. на адрадж. РП, выст. супр. бел. нац.-вызв. руху. Паскар. развiц. капiтал. ў с\гаспад. i сац. рассл. вескi садзейнiч. Сталып. рэф.. Яе мэта – умацав. сац. апоры самадзярж. ладу i ствар. ўмоў для фармiр. аграрн. кап-зму. Меркав., што рэф. будзе дасягн. шляхам лiквiд. сял. абшч. з уласц. ей сiст. земляробс. i землеўлад., i ствар. шыр. прасл. сял.-уласнiкаў, арыентав. на прадпрым. рыначн. гасп.. Рэф. атрым. развiц. ў шэрагу законаў бурж. характ., я-я былi прыняты напрац. 9 ліст.1906—1912 гг. Сталып. рэф. на Бел. мела шэраг асабл. (у зах. р-нах сял. абшч. ліквд. дауно, перавага падв.-спадч.землеулад. алегч. рэформу). Пад уплывам росту незадавальн. сял. царскі ўрад прызнаў непазб. правядз. ў вёсцы рэф.. Рэф. суправадж. інтэнс. насадж. рускага землеулад.. Ініцыят. і кіраўн. пераўтвар. выступ. міністр унутр. спраў А.А. Сталыпін. Асн. мэтамі рэф.: 1) забяспеч. умовы для больш хутк. развіц. капітал. на вёсцы, а знач., развіц. экан. ў цэлым у краіне; 2) раскалоць вёску, стварыўшы клас сельс. бурж., прыцягн. яго на бок царс. урада і т.ч. паставіць перашк. на шляху рэвалюц. руху. Сталыпінская рэформа мела наступныя накірункі: 1) разбур. сял. абшч. і перадача зямлі ў асабіс. сял. ўласнасць; 2) ствар. водрубаў (зям. участ., вылучаны з ашч. зямлі у аднаас. сял. маемасць без пераноса сядзібы) і хутароў (адасобл. сял. сядз. на зям. участку індывід. уладання); 3) перасяленчая палітыка. У зах. р-нах Стал. імкн. узняць паліт. ролю замож. сялянс. у сіст. мясц. органау кірав., для чаго былі свораны земст., с\гасп. гурткі. Вынік: заможн. част. нас. павяліч. да 1912 г. да 12%, бедн. склад. менш 68% двароу, гал. гасп.,як і раней, - памешч.. Рэф. насіла кампрамісны характ. і не зняла аграрн. пытанне, што садз. наспяв. рас. рэв., гасп. сял. зазстал. адсталай, унутры рынак заст. абмежаваным, не змагла прадухіл. абв. сац. супярэчн., але ж і аказала моц. уплыу на раазвіцце капіталіст. адносін. | |||
32. Паустанне 1863-63 гг. у Поль., Літве, на Беларусі. К. Калін. нарадз. ў 1838 г. у в. Мастаўл. Гродз. пав.. Яго бацька- беззям. шляхц.. Каст. сконч. прагімн. ў Свіслачы, затым юрыд. фак. Пец. ўнівер.. На Гродз. ў 1861 г. ён ствар. рэв. арганіз.. У 1862 г. ён стаў старш. Літ. правінц. кам. (ЛПК) ў Вільні. ЛПК узаемадз. з Цэнтр. нац. кам. (ЦНК) у Варш.. ЛПК быў цэнтрам "чырвон." на Літве і Бел.. Адзінага погл. на задачы паўст. супраць царызму не існавала. Уздым нац.–вызв. руху у Еур. закрануу і Кар.Поль. (і Бел.). Пасля жорсткай паліт. Мік.І урад Алякс.ІІ пайшоу на некат. уст. пал., што толь. узмацн. антыурад. настр.. Патрыят. лагер падзял. на дэмакр. (за пауст.) – “чырв.” (дроб. і беззям. шляхта, дроб. бурж.,інтэліг., студэн.) і ліберал. (прых. мірн. сродк. бараць.) – “бел.” (памешч., сяр. бурж.,част. інтэл.). Чырв. падзял. на прав. – памярк., і лев. – прадст. рэв.-дэмакр. колау. Прав. раб. стауку на шляхту і асцераг. сял. руху, прызнав. роун. правоу бел, укр з пал., выступ. за незал. П.1772. Лев. разл. на сял. рэв., агр. пыт. – лікв. зямлі памешч. “Бел.” адмаул. права на нац.-паліт. самавыз., за самав. П.1772 выкар. нац. зах.еур. краін на рас. улады..Летам 1862 г. К.Кал., В.Урубл. і Ф.Ражанс. арганіз. вып. 1-й ў кр. рэв.-дэмакр. газ. "Муж. праўда", я-я выходз. на бел. м.. Газ. прапаг. ідэю, што ніхто не дасць вольн. муж-м, яны самі павін. яе заваяв.. Газ. стаяла на сял. пазіц.. Выйш. ўс. 7 нум... Але прамых закл. да зах. памешч. зямель і да барац. за дз. самаст. не было ні ў адн. нум.. Штуршком для пауст. – растр. дэманстр. у Варш. 8 крас. 1861. Свор. ЦнацК і ЛітПравКам, я-і паднач. ЦНК. Рэв. сілы узнач. Дамброус. Падрыхт. і кіраўн.ўзбр. паўст. на Бел. і ў Літ. ўзнач. ЛПК. У 1863 г. без узгадн. з ЛПК пачал. паўст. ў Поль.. Варш. ЦНК, які ператв. ў Поль. нац. ўрад, выдаў Маніф. і 2 аграр. дэкр., у я-х асвятлял. мэты і прагр. паўст.. Патрабав. рэв. дэмакр. Літ. і Бел. і па аграр., і па нац. пыт. поўн. былі праігнарав.. Аграр. пыт. вырашал. так, каб прыцягн. да паўст. і памешч., і сял.. 1 лют. 1863 г. ЛПК аб'явіў сябе Час. урадам Літ. і Бел., выдаў Маніф. да нас. з закл. падтр. паўст. ў Поль.. Дзеля адзінс. баяв. дзеян., я-я ўжо пачал., К.Кал. быў вымуш. паўтар. у сваім Маніф. прагр., аб'яўл. ў Варш.. Адзін. плана дзеян. у паўст. не было. Назірал. спробы ўзаемадз. атрадаў у асобн. губер., але яны, як правіла, заканчв. беспаспяхова. У цэлым на Бел. сял. склад. каля 18% сярод удзельн. паўст.. Гэтыя даныя не дазвал. хар-заваць паўст. 1863 г. на Бел. як сялянскае. На падаўл. паўст. былі сцягнуты вял. сілы. Расправай над паўст. ў Бел. і Літве кіраваў з мая 1863 г. новы віл. ген.-губерн. М.Мураўёў. Шэрагам мер (лікв. часов.абав. станов., абав. выкуп надз., на20% зменш. вык. плац., сял. перад. зямля удз. пауст) у аднос. да сял. і рэпрэс. ён прымусіў сял. весці барац. з пауст. і "белых" памешч. і вышэйш. дух-ва адмов. ад падтр. паўст. У такіх умовах К.Кал. быў запрош. ў Віль. і ўзнач. Аддзел кіраўніц. правінц-мі Літвы, а ў чэрв. 1863 г. яму перад. паўнамоц. каміс. Варш. ўрада ў Вільні. Т.ч., у руках Кал. сканцэнтр. ўся паўната ўлады ў паўст. арганіз. на тэр. Бел. і Літ. Да пач. вер. 1863 г. у бел.-літ. краі паўст. было практ. падаўл.. У 1864 г. Кал. быў выдадз. ўладам. Ваен.-палявы суд прыгав. яго да растр., але Мураўёў замяніў гэта раш. павеш., я-е адбыл. ў сак. 1864 г. Царызм жорстка расправ. з удзел. паўст.. Паводле афіц. даных, 128 чал. былі пакар. смерцю, больш 12 тыс. было высл. на кат. і пасял. ў Сібір, у арыштанц. роты. Нягл. на ўсё, паўст. мела вял. знач. – бурж.-дэм. рэв.. Гэта была бараць. за дзяржаўн. Бел.. Уперш. была сфармуляв. рэв. прагр., якая зыходз. з інтар. сял.. Але абмежав. афіц. прагр. паўст. прывяла | 33. Рэвалюцыя 1905-07 гг. на Бел. “Нашан. перыяд” бел. нацыян. руху. У пач. ХХ ст. у Расii склалася рэвалюц. сiтуац.. Экан. крызiс 1900–1903 гг. i руска-япон. вайна 1904–1905 гг. садзейнiч. абвастр. ўсiх супяр.. Рэвал. выбух у Расii стаў непазб. У палiт. бараць. вылучаюц. 3 лагеры: урадавы, лiбер.-бурж. i дэмакрат.. Кожн. з iх меў свае мэты i зад.. Урад. лагер iмкн. захав. самадзярж. i не дапусцiць карэн. змен у дзярж.-палiт. ладзе Расii. Лiбер. марылi аб палiт. свабод., жадалi лiквiдав. пераж. феадал. Аг. мэтай дэмакр. было знiшч. ўсiх рэштк. феадаліз., у т. л. i памешч. землеўлад., звярж. самадзярж. i ўстал. дэмакр. рэспубл.. 9 студз. 1905 г. у Пецяр. было растрал. мiрнае шэсце рабоч., я-я накiроўв. да цара з просьб. палепш. станов. нар.. Гэтая падз. выклiк. магутн. хвалю пратэс.. У лют. – сак. кольк. палiт. выступл. рэзка зменш., але адбылося значн. павеліч. экан. забаст.. Вясною 1905 г., як следства ўздзеяння раб. руху, на Бел. разгарн. мас. рэвал. рух сял. Восен. 1905 г. шматл. агульнагар. стачкi злiлiся ва Усерас. палiт. стачку. Ва ўсёй Расii бастав. звыш 2 млн чал.. 18 кастр. ў Мiнс. на плош. адбыўся мiт., у я-м удзельн. каля 20 тыс. чал.. Каб разагн. мiт., губернат. Курлаў загадаў прымян. зброю. У снеж. 1905 г. паліт. бараць. пралетар. Расii працягвал.. У Мас. яна перарас. ва ўзбр. паўст.. Забаст. ахап. больш. чыг. вузлоў Бел.. У ап. мес. 1905 г. зноў узрос сял. рух. Аднак збiць рэв. хвалю ўлад. ўсё ж такi ўдал.. У пэўн. ступ. гэт. спрыяў Манiф. 17 кастр.. Пасля снеж. падз. 1905 г. рэвал. рух паступ. iдзе на спад. Уздыму нац. руху ў Бел. садзейн. рэв. 1905—1907 гг. Арганізат., ідэй. і паліт. кіраўн. бараць. з'яўл. Бел. сацыяліст. грамада. Бліжэйш. сваёй зад. БСГ абвясціла звярж. самадзярж., утвар. Рас. федэрат. дэмакрат. рэсп. са сваб. самавызнач. і культ.-нац. аўтаноміяй народнасцей. Легальным органам БСГ стала штотыдн. газета "Наша доля", якая пач. выдав. ў 1906 г. у Вільні. Неафіц. яе рэдакт. былі Луцкевічы, Цётка, Умястоўскі. Пасля закр. "Нашай долі" стала выдав. ў Вільні штотыдн. лег. газета "Наша ніва" (1906 г., ліст.), разліч. перав. на вяск. чыт. і нац. інтэлег., выступ. супр. афіц. паліт., накірав. на падз. бел. нар. паводле веравызн., за выкарыст. у школе і царкве бел. мовы. Асн. аб'ектам БСГ застав. вёска. Уплыў БСГ у раб. руху гарадоў, за выключ. Менска і Вільні, амаль не адчуваўся з-за нязн. кольк. бел. раб. і іх нізкай нац. свяд.. Важн. ролю ў разв. бел. нац.-культ. руху і ў пашыр. нац. асветы адыгр. дзейн. кнігавыдав. суполкі "Загл. сонца і ў наша аконца". Суполка арганізав. некаль. выданняў. Так, у 1907 г. выйш. з друку "Дудка беларуская" Ф.Багуш. і ў перакл. В.Дун.-Марц. "Пан Тадэуш" А.Міцк.. Так быў пакладз. пачат. сістэмат. выд. бел-моўных кніг. Суп. арганізав. рэкл. і продаж сваіх і інш. выдан. на бел. мове, а такс. рус. і польс. кніг пра Бел.. Атакі ў пер. рэакцыі супр. бел. нац. руху з адкрыт. адмаўлен. існаван. бел. нацыі аказаліся беспаспях.. Але ў такіх умов. бел. адрадж. рух быў вымуш. ў асн. абаран. ад нац. рэакц. сіл, я-я па сваёй магутн. непараўн. пераўзых. яго. Расла папул. "Нашай нівы". Пашырыўся бел. кнігадрукПублікав. творы В.Дун.-Мар., Ф.Баг., Цёткі, Я.Куп., Я.Кол., М.Багдан., Ц.Гартн. і інш. 2-е месца па кольк. выдан. займала нав.-пап. літ-ра. Характ. асабл. бел.нац. руху з'яўлял. тое, што ён развів. пад кіраўн. 1-й партыі-БСГ, а зат. на прац. доўг. часу—1-й газ. "Наша ніва". Бел.нац. рух быу сял., нар.па характ.. Найб. акт. яго сілай была сял. і дроб.-шлях. па паходж. інтэлегенцыя. | 34. Бел. у гады першай сусветнай вайны. Абвастр. супяр. паміж Траіст. саюзам і Антант. прывяло да 1-й сусв. вайны 1914—1918 гг. Пач. вайну Герм. і Аўст.-Венгр.. 1 жніўня Герм. аб'явіла вайну Расіі. Усяго ў вайне ўдзельніч. 38 краін. Напярэд. вайны зах. губ. былі аб'яўл. на ваен. станов.. У сув. з наступл. ням. войск на ўсх. рынуўся паток бежанц.. Да восені 1915 г. бежанцы запоун. усю усх. час. Бел. Больш. з іх высялялася ў прымус. парадку па загаду рас. улад. У жніўні 1915 г. пачаліся ваен. дзеянні непаср. на тэрыт. Бел.. Рус. армія. якая апынул. пад пагр. акруж., вымушана была пакінуць значн. частку тэрыт. Бел. і адступіць. Стаўка Вярх. гал.-каманд. была пераведз. з Баран. ў Магіл.. У кастр. рус. армія спыніла наступл. немцаў, і фронт стабіліз. па лініі Дзвінск—Паст.—Смарг.—Баран.—Пінск. Немцы акупірав. 1/4 частку Бел.. Тут быў устан. жорсткі акупац. рэжым – сіст. ваен. і палітыка-экан. мерапрыемст.. Ням. ўлады з восені 1915 г. на занятай частцы тэр. загадалі мясц. насельн. здаваць прадукты харчав., увялі значн. падаткі і штрафы, вывоз. жых. на прымус. работы ў Герм.. Немцы знішч. гіст. і архітэкт. помнікі, школы, цэрквы. У час 1-й сусв. вайны 1914 – 1918 г. ваен. дзеянні вяліся і на тэр. Бел.. Яна стала арэнай ваен. дзеян. у 1915 г. У вёсцы была адноўл. прыватн. ўласн. на зямлю. Памешч. вярталі былыя ўлад.. Былі забарон. многія грамадс. арганізац.. На мірн. жых. наладжв. аблавы, карн. аперац.. Паліт. акуп. сутыкн. з супраціўл. насельн.. Пачынаюч. з 1915 г. назір. нараст. раб. руху. Але масавасці ен не набыу. Вельмі цяжкім было такс. станов. на неакуп. тэрыт.. Не хапала паліва, сыравіны, раб. рук. У прыфрантав. паласе скапілася многа бежанц.. Вайна прынесла вял. людскія і матэр. страты Бел.. У с\ гасп. назіраўся моцны заняпад. Скарацілася плошча пасяўн., зменшылася пагалоўе жывёл. 3 бел. вёскі было мабілізав. больш за пал. працазд. мужчын. Амаль пераст. паступаць на рынак прадметы перш. неабходн., што выкл. хутк. зніж. жыццевага узроуню нар.Шмат сіл у сял. забіралі ваен. павінн.. Сялянскі рух набыу большы размах, чым раб. рух, аднак яго нельга лічыць рэвалюцыйным. Амаль не было выступл. беднякоу і сераднякоу супраць кулакоу. Параж. рус. арміі, цяжкія ўмовы франтав. жыцця садзейніч. росту антываен. настрояў сярод салдат. Узмацнілася нтыурадавая агітацыя сярод салдат. Для развіц. бел. нац. руху склаліся ў гады вайны неспр. ўмовы. Выступл. раб. і сял. ў асн. былі разрозненыя. Т.ч. У цэлым 1-я сусв. вайна абвастр. супяр. ў краіне, прывяла да востр. экан. і паліт. крызісу. Рэвалюцыя у краіне стала непазбежнай. | |||
35.Лютауская бурж.-дэмакратычная рэвалюцыя. Перамога рэвалюцыі на Беларусі. Пачатак рэв. паклалі забаст. раб. 23 лютага 1917. 26 лютага пачалося узбр. пауст.. Лют. рэв. у Петрагр. перам., у вын. чаго законч. панав. дынаст. Раман.. Але асабл. рэвал. ў Петр. было тое, што тут склал. своеасабл. перапляц. двух дыктатур- дыкт. бурж., якую прадстаўл. Час. ўрад (2 сакав.) і рэвал.-дэмакрат. дыкт. ў выгл. Сав. раб. і салд. дэпут. (27 лют.). Так утвар. ў краіне двоеўладдзе. 1 сакав. 1917 г., калі звесткі аб перамозе дайшлі да Бел., у гар. і мяст. прайш. міт., дэманстр., акцыі непадпарадкав. ўладам. Пачалі ствар. Сав. раб. і салд. дэпут.. 4 сакав. быў створ. Мінскі Сав. раб. дэпут. і Часовы выкан. камітэт. Каб аб'ядн. сілы пралетарыяту і салдат 8 сакав. быў створ. адзіны Мінс. Сав. раб. і салд. дэпут. і адзіны выкан. камітэт на чале з бальш. Б.Позернам. Сваю асн. зад. яны бачылі у арганіз. раб. і салдат, у абар. іх экан. інтар. і паліт. правоў. Сав. на Бел. прызнав. кіруючую ролю Петрагр. Саве-та раб. і салд. дэпут., а разам з тым прызнав. і Час. ўрад. Аднак на практ. Сав. факт. падпарад. органам Час. урада і дапамаг. Час. ўр. стварыць мясц. орг. ўлады. Амаль ва ўсіх гар. Бел. сталі з'яўл. бурж. і памешч. "Часовыя грамадскія каміт. парадку". Прыхільн. гэтага былі эсэры, менш. і бундаўцы, якія пераваж. ў Сав.. Такі каміт. быў створ. ў Мінску 4 сакав. 1917 г. Т.ч., на Бел., як і ў Расіі ў цэлым, склалася двоеўлад.. Лют. рэвал. 1917 г. дала штуршок для дэмакратызацыі грам.. Пачалі ствар. прафсаюзы, выбарн. салдац. камітэты ў арміі. Ажывілася сялянс.. 20 красав. 1917 г. прайшоў з'езд сял. дэпутатаў Мінс. і неакупір. паветаў Віленс. губ., дзе была зроблена спроба вырашыць аграр. пыт.. Але канчатк. заканад. раш. аграр. пыт. адкладвалася да Устаноўч. схода. Такс. 7-17 красав.1917 г. прайшоў І з'езд ваен. і раб. дэпут. армій і тылу Зах. фроту, які прызнаў неабх. працягваць вайну з мэтай абар. рэвал., падтрымл. палітыку Час. урада здзяйсняць паст. кантроль за ім. З’езд быу эсэра-меншавіцкім. Салдаты атрымалі усе правы і свабоды, як і усе грамадз. Расіі. Быу прыняты шэраг інш. рашэнняу, накірав. на замацав. перам. Лют. рэвал. Т.ч. Лют. рэв. – бурж. дэмакр. рэв., рухаючай сілай быу народ. Лют. рэв. 1917 г. прывяла да звярж. самадзярж., але ў вын. асабл. абставін на Бел., як і ў Расіі, утварыл. двоеўлад., з’явілася пачаткам дэмакрат.развіцця Расіі, у т.л. і Бел., адкрыла шлях да экан. і сац. прагрэсу краіны. Праіснав. яно з лютага—сакав. да ліпеня 1917 г. Галоунымі прычынамі рэвал. з’явіліся класавыя супярэчнасці, цяжкае ваен. становішча, незадаволен. вайной рабоч., сял., салдат, даведзен. да крайняй галечы вайной. гасп. разрухай выліліся у масав. выступл. супраць царызму, буржуазіі і ваеншчыны. | 36. Культура Бел. др. пал.19 – пач. 20 ст. Адукацыя, навука, друк. Культ. Бел. у др. пал. XIX ст. развiвал. ва умовах сцвярдж. i панавання капiталiст. аднос.. Нягледз. на каланiяльн. палiт. рас. самауладства, у гэты час пачала фармiрав. бел. нац. iнтэлiг., якая вывуч. i стварала нац. культуру. Прадст. бел. iнтэл. тэарыт. абгрунтавалi iснав. самаст. бел. этнасу i абвясцiлi яго права на роунасць з iнш. народ.. Завяршаўся працэс пераўтвар. бел. народн. ў бел. нацыю. Бел. лiт-ра гэтага часу развiвал. падспудна, пад забар., у неспр. атмасф.. Рэпрэсii у дачын. да удзельн. пауст. 1963 г., фактычная забар. бел. друку, жорсткi русiфiкат. курс прывялi да таго, што многае з творч. спадчыны выдатн. бел. пiсьменн. загiнула. Асновай развiцця бел. лiт. гэт. перыяду быу паступ. рост сац. i нац. самасв. народа. Абвастр. сац. супярэчн. у краiне напярэд. i у пер. рэф. 1861 г., развiцце капiталiз. i з’яулен. на арэне палiт. бараць. пралетарыяту, уплыу передав. грамадс. думкi стварылi глебу для развiцця бел. лiт-ры дэмакрат. напрамку. Вядомы прадст. – К.Калiн. (1838 – 1864), кiраун. пауст. 1863 – 1864 гг., рэвалюц.-дэмакрат, мыслiцель i публiцыст. Нац. пачуццi яго найб. поуна выявiлiся у творы «Лiсты з-пад шыбенiцы», напiс. перад пакаран. смерцю у Вiленс. турме. Удзельнiк пауст., пачынальн. крытычн. рэалiзму, патрыет сваей радзiмы Ф Багуш. выступау у абар. бел. нар. i яго мовы, якой пагарджалi i якую зневажалi як царскiя сатрапы, так i поль. паны. Паслядоун. Багуш. былi паэты-дэмакр. Я.Лучына i А.Гурыновiч. Культ. Бел.i у пач. XX ст. развiвал. у цеснай сувязi з нац. рухам, культ. суседн. народау. У гады рэвал. 1905—1907 гг. i пасля яе адбываец. уздым у многiх яе галiнах, асабл. у лiт-ры. Прыкметныя змены адбывалiся у развiццi асветы. Замест царкоуна-прыходс. школ, якiя знаходз. у заняпадзе, адкрывалiся народ. вучыл., а гарад. вучыл. пераутвар. у выш. пачатк. школы. Хутка пашырал. сетка дзярж. i прыв. сяр. школ – гiмн. i рэальн. вучылiшч.. Для даросл. насельн. адкрывалiся нядзельн. школы, вяч. змены i курсы. Для падрыхт. педагогау былi адкрыты 5 настаун. семiнарый i 3 настаун. iнстытуты. На Бел. мелiся значн. дасягн. у вывуч. этнаграфii, гiст. i культуры краю, а такс. у прыродазн. навуках. Пытаннямi быту i культ. Бел. займалiся вяд. даследч. Е. Раманау, М.Федароускi, М.Нiкiфораускi, А.Сержпутоускi. Гiст. ВКЛ прысвяцiу свае працы М.Доун.-Зап.. В.Ластоускi выдау «Кар. гiст. Бел.». Павыш. агульнаадук. i культ. узроуню насельн. садзейнiч. бiб-экi. Адкрывалiя школьн. i грамадс. бiб-экi розн. ведамтсвау. Буйнейш. сярод iх была мiнская публiчная бiб-эка iмя Пушкiна, створ. у 1900г. На Бел. дав. хутка развiвауся друк. З 1901 по 1914 г. у 5 бел. губ. кольк. перыяд. выданняу павялiч. з 15 да 109. Больш. газет i кнiг друкав. на рус. мове. Вял. уклад у разв. бел. лiт-ры унеслi Я.Куп., Я.Кол., М.Багдан., К.Каганец i iнш. | 37. Культура Бел. др. пал.19 – пач. 20 ст. Мастацтва і архітэктура. У др. пал. XIX ст. На Бел. развiв. розн. формы нар. тэатра (народная драма, батлейка). Пачау фармiрав. бел. праф. тэатр. Яго узнiкн. звязана з дзейн. паэта, драматурга i тэатр. дзеяча В.Дун.-Марц.. Спрыяльны уплыу на разв. бел. культ. i бел. тэатр. маст. акакзала культура рус., польс. i украiнс. народау. У выяул. мастацтве др. пал. XIX ст. асн. месца займау рэалiзм. У бел. жывапiсе у гэты час на першы план выходзiць гiстар. жанр. Да гiст. жанру непасрэдна прымыкау бытавы. У гэтым жанры найб. поуна выявiлiся сац. сiмпатыi жывапiсцау. У жывап., як i у творах лiт-ры, з’яул. вобраз селян.-бедняка. Вядомы майстар бытав. жанру – Н.Ю.Сiлiвановiч. Музыка гучала ў салонах мясц. шляхты, яе выклад. ў навуч. установ., адбываліся сольныя і аркестрав. канцэрты, музычныя спектаклі. На Бел. добра ведалі творы заходнееўрап. кампазіт.. У той час сусв. славай карыст. творы бел. кампазіт. М.К. Агінскага, С. Манюшкі і інш. У II пал. XIX ст. вялікае знач. набыла дзейн. муз. таварыстваў. Адкрываліся муз. навуч. ўст.. Выдатных дасягн. дабілася выяўл. мастацтва. Вял. ролю ў яго развіцці ў пач. XIX ст. адыграла Віленская школа жывапісу. У др. пал. XIX ст. асн. месца ў выяўл. мастацтве займаў рэалістычны жанр, звязаны з імёнамі К. Альхімовіча, Н. Сілівановіча, А. Гараўскага, I. Хруцкага і інш. Станоўч. змены адбыв. ў архітэкт. Бел.. Назіраўся значны рост будаўнічай дзейн.. Асн. архітэктурным стылем у 1 пал. XIX ст. стаў класіцызм. Да буйнейш. помнікаў гэтага часу адносяцца Петрапаўлаўскі сабор у Гомелі, Праабражэнская царква ў Чачэрску і інш. У II пал. XIX ст. галоўнае знач. набывае грамадз. будаўн. і пра-мысл. архітэктура. У II пал. XIX ст. у архітэктуры Бел. панаваў эклектызм—спалуч. разнаст. маст. элементаў у архітэкт. формах фасадаў і інтэр'ераў. Т.ч., нягледз. на вялiкадзярж. палiт. царызму, развiцце бел. культ. у др. пал. XIX ст. характарызав. значн. поспехамi i дасягн.. У пач. XX ст. актывiзавалася культ. жыцце на Бел.. У гарадах праходзiлi гастролi рус. i укр. тэатр. труп. Атрымалi распаусюджв. аматарскi тэатр. гурткi, «бел. вечарынкi» -- своеасабл. форма маст. самадзейнасцi. З iх у 1910 г. узнiк нац. праф. тэатр – «Першая бел. трупа» I.Буйнiцкага. У архiтэкт. Бел. у пач. XX ст. Iснавалi розныя стылi: неаготыка, неарускi, неараманскi i найбольш распаусюджаны – неакласiцызм. | |||
38. Кастрычніцкая рэвалюцыя на Бел. Першыя рэвалюцыйныя пераутварэнні. 25 кастр. 1917 г. у Петрагр. адбылося ўзбр. паўст. раб. і салдат. У вын. быў звергн. Час. ўрад і ўлада перайш. да Саветаў раб. і салдац. дэпут.. Звест. аб гэтых падз. хутка дайш. да Бел.. 26 кастр. 1917 г. выканкам Мінск. Савета абвясц. аб перах. ўлады ў рукі Сав. раб. і салд. дэпут.. Але супр. нов. улады выст. бурж. партыі, бунд., меншав., эсэры і інш. Яны стварылі ў Мінс. т.зв. Каміт. выратав. рэвал. і паспрабав. ўзяць уладу ў свае рукі. Бальшав. ўсё ж такі, апіраюч. на падтр. войск Зах.фронту, пераадол. супраціўл. сваіх паліт. апанен. і ўсталяв. свой кантр. на тэр. Бел., якая не была захопл. ням. войск.. 27 ліст. ў Мінску быў створ. Абл.Выкан.Кам.Зах.Вобл. і фронту як выш. орган сав. улады ў Бел.. Яго ўзнач. Рагазінскі. Выкан. орг. улады стаў Сав. нар. каміс. на чале з Ландарам. Т.ч. на Бел. пачаліся рэвалюц. пераўтв.. Так, быў уведз. рабочы кантр., пачала праводз. зям. рэф., рэф. сіст. адукац. і інш. Акт. дзейніч. Паўн.-Зах. абл. кам. РСДРП(б), на чале Мяснікоў. Паліт. сілай, якая імкн. ўстанав. сваю ўладу на Бел., былі бел. нац. арганіз.. Яны згурт-ся вакол Вял. бел. рады. Прызнаўшы сав. ўладу ў Расіі, яны разгляд. Аблвыкамзах толькі як франтавы, а не выш. мясц. орган улады раб. і сял.. Вял. бел. рада выступ. за ствар. дэмакрат. краёвай улады. Кіруюч. паліт. сілай у бел. нац. руху выступ. Бел. сацыяліст. грамада. Парт. бальшав. негат. аднесл. да намаган. бел. нац. арганіз. па ствар. органа краёвай улады. Сав. ўладу падтрым. з'езды многіх армейс. каміт.. У ноч з 1 на 2 ліст. ў Мінск увайшлі вайск. часці і бранір. поезд, я-я ўзялі пад ахову Мінс. Савет. У горад. зноў была ўстаноўл. Сав. ўлада. У кастр.-ліст. 1917 г. Сав. ўлада перамагла ў мног. гарадах Бел.: Віцеб., Полац., Гомелі і інш. Т. ч., у ліст. 1917 г. на неакуп. тэр. Бел. ўсталявал. ўлада Сав.. Армія ў асн. падтр. дэкрэты Сав. ул.. Бел. нац. партыі, я-я не прынялі ўладу Сав., выступ. пад лозун. поўн. нац. самавызн. Бел.. Пасля кастрычн. падзей 1917 г. на Бел. разгарн. рух за ствар. бел. дзярж-сці. У студз. 1918 г. быў створ. Бел. нац. камісарыят (БНК) як аддзел нар. камісарыята па справах нац-сцей Расіі на чале з А.Р.Чарвяковым. Ён выступіў за пераўтвар. Зах. вобл. ў аўтан. рэсп. ў складзе РСФСР. Прапан. Белнацкама падтрым. бел. секцыі РКП(б) на чале з Жылуновічам. Адн. Аблвыкамзах адхіліў яе, даўшы вобл. назву "Зах. Камуна". Дэбаты па пыт. аб нац. вызнач. бел. працягвал. да 1918 г. Урэшце рэшт дзейн. урада БНР, пагроза з боку Польш. прымусілі бальшав. кіраўн. прыслух. да патрабав. нац. секц. РКП(б) аб ствар. бел. дзярж.. 30 снеж. 1918 г. у Смален., які стаў цэнтр. Зах. вобл. ў сувязі з герм. акупац., была склік. VI Паўн.-Зах. канфер. РКП(б). Яна прыняла рэзалюц. "Аб абвяшч. Зах. Камуны Бел. Сав. Рэсп.". 1 студз. 1919 г. быў абнародав. Маніфест Часов. рабоча-сял. ўрада Бел. на чале з Жылунов., які абвясціў утвар. БССР. Яна была створ. ў межах Мінс., Гродз., Віцеб., Магіл., а таксама часткі Смал., Віл., Ковенс. і Чарнігаў. губерній. 5 студз. 1919 г. сталіц. БССР стаў Мінск, і ўрад пераехаў са Смал. 7 студз. ў Мінск. Сваю дзейн. урад БССР пачаў ў вельмі цяжк. паліт. і эканам. умовах. Т.ч. перам. Кастр. рэв. і устанаул. сав. улады паклалі пач. рэвалюц. пераутвар. ва усіх сферах грам. жыцця бел. нар., на я-я пауплывалі: акупац. част. тэр., органы сав. улады былі у асн. салдацкімі. Гэтыя фактары стрымлів. разв. рэвалюц. пераутвар., ускладнялі эканам. становішча на Бел., садзейнічалі размежаванню паліт. сіл. | 39.Размежаванне паліт. сіл пасля кастр. рэвалюцыі на Бел. І Усебелар. з’езд (снежань 1917 г.) Пад упл. Кастр. рэвал. бел. нац. рух падзял. на 2 часткі: адна падтрымл. рэвал., другая выступ. супр. Кастрычн., што было абумоул. неаднародн. бел. нац. руху. Вядуч. паліт. сілай у грам. была партыя бальш.. Найб. уплывов. паліт. партыя – БСГ, якая пасля Кастр. рэвал. раскалолася на памярк. – прых. рэфармісц. шляху, і левых радыкалау – прых. бальшав. накірун.. У пач. ліст. 1917 г. адбыуся з’езд бел. вайскоуцау Зах. фронту. Была створ. Цэнтр. бел. вайск. рада зах. фронту на ч. з Рак-Міхайлоускім, я-я выступ. за аутан. бел. краю і не прын. Кастр. рэвал..Асн. нац. партыі гуртав. вакол Цэнтр. бел. рады (Вял.бел.рада - ВБР), прагр. я-й прадугл. абвяшч. Бел. дэмакр. рэсп.,наданне усей улады на Бел. краявой радзе. Рада вызнач. задачы, я-я трэба было рашыць. Пасля Кастр. рэв. усе бел. нац. партыі лічылі нац. пыт. гал. у сваей паліт.. Але аб’яднаць сялян і салдат было вельмі склад.. ВБР уступ. у кантакт з выканк. Бел. абл. камітэта (БАК) з мэтай захап. паліт. кіраун. на Бел.. Адразу пасля Кастр. рэвал. у кіраун. ВБР узнікла ідэя аб склік. Усебелар. з’езда. Яна не прызнав. сав. уладу на Бел. і не прыняла створан. ей органы улады. 5 снежня 1917 г. Нар. камісар. па справх нацыян. дау згоду на правядз. Усебел. з’езда для выраш. пыт. аб самавызн. Бел. на асн. сав. дзяржаун.. 15 снежня 1917 г. скліканы надзвыч. з’езд БАК, аднак пасля спрэчак было выраш. прав. І Усебел. з’езд. Дэлег. з’езда падзял. на прав., лев. (лев. эсэры), цэнтрыстау (дэлег. БСГ). 18 снеж. 1917 праект аг. рэзал. аб самавызн. Бел.. Гал. – прапан. аб ствар. Усебел.Сав. сял., салд. і раб. дэпутатау, падкрэсл. неабх. ствар. бел. войск. У меж. Бел. абвяшч. “рэсп. дэмакр. лад” на ч. з Усеб. Сав. с., с. і р. д.. 18 снеж. з’езд разагнаны, Рада старэйш. абвясц. сябе Сав. з’езда. СНК заявіу прыч. разгону: з’езд не прызн. сав. ул. на Бел., быу створ. бел. кадэт., прадст. бурж. прадст. парт., я-я выст. за звярж. сав. улады. аднак нель. поун. пагадз.. Абл. кіраун. успрым. патраб аб самавызн. як антысавецкае. Усебел. з’езд меу гіст. знач. – ен склікау прадст. розн. нац.-бел. арганіз.. У снеж.1917 – студз.1918 на Бел. адбыу. мяцеж поль. корп. пад каман. ген. Доубар-Мусніцкага. Калі Керанскі у час Кастр. рэв. спрабав. выкарыст. поль. часці супраць рэвал. Петраграда, Д.-М. заявіу аб сваім нейтраліт. у аднос. да сав. улады, аднак выясніл., што ен рыхтав. да бараць. супр. сав. улады. 12 студз. пачал. ваен. дзеянні супр. сав. улады. Перад поль. дывіз. была задача – ліквідав. рэвалюц. стауку, захапіць Мінск, Магіл.,Жлобін і тым самым нанесці удар па стратэг. цэнтрах на Бел. і адрэзаць іх ад Расіі. Не вытрымауш. націску сав. войскау, поль. дывізія пач. адступл. на Бабруйск, дзе і была разбіта. Т.ч. на усей тэрыт., часова акупірав. корпусам, была усталявана сав. улада. | 40. Барацьба бел. народа супраць нямецкіх акупантау (1918). Абвяшчэнне БНР. Пасля Кастр. рэвал. сав. ўрад звярнуўся да ваюючых краiн з прапан. спынiць вайну. Але зрабiць гэта яны адмовiлiся. Не прынеслi посп. i сепаратныя перагав. з Герм.. У лютым 1918 г. Герм. адмовiла ваен. дзеяннi. Больш за 2/3 тэр. Бел. апынул. пад уладай герм. акупантаў. Сав. ўрад вымуш. быў пайсцi на падпiс. самага несправядл. мiрнага дагавора з Герм.. Такi дагав. быў падпiс. 3-га сакав. 1918 г. бел. пыт. на перагав. не разглядалася. Iнтар. бел. не былi прын. пад увагу нi адным з бакоў. На тэр. Бел., захопл. ням. акупант., быу устаноул. калан. рэжым. Уся улада перайш. у рукі ваен. камандав. Па распарадж. ням. камандав. памешч. вярталася раней нацыяналізав. у іх маемасць. Акуп. вывозілі у Герм. матэр. каштоун.. У вын. прамысл. і с\гасп. Бел. усе больш прыходз. у заняпад. На захопл. тэр. акуп. лiквiдавалi сав. ўладу., што выклiкала моцнае супрацiўл. бел. нар.. Пачал. бараць. раб., сял. Бел. супр. акупантаў. На бараць. узняліся прац., бел. сялянс. Была створана сетка падпольн. арганіз.. Раб. клас захавау свае органы улады – Савет раб. і салд. дэпутатау. Разгарнууся партыз. рух, які стау грознай сілай. Кiравалi гэтай бараць. камун. – ЦК РКП(б). Значна актывізавауся бел. нац. рух. Ва ўмовах наступл. герм. войск кiраўн. нацыян.-дэмакр. партый Бел. зрабiлi спробу захап. уладу, стварыць бел. дзяржаўн.. Выканком Сав. утварыу Нар. камісарыят. 21 лютага 1918 г. і 9 сакавіка 1918 г. былі прыняты 1-я і 2-я Устауныя граматы да бел. нар.. У 2-й Устауной грамаце Бел. была аб`яўлена Нар. рэсп.. Былi вызначаны асн. прынц. дзярж. ладу краiны, тэрыт., формы ўласнасцi i iнш. Кiруючым органам БНР былi Рада i Нар. Камiсарыят. Аднак у граматах не былі дастатк. выразна акрэсл. сац.-паліт. задачы. Па ініцыят. ЦК БСГ 19 сакавіка 1918 г. выканком быу перайменав. у Раду БНР. 25 сакавiка 1918 г. на сесіі Рады была прынята 3-я Устауная грамата і Бел. была абвешч. незал. у этнаграф. межах пражыв. бел-аў. Абвяшч. незалежн. Бел. у першую чаргу ад Расіі. Самаст. i незалеж. БНР яе кiраўнiкi хацелi здзейснiць пры дапам. Герм.. Аднак зрабiць гэта было немагч.. Герм. не была зацiкаўл. ў ствар. такой дзярж.. Гал. лініяй у ням. акупац. паліт. у аднос. да БНР было непрызнанне яе афіцыйн. Берлінам. Не прызналi БНР i iнш. краiны. Для Герм. Бел. была толькі часткай тэр. Расіі. Пасля поспехау Чырв.Арміі летам 1918 г. Герм. вывела частку войскау з захопл. тэрыт.. 11 лістапада 1918 г. герм. камандав. падпісала акт аб капітуляцыі. У вын. параж. аўстра-герм. блоку ў 1-й сусв. вайне i рэвал. ў Герм. герм. войскi пакiн. Бел.. 13 лiст. 1918 г. сав. ўрад ануляв. Брэс. дагав.. БНР не магла здзяйсняць свае ф-цыі, таму што Рада БНР аб`явiла аб разр. з Расiяй, не ўлiчваючы настрою бел. нар.. Тут яе не падтрымалі эсэры, менш., яурэйс. сацыялісты. Наладзіць сувязі з Расіяй у кан. 1918 г. станоуч. вынікауне дала. У прамым сэнсе БНР дзярж. не стала. Хоць рэсп. і абвяшч. у этнаграфічн. межах пражывання бел., юрысдыкцыю на гэтай тэрыт. яна не здзяйсняла. Не было заканад. улады. Выкан. ўлада абмяжоув. толькi сферай культ.. Не было i суд. улады. Не было войска, фінансавай сіст., не склаліся органы мясц. улады. Тым не менш гэта быў першы раш. крок у ствар. бел. дзярж-сцi. Незалеж. і свабода, аб’яуленыя 25 сакавіка 1918 г., так і засталіся жаданнем і надзеяй.
| |||
41.Утварэнне БССР. Аб’яднанне БССР з ЛітССР. Пасля вызвал. Бел. ад ням. акуп. зноў паўстала пыт. аб утвар. бел. дзярж.. Але па гэтым пыт. не было адзiнай думкi. Iснавала некалькi пазiцый: 1) Паўн.-Зах. абкома РКП(б). Яго кiраўнiк А.Мяснiкоў, В.Кнорын i iнш. лiчылi, што Бел. павiнна быць тэрытар. адзiнк. РСФСР на той падставе, што бел. не нацыя; Іх погляд складвауся па уплывам ідэі сусв. сацыяліст. рэвалюцыі, а самавызнач. народау – перашкода на гэтым шляху. 2) Бел. нац. камiсарыята. Кiраўнiкi Белнацкама А.Чарвякоў, З.Жылуновiч i iнш. лiчылi неабх. стварыць Бел. сав. рэсп. i ўстанавiць цесныя сувязi з РСФСР (на прынцыпах аўтаномii). Гэтую пазiцыю падтрымлiв. Цэнтр. бюро бел. секцый РКП(б) у Расii, арганізаваных з бежанцау-белар. у розн. гарадах Расіі. 27 лістапада 1918 Маск. камітэт бел. секцый выказауся за абвяшч. бел. нац. дзяржаунасці, але Сталін не адрэагавау на гэта. УЦВК 23 снежня 1918 г. прыняу рашэнне аб ахаванні Зах. вобл. і канчаткова вызначыу яго тэрыт.. Бел. па-ранейш. заставалася у складзе Расіі. Доўгi час гэтае пыт. не вырашалася. I толькi 24 снеж. 1918 г. пленум ЦК РКП(б) прыняў раш. аб ствар. БССР. 30 снежня 1918 г. на VI Паўн.-Зах. партыйнай канфер. РКП(б) была прынята рэзалюц. «Аб абвяшч. Зах. Камуны Бел. Сав. Рэсп-й». У складзерэспублікі – Мінс., Магіл., Гродз. губерні, частка Віц. і Смаленс. губерняу. Быў створаны Часовы ўрад Бел. на чале з З.Жылуновiчам. 1 студз. 1919 г. Часовы ўрад абвясцiў Манiфест аб ствар. БССР. Маніфест абвясціу раунапрауе працоуных усіх нацыян. на тэр. Бел., адмяніу усе загады акупацыйных улад, аб’явіу па-за законам Бел.раду. 5 студзеня 1919 г. Часовы рэвалюц. рабоча-сял. урад БССР, ЦБ КП(б)Б пераехалі у Мінск, я-я стау сталіцай БССР. У сувязi з гэтым Зах. вобл. была скасавана. Аднак пагроза новай вайны з боку буржуазна-памешчыцкай Поль. прымусiла сав. кiраўн. прыняць 16 студз. 1919 г. рашэнне аб аб`ядн. БССР з Лiт. ССР. Для юрыд. замацав. абвяшч. БССР i стварэння Лiтбел 2 лютага 1919 г. быў склiканы 1-ы ўсебел. з`езд Саветаў. З`езд прыняў Канстытуцыю БССР, згодна з якой найвыш. ўлада ў рэсп. належала з`езду Саветаў. З`езд вызначыў тэр. БССР у складзе Мiнскай i Гродз. губерняў, планавалася, што ўключаныя ў склад РСФСР па рашэннi ЦК РКП(б) ад 16 студз. 1918 г. Магiл. i Вiцебс. губернi, калi iнш. тэр. Бел. будуць захоплены Поль. (што i адбыл. на самой справе) у будучым могуць стаць асновай для аднаўл. бел. дзярж-сцi. 1-ы ўсебел. з`езд Саветаў прыняў раш. аб аб`ядн. БССР i Лiтоўскай ССР. У склад Лiтбел увайшла тэрыт. Мiнскай, Гродз., Вiленс., Ковянскай i частка Сувалкаўскай губерняў з большi як 4-мiльенным насельн.. Т.ч. усе спробы захаваць тэрыторыю Бел. не удаліся. Сталiцай аб`яднанай дзяржавы стаў г. Вiльня. 27 лютага 1919 г. ствараюцца ЦВК Літ.Бел. ССР і яго прэзідыум на чле з Цыхоускім, урад аб’яднанай рэспублікі – Савет Нар. Камісарау на чале з Міцкявічусам – Капсукасам, створаны Выўэйшы Савет нар. гаспадаркі. Лiтбел праiснавала да лiпеня 1920 г. | 42. Бел. у перыяд польскай інтэрвенцыі (1919-20). Бел. нацыян. рух. Аднауленне БССР. У кан. лютага 1919 г. пачалася польс. iнтэрвенцыя. Урад Лiтбел не змог арганiзаваць супрацiўл. поль. вайскам. Асн. сiлы Чырв. Армii накiроўв. на ўсх. фронт. Гал. мэтай Польш. было далуч. зямель былога ВКЛ да Польшчы. 8 жнiўня 1919 г. польс. войскi захапiлi Мiнск. У вераснi 1919 г. пачалiся перагаворы. На захопл. тэрыторыi iнтэрвенты ўстанавiлi жорсткi акупац. рэжым. Праводзiлiся масавыя арышты, рабаўнiцтвы i гвалт, паланiзацыя насельнiцтва Беларусi. Дзярж. мовай была аб`яўл. польс. мова. Былi зачынены бел. школы, установы культуры. Бел. народ не пакарыўся акупантам. На ўсей тэр. лiтбел разгарнулася партыз. барацьба. Кiравалi гэтай барацьб. бальшав. i бел. эсэры. Сумесныя дзеяннi бальш. i эсэраў далi свае станоўч. вынiкi. Быў распрацаваны план узбр. паўстання, створаны Бел. паўст. камiтэт, Народная ваенная самаабарона. У кан. красавiка 1920 г. урад Польшчы перарваў перагаворы i разгарнуў наступл. сваiх войск. У маi 1920 г. пачала контрнаступл. Чырв. Армiя, але беспаспяхова. Новае контрнаступл. пачалося 4 лiпеня 1920 г. Да жнiўня 1920 г. Чырв. Армiя вызвалiла ўсю тэр. Бел. i ўступiла на тэр. Польш.. У гэты час стала магчымым аднавiць БССР. Бэў створаны Белрэўком на чале з А.Чарвякрвым. Гэта быў часовы орган улады. У канцы лiпеня была прынята Дэкларацыя аб абвяшч. незалеж. БССР. У жнiўнi 1920 г. перайшлi ў контрнаступленне польскiя войскi. Разлiк на сусв. рэвалюц. не апраўдаўся. У вын. значн. частка тэр. Бел. была зноў захопл. польс. войскамi. Таму БССР аднаўлялася толькi ў межах 6 паветаў Мiнскай губернi. 18 сакавiка 1921 г. быў падпiс. мiрны дагавор памiж Польшчай i Расiяй. Да Польшчы адышла Зах. Бел. (была вызвалена ў вераснi 1939 г.). Усх. частка Бел. заставалася ў складзе РСФСР (была вернута ў 1924 i 1926 гг.). | 43.Пачатак мірнага будауніцтва. НЭП, вынікі, сутн. Час перах. ад вайны да мiрн. будаўн. паставiў шмат цяжкiх праблем. Разбурэннi, беспрац., неабдум. ўсеаг. адзяржаўленне сродкаў вытворч., харчразверстка выклiкалi незадавол. народа, асабл. сялянс.. Цяжкае экан. станов. прывяло да забаст. рабочых, прымус. канфiскацыя збожжа – да супрац. ўладам сял.. Кульмiнацыяй гэтай незадавол. стала ўзбр. выступл. ў лютым-сакавiку 1921 г. маракоў Кранштата. Прыч. цяжкага экан. i палiт. крызiсу на руб. 1920—1921 гг. было разбалансав. палiт. i экан. iнтарэсаў, захав. ранейш. ваенна-камунiст. мет. кiрав. пры новых палiт. i экан. абстав.. Перагл. мет. кiрав. стаў неабх.. I адказам на гэт. пыт. з`явiл. НЭП. Сут. НЭПа зводзiл. да максiм. надвiгу вытв. сiл i паляпш. станов. раб. i сял. дзеля захав. сав. улады. Гал. мэтай НЭПа стала замена харчразв. харчп-м. Падатак быў меншы i ўстанаўлiв. да пач. паляв. работ. Трэба было здав. хлеба амаль у 2 р. менш, чым па харчразв.. З 1 студз.1924 года браўся толькi чырв-мi ў памеры 5% прыбытку з гасп.. Падатак дыференцырав. з улiк. наяўн. жыв., урадлiв. зямлi. Дазвалял. здаваць зямлю ў арэнду i выкарыст.. наемн. працу пры ўмове, што чл. сямьi наймальн. такс. прац-ць. Тэрм. арэн. абмяжоўв., заахвочвал. развiц. каапер.. Усе гэта ствар. матэр. зацiкаўл.. Лiшкi, пасля выпл. падатк., сел. мог сваб. абменьв. i прадав. на рынку. У гал. фiнансаў вял. знач. надавал. стабiлiзац. рубля, якi амаль абясц.. Была праведз. граш. рэф.. Адбылiся 2 дэнамiн. граш. знакаў. У 1922 г. выпушч. нов. дзярж. знакi, т.зв. саўзнакi. 1 руб. адпавядаў 10-цi тыс. дарэформенных. Др. ў 1923 г.: адзiн руб. уз. 1923 г. = 1 млн. дарэформ. руб., або 100 руб. узору 1992 г. У 1922 былi выпушч. граш. знакi - чырвонцы, якiя абменьв. на зол. (1 чырв.=10 дарэвалюц. залатым, або 7.74 г чыст. золата). Т.ч. у краiне ўтварыл. 2 граш. сiст.: абясцэнен. саўзнакi вып. 1922—23 i цв. чырв., якi абмень. на золата. У лютым 1924 г. граш. рэф. завярш.. Былi выпушч. нов. казнач. бiлеты 1, 3, 5 руб., забяспеч. золатам, разменн. сярэбр. i медн. ман.. Быў праведз. абавязк. абмен стар. грош. – 50 тыс. саўзнак. вып. 1923 г., або 50 млрд. рублеў, якiя хадзiлi да дэнамiн. 1923 г. У прамысл.: здавал. ў арэнду нерэнтаб. прадпр. прыватн. асобам, нават iншаз. фiрмам у форме канцэсiй. Глаўкi былi лiквiдав., замест iх – трэсты. Прадпр. атрымлiв. поўны гасп. разлiк i фiнанс. незалежн.. Сталi ствар. сiндык. – аб`ядн. трэстаў на пачат. каапер.. Сiндык. займалiся збытам, забеспяч., крэдытав., знешнегандл. аперац.. Узнаўлял. граш. аплата працы, ажыццяўл. пераход да нов. тарыфн. палiт.. Былi лiквiдав. абавязк. прац. павiнн. i некат. абмежав. на перамену месца работы. Т.ч. арганiзац. працы будавал. на прынц. матэр. стымуляв.. У вын. тэмпы разв. прамысл. былi намн. вышэйш., чым у РСФСР. У 1922 годзе ў Бел. ужо дзейнiч. 277 прамысл. прадпр., у т. л. 17 аб`ектаў металаапрац., 33 – дрэваапрац., 87 – харч. прамысл.. Дробн. прадпр. былi здадз. ў арэнду. Перанаселен. вескi, нiзкая землезабясп. сял. гасп., беспрац. ў мяст. i гарадах спрыялi развiццю саматужн. насельн., дробн. прамысл. i гандлю. А дзярж. падтрымл. прыватн.. У вын. ў Рэсп. паявiл. мноства швейн., слясарн., дрэваапрац. майстэрняў, пякярняў, лавак i iнш. Правядз. ў жыцце НЭПа дазволiла ў кар. тэрмiн аднав. прамысл., стабiлiзав. экан., узняць мат. станов. насельн.. | |||
44. Асабл. і вынікі правядзення палітыкі індустрыялізацыі у Бел. у 20-30-я гады. На пач. 20-х гадоў ХХ ст. Бел. па-ранейш. заставал. слабаразв. у прамысл. аднос. рэсп.. Асн. яе складалi харч., дрэваапрац., каляр., гарбарн. галiны, на долю якiх прыпадала асн. частка агульн. аб`ему валавай прадукц.. Прамысл. па-ранейш. заставалася «дробн.» i «кустарнай». Вельмi востра стаяла ў рэсп. прабл. iнжын.-тэхн. кадраў, квалiфiкав. рабоч.. У той жа час i культ. ўзр. асн. масы нас. застав. нiзкiм. Усе гэта перашкадж. развiццю нар. гасп., галоўн. мэтай палiт. сац. iндустр. было ствар. матэр.-тэхн. базы сацыялiзму, пераўтвар. СССР у экан.-незал. дзярж. за магутным экан.-вытв., навук.-тэхн. i абаронч. патэнц., забеспяч. росту прадукцыйн. працы i на гэтай асн. няўхiльнае павыш. матэр. дабраб. культ. ўзр. працоўных. Сутн. iндустр. (I) заключ. ў наст.: весцi экан. будаўн. пад такiм вуглом гледжання, каб СССР з краiны, я-я ўвозiць машыны i абсталяв., ператвар. у краiну, я-я выпуск. маш. i абсталяв.. Дзеля таго как забяспеч. пераўзбраен. нар. гасп., падняц. яе на новы тэхн. ўзр., аб`яўлял. пераважн. развiц. цяжкай iндустр., асабл. тых яе галiн, што вырабл. сродкi вытворч.. Улiчвалася, што поспех будзе залежаць удзелу вескi ў фiнансав. прамыслов. цераз збалансав. палiт. ў вобл. падатк. i цэн як на с\гасп., так i на прамысл. прадукц.. Паколькi экан. сав. Бел. была неад`емн. часткай экан. СССР, і праходзiла так, як у цэлым па краiне. На Бел. мелiся i свае асабл.. Адрознен. ў тэрм. i тэмпах, галiнов. i структ. прапорц. былi абумоўл.: - геапалiт. станов. Бел. ў мiжваен. перыяд (прамежнае знаходж., адсюль немэтазгоднасць развiцця цяжкай прамысл. прадпр. ваен.-прамысл. компл.); - адсутн. развед. радов. нафты, газа, кам. вуглю, руд чорн. i каляр. мет-ў, сыравiн. базы будаўн. матэрыял.; - арыентацыяй прамысл. на мясц. сырав. – першачарг. развiц. легк. i харч. прамысл.; - недахоп. квалiфiк. кадраў i iнш. З улiкам гэтых асабл. на Бел. быў ўзяты курс на неабх. i хуткае развiц. галiн, якiя базiрав. на перапрац. мясц. сырав.: керам., шклян., запалк., дрэваапрац., iльнопрадз., папяр., гарбар., харч. i iнш. Гэты курс адпавяд. структ. прамысл. рэсп., яе гiст., экан. i фiнанс. магчым.. Аднак пераапр. прадукц. с\гасп. займ. вяд. месца ў прамыс. БССР. Правядз. патрабав. вял. сродк.. Асн. крын. накапл. з`яўлял. сама прамысл. праз скарач. накладн. расходаў, знiж. сабекошту прадукц., паскар. абарачальн. сродкаў, шырокай нацыяналiз. прамысл., укараненне найноўш. дасягнен. нав. i тэхн., павыш. прадукц. працы i ўмацав. дысцыпл., а такс. за кошт эканомii i павыш. рэнтабельн. вытворч.. Важн. крынiцай атрым. сродкаў з`явiл. такс. збераж. прац., падпiска на дзярж. пазыкi. За 3 гады ў рэсп. было пабудав. 150 прамысл. прадпр.. Адначас. вялася рэканстр. дзеючых прадпр., абапiр. на фiнанс. дапам. СССР. За гады перш. пяцiг. было пабудав. 78 буйн. i 460 дроб. i сяр. прадпр.. У 1932 г. XVII партканферэнц. ВКП(б) канчатк. адмовiл. ад НЭПа, адзначыўшы яго поўн. несумяшч. з палiт. партыi i iнтар. раб. класа, з бурж.-нэпнанскiмi скажэннямi прынц. гасп. разлiку, якiя праявiл. ў разбазарв. агульнанар. дзярж. рэсурс. i «значыць» у зрыве ўстанаўлен. гаспад. планаў. На змену гасп. разлiку ў экан. прыйшла кам.-адмiн.. сiст.. Усталеўвал. жорст. цэнстралiзав. сiст. кiрав. прамысл. часоў «ваенн. камун.». Тым не м. у вын. гэтага прамысл. рэсп. развiв. даст. выс. тэмп.. Друг. пяцiг. (1933—1937) дала павялiч. валав. прадукц. ў 1,9 раза. Усяго ў 1929—1940 гг. было ўведз. ў строй i рэканструкт. 1863 прадпр.. Да кан. др. пяцiг. рэсп. давала ўжо 2,2 % усей валав. прадук. прамысл. СССР. У аг. компл. экан. разв. Бел. важная роля належала рэканстр. i развiццю трансп., асабл. аўтамаб.. У 1935 г. адкрыта першая ў рэсп. авiялiнiя Мiнск-Масква. У Мiнску быў пабуд. аэрап., укаранял. тэлеф. i тэлеграф. сувязi. Нягледз. на прац. ўздым i выс. тэмпы, заданнi др. i перш. гад. трэцяй пяцiг. (як i першай) не былi выкананы. Па тэмпах развiц. БССР адставала ад СССР у цэлым. Вынікі: 1) СССР і БССР пераутв. з аграрн. у індус.-агр. краіну 2) к кан. 30-х гг. Сав. Саюз адносіуся да ліку краін, я-м была даступ. вытворч. усіх відау прамысл. прадукцыі, вядомых тады чалавец. 3) Сав.С. забясп. пераузбраенне Чырв.арміі нов. тэхн. і узбран. 4)своран. мат.-тэхн. база нов. сацыяліст. грамад., забяспеч. тэхн.-эканам. незалеж. Сав.С. ад капіталіст. краін 5) палепшыуся матэр. дабрабыт нар., і культ. узр. рабочых. | 45. Калектывізацыя с\гасп. Бел. у 20-30-я гады. Велiзарн. знач. ў жыццi нашага грам., 4/5 насельн. якога ў 20—30-я гг. складала сялянс., мелi радыкальн. пераўтвар. с\гасп.. У 20-я гг. пач. развiвацца розн. формы кааперацыi, паступ. пераход дробн. сял. гаспад. да калект. апрац. зямлi на ўмовах НЭПа. Асаблiв. Бел. было тое, што ўвядз. НЭПа супадала з перадачай зямлi сял.. У 1921 г. ўся зямля перадавал. бясплатна сял. у карыст.. Свабода выбару форм землекарыст. захоўвал. аж да 1927 г. Да гэтага часу ў Бел. развiвалiся гаспад. як калект. землекарыст. (у формах вытворч. кааперац. – сельгасарцелей, камун, таварыстваў па сумесн. апрац. зямлi); у разнаст. прасц. формах кааперац. – крыдытных, забяспячэнскiх, збытавых; у спецыялiзав. вiдах кааперат. аб`яднан. – машын. i конна-машынных, масларобчых, сыраварных, жывелагад. i г.д., так i аднаасобн. землякарыст. (двары, хутары i адрубы). Кiраўн. нар. камiсарыятам земляроб. праводз. ў жыц. план ствар. хут. i адрубоў. У кан. 20-х г. хут. сiст. на Бел. склад. больш за 25 % сял. землекар.. З перш. гадоў сав. улады стварал. i вытворч. кааперат., кал. гасп.. Да пач. 1927 г. на Бел. было ўжо ўтвор. каля 400 с\гасп. арцелей i таварыс. па сумес. апрац. зямлi, а такс. 213 саўг-аў. Калгасы разглядалiся ў асн. як форма арганiзац. бяднейш. пластоў насел.. Стваралiся яны на землях дзярж. фонду. На адзiн калгас у сярэдн. прыходзiлася 40—75 дзесяц. зямлi, па 3-5 коней, 3-4 плугi, 4 бараны; на 100 га мелася па 20 галоў буйн. рагатай жыв.; сярэд. ўрадж. зерневых з 1 га склада 8 цэнтнераў. Развiц. с\гасп кааперац. iшло гал. чынам у 2-х формах: крэдытнай i забеспячэнска-збытавой. Разнаст. форм. с\гасп. кааперац. ў Бел. ўжо да пач. 1926 г. было аб`ядн. 20,9 % сял. гасп.. У кан. 20-х гг., згодна палiт. Камунiст. партыi i сав. дзярж., быў ўзяты курс на паскор. калектыв. ў яе вышэйш. формах. Мэта – у кар. тэрмiн правесцi калектыв. вескi i ўзяць у яе сродкi для патрэб iндустр. i абар. краiны. Пач. рэалiзац. такога курса паклаў хлебанарыхт. крызiс, якi ўзнiк у краiне зiмой 1927—1928 гг. У сув. з недаборам збожж., скарачэннем дзярж. нарыхт. хлеба стварылася пагр. планаў iндустр. будаўн., бо пастаўкi прамысл. абсталяв. залежалi ў краiне ад экспар. хлеба. У гар. пачал. перабоi ў забесп. прадукт., давялося ўвесцi карт. сiст.. Пачаўся адыход ад НЭПа, яе дэмантаж i шыр. прымян. надзвыч. мер. Бязлiтас. знiшчал. самая заможн. частка сял. – кулацтва. Бараць. з «правым ухiлам» суправадж. фарсiрав. калектыв., пачалася гонка за «тэмпамi», i ад палiт. абмежав. i выцясн. кулацтва партыя перайш. на палiт. лiквiд. кулацтва як класа на асн. суцэльн. калектыв.. Раскулачв. не толькi кулак., але i сярэдн., якiя не хацелi ўступ. у калг.. Прымусовыя меры далi свае вын.. Калi ў студз. 1930 г. у калг. ўступiла 20,9 % сял. двароў, то да сакав. таго ж года – 58 %. Пратэст сял. выразiўся 500 выступл., распад. прымусова створ. калг.. Калi ў сак. 1930 г. калг. аб`ядноўв. 58 % сял. гасп., дык у чэрв. – 11,1 %. А вясн. 1932 г. – чарг. выхад сял. з калг.. Толькi за 2-3 мес. распалiся 1002 калг., з якiх выйшла больш за 55 тыс. сял. гаспад.. Да кан. 30-х гг. калект. ў Бел. была заверш., кулацт. як клас лiквiдав.. Вынікі: абагульн. прылады працы, цяглавая раб. сіла, с\гасп. пабудовы. Памылкі: фарсіраванне тэмпау, прымусовасць уступлення у калг., абагульненне дамаш. жывелы і прадметау дам. ужытку, раскулачванне сераднякоу (чым падрывалася сац. база сав. улады у весцы), стварэнне замест калгасау с\гасп. камун, дзе абагульн. амаль што усе. | 46. Грамадска-паліт. жыцце на Бел. у 20-30-я гады. Адносна дэмакрат. разв. сац.-эканам. і грам.-паліт. прац. у краіне, характ. для пач. і сяр. 20-х гг, прыняло пад іх канец і асабл. ў пач. 30-х гг. выразна акрэсл. каман.-адміністр. рысы. Перш за ўсё гэта праявіл. ў экан., пераважна ў прымусовым ажыццяўл. калектывіз. с\гасп.. Метады і формы правядз. розн. мерапрыемс. сталі рэгламентав.. Пачаўся адыход ад дэмакратыі. Бел. нар., як і інш. нар., што пражыв. ў СССР, верыў, што будуе сацыялізм. 1 ўсё гэта адбывал. ва ўмовах фармірав. і дзейн. кам.-адміністр. сіст. і культу ас. Сталіна. У др. пал. 30-х гг. культ ас. і звяз. з ім беззак. і рэпр. атрым. юрыдыч. афармл.. Лют.-сакавіцкі пленум (1937г.) ЦК УКП(б) прыняў не маюч. ніяк. логікі фор-лу аб тым, што па меры ўмацав. сацыяліз. класав. бараць. ў краіне будзе абвастр.. Аўтар. яе быў Сталін. Гэта фор-ла з'явіл. тэарэт. абгрунт. усяго беззак., што тварыл. ў краіне. У 30-я гг. у грам. жыцці назірал. цесная сув. паміж сац.-экан. і грам.-паліт. напрамкамі дзейн., моцная залежн. грам. спраў ад пераўтвар. у экан.. Так, згодна з пастан. Прэзідыума ЦВК БССР ад 27 студз. 1930 г. у БССР прызначал. датэрмінова перавыб. тых сельс. Сав., якія не спраўл. с задач. калектыв.. На гэтай асн. былі праведз. перавыбары 61,9% сель. Саветаў рэсп.. У востр. бараць. праходз. чаргов. выбары Сав-ў. А самі Саветы стваралі толькі бачнасць улады прадстаўн. прац. мас. Іх фармірав. адбывал. на асн. дырэктыўн. указан., што выключ. крытыку парт.-дзярж. органаў, спаборніцтва кандыдатур. Але афіц. прапаг. падавала ўсё так, што быццам у БССР, як і ў цэлым у СССР, усё адмыслова і дабрач.: грам.-паліт.е жыццё ідзе "дэмакрат." шляхам, павыш. ўдзел працоў. не толькі ў дзейн. Сав., але і ў інш. грам. арганізац., у т.л. і ў прафсаюзах. Не так акт., але ўсё ж такі раслі і рады камсамола. Частка з іх у далейш. уступае ў партыю. Камсамол поўн. падпарадкоўв. партыі. У снеж. 1936 г. была прын. Канстыт. СССР, а ў 1937 г.—Канстыт. БССР. У іх былі запісаны не толькі абав., але і правы грамадз.. Але паўсядз. практыка, масав. арышты і рэпр. сведч. аб страшэнных парушэннях асн. заканад. актаў. У перадваенны час у грам.-паліт. жыцці БССР з'явіліся нов. жорсткія рысы. Яны былі звяз. з указам Прэзідыума Вярх. Сав. СССР ад 26 чэрв. 1940 г. "Аб перах. на 8-гадз. раб. дзень і 7-дзён. тыдз. і аб забар. самавольн. пакідання рабоч. і служач. прадпр. і устаноу". У адпаведн. з гэтым указам толькі за 1 мес. у БССР было асудж. за прагулы каля 4 тыс. чал.. Т.ч., грам.-паліт. жыццё ў БССР у 30-я гг. было адзначана шматлік. рэгламентацыямі. Яны былі абумоўл. фармірав. адміністр.-каманд. сіст. і культу ас., я-я прывялі да ўсталяв. дыктатарс. рэж.. У вын. не толькі ў экан., сац. сферы, але і ў паліт. жыцці былі зробл. вял. дэфармац. з іх цяжк. вынікамі. Але ўсё гэта прыкрывал. бачнасцю дэмакратыі. Складван. адмін.-каманд. сіст. стала магч. па раду прычын: 1) адносна нізк. ўзр. граматн. нас., і ў перш. чаргу сялян; 2) фактычн. адсутн. дэмакрат. традыц. і нават схільнасць да моцн. улады; 3) мэтанакіраванага і паступ. узмацнення партыйн. і сав. бюракратыч. апарату; 4) адсутн. дэмакрат. сіст. вылучэння кіруюч. кадраў; 5) рэгулярнай прапаганд. апрацоўкі насельн.; 6) імкн. Сталіна і яго акруж. да неабмежав. улады. У сяр. 30-х гг. адбылося зрошчванне парт. апарату з дзярж.. У яго руках паступова сканцэнтрав. заканад. і суд. ўлада. Дата добавления: 2015-09-28; просмотров: 25 | Нарушение авторских прав
|