Травмадан кейінгі стресс адамның травмаға деген реакциялар жиынтығын көрсетеді.

Травмадан кейінгі стресс адамның травмаға деген реакциялар жиынтығын көрсетеді.

ТКСР ерекшелігі – симптомдар травмалық ситуация болғаннан кейін пайда болуы мүмкін, ал кейде көп жылдар өткеннен кейін көрінуі мүмкін. Көріну ерекшеліктері мен жүру барысына сәйкес ТКС-ң 3 түрі бар.Өткір – 3 айға дейін созылатын стресс.Созылмалы – 3 айдан артық созылады. Ұзақ мерзімді – травмадан кейін 6 айдан кейін пайда болған бұзылыстыр. Стресстен толық құтылу бұл – өлім. Әлеуметтік қолдаудың 4 түрі бар

Әлеуметтік қолдау - эмоционалды қолдау, бағалайтын қолдау, мәліметтік қолдау, құралдық көмек. Эмоционалды қолдау – мұқият көңіл бөлу, тыңдау. Бағалайтын қолдау – адамның проблемасын шешудегі баға беру. Мәліметтік қолдау – бұл проблемалармен қалай күресу туралы мәлімет және проблеманың шешілу жолдары. Құралдық көмек – материалдық көмек немесе нақты әрекетпен көрсетілетін көмек. Травмадан кейінгі тұлғалық бұзылыстар – егер адам массалық психотравманы бастан өткерсе, ТКС-тің хроникалық симптомдары көбіне адамның кейінгі өмірінің соңына дейін қатысып отырады. Психикалық бұзылысты халықаралық классификациясында ТС-те симптомдардың 3 тобын бөледі- қайтадан бастан өткізу симптомы, қашу симптомы, физиологиялық гиперактивация симптомы. Травмалық жағдай келесі тәсілдердің біреуін бастан өткізгенде қайталанады- ауыр эмоционалды бастан кешулерді шақыратын ойлар мен қабылдаулар, сәйкес образдар, жағдайлардың жабысқақ және қайталанып келуі.

Психосоматикалық бұзылыстар – психикалық травманың нәтижесінен психогенді этиологиялық фактормен негізделіп пайда болады. Психология ғылымында стрессорлардың 2 түрі бар – физиологиялық, психологиялық. Физиологиялық стрессорлар – ауырғандық, қарын ашқандық, шектен тыс тәндік күш жұмсау, төмен және жоғары температура жатады. Психологиялық стрессорлар – қауіптілік, қорқыныш, өкпе-реніш, алдап кету, мәліметтің шектен тыс жүктелуі.

Психологиялық стрессорлар 2 ге бөлінеді – эмоционалды, информациялы. Стресс концепциясының негізін салған 1936 жылы Ганс Селье. Стресс травмалық тұрғыда болса – стрестің әсерінің нәтижесі адам психологиясының сферасына және тәндік сферасына кері әсер етеді немесе бұзады. ТС-ті тудыратын травманың сипаттамасы – басынан өткен оқиғаны саналы түрде ұғынады, яғни адам өзіне не болғанын біледі, өзінің психологиялық күйінің не себептен бұзылғандығын түсінеді. ТС-ті тудыратын травманың сипаттамасы – сыртқы себептермен шарттасады. ТС-ті тудыратын травманың сипаттамасы – басынан өткізген оқиға, адам өміріндегі әдетті жағдайды өзгертеді. ТС-ті тудыратын травманың сипаттамасы – басынан өткізілген оқиға «ужас» болып көрінеді, көмексіздік сезімін басынан кешеді, қандай да бір нәрсені істеуге немесе шешім қабылдауға қауқарсыз. Травмалық стресс – жан күйзелісінің ерекше түрі, адам мен оның сыртқы әлемінің өзара әрекеттесуінің ерекше формасы, адамның қалыпты емес жағдайға қалыпты реакциясы. Травмаға психологиялық реакцияның 1-ші фазасы – психологиялық шок. Психологиялық шоктың компоненттері – белсенділіктің өшуі, сыртқы ортаға бағдарының бұзылуы,іс-әрекетінің дезорганизациясы, болған оқиғаны жоққа шығару. Травмаға психологиялық реакцияның 2-ші фазасы – әсер ету Әсер ету фазасы – нақты эмоциялық реакциядан көрінеді, яғни, болған оқиға және оның салдарына қатты қорқыныш, жылау, қайғыру, мазасыздану. Травмаға психологиялық реакцияның 3-ші фазасы – қалыпты реакция. Қалыпты реакция фазасы – екінші сыни фазаның негізінде сауығу, реакция білдіру, шындықты қабылдау, қайта пайда болған жағдайларға бейімделу.Бақылау локус ы – адамның сыртқы орта жағдайына қаншалықты әсер ете алатындығын білдіреді.Өзін-өзі бақылау нақты әрекеттік жоспарлар құру, когнитивтік жүйені дұрыс реттеу – стресстік ситуацияны едәуір басқаруға мүмкіншілік береді. Бақылаудың типтері – әрекеттік, когнитивті, шешімдік. Бақылаудың әрекеттік типі – бірқатар әрекеттік бағыттарды өзгерту. Бақылаудың когнитивті типі – тұлғаның жағдайды интерпретациялауы. Бақылаудың шешімдік типі – әрекеттік тәсілін таңдау процедурасы. Стресстік адаптация – сыртқы ортаның өзгерістеріне өзіндік реттелуінің бейімдеулік процесі.Адаптациялық мүмкіншіліктерінің таусылуы - адамдағы психикалық күйдің негативті өзгерістерінің көрінісі. Психоз – шындық өмірді адекватты бейнелеуінің бұзылуында көрінетін психиканың терең ауытқушылығы. Психопатия – адамның психикалық қорының дисгармониялылығымен сипатталатын тұлғаның аномалиясы. Дезадаптациялық күй – адаптацияның бұзылуы, тұлғаның бейімдеушілік механизмдерінің болмауы, әлсіз көрінуі немесе аномальді көрінуі. Холмс пен Райх «адам өміріндегі едәуір өзгерістер олардың психикалық және тәндік ауруларына тікелей әсер етеді» деген қорытындыға келді. Г.Сельенің көрсеткен кезеңдері – үрейлену кезеңі, бейімделудің жоғары деңгейі, қорғаныс механизмдерінің азаюы. Р.Т.Уейндждің көрсеткен өмірлік стресс түрлері – ішкі тұлғалық, тұлғааралық, жанұялық, еңбек әрекеттік, экологиялық, қаржылық, қоғамдық. Минесоттық көпөлшемді тұлғалық сұрақнама – Минесот штаты университетінің психиатриялық клиникасында 1941 жылы С.Хатауэй, Дж.Маккинлидің жетекшілігімен өңделген. MMPI әдістемесінің мақсаты – мінез бітістері мен типтерін, мінез-құлық пен қарым-қатынас стильдерін, адамтацияға деген қабілеттіліктерді және жасырын психологиялық ауытқуларды анықтауға, кәсіби жарамдылықты, эмоционалды күй мен стресс көрінісінің деңгейін бағалау, кез-келген еңбек іс-әрекеті түрлеріндегі қиындықтардың кездесу мүмкіндігі мен мазмұнын болжамдау. MMPI – дің алғашқы адаптацияланған түрінің авторы – Л.Н.Собчик. MMPI бойынша 1-ші кітап – 1971 жылы жарияланды. Собчик сұрақнаманың – карточкалық формасын қолданды. Собчик қолданған сұрақнаманың – 550 пункті, 13 базалық, 3 бағалаушы шкаласы болды. Собчик MMPI сұрақнамасының барлық тұжырымдарын орыс тіліне аударып, ер мен әйел адамдарға арналған жеке формаларын бөлген.

Стресс туралы ілім – Ганс Сельемен негізі құралған қазіргі медицинаның ең басты бөлімдерінің бірі. Ганс Селье 1926 жылы әр түрлі өзін нашар сезінумен зардап шегетін аурулар туралы алғашқы бақылауын жазды. 1936 жылы Г.Селье өзінің стерсс туралы түсінігін құрастырған кішене стаьясын жазды және бір мезгілде (Әр түрлі зақымдаушы себеппен шақырылатын стресс» және «Жалпы бейімделу синдромы» және «биологиялық стресс синдромы» деген жаңа ұғымдарын енгізді. Шамамен Г.Селье бүкіл ағзаға қатысты стресс концепциясын құрған кездері, 1934 жылы ҚССР-да Насосов Д.Н. бірінші рет тірі клетканың құрамы айналадағы қоршаған ортаның кез келген өзгерістеріне біртекті сезімтал екендігін көрсетті. Өзгеріс ең басты келесе түрде өтті: цитоплазманың тұтқырлығы өсті, оның диперсиясы азайды, сутегі иондарының концентрациясы жоғарлады. Бұл көрініс «паранекроз» деп аталады. Д.Н. Насосовтың жолын қуушы, Александров В.Я. 1965 жылы зақымданудың денатурациялық теориясын ұсынды. Одан кейінірек Тагеева С.В. кез келген клетканың органелласы сыртқы орта әсерлеріне біркелкі морфологиялық және қызметтік өзгерістер комплексімен жауап беретінін көрсетті. Сондықтан стресстің организм деңгейіндегі концепциясы Г.Сельенікі болса, клеткалық деңгейдегі (клеткалық бейімделу) бейспецификалық жауап теориясы Кеңес Одағында дамыды деп айтсақ шындық болып саналады. Г.Селье бойынша стресс анықтамасы былай: стресс бұл кез келген сыртқы талаптарға ағзаның бейспецификалық реакциясы.

Стресс – организмнің күшті әсерлерге реакциясы, ол өз табиғаты бойынша стресстік жауап – зақымдаушы факторлар әсер еткенде организмнің тұрақтылыққы (резистентікке) жету әдісі. қалыпты дені сау организмде қолайсыз факторлармен күресуге бағытталған механизм бар. Сол қолайсыз фактор әсерінен организм өліп кетуі де мүмкін. Бұл механизм – стресс-реакция немесе жалпы бейімлеу синдромы деп аталады. Стрессорлар дегеніміз стресс реакциясын тудыратын сыртқы және ішкі ортаның барлық факторлары

Стресс түрі бойынша жедел және созылмалы деп бөлінеді. Жедел түрі кезінде қорғаныс механизмі тітіркендіргіш әсер еткенде стрессор қысқа уақытқа созылады. Созылмалы кезінде күйзеліс туғызушылар ұзақ әсер етеді. Сондықтан оған реакция және қорғаныс механизмінің өзіндік ерекшелігі бар. стресстерді физикалық (физикалық, химиялық, юиологиялық фактор әсер еткенде) және эмоциялық (теріс эмоцияны тудыратын психологиялық фаторлар) деп те бөлінеді.

Стресс дегенiмiз: күштi әрекеттердiң әсерiнен пайда болатын күй,жұмысты шығармашылық тұрғыда орындау,жеке қасиеттердiң бейнеленуi, жеке типологиялық ерекшелiк,сезiм мүшелерiнiң күйлері. Қандай қасиеттердiң түрi, индивид үшiн қажеттi және оның еркiн сипаттайды:сабырлық, ұялшақтық, қорқақтық,жинақылық,құштарлық. Тануға қажеттiлiк ретiнде көрiнiс беретiн интеллектуалды сезiм, бұл: қызығушылық, стеникалық сезiм,стресс, ерiк, эмоция. Қолайсыз әсерден пайда болатын шиеленiскен күй: стресс, қабiлет, мiнез,ерiк, темперамент. Тұнжыранқы көңiл: депрессия, албыртық, күлкi,ыза, аффект. Адамның қорқуы, бұл: фобия, аффект,стресс, фрустрация, рефлекция. Депрессияға жақын темперамент типi: меланхолик,флегматик, сангвиник, холерик, астеник. Жоғалтуды бастан кешiру: қайғы,ар-ұят,ыза,қорқыныш, фрустрация. Стресстің фазалары:қорқыныш, алаңдау, қайшылықтың күшеюі. Кейбір адамдар стресстік бұзылуларға жақсы қарсы тұра алады себебі, адамның тәндік және психологиялық денсаулығына әсер ететін стресстің әсерін азайтатын бірнеше факторлар бар: Әлеуметтік қолдау. Кейбір адамдар стресстік бұзылуларға жақсы қарсы тұра алады себебі, адамның тәндік және психологиялық денсаулығына әсер ететін стресстің әсерін азайтатын бірнеше факторлар бар: Құлықтық тұрақтылық. Кейбір адамдар стресстік бұзылуларға жақсы қарсы тұра алады себебі, адамның тәндік және психологиялық денсаулығына әсер ететін стресстің әсерін азайтатын бірнеше факторлар бар:өткір сезімдерге талпыну. Кейбір адамдар стресстік бұзылуларға жақсы қарсы тұра алады себебі, адамның тәндік және психологиялық денсаулығына әсер ететін стресстің әсерін азайтатын бірнеше факторлар бар: вегетативтілік жүйке жүйесінің әрекеті. Кейбір адамдар стресстік бұзылуларға жақсы қарсы тұра алады себебі, адамның тәндік және психологиялық денсаулығына әсер ететін стресстің әсерін азайтатын бірнеше факторлар бар: Шығармашылық. «Достары немесе туыстары жағынан көрсетілген қолдау фрустрацияға эмоциялық жағынан аз әсер береді және тәндік аурулар белгісі аз көрінеді» -деп атап көрсеткен: Боур. Қиындықты жеңудегі стресске қарсыласу әрекеті: Құлықтық тұрақтылық. Құлықтық тұрақтылық:Қиындықты жеңудегі стресске қарсыласу әрекеті. Стресстің жағымсыз әсерін қаншалықты ауыртпалықта сезіну мына факторға байланысты:адамның жоғарғы жүйке жүйесінің әрекеттерінің түрлеріне.Стресстің жағымсыз әсерін қаншалықты ауыртпалықта сезіну мына факторға байланысты:адамның өткен тәжірибелеріне.Стресстің жағымсыз әсерін қаншалықты ауыртпалықта сезіну мына факторға байланысты: организмнің стресті шектейтін жүйке жүйесінің туа біткен жағдайларына байланысты ауырпашылықтарға тұрақтылық немесе бейімділігіне.Стресстің жағымсыз әсерін қаншалықты ауыртпалықта сезіну мына факторға байланысты:ауыртпалық туындатқан ықпалдың күші мен қарқынына. Ғылымға ең алғаш стресс ұғымын енгізген канадалық физиолог:Ганс Селье. «стресс - өте жағымсыз әсерлерге жауап ретінде туған организмнің қалыпсыз бейімделу әрекеттерінің жинағы»- деп айтқан: Ганс Селье. Стресс неше кезеңнен тұрады: 3.Стресті тудыратынәсерлерге қарай қалай бөлінеді: физиологиялық және психологиялық стресс. Психологиялық стресті тағы қалай атауға болады: мәліметтік және эмоциялық стресс. Стрестің бірінші белгілері: жоғарғы қозғыштық. Стрестің бірінші белгілері: жиі шаршау. Стрестің бірінші белгілері: ұйқының және тәбеттің жоғалуы. Стрестің бірінші белгілері: естің нашарлауы. «Стрессті басқару курсы» еңбегінің авторы: И. Ю. Митева. Стресс кезіндегі жағымсыз эмоциялар мен адамның бұлшық еттеріндегі қысымдылықтың арасында байланыс бар деп көрсеткен: И. Ю. Митева. «Стрессті жою» деген кітапты жазған: И.Сарвир. Стресстік факторлардың әсерін төмендету және болдырмау үшін адамға өзінің антистресстік демалу, қоршаған ортаны өзгерту, көңілін басқаға аудару, музыка, қарым-қатынас мүмкіндіктерін қолдануды ұсынған: И.Сарвир. Адам бетінің бұлшық еттерінің қысымдылығын азайту үшін «Релаксант маскасы» деген жаттығуды ұсынған: С.А. Игумнов. Хедер Уильямс стреспен күресуге байланысты қандай жаттығуды ұсынады: «Үрейді көрсетеміз». «Мәселені кесіп алып тастаймын» деген жаттығуды сиппаттап көрсеткен: А.М. Шевченко.. «Өнер арқылы емделу» деген кітаптың авторы: Барбара Ганим. Стресспен күресу үшін екі қолмен сурет салуды ұсынған: Люсия Капаччионе.

Эустресс стресстің қандай түрі: жағымды, жағымсыз, эмоционалды травмалық, созылмалы. Дистресс стресстің қандай түрі: жағымсыз, жағымды, эмоционалды, травмалық, созылмалы. Стресстің негізгі белгілері:шашыраңқылық, жоғары қозғаштық, үздіксіз шаршау; шашыраңқылық, тежелу, үздіксіз шаршау; шашыраңқылық, жоғары қозғыштық, темекіні тарту көлемінің күрт азаюы; шашыраңқылық, ұйқыға берілу, апатия; шашыраңқылық, шоғырлануға қабілеттілік, үздіксіз шаршау. Стресстің негізгі белгілері:көңіл күйінің жоғалуы, алкогольді ішімдіктерге әуестіктің пайда болуы, тәбеттің жоғалуы; тітіркенушілік, жылауықтық, темекі тарту көлемінің күрт азаюы; жүріс тұрыстың ырықсыздығы, тәуелді болмау, жоғары белсенділік; көңіл күйінің бір қалыптылығы, алкогольді ішімдіктерге әуестіктің пайда болуы, тәбеттің жоғалуы, тәбеттің жоғалуы; қуанышты күйдің жиі болуы, тітіркенушілік, алкогольді ішімдіктерге әуестіктің пайда болуы. Жалпы адаптационды синдромның 3 стадиясын бөліп көрсеткен ғалым: Г. Cелье; Дж. Ланге; П.М. Якобсон; С.Л. Рубинштейн; Л. Фестингер. Жалпы адаптационды синдромның 3стадиясы: қорқыныш сатысы, қарсы тұру сатысы, таусылу сатысы; қорқыныш сатысы, қалпына келу сатысы, таусылу сатысы; қорқыныш сатысы, тежелу сатысы, таусылу сатысы; қорқыныш сатысы, бейімделу сатысы, қарсы тұру сатысы; қорқыныш сатысы, өзара әрекеттесу сатысы, белсенділік сатысы. Бұл сатыда ағзаның қарсыласуы төмендейді, егер стрессор біршама күшті болса, онда жағдай өлімге жақындатуы мүмкін: қорқыныш сатысы; қарсы тұру сатысы; таусылу сатысы; тежелу сатысы; бейімделу сатысы. Бұл сатыда көптеген гастрит, колит, асқазанның ойық жарасы, бас сақинасы, ағзаның тітіркенуі (аллергия) сияқты аурулар жүріп жатады: қарсы тұру сатысы; таусылу сатысы; қорқыныш сатысы; қалпына келу сатысы; тежелу сатысы. Бұл сатыда адам стрессорға қарсы тұру қабілеттілігін жоғалтады: таусылу сатысы; қарсы тұру сатысы; қорқыныш сатысы; өзара әрекеттесу сатысы; тежелу сатысы. Бұл сатыда стрессормен бастапқы түйісу нәтижесінде организмде өзгерістер болып жатады: қорқыныш сатысы; қарсы тұру сатысы;бейімделу сатысы; қалпына келу сатысы;таусылу сатысы. Бұл сатыда қорқыныш реакцияларының белгілері жоғала бастайды және адам өзін физикалық және психикалық жағынан жақсы сезіне бастайды: қарсы тұру сатысы; қорқыныш сатысы; таусылу сатысы; бейімделу сатысы; қалпына келу сатысы. Бұл сатыда ұзақ уақыт бойы стрессормен өзара әрекеттесуі нәтижесінде үйренген ағзаның бейімделуге деген энергиясы таусылады: таусылу сатысы; өзара әрекеттесу сатысы;бейімделу сатысы; қарсы тұру сатысы; тежелу сатысы. Бұл сұрау тәсілі, мұнда респондент әдейі нервоздық жағдай құрады және жұмысқа алынып жатқан адамды тосын сұрақтармен мазасын алады: стресс-интервью; стресс-cауалнама; стресс-анкета; стресс-талдау; стресс-бақылау. Стресс-интервью әдісі қандай түсінікпен сипатталады: азғыру; таусылу; үрейлену; шаршату; кемсіту. Стресс түрлері: Жағдайға байланысты стресс, жоғарыланған стресс, созылмалы стресс; жағдайға байланысты стресс, эустресс, дистресс; созылмалы стресс, ақпараттық стресс, эмоционалды стресс; жағдайға байланысты стресс, созылмалы стресс, эмоционалды; ақпараттық стресс, созылмалы стресс, эмоционалды стресс. Стресстің бұл түрін әрқайсымыз бастан өткіземіз. Мысалы, жұмыстағы немесе емтихан тапсыруда шиеленіскен, қиын жағдай кезінде: Жағдайға байланысты стресс; жоғарыланған стресс; созылмалы стресс; эмоционалды стресс; ақпараттық стресс. Мұндай стрессті жоюға немесе болдыртпауға емдік табиғи дәрі дәрмектерді қолданған пайдалы болады: Жоғарыланған стресс; cозылмалы стресс; жағдайға байланысты стресс; эмоционалды стресс; дистресс. Шиеленістер, отбасылық проблемалар, жұмыстағы аса ауыр тапсырмалар, балалармен проблемалар және өмірлік қиын жағдайлар стресстің осы түріне алып келуі мүмкін: Созылмалы стресс; жағдайға байланысты стресс; дистресс; эустресс; эмоционалды стресс. Мұндай стресстерден біз тек қана ұтамыз, себебі олар қалыптасуға және әрекет етуге көмектесетін энергиямен қамтамасыз етіп, рухтандырады: Жағдайға байланысты стресс; эустресс; дистресс; эмоционалды стресс; ақпараттық стресс. Стресстің бұл түрінде жағымсыз жағдайлар адамның физикалық және психикалық денсаулығын қауіп қатерге ұшыратады: Созылмалы стресс; эмоционалды стресс; дистресс; жағдайға байланысты стресс; жоғарыланған стресс. Стресс типтері: ақпараттық, эмоционалды; созылмалы, ақпараттық, эмоционалды; жағдайға байланысты, жоғарыланған, ақпараттық; эмоционалды, эустресс, дистресс; ақпараттық, эустресс, дистресс.Үлкен көлемдегі тапсырмаларды адам орындауға мәжбүр болған кезде, көптеген шешімдерді қабылдауда, сонымен қатар ол берілген жұмысты орындауда үлкен қызығушылықта болу қажеттілігі мәліметтік жүктеулер негізінде туындайды. Бұл стресстің қай типі: ақпараттық; эмоционалды;эустресс; дистресс; созылмалы. Бұл стресс қауіп қатерлі, ренішті жағдайларда немесе керісінше қуанышты оқиғаларға жауап ретінде, сонымен қатар адамның қайшы келетін қажеттіліктері мен мотивтерінің соқтығысуы кезінде қалыптасады және конфликтті жағдайларда кездеседі: эмоционалды; жағдайға байланысты; дистресс; эустресс; жоғарыланған. Әдеттегі адам тәжірибесінен тыс шығатын, адамда қандай да бір оқиғаны басынан өткергеннен кейін пайда болатын күй: травмадан кейінгі стресстік бұзылыс; жағымсыз стресстік бұзылыс; травмадан кейінгі жеңіл стресстік бұзылыс; Стресстік бұзылыс; стрессогендік бұзылыстар.

Бұл бұзылыстарды тудыратын құбылыстар жеткілікті деңгейде кең және өзінің немесе жақын адамының өміріне, өзіндік Мен бейнесіне немесе физикалық денсаулыққа қауіп тудыратын көптеген жағдайларды қамтиды: травмалық стресстік бұзылыс; жағымсыз стресстік бұзылыс; травмадан кейінгі жеңіл стресстік бұзылыс; Стресстік бұзылыс; стрессогендік бұзылыстар. Травма сипаттамаларының бірі: Болған оқиғаларды адам саналы түрде түсінеді, яғни адам оның өзімен қандай жағдай болғанын және оның психологиялық күйінің не үшін өзгергенін де біледі; болған оқиғаларды адам саналы түрде түсінбейді, яғни адам оның өзімен қандай жағдай болғанын және оның психологиялық күйінің не үшіе өзгергенін де білмейді; болған оқиғалар әдеттегі өмірлік жағдайды бұзбайды; бұл күйлер ішкі себептермен байланысқан; Бастан өткерген жағдайларға әлсіздік сезімдерін, қандай да бір іс әрекетке кіріскенде немесе қабылдауда күшсіздік білдірмейді. Травма сипаттамаларының бірі: болған оқиғалар әдеттегі өмірлік жағдайды бұзады; бұл күйлер ішкі себептермен байланысқан; болған оқиғаларды адам саналы түрде түсінбейді, яғни адам оның өзімен қандай жағдай болғанын және оның психологиялық күйінің не үшіе өзгергенін де білмейді; бастан өткерген жағдайларға әлсіздік сезімдерін, қандай да бір іс әрекетке кіріскенде немесе қабылдауда күшсіздік білдірмейді; болған оқиғалар әдеттегі өмірлік жағдайды бұзбайды. Травмаға психологиялық әсерге жауап беру өзіне оны кең түрде дамыған процесс ретінде сипаттауға мүмкіндік беретін жеке неше сатыны қамтиды: үш; төрт; екі; бес; алты.

Түсіңкі белсенділік, қоршаған ортаға бейімделуінің бұзылуы, іс әрекеттің ұйымдаса алмау сияқты компоненттер қай сатыға тән: бірінші;екінші; үшінші; төртінші; бесінші.

Оқиғаға және оның салдарына айқын эмоционалды жауап беруімен сипатталатын саты: бірінші; екінші; үшінші; төртінші; бесінші. Стресстің көріну деңгейінің қанша түрі бар: 4; Стресстің көріну деңгейі: физикалық, эмоционалды, когнитивті, мінез құлықтық; физикалық, эмоционалды, трансперсоналды; физикалық, ақпараттық, эмоционалды, когнитивті; физикалық, трансперсоналды, когнитивті; физикалық, эмоционалды, мінез құлықтық. Баладағы стрессті зерттеу қандай әдістер бойынша жүргізіледі: проективті; диагностикалық; интеллектуалдық; бақылау; тестілеу. Өмірлік жағдайлар шкаласын құрастырған авторлар: Холмс пен Раге; Томсон мен Раге; Дж. Тейлор мен Д. Келли; Раге мен Ханин; Лири мен Раге. Холмс пен Раге құрастырған шкала: өмірлік жағдайлар шкаласы; депрессия шкаласы; тұлғалық мазасызданудың көріну шкаласы; эмоция мәнін бағалау шкаласы; мақсатқа жетудегі қажеттілікті бағалау шкаласы.

Холмс пен Раге бойынша қаншаға жуық пациенттер стресстік тәуелділікке тән: 5000; Қандай ғалымдар мынадай қорытынды жасады: психикалық және тәндік аурулар адам өміріне едәуір өзгерістер енгізеді: Холмс пен Раге; Шкала қанша өмірлік жағдайлардан тұрады: 43; Холмс пен Раге бойынша жарының өлімі адамның стресстік жағдайға түсуіне байланысты 100 баллдық жүйемен өлшенеді?;

Холмс пен Раге бойынша отбасы мүшелерінің, жақындарының өлімі стресстік жағдайға түсуіне байланысты 63 баллдық жүйемен өлшенеді:; Аталмыш ғалымдар зерттеулер жүргізу арқылы стрессогенді факторларға байланысты әрбір өмірлік жағдайларды сипаттайтын сандық балл негізінде құрастырғаны: шкала; тест; әдістеме; проективті әдістемелер; әдіс.

Стресс туралы ілім – Ганс Сельемен негізі құралған қазіргі медицинаның ең басты бөлімдерінің бірі. Ганс Селье 1926 жылы әр түрлі өзін нашар сезінумен зардап шегетін аурулар туралы алғашқы бақылауын жазды. 1936 жылы Г.Селье өзінің стерсс туралы түсінігін құрастырған кішене стаьясын жазды және бір мезгілде (Әр түрлі зақымдаушы себеппен шақырылатын стресс» және «Жалпы бейімделу синдромы» және «биологиялық стресс синдромы» деген жаңа ұғымдарын енгізді. Шамамен Г.Селье бүкіл ағзаға қатысты стресс концепциясын құрған кездері, 1934 жылы ҚССР-да Насосов Д.Н. бірінші рет тірі клетканың құрамы айналадағы қоршаған ортаның кез келген өзгерістеріне біртекті сезімтал екендігін көрсетті. Өзгеріс ең басты келесе түрде өтті: цитоплазманың тұтқырлығы өсті, оның диперсиясы азайды, сутегі иондарының концентрациясы жоғарлады. Бұл көрініс «паранекроз» деп аталады. Д.Н. Насосовтың жолын қуушы, Александров В.Я. 1965 жылы зақымданудың денатурациялық теориясын ұсынды. Одан кейінірек Тагеева С.В. кез келген клетканың органелласы сыртқы орта әсерлеріне біркелкі морфологиялық және қызметтік өзгерістер комплексімен жауап беретінін көрсетті. Сондықтан стресстің организм деңгейіндегі концепциясы Г.Сельенікі болса, клеткалық деңгейдегі (клеткалық бейімделу) бейспецификалық жауап теориясы Кеңес Одағында дамыды деп айтсақ шындық болып саналады. Г.Селье бойынша стресс анықтамасы былай: стресс бұл кез келген сыртқы талаптарға ағзаның бейспецификалық реакциясы.

Стресс – организмнің күшті әсерлерге реакциясы, ол өз табиғаты бойынша стресстік жауап – зақымдаушы факторлар әсер еткенде организмнің тұрақтылыққы (резистентікке) жету әдісі. қалыпты дені сау организмде қолайсыз факторлармен күресуге бағытталған механизм бар. Сол қолайсыз фактор әсерінен организм өліп кетуі де мүмкін. Бұл механизм – стресс-реакция немесе жалпы бейімлеу синдромы деп аталады. Стрессорлар дегеніміз стресс реакциясын тудыратын сыртқы және ішкі ортаның барлық факторлары

Стресс түрі бойынша жедел және созылмалы деп бөлінеді. Жедел түрі кезінде қорғаныс механизмі тітіркендіргіш әсер еткенде стрессор қысқа уақытқа созылады. Созылмалы кезінде күйзеліс туғызушылар ұзақ әсер етеді. Сондықтан оған реакция және қорғаныс механизмінің өзіндік ерекшелігі бар. стресстерді физикалық (физикалық, химиялық, юиологиялық фактор әсер еткенде) және эмоциялық (теріс эмоцияны тудыратын психологиялық фаторлар) деп те бөлінеді.

Стресс үш кезеңнен тұрады:

22. үрейлену - жағымсыз тітіркендіргіш әсер еткен сәтте туатын жауаптың алғашқы кезеңі. Таңырқау іспетті сезім пайда болады;

23. төзімділік – жағымсыз тітіркендіргіш әсеріне беріліп кетпей, оған төзу реакциясы туады. Бұл кезде гипоталамус-гипофиз жүйесінің ықпалымен бүйрек үсті безінің гормондарының мөлшері қанда тез мөлшерде көбейіп кетеді. Симпатикалық жүйке жүйесінің әсерімен жүректің соғу ырғағы жылдамданады, тыныс алу ырғағы да жиілене түседі. Бұлшық еттердің жиырылу қабілеті күшейеді;

24. әлсіреу – бейімделу қорының мүмкіндігі азайып, таусылады, сондықтан психологияда дезадаптация (бейімделудің нашарлап жойылуы) пайда болады. Стрестің көпке созылған ауыр түрі адамды жүдетіп, қайғыға батырады.

25. Әлеуметтік қолдау кез келген әлеуметтік байланыспен қатысты, адамның ұсынатын көмектің барлық түрі.

26, 27 Әлеуметтік қолдаудың дәрежесін бағалай отырып, Гоур әлеуметтік қолдауы болған адамдар фрустрацияға аз екендерін белгілеген.

28. Әлеуметтік қолдау төрт түрге бөлінеді.

29. Әлеуметтік қолдаудың бірі бағалаушы қолдау адамның проблемаларын шешудегі баға беру

30. Эмоциялық стресс дег.з адамның аффектілі күйзелісі болып стрессті тудырады және адам организмінде жағымсыз өзгерістерді тудырады.

31. 1973 ж Анохин стресстік реакцияларға әсер ететін ә факторды көрсетті.

32. Экстремальді, Зақымдайтын.

33. Психологияда стрессторлар екіге бөлінеді, соның ішінде, психологиялық стрессорлар: қауіптілік, қорқыныш, өкпе реніш және т.б.

34. Травмалық стресс жан күйзелісінің ерекше түрі, адам мен оның сыртқы әлемінің өзара әрекетінің ерекше формасы, адамның қалыпты емес жағдайларға қалыпты реакциясы.

35. Травмаға психологиялық реакция 3 фазаға бөлінеді.

36. Әсер ету нақты эмоциялық реакциядан көрінеді, болған оқиғаға және оның салдарына қатты қорқыныш, мазасыздық, жылау, кінәлау, т.б., өзінен өзі күдіктену.

37. Стресстік адаптация сыртқы ортаның өзгерістеріне өзіндік реттелуінің бейімделу процесі.

38. Адаптациялық бейімделудің таусылуы деген адамның психикалық күйінің негативті өзгерістерінің көрінісі.

39. Стресс кезіндегі дезадаптациялық күй деген адаптацияның бұзылуы, тұлғаның бейімделушілік механизмдерінің болмауы, аномальді болуы.

40. Физиологиялық стрессорлар деген ауырғандық, шектен тыс тәндік күш жұмсау, қарын ашқандық, төмен немесе жоғары температура.

Дата добавления: 2015-08-28