Тақырып: Биологиялық мембрана арқылы заттардың тасымалдануы

Тақырып: Биологиялық мембрана арқылы заттардың тасымалдануы

Сабақ 10.1 В Молекулярлық биология	Мектеп: НЗМ Шымкент қ.
Күні:	Мұғалімнің аты-жөні: Байменова С.Ж., Джунусбаева Г.А.
Сынып: 10	Қатысқандар:	Қатыспағандар
Цели урока	Оқушы біледі: · белсенді және пассивті тасымалдаудың мағынасын сипаттайды Оқушы түсінеді: · белсенді және пассивті тасымалдаудың айырмашылығын түсінеді Оқушыжасайалады · белсенді және пассивті тасымалдаудың механизмін түсіндіре алады · Топпен жұмыс; · Ақпаратты талқылап, қорытынды жасай алады.
Тілдікмақсаттар	Оқушылар… Сабақ барысында ұғына алады (сөйлеу, жазу, тындау дағдылары) Пәндік лексика және терминология: Мембрана, осмос, диффузия, концентрация градиенті
Сабақ жоспары
Сабақкезеңдері	Сабақбарысындажоспарланғаніс-әрекет	Ресурстар
1-15 мин.	Ұйымдастыру кезеңі Аминоқышқылдар. Жетістік критерий
16-21 мин 22-37 мин	Ой шақыру: «Мудр тот, кто знает не многое, а нужное» Эсхил. Мұғалім оқушылар мен бірге жасушаның құрамын еске түсіреді. Тірі жасушаның негізгі кұрамдарын атаңыздар (цитоплазма, қабықша және органоидтер). Қандай органоидтер мембраналықтарға жатады? Қай органоидтер құрамымен бірмембраналыққа жатады, екі мембраналық? Мембрана жасушада қандай қызмет атқарады? Жасушалық мембрана өте маңызды роль атқарады, себебі ол келесі қызметтерді атқарады: 1. Сыртқы ортадан жасушаның ішіндегі құрылымын, заттарың бөліп, қорғайды; 2. Сыртқы ортамен жасушаның арасындағы зат алмасуды реттеп тұрады; 3. Жасушаларды отсектерге бөледі 4. Кейбір органоидтердің мембаранасында химиялық реакциялар болып жатады; Сабақтың тақырыбына, мақсатына шығу. Жасушалық мембраның тандау өткізгіштік қаситеті бар. мембрана өзі осы процесті белсенді атқарады–кейбір заттарды өткізеді, ал кейбіреуін өткізбейді. Биологиялық мембрана өткізгіштік қасиетіне байланысты жасушада тұздардың, қанттың, амин қышқылдарының, иондардың, т.б. заттардың алмасу өнімдерінің концентрациясын, олардың тасымалын және алмасуын реттейді. Клетканың протоплазмасын қоршап тұрған биологиялық мембрана жасушалық мембрана деп аталады. Клеткалық мембрана қос қабатты ақуызды-липидті молекулалардан тұрады. Биологиялық мембрананың құрылымы мен ерекшелігі туралы нақты ғылыми мәліметтер 20 ғасырдың басында белгілі болды. Биологиялық мембрана — аса күрделі құрылымды зат. Оның құрамында ферменттік белоктар, ерекше рецепторлар, электрондарды тасымалдаушы, энергияны өңдеуші құрылымдар сонымен қатар гликопротеиндер мен гликолипидтер болады. Мембраналық белоктардың көпшілігі мембрананы тесіп өтіп орналасса, ал кейбірі оған жартылай ғана еніп немесе жанасып жатады. Мембраналық белоктар түрлі қызмет (мысалы, гликопротеиндер антиген рөлін) атқарады. Кейбір химиялық реакциялар (мысалы, хлоропластарда жүретін фотосинтездің жарық реакциялары немесе митохондриидағы тотыға фосфорлану процесі) биологиялық мембрананың өзінде жүреді. Сондай-ақ, биологиялық мембрана жасушаны қоршап, сыртқы ортадан оқшаулауы арқылы жасушаның морфологиялық тұтастығын сақтайды. -Биологиялық мембрананың липидті биқабатының іші гидрофобты болады, сондықтан ол көптеген полярлы молекулалар үшін өткірлігі төмен бөгет болып табылады. Бұл қасиеттің арқасында клетканың құрамының тұрақтылығы қамтамасыз етіледі. Кейбір клеткалар суда еритін молекулаларды тасымалдау жолдарды құрайды. Клеткада өтетін бірқатар процесстер (АТФ синтезі, қозу, иондық және су құрамын сақтау) заттың мембрана арқылы тасымалдауымен байланысты. Нейтралды молекулалар мен иондардың тасымалдауының екі типі болады – белсенді және пассивті. Белсенді тасымалдау АТФ молекуланың гидролизінің немесе митохондриялардың дем алу (тыныс) тізбегінен электронды көшіру есебінен химиялық энергияның жұмсалуымен жүреді. Пассивті тасымалдау үшін химиялық энергия жұмсалмайды. Ол диффузия есебінен жүзеге асырылады. Пассивті тасымалдаудың механизмдерің қарастырайық. Судың тасымалдауы және әрекет потенциалы тараған кездегі жүйке тал-шықтарының цитоплазмалық мембранасы арқылы натрий және калий ионда-рының тасымалдауы пассивті тасымалдаудың белгілі мысалдары болып табылады. Тыныштық жағдайындағы клеткада өткірлікпен байланысты иондар жоғалады, патология жағдайында өткірлік өседі. Ағзаның алдында сұрақ тұрады – жасуша мембрана арқылы зат тасымалдау, қалындығы аса көп болмаса да, ол молекулалар мен иондарға бөгет болуы мүмкін Заттың тасымалдауы бірнеше себеппен маңызды: 1. Тиісті Рн қолдау 2. Нақты концентрация қолдану 3. Заттың өтуі энергия көзі болып табылады 4. Улы қалдықтарды шығарып алу,қоректік заттардың секрециясы 5. Жүйке және бұлшықет қызметі үшін қажетті иондық Градиент жасау Зат тасымалдауының төрт типті механизмі болады: Разберем пассивный транспорт который идет по градиенту концентраций: 1. Қарапайым Диффузия –Градиент төменгі концентрациясы жоғары концентрациясы облысының молекулаларының немесе иондар қозғалысы. Осмос – жоғары шоғырлану облысының төмен концентрациясы үшін еріткіштің қозғалыс. 2. Мембраналық каналдар арқылы тасымалдау. Заряженные молекулы и ионы (Na^+, K^+, Ca^2+, Cl^-) не способны проходить через липидный бислой путем простой диффузии, тем не менее, они проникают через мембрану, благодаря наличию в ней особых каналообразующих белков, формирующих поры. Большая часть воды проходит мембрану через каналы, образованные белками-аквапоринами. 3. Облегченная диффузия — транспорт веществ с помощью специальных транспортных белков, каждый из которых отвечает за транспорт определенных молекул или групп родственных молекул. Они взаимодействуют с молекулой переносимого вещества и каким-либо способом перемещают ее сквозь мембрану. Так в клетку транспортируются сахара, аминокислоты, нуклеотиды и многие другие полярные молекулы. 4. Необходимость активного транспорта возникает тогда, когда необходимо обеспечить перенос через мембрану молекул против электрохимического градиента. Этот транспорт осуществляется белками-переносчиками, деятельность которых требует затрат энергии. Источником энергии служат молекулы АТФ. Одной из наиболее изученных систем активного транспорта является натрий-калиевый насос. Концентрация K^+ внутри клетки значительно выше, чем за ее пределами, а Na^+ — наоборот. Поэтому К^+ через водяные поры мембраны пассивно диффундирует из клетки, а Na^+ — в клетку. Вместе с тем, для нормального функционирования клетке важно поддерживать определенное соотношение ионов К^+ и Na^+ в цитоплазме и во внешней среде. Это оказывается возможным потому, что мембрана, благодаря наличию натрий-калиевого насоса, активно перекачивает Na^+ из клетки, а K^+ в клетку. На работу натрий-калиевого насоса тратится почти треть всей энергии, необходимой для жизнедеятельности клетки. За один цикл работы насос выкачивает из клетки 3 иона Na^+ и закачивает 2 иона К^+.Активный транспорт идет с затратами энергии и против градиента концентрации, т. е. против естественной диффузии. Пример процесс экзо- и эндоцитоза распространен у простейших.	ИТ, слайд 1
38-45 мин	Просмотр видео. «жасуша мамбранасы арқылы зат тасымалдау» https://www.youtube.com/watch?v=eEVlPQLIs0U 7.04 мин– 12.05 –ге дейін	www.youtube.com/watch?v=eEVlPQLIs0U
46-56 мин	Қайталау. Слайдта берілген сұрақтарға жауап беру. Әр бір жұп кезегімен сұрақтарға жауап береді. Қалғандары толықтырады	Слайд 25-27
57-63 мин	Оқушыларға нұсқау хат таратылады Венн диаграммасын толтыру. Оқушылар дәптерлерінде диаграмманы толтырады «Белсенді және пассивті тасымалдау». Ұқсастығымен айырмашылықтарын көрсетеді. Жұппен тексеру	Нұсқау хат
64-77 мин	Бекіту. Мұғалім оқушыларды 3 топқа бөледі. Әр топ өз тапсырмаларын алады (қосымша 1, 2 және 3).Нұсқау хат арқылы өздерін тексереді	Қосымша тасымалдау
78-79 мин	Үй жұмысы. Мәтінмен жұмыс жасау Биология Грин, Стаут, Тейлор 1 том, бет184-192. Ағзалардың белсенді және пасивті тасымалдауын қолдануын жазбаша көрсетеді, механизмін түсіндіру
79-80 мин	Синквейн арқылы көрсетеді
Дополнительная информация
Дифференциация – как Вы планируете оказать больше поддержки? Какие задачи Вы планируете поставить перед более способными учащимися?	Оценивание – как Вы планируете проверить уровень усвоения материала учащихся?	Межпредметные связи Здоровье и безопасность Связи с ИКТ Связи с ценностями (воспитательный элемент)
Учащимся, которые менее способны может быть предоставлены информационные бюллетени, с необходимой для них информацией. Это позволит сократить необходимость в проведении исследований. Дополнительная деятельность: Более способные учащиеся могут стать «Спонсорами знаний» для менее способных. Домашнее задание:	Будет возможность задать вопросы определенным ученикам об их понимании, во время подготовки ответов. Можно использовать эту возможность для оценки ответов одноклассников. Учащимся в группах будет предоставлен набор критериев, которые учитель и класс согласовывают до создания своих конспектов.	ИКТ - учащиеся могут работать с «репетитор по биологии» Ценности - Учащимся можно предложить подумать о том, насколько хорошо они работали в качестве группы. Вся ли группа поспособствовала выполнению работы, кто-нибудь взял на себя ответственность?
Рефлексия Были ли цели урока/цели обучения реалистичными? Что учащиеся выучили сегодня? Какая атмосфера царила в классе? Сработала ли дифференциация, проводимая мной? Уложился(лась) ли я в сроки? Какие отступления были от плана урока и почему?	Используйте данный раздел для размышлений об уроке. Ответьте на самые важные вопросы о Вашем уроке из левой колонки.

Дата добавления: 2015-11-04