Желдің қайраттық мінездемесі. Жел қуатты қайраттық көздің бірі болып табылады, оны бұрыннан бері адамдар қолданып келеді. Қазіргі кезде әлемде жел энергиясын пайдалану МИРЭК-ң бағалауы бойынша, жыл сайын 3 млрд. тоннадай шартты отынды үнемдейді. Дамыған елдерде жылына бір адам 0,6 тонна шартты отынды тұтынады, дамып келе жатқан елдерде 3 есе аз [8].
Жел қондырғыларының қалақшалары әдетте жер бетінен 50-70 метр биікте жұмыс істейді, жаңа қондырғыларда 100 метрге дейін жетеді, сондықтан көп қызығушылық осы қабаттағы әуе ағынының қозғалысының мінездемесі қажет болады.
Маңызды мінездеме қайраттық желдің құндылығын анықтайтын, оның жылдамдығы болып табылады.
Желдің лездік жылдамдығы әрқашан ауа ағынының желқозғалтқышқа қозғалымдық әрекет етуін анықтайды. Қозғалымдық ағынның сипаттамасы автоматты реттеу жүйесіне немесе бағдарлау жұмысына әсер етеді. Жел агрегатын өндіре алатын энергия саны, біріншіден, жел доңғалағымен айналатын және аудан бетіне тең желдің орташа жылдамдығы анықталған уақыт аралығында барлық ағынның қимасына тәуелді. Тап осы жылдамдық, сондай-ақ қондырғының жұмыс тәртібін анықтайды.
Желдің орташа жылдамдығы әр тәулікте, айда немесе мезгілде ауысып тұрады. Ауа ағынының алып құрылымының қарастыратын және оны анықтайтын мәні тәуліктік, айлық, мезгілдік жылдамдықтың шамасымен анықтайды. Энергия ауа ағынының жалпы жел құрылымы ландшафты немесе рельефті болуы жел толқуынан байқалады.
Жел генераторлары жел қозғалысының энергисын электрлікке түрлендіруге арналған. Жел генераторының әрекет принципі келесідей: жел қысымымен ток генераторының роторын айналдырып, қалақшалар қозғалысқа түседі. Өндірілген электр энергиясы контроллерге жіберіледі. Ол аккумуляторлар зарядына арналған кернеуді және тоқтың тиімді күшін қамтамасыз етіп, сондай-ақ қатты дауылда жүйені сақтандырып, басқару функцисын атқарады. Контроллерден аккумуляторлар заряд алады. Өнеркәсіптік жел жағдайында, электр желі бойымен басты станцияға жіберіледі. Үйдегі жел генераторларында ток инвертормен электр желісіне пайдалану (220 В) үшін түрленеді де, тұтынушыларға жіберіледі.
Жел энергиясын түрлендірудің ішінде ең тартымдысы және күрделісі түрлі типтегі генераторлармен электр энергиясына айналдыру болып табылады [8].
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ «ЖАСЫЛ ЭНЕРГЕТИКАНЫҢ» ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Еліміздегі жасыл энергетиканың дамуы мен таралуы
Қазақстандағы энергетикалық сектордың көрсеткіштері. Берілген бағалар бойынша Қазақстан экономикасының энергетикалық секторы дамуының ағымдағы көрсеткіштерінің қазіргі кезде келесідей мәндері бар.
Алғашқы энергия өндірісі: мұнай - 48%; көмір - 39%; табиғи газ - 12%; гидроэнергия - 1%.
Алғашқы энергияны тұтыну: көмір – 52,3%; мұнай – 24,1%; газ – 1,7%; гидроэнергия – 1,7%; жаңғыртылатын энергия көздері – 0,7% [4].
Cурет 1 - Алғашқы энергияны тұтыну [3].
Қазақстандағы электр энергиясының өндірісі көбінесе жылу электр стансаларында (ЖЭС) жүзеге асырылып, конденсациялық және когенерациялық технология негізінде қамтамасыз етіледі.
Өнеркәсіпте көмірді тұтыну – 16%, үй шаруашылығында – 2%, көлікте – 1%, ауыл шаруашылығында – 1% және көмір экспорты өзіндік құнының төмен болуына қарамастан өндірудің бар болғаны 15%-ын құрайды.
Электр стансасының жалпы орнатылған қуаты шамамен 18,5 мың МВт-ты құрайды. Өндірілетін қуаттылық құрылымында жылу электр стансалары 15,42 МВт-ты құрайды немесе жалпы қуаттылықтың 87%, гидростансалардың үлесі – шамамен 12%, басқалары – шамамен 1% [33].
Өндірілетін қуаттылық құрылымында электр стансаларын пайдаланудың айтарлықтай мерзімі бар (25 жыл және одан көп) және жаңартуды қажет етеді.
Елдің бірегей электр энергетикалық жүйесін дамытудың бағдарламасына сәйкес үстіміздегі жылға дейін 3265 МВт ескі генерацияланатын қуаттылық ауыстырылды, қосымша 2300-2550 МВт көлемдегі жаңа қуаттылықты ендіру жүзеге асырылды, ол жалпы алғанда генерацияланатын қуаттылықтың 30%-дан астамын құрады. Сондай-ақ айтарлықтай инвестициялар электр желілік шаруашылыққа, әсіресе аумақтық тарату желілеріне тартылды [9].
Электр энергиясы мен қуаттылығындағы қажеттілікті (дефицитті) жабу үшін Оңтүстік аймақта Солтүстік-оңтүстік электрберілістің 500 кВ екінші желісі салынуда.
Алайда үстіміздегі жылы электр энергиясын тұтынудың артуына байланысты оңтүстік аймақта электр энергиясына тағы да қажеттілік пайда болды. Қажеттілікті жабу үшін оңтүстік аймақта жаңа гидроэлектр стансалары жобаланды: қуаттылығы 250 МВт Мойнақ ГЭС-ы және қуаттылығы 50МВт Кербұлақ ГЭС-ы, қуаттылығы – 50-165 МВт болатын шағын ГЭС пен ЖЭС салу болжамдалуда [8].
Өзекті мәселелердің бірі ауыл тұтынушыларын энергиямен жабдықтау болып табылады. Қазақстанның аумағының үлкендігі мен ауылды жерлердегі халықтың аз шоғырлануы электрмен берілістің ауылдық желілерінің айтарлықтай созылыңқы болуын көрсетеді, ол шамамен 360 мың км-ді құрайды және жүктелу тығыздығы төмен.
Электр энергетикасы нысандарымен қоршалған ортаның ластану мәселесі өте өзекті болып табылады. Қазақстандағы көмірлі электр стансаларындағы түтінді газдардағы зиянды заттардың шоғырлануы халықаралық стандарттан әлденеше есе асып түседі. Электр стансаларының атмосфераға зиянды заттарды шығаруы жылына 1 млн. тоннадан асады, ал қоршаған ортаны ластайтын зиянды заттардың жалпы көлемі 11 млн. тоннадан асады.
Жылу электр стансалары Қазақстандағы зиянды заттарды шығарудың негізгі көздері болып табылады. Осы сектордың үлесі ел бойынша жалпы шығарылымның шамамен 43%-ын құрайды.
Қазақстан аумағындағы ЖЭК дамуының келешегі бар бағыттары: күн энергетикасы, жел энергетикасы, гидроэнергетика, геотермалды энергетика және биоэнергетика болып табылады.
Қазақстандағы ЖЭК әлеуеті 0,05% ғана жүзеге асырылған. Энергия тұтынудың әлемдік құрылымында энергияның жаңғыртылатын көздері шамамен 7%-ды құрайды.
Қазақстанның энергобалансындағы ЖЭК үлесі 0,5%-жетпейді. Және оған шағын ГЭС шығаратын электр энергиясы да кіреді.
Егер де «күн-жел-биогаз» классикалық үштігін қарастырсақ, онда оның үлесі Республикадағы энергия тұтынудың 0,02-0,03% деңгейінде ғана болмақ.
Алайда Қазақстандағы ЖЭК әлеуеті үлкен, жылына шамамен 1 трлн. кВт*сағат (елдегі электр энергиясын тұтынудан шамамен 10 есе көп). Бірақ нақты «жасыл энергетика» жылына шамамен 0,4-0,5 млрд. кВт*сағат өндіріледі.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің жоспарларына сәйкес энергияның балама көздерінің деңгейін 2024 жылға қарай Қазақстан энергия тұтынудың жалпы көлемінен 5%-ға ұлғайтуды ұсынады, бұл келешекте энергетикалық, әлеуметтік және экологиялық мәселелерді шешудің жағымды болашағын қамтамасыз етеді.
ЖЭК саласының дамуы зиянды заттарды атмосфераға шығаруды азайту арқылы қоршаған ортаның сапалық деңгейін арттыруға, сондай-ақ аумақты көлемді электрификациялау есебінен тұрғындардың өмір деңгейін арттыруға мүмкіндік береді. Жаңа технологиялар мен ғылыми жетістіктер құру арқылы ЖЭК қоршаған ортаға әсерінің экологиялық салдарын шешуге болады.
Энергияны үнемдейтін жобалар мен технологияларда, зиянды заттардың атмосфераға шығару көлемі азайтылады. Бұл үдеріс энергияны үнемдеу мен энергияның тиімділігін арттыру бойынша инновациялық жобаларды жүзеге асыру есебінен, сондай-ақ елдің энергобалансына жаңғыртылатын энергетикалық ресурстарды ендіру арқылы жүзеге асырылады.
Қазіргі кезде бүкіл әлем бойынша жаңғыртылатын энергия көздерін пайдалануға деген қызығушылық артуда.
ЖЭК пайдасына айтылатын аргументтердің бірі Қазақстанның үлкен аумағында (2,7 млн. шар. км) және халық тығыздығының (6,1 адам/ш. км) төмендігінде электрмен жабдықтауды орталықтандырудың тиімсіздігі болып табылады. Өйткені бұл қашықтағы тұтынушыларға тасымалдау кезінде энергияның айтарлықтай жойылуына әкеп соғады. Өз кезегінде, жаңғыртылатын энергетиканы пайдалану қашықтағы елді-мекендерді электрмен жабдықтаудың шығынын азайтуға және электрмен беріліс желілерінің құрылысына мүмкіндік береді.
Халықаралық қауымдастық көмірді, мұнайды және газды жаққанда СО2 шығарындылардың артуымен климат өзгерісінің жағымсыз экологиялық салдарының байланыстылығын мойындап отыр.
Жылу және электр энергиясын алу және көлік құралдарының жұмысын қамтамасыз ету барысында көмірді, мұнайды және бензинді жаққанда шығатын көміртектің қос тотығы (СО2) біздің планетамыздың Күнмен жылынған беткі қабатының жылуын жұтады да, былайша аталатын жылыжайлық эффект түзеді, ол өз кезегінде жаhандық жылытуға алып келеді [3].
Әлемдік экологиялық мәселелер кешеніндегі жетекші орындардың бірі энергияның дәстүрлі көздеріне негізделген энергетикаға тиесілі. Осыған орай, жаңғыртылатын энергия көздерін практикалық пайдалануда ең алдымен оның қоршаған ортаға әсерінің экологиялық аспектісіне баса назар аударылады.
Бүгіндері Қазақстанның энергетикалық секторының кәсіпорындары атмосфераны ластаудың ең ірі көздері болып табылады. Халықаралық энергетикалық агенттіктің мәліметтері бойынша жыл сайын олар атмосфераға миллион тоннадан астам зиянды заттардың және шамамен 70 млн. тонна көміртектің қос тотығын шығарады екен [18].
Сондықтан жаңғыртылатын энергия көздерін пайдалануды және орталықтандырылған энергиямен жабдықтау жүйені елемеушілік энергетикалық ресурстарды тиімсіз пайдалануға, энергиямен жабдықтаудың үнемділігі мен сенімділігінің төмендеуіне әкеп соғады, сондай-ақ экологияға айтарлықтай зиян келтіреді.
Жаңғыртылатын энергия көздерінің рөлі мен алар орны. Барлық қуат көздерін жаңғыртылатын және жаңғыртылмайтын (қалпына келмейтін) деп екі топқа бөлуге болады.
Энергияның жаңғыртылатын көздері – бұл тұрақты немесе энергия көздерінің қоршаған ортасында оқтын-оқтын әрекетте болатын негізгі қуат көздері. Мұндай қуат көздеріне тән сипат – күн сәулесінің шашарауы. Жаңғыртылатын энергия табиғатта адамның мақсатты бағытталған әрекетінің салдары болып табылмайтындай түрде кездеседі. Бұл белгі энергияның осы түрінің басты ерекшелігі болып табылады [21].
Энергияның жаңғыртылмайтын көздері – адамдардың энергияны өндіру үшін пайдаланатын, табиғи заттар мен материалдардың қоры. Бұған жатқызылатындар: ядролық отын, көмір, мұнай, газ. Жаңғыртылмайтын көздерден алынған энергия табиғатпен байланысқан күйде болады және адамның мақсатты бағытталған әрекетінің нәтижесінде босатылады [18].
Алайда жаңғыртылатын көздердегі энергетика, ең алдымен жергілікті метеорологилық, гидрологиялық және климаттық шарттарға, олардың ерекшелігін ескере отырып бағдарлануы тиіс.
Энергия жүйесінің тиімділігін және оның жұмысының экономикалық көрсеткіштерін арттыру көп жағдайда оны басқару шеберлігіне байланысты болады.
Энергияның жаңғыртылатын көздеріне қатысты негізгі түсініктерді бере кетейік.
Энергияның жаңғыртылатын көздерінің ресурсы (потенциал) – бұл белгілі-бір жағдайларда жыл бойына энергияның жаңғыртылатын көздеріне бекітілген немесе алатын энергия көлемі.
Энергияның жаңғыртылатын көздерінің жалпы әлеуеті – тиімді пайдаланатын энергияға толықтай айналдырған кездегі берілген ЖЭК болатын энергияның орташа жылдық көлемі.
Жаңғыртылатын энергия көздерінің техникалық әлеуеті – жалпы әлеуеттің бір бөлігі, яғни пайдаланатын энергияны өндіру үшін қазіргі кездегі жетілдірілген техникалық құралдарды пайдалана отырып, қоршаған ортаны қорғауға қойылатын талаптарды орындағанда ғана мүмкін.
Жаңғыртылатын энергия көздерінің экономикалық әлеуеті – техникалық әлеуеттің бір бөлігі, пайдалы пайдаланатын энергияға айналдыру бастапқы отынға, жылу және электр энергиясы, жабдықтардың, материалдар мен көлік қызметі бағасының, еңбекақы төлеудің және т.б. берілген деңгейінде ғана экономикалық жағынан тиімді болмақ [8].
Энергияның жаңғыртылатын көздерін пайдаланудың техникалық мүмкіндіктері. Энергияның жаңғыртылатын көздерін ғылыми жасалған принциптер негізінде ғана тиімді пайдалануға болады. Тәжірибелер көрсеткендей, жаңғыртылатын көздерде энергетиканы дамытпас бұрын, оның нақты қуатын анықтап алу қажет. Әрине, бұл ұзаққа созылатын және тұрақты бақылауды, сонымен қатар осы көздердің көрсеткіштерін сараптауды қажет етеді.
Жаңғыртылатын көздердің уақытша сипаттамаларының айтарлықтай маңызы бар. Төмендегі кестеде түрлі көздердің қуатын және жергілікті жерлердің нақты жағдайларына байланысты өзгеріп тұратындай, олардың өзгерісінің сипатты кезеңдерін анықтайтын негізгі көрсеткіштер берілген.
Кесте 1 - Энергияның жаңғыртылатын көздері әрекеттерінің қарқындылығы [18].
Көзі | Анықтайтын көрсеткіштер | Энергетикалық арақатынас | Ескертпе |
Күннің тікелей сәулеленуі | Сәулеленгендік (Вт/м2) сәулеленудің құлау бұрышы | Р~G cos (Ө), Максимум 1 кВт/м2 | Тек күндізгі уақытта |
Күннің шашырап сәулеленуі | Бұлттылық | P<G; P≤300 Вт/м2 | Соған қарамастан энергия жетерлік |
Биоотын | Топырақтың сапасы, сәулеленгендік, су, отынның ерекшелігі, шығындар | Байланысқан қуат 10Мдж/кг | Отынның өте көп түрі |
Жел | Жел жылдамдығы, жер бетінен биіктігі | Р~u03 | Флуктуир-лейді |
Толқын | Толқын амплитудасы Н және оның периоды Т | Р~Нs2·Т | Энергияның жоғарғы тығыздығы |
Су энергиясы | Қысымы Н, судың көлемді шығыны Q | P~H·Q | Жасанды жасалына- тын көзі |
Тасулар | Тасқынның биіктігі R, алап ауданы А | P~R2A | Тасқынның биіктігінің артуы |
Жылу Энергиясы | Жоғарыдағы және тереңдіктегі судың температурасының түрлілігі | P~(T)2 | Тропиктегі аудандар- дың қатары |
Энергия көзінің сапасы туралы жиі айтылады. Энергия сапасы деп механикалық энергияға түрленетін энергия көзінің үлесін айтамыз. Осыны ескеріп, энергияның жаңғыртылатын көздерін үш топқа бөлуге болады [21].
1. Механикалық энергияның көздері, мысалы, толқындық және үдейтін гидрожел көздері. Осы көздерден шығатын энергияның сапасы жоғары және олар әдетте электр энергиясы өндірісінде қолданылады. Толқындық және үдейтін энергияның сапасы 75% деп бағаланады, ол гидроэнергияда - 60%, жел энергиясында – шамамен 30%.
2. Энергиның жаңғыртылатын көздеріне, мысалы, биоотын және күннің жылу энергиясы жатады. Механикалық жұмысты алу үшін қолданылатын мааксималды үлесі термодинамиканың екінші заңымен анықталады. Алайда, іс жүзінде термодинамиканың екінші заңымен рұқсат етілген жылудың шамамен 50%-ын ғана жұмысқа айналдыруға болады. Қазіргі бу турбиналары үшін жылу энергиясының сапасы 35%-дан аспайды.
3. Фотонды үрдістер негізіндегі энергия көздері фотосинтез бен фотоэлектронды құбылыстарды пайдаланатын үрдістер. Іс жүзінде фото түрлендіргіштердің 15%-ға тең пайдалы әрекет коэффициенті жақсы деп саналады [33].
Энергияның жаңғыртылатын көздерінің тағы бір ерекшелігін айта кетейік. Олар таусылатын көздерден энергия ағынының төменгі тығыздығымен ерекшеленеді. Мысалы, күн сәулесінің таралуы үшін бұл шама 1 кВт/м2-қа тең, ал бу қазаны құбырларындағы жылулық жүктемесі шамамен 100 кВт/м2-қа тең, ядролық реакторларындағы жылу алмастырғыштарда 1 м2-қа бірнеше мегаватт.
Тәжірибе көрсеткендей, энергияның жаңғыртылатын көздерін пайдалану ауылдық және қуатты энергия жүйелерінен қашықтағы аудандардың дамуын үдетеді.
Энергияның жаңғыртылатын көздерінің тағы бір ерекшелігін айта кетейік. Ең алдымен, энергияның жаңғыртылатын бірден-бір көзі сол ауданда ғана қолануға жарайтындай әмбебап емес. Бұл нақты табиғи жағдайларға және қоғамның немесе ауданның қажеттіліктерімен анықталады. Сондықтан жаңғыртылатын ресурстарда энергетиканы тиімді жоспарлау үшін, біріншіден, нақты аумақтың өнеркәсіптік, ауыл шаруашылығы өндірісі, көлік және тұрмыстық қажеттіліктер үшін энергияға деген қажеттіліктерін зерттеу қажет.
Осы тұрғыдан алғанда жаңғыртылатын көздердегі энергетика қандай да бір дақылды өсірудің рентабельділігі аумақтың көптеген топырақ-климаттық жағдайларына байланысты болатын ауыл шаруашылығы өндірісіне ұқсайды.
Жоғарыда айтылғаннан, жаңғыртылатын көздердегі энергетиканы халықаралық масштабта да, бір елдің аумағында да жоспарлаудың қарапайым да әмбебап әдісін ұсыну мүмкін еместігін көреміз.
Жаңғыртылатын көздердегі энергияны пайдалану туралы шешімнің негізінде әдетте сол аумақтың қоршаған ортасын көп жылғы бақылау нәтижелері жатады. Және мониторинг барысында алынатын ақпаратта нақты энергетикалық қондырғыны жасауға қажетті барлық параметрлердің болғаны өте маңызды. Мұндай ақпарат жартылай метеорологилық бақылау нәтижелерінде болады, бірақ өкінішке орай, метеостанциялардың орналасқан жері энергоқондырғыларды орнатудың болжамды жерімен көп жағдайда сәйкес келмей жатады және қарастырып отырған міндетке толығымен сәйкес келмейді. Соған қарамастан, метеостанциялардың деректері мақсатты мониторинг нәтижелерімен салыстырмалы талдау өткізудің базасы бола алады. Сонымен, мысалы, жел қондырғыларын орнатудың болжамды жеріндегі бірнеше айдағы желдің жылдамдығын өлшеу нәтижелерін жақын маңдағы метеостанция деректерімен салыстырып, ұзақ кезеңдегі метеодеректерге сүйеніп, желдің жылдамдығын мониторингтеу нәтижелерін экстраполяциялауға болады.
Негізінен өлшеудің арнайы әдістері және сәйкес приборлар алынбаған энергияның жаңғыртылатын көздеріне баға беру әлдеқайда күрделі, бұл айтарлықтай адами және материалды ресурстарды қажет етеді. Метеорология деректеріне, ауыл шаруашылығы ғылымы мен теңіз туралы ғылымға ғана сүйеніп, бұл жағдайда да қажетті ақпараттың көп бөлігін алуға болады [34].
Энергия өндірісінің алдында қашан да оған деген қажеттілікті жан-жақты зерттеу тұрады. Өйткені энергия өндірісі әрдайым арзан емес және қоршаған ортаға тигізетін жағымсыз әсері де бар, оны тиімді де үнемді жұмсау өте маңызды.
Көбінесе энергия көлікте және жылу өндірісінде жұмсалады. Бұл тұтынушылардың әдетте түрлі энергия жинақтағыштары (аккумуляторлар) пайдалануға болады, сондықтан энергетикалық жүйеге енгізу олардың тиімділігін біршама арттырады.
Энергия және тұтынушылар көздерін жетілдіру. Тұтынушылардың сипаттамалары мен энергияның жаңғыртылатын әлеуетті көздерін талдаудан кейін оларды бір-бірімен үйлестіру қажет.
Үйлестіру келесі шарттар орындалғанда барынша үнемді болмақ.
Энергоқондырғы жаңартылатын энергияны максималды пайдалануы тиіс.
Тұтынушы мен энергия көзі арасындағы теріс кері байланысы бар басқару жүйесін қолдану тиімді емес, өйткені түрлендірумен шығарылған энергияның бір бөлігін қоршаған ортаға тастауға тура келеді.
Энергожүйеге аккумуляторларды қосып, электр қондырғының қуатын арттырмай, сұраныс пен ұсынысты үйлестіруге болады.
Энергияның жақсы жинақтағыштары, әсіресе, егер оларды әрекеттегі энергожүйесіне арнап жасауға тура келсе қымбат болады. Энергоқондырғылар үшін (10кВт-қа дейін) көбінесе басқа жинақтағыштар ретінде электрлік аккумуляторларды қолданады [8].
Қазақстан энергия ресурстары бай елдердің санатында. Елде көмірсутектерінің қуатты қоры бар: мұнай – 5,3 миллиард тонна, газ – 3,3 триллион текше метр. Тәуелсіздік жылдары ішінде мұнай өндіру деңгейі 4 есе өсіп, жылына 80млн. тонна шамасына жетті. 2020 жылға дейін бұл көлемді 130 млн. тоннаға дейін жеткізу көзделуде, ал ол елді мұнай өндіруші экономикалардың дүниежүзілік ондығына шығарады. Дегенмен біз дәстүрлі энергетикалық байлықтың неғайбылдығын жақсы түсінеміз. Сондықтан біз көмірсутектерін өндіруге ғана емес, қайталанбалы, баламалы энергияның жаңа түрлерін жатпай-тұрмай іздестіруіміз керек. Сарапшылардың бағамдауынша, қазіргі технологияларды қолдану жағдайында дәстүрлі көмірсутектерінің өндірілмелі қорлары мықтағанда ары кетсе 2060 жылға дейін ғана жететінін адамзат түсінуі тиіс. Мұнай өндіру кеміп, оның бағасы біртіндеп артып бара жатқанын ескергенде енді көп кешікпей жұмыр Жерді мекендеуші халықтың баламалы энергия түрлеріне жаппай көшуі басталмақшы.
ІІІ мыңжылдықтың басында біздің дүние экономикалық, энергетикалық, азық-түліктік, экологиялық және басқа да жаhандық дағдарыстарға бейім. Олар бейне бір адамдарды өркениеттің, экономика мен қоғамның проблемаларын жаңаша түйсінуге мәжбүрлейтін сияқты. Өркениеттің даму серпінін айқындайтын стратегияларды жүзеге асыру үшін қажеттіліктер мен мүмкіндіктер, дамудың негізгі құрамдастары - экономика, энергетика, экология арасындағы теңдестік қажет. Ол үшін "экономика-энергетика-экология" үштағаны мен олардың теңдестірілген бақылауы басты назарда болуы керек. Бірақ әзірге дүниеде ол жоқ. Жаhандық жағдаятқа қарасаңыз, қазір электр энергиясына дүниедегі әрбір бесінші адамның қолы жетпейді. Барша адамзат үшін ең көкейкесті проблемалардың ішінде энергетикалық-экологиялық дағдарыс алға шығып, теңдестірілген энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен қоршаған ортаны қорғау мүмкіндігіне күмән туғызып отыр. Соңғы жылдары адамзат энергетикалық-экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерімен байланысты көптеген проблемалармен бетпе-бет кездесуде. Бүгінде энергетикаға ауқымды инвестициялар салудың өмірлік маңызы бар. Халықаралық энергетикалық агенттіктің бағалауынша, 2030 жылға дейін қажетті қуат ресурстарын өндіріп, тасымалдау үшін 17 триллион АҚШ долларын жұмсауға тура келеді. Швеция, Норвегия секілді елдер өздерінің энергетикасын түгелге жуық қайталанбалы ресурстарға аударса, Киото хаттамасына қол қоймаған АҚШ пен Қытай қайталанбасыз органикалық отынды пайдалануға баса көңіл бөліп отыр. Қорытындысында атмосфераға зиянды қалдықтардың шығуы әлемдік ауқымда арта түсіп, ал дамыған, дамып келе жатқан және өзге елдер арасында энергияны үлестік пайдаланудағы айырмашылық жыл сайын өсіп келеді. Жаhандану адамзатты қайталанбалы энергетикаға көшуге қарқынды түрде итермелеуде. Қазір қайталанбалы энергияның әлемдік қуат балансындағы үлесі небәрі 13,5% ғана. Сөйте тұра мұнайдың, газдың және уранның қоры шексіз емес, олар сарқылып келеді.
Дата добавления: 2015-09-29; просмотров: 112 | Нарушение авторских прав
| <== предыдущая лекция | | | следующая лекция ==> |