Омар Хайям. Цыппаррæнхъонтæ. — Дзæуджыхъæу: Ир, 1991.

Омар Хайям. Цыппаррæнхъонтæ. — Дзæуджыхъæу: Ир, 1991.

Тæлмацгæнæг — Дзасохты Музафер

Русские переводы:
Г. Плисецкий, О. Румер, В. Державин, И. Тхоржевский, Н. Стрижков

Йе æнус, йе та цалдæр мин азы фæцæр,—

Ды мæлдзыджыты сихор уыдзынæ уæддæр.

Кæд паддзах дæ, кæнæ та — мæгуыргур.— кæддæр,

Зон, дæ фæстаг хуыссæн уыдзæн сау сыджыт, мæр.

Двести лет проживешь или тысячу лет,—

Все равно попадешь муравьям на обед.

В шелк одет или в жалкие тряпки одет,

Падишах или пьяница — разницы нет!

Кæд нæ тæдзы дæуыл, ис дын бамбæхсæн къуым,

Кæд къæбæры фаг ратты бæркæдтæ дæ хуым,

Кæд дæлбартæ нæ дарыс, стæй нæ дæ кæд дæлбар,

Уæд дæ амондджын, æмæ-иу ма у æрхуым.

Если есть у тебя для житья закуток —

В наше подлое время — и хлеба кусок,

Если ты никому не слуга, не хозяин —

Счастлив ты и воистину духом высок.

Мæн æрвылбон дæр сагъæс æвдæрзы рæстæй,

Ды фæмæлыс фырцинæй, фыцын æз мæстæй,

Фæлæ ма ’ууæнд хъысмæтыл, æмбæхстæй уый дары

Бирæ сау фæндтæ,— уыдон нæй фенæн цæстæй.

Я страдать обречен до конца своих дней,

Ты же день ото дня веселишься сильней.

Берегись! На судьбу полагаться не вздумай:

Много хитрых уловок в запасе у ней.

Нæма ссардта пайда нæ царды иу дæр зондæй,

Хъысмæт фæуарзы мах фылдæр æррайæ, сонтæй.

Уæдæ мын байдзаг кæн сæнæй мæ сыкъа ног,

Цæмæй уон райгонддæр хъысмæтæй лæвæрд бонтæй.

Увы, от мудрости нет в нашей жизни прока,

И только круглые глупцы — любимцы рока.

Чтоб ласковей ко мне был рок, подай сюда

Кувшин мутящего нам ум хмельного сока.

Кæд дæ уæлæ ыскæнынæн дзаумæттæ ис,

Кæд къæбæрыл нæ вæййы дæ зæрдæйы рис,—

Ды дæхи хуызæн амондджын макæйуал рахон —

Мулк дæр ницы у царды цур, ницы у ис.

Хорошо, если платье твое без прорех.

И о хлебе насущном подумать не грех.

А всего остального и даром не надо —

Жизнь дороже богатства и почестей всех.

Мæн гæвзыкдзинад бадомдта, нал у мæ бон,

Нæу мæ хъуыддæгтæй иу дæр мæ уды фæндон.

Кæд æппæтхъом дæ, стыр Хуыцау, ратт мын уæд ног цард,

Кæд уый афтæ нæ уаид æлгъыстаг бынтон.

Мне, Господь, надоела моя нищета,

Надоела надежд и желаний тщета.

Дан мне новую жизнь, если ты всемогущий!

Может, лучше, чем эта, окажется та.

Сæууон мигъау та бон фæцыдæр и, фæтар,

Нæ иу дæр уымæ ныр куынæуал дары бар.

Цы бон æрбайсæфт, ног цы бон райгуырдзæн райсом,

Нæу уыдоныл мæ мæт, мæ сыгъдæгуд æмгар.

Вот снова день исчез, как ветра легкий стон,

Из нашей жизни, друг, навеки выпал он.

Но я, покуда жив, тревожиться не стану

О дне, что отошел, и дне, что не рожден.

Æнæ сæнæй мæ бон нæу иу бон дæр фæцæрын,

Æнæ нозтæй мæ цард — фыдфынты хай, цæттæ рын.

Тагьд ралæудзæни бон,— мæнмæ дæтдзысты кæхц,

Фæлæ йæ сисынхъом лæг нал уыдзæн йæ сæрæн.

Мне без вина прожить и день один — страданье.

Без хмеля я с трудом влачу существованье.

Но близок день, когда мне чашу подадут,

А я поднять ее не буду в состоянья.

Куы фæзынд арвыл Хур, куы фæзынд арвыл Мæй,

Уæдæй нырмæ Зæххыл цы ис хуыздæр сæнæй?

Æппæт дунейы дæр йæхицæй нæй зынаргъдæр.

Фæкæнын ууыл дис — куыд æй фæкæнынц уæй?

С тех пор, как на небе Венера и Луна,

Кто видел что-нибудь прекраснее вина?

Дивлюсь, что продают его виноторговцы:

Где вещь, что ценностью была б ему равна?

Иунæг хос ис ыссарæн фæсныуæзт мæнæн,

Æмæ уыцы хъуыддаг æз дæуæй курæг дæн:

Кæд Хайямы ысдзæбæх кæнын ис дæ зæрды,

Уæд Хайямæн æрбахæсс сæумæрайсом сæн.

Мне с похмелья лекарство одно принеси,

Если мускусом пахнет оно, принеси,

Если вылечить хочешь Хайяма от скорби —

Ранним утром Хайяму вино принеси.

Кæдæм цæуæм? Кæцæй? Нæ царды мидис циу?

Зæххон цæрджытæй уый нæма базыдта иу.

Хъысмæты цалхы бын цæй бæрц фæбынæй удтæ!

Æрбайсæфти сæ фæд. Сæ мæрдæй судзы риу.

Откуда мы пришли? Куда свой путь вершим?

В чем нашей жизни смысл? Он нам не постижим.

Как много чистых душ под колесом лазурным

Сгорает в пепел, в прах, а где, скажите, дым?

Ды мæн адæмы астæу æхсæв æмæ бон

Расыггæнаг, æнæхуыцау, давæг дæр хон,

Гъе æрмæст дæ æз афтæ фæрсдзынæн æнæмæнг:

«Ис дын уый бар, æмæ мын хæссай ды тæрхон?»

Ты при всех на меня накликаешь позор:

Я безбожник, я пьяница, чуть ли не вор!

Я готов согласиться с твоими словами,

Но достоин ли ты выносить приговор?

У цыфæнды рæхысæй дæр фидардæр сæн,

Чи дзы бануазы, уый зондæн фесты бæндæн.

Скæны уды нæхицæн цагъары хуызæн.

Нал ныууадзы æмбæхстæй лæджы фыртмæ хъæн.

О вино! Ты прочнее веревки любой.

Разум пьющего крепко опутан тобой.

Ты с душой обращаешься, словно с рабой.

Стать ее заставляешь самою собой.

Райдзаст галуантæ, абана æмæ куырой

Кæд лæваргонд цъыфхорæн, æдылыйæн уой,

Кæд лæджы хуызæн лæг та æххормагæй сæфа —

Нæй рæстдзинад Хуыцаумæ, уæд дымды йæ кой.

Если мельницу, баню, роскошный дворец

Получает в подарок дурак и подлец,

А достойный идет в кабалу из-за хлеба —

Мне плевать на твою справедливость, Творец!

Ме Сфæлдисæг, ысуæгъд кæн хъадамантæй мæн,

Уыдон фидауынц зæдтыл,— æз ахæм нæ дæн.

Æз æнаккаг — кæд цъаммартæн зоныс ныххатыр,

Æз æдылы — кæд кадджын дæ цæсты сæрхъæн.

Пощади меня, Боже, избавь от оков!

Их достойны святые — а я не таков.

Я подлец — если ты не жесток с подлецами.

Я глупец — если жалуешь ты дураков.

Кæд Хуыцаумæ нæ хъуысы мæ лæгъстæ, мæ куывд,

Уæд, мæ табуты уаздæр, дæлимонтæм ныфт.

Кæд Хуыцауы нæ хъæуынц мæ зæрдиаг ныхæстæ,

Уæд фæтыхджындæр ибылис, уыцы сыдывд.

Если Бог не услышит меня в вышине —

Я молитвы свои обращу к Сатане.

Если Богу желанья мои неугодны —

Значит, дьявол внушает желания мне!

Ды мæн сарæзтай зæхх æмæ донæй, Хуыцау,

Ды — мæ уд ысфæлдисæг, мæ боцъоты сау.

Сты мæ хъуыдытæ иууылдæр сæры дæ зондæй,

Уæд цы кæнон, зæгъ-ма мын? Куыд дæм хæссон фау?

Ты меня сотворил из земли и воды.

Ты — творец моей плоти, моей бороды.

Каждый умысел мой предначертан тобою.

Что ж мне делать? Спасибо сказать за труды?

Мæлæты тас мæнæй æдзух фæлидзы дард.

Мæлæты тасæй у тæссагдæр ноджы цард.

Мæ уд мæнæн æфстау цыбыр рæстæгмæ рард,

Фæстæмæ йæ дæттын мæн бахъæудзæни тагъд.

От страха смерти я,— поверьте мне,— далек:

Страшнее жизни что мне приготовил рок?

Я душу получил на подержанье только

И возвращу ее, когда наступит срок.

Æз æвронгæй фæцæйцыдтæн, агуырдтон сæн.

Уынджы уардийыл хусæй хæрхæмбæлд фæдæн.

«О æнамонд! Цы кодтай? Цы дыл æрцыд уагæр?»

«Æз æгæр хъæлдзæг æмæ къуымæлдзæф уыдтæн!»

Шел я трезвый — веселья искал и вина.

Вижу: мертвая роза — суха и черва.

«О несчастная! В чем ты была виновата?»

«Я была чересчур весела и пьяна!»

Кæмæн вæййы уæлдай бæркадджындæр йæ фынг?

Æнахуыргонддæр чи у, кæй сæр нæ кусы тынг.

Цæстытæ туркаг — аив, рæсугъддæртæ зæххыл

Кæмæн вæййы, зæгъ-ма? Цагъартæн. Ирд сæ зынг!

На чьем столе вино, в сладости, и плов?

Сырого неуча. Да, рок — увы — таков!

Турецкие глаза — прекраснейшие в мире —

Находим у кого? Обычно у рабов.

Кæд къæбæры фаг кусыс, цæуы йыл дæ бар,

Кæд дæхицæн ис искуы хуыссæнуат, хæдзар,

Кæд цагъайраг нæ дæ, стæй нæ дарыс цагъартæ,

Уæд уæларвмæ дæ худ ды фырцинæй æппар.

О, если б каждый день иметь краюху хлеба,

Над головою кров и скромный угол, где бы

Ничьим владыкою, ничьим рабом не быть!

Тогда благословить за счастье можно б небо.

Нæ балхæндзынæ зонд æхцайæ никæд бон,

Уæддæр мæгуырæн у зæххон дзæнæт зындон.

Фиалкæ-дидинæг — сæркъул, йæ цуры уарди

Сæрыстырæй лæууы: йæ мулкæн нæй кæрон.

Богатством,— слова нет,— не заменить ума,

Но неимущему и рай земной — тюрьма.

Фиалка нищая склоняет лик, а роза

Смеется: золотом полна ее сума.

Цыма быдыры дымгæ — æрбайсæфти бон,

Цыма бакалди ызмисыл къоппы дзаг дон.

Нал ис раздæхæн уымæн фæстæмæ, мæ зæрдæ.

Ивгъуыдыл та дзæгъæлы нæ хъæуы фæсмон.

Словно ветер в степи, словно в репке вода,

День прошел — и назад не придет никогда.

Будем жить, о подруга моя, настоящим!

Сожалеть о минувшем — не стоит труда.

Ды дæ зæрдæйы мондæгтæн бархиад ратт,

Зил дæ фæндæтты дыргъдонмæ — ма зон æрбадт.

Ирд, мæйрухс æхсæв хъаз ды цъæх-цъæхид кæрдæгыл:

Схуысс фæсхур, хурæй фест,— афтæ алкæцы хатт.

Всем сердечным движениям волю давай,

Сад желаний возделывать не уставай,

Звездной ночью блаженствуй на шелковой травке:

На закате ложись, на рассвете вставай.

Нæу дзæгъæл дзырд пайда, рахæсс уый бæсты сæн!

Сау рæсугъды тæвд батæ — мæ удхос мæнæн.

Сты мæ уарзоны былтæ сырх сæны хуызæн.

Ме ’рра монцтау — йæ дзыккутæ,— райгонд сæ дæн.

Дай вина! Здесь не место пустым словесам,

Поцелуи любимой — мой хлеб и бальзам.

Губы пылкой возлюбленной — винного цвета,

Буйство страсти подобно ее волосам.

Кæд æмбарыс,— æрцæудзæни царды кæрон, —

Уæд, куыд æмбæлы, афтæ фæцæрын уый зон.

Цард дын амонд æрхæсдзæн, куы худай фырцинæй.

Систай хъарджытæ — фестдзæн æнæмæнг зындон.

Если жизнь все равно неизбежно пройдет —

Так пускай хоть она безмятежно пройдет!

Жизнь тебя, если будешь веселым, утешит.

Если будешь рыдать — безутешно пройдет.

Фæзæгъынц: «Нуазæн нæй, æрлæууыди Сабан».

Кæнæ та: «У Реджеб, хъæуы уæвын уæздан».

Хуыцау, пехуымпар, æз уæ зæрдæхудт нæ исын,—

Ыссардтон нуазæн мæй, уыдзæн уый Рамазан.

То слышу я: «Не пей, сейчас у нас Шабан».

А то: «Реджеб идет, не напивайся пьян».

Пусть так: то месяцы аллаха и пророка.

Что ж, изберу себе для пьянства Рамазан.

Ницы уыдтæ дæ райгуырды размæ хъыуаг,

Фæлæ райгуырдтæ, æмæ дын ницуал у фаг.

Тагъд, кæм уыдтæ, фæстæмæ фæцæудзынæ уырдæм.

Ног уыдзæни дæ алы фарс алцæмæй дзаг.

До рождения ты не нуждался ни в чем,

А родившись, нуждаться во всем обречен.

Только сбросивши гнет ненасытного тела,

Снова станешь свободным, как Бог, богачом.

Зондæй чи кæны мах рæстæг, мах заман тох —

Хъуджы бæсты уый хъавы æрдуцынмæ богъ.

Зонд хуыскъæлæй зынаргъдæр цы дуджы нæу, рох

Уый кæмæй фæци — бавзардзæн царды фыдох.

Тот, кто следует разуму,— доит быка.

Умник будет в убытке наверняка!

В наше время доходней валять дурака,

Ибо разум сегодня в цене чеснока.

Зæгъ, цы фесты ызноны лæппутæ — æвзонг?

Сау æхсырфæй ныккарст уыдон иунæджы онг.

Нæй цæстысыгæй раздахæн мардæн фæстæмæ.

Ратт мæлинагæн уæдæ æнæмæлæт ронг!

Где вчерашние юноши, полные сил?

Всех без жалости серп небосвода скосил.

Горевать бесполезно: что было — то сплыло.

Дай вина, чтобы смертный бессмертья вкусил!

Æз Хуыцауы хынджылæгæн рагæй быхсын.

Кæд мын бафидид искуы мæ хъизæмар, зын

Æмæ скæнид мæ фыццаг гуырвидауц чызгайы,

Стæй сæнæй дзаг уæззау дурын — диссаджы хуын.

Я терплю издевательства неба давно.

Может быть, за терпенье в награду оно

Ниспошлет мне красавицу легкого нрава

И тяжелый кувшин ниспошлет заодно?

Абон райсомæн мисхал дæр ницы дæ хъом,—

Иууыл фæндтæ дæр дымгæмæ сдардзæни сом.

Кæн дæ царды кой абон, дæ зонд кæд нæ фæцыд.

Нæу дæуæн дæр дунейы æнусон дæ ном.

Ты сегодня не властен над завтрашним днем,—

Твои замыслы завтра развеются сном!

Ты сегодня живи, если ты не безумен.

Ты — не вечен, как все в этом мире земном.

Мах бирæ бонтæ ам нæ фæуыдзыстæм тынг,

Уæд циу æнæ уарзт цард, æнæ сæнæй та — фынг?

Цы карæн у нæ зæхх, цæмæн хъæуы уый зонын,

Кæд амæлдзыстæм мах, кæд ахуысдзæн нæ зынг?

Увы, не много дней нам здесь побыть дано.

Прожить их без любви и без вина — грешно.

Не стоит размышлять, мир этот стар иль молод:

Коль суждено уйти — не все ли нам равно?

Лæууыдис ам кæддæр хъæздыджыты мæсыг,

Бæрæчетæй уыд дзаг йæ хицæутты раз фынг.

Ныр афæлдæхт, ныррыг. Йæ хæлддзæгтæй æрвылбон,

Кæдæм, кæдæм, кæдæм, зæгъгæ, ныккæуы уыг.

Где высился чертог в далекие года

И проводила дни султанов череда,

Там ныне горлица сидит среди развалин

И плачет жалобно: «Куда, куда, куда?»

Царды чиныг, хъыгагæн, фæдæн фæлдæхт тагъд.

Уалдзæг цинимæ айсæфт, дзæгъæл мæ ныууагъд.

Маргъ-æвзонгад куыд æртахт, куыд атахт фæстæмæ,

Уый мæхицæй дæр ферох. Кæмæ кæнон загъд?

Книга жизни моей перелистана — жаль!

От весны, от веселья осталась печаль.

Юность-птица, не помню, когда прилетела

И когда унеслась, легкокрылая, вдаль.

Мæ къух куы сисин æз кæйдæр хуызæн сæныл,

Тæккæ ыстырдæр цæф ысуаид уæд мæныл.

Куыдæй хъуамæ уон æз пысылмон динæй разы,

Хуыздæр хорздзинад кæд нымайы уый хъæныл?

Отречься от вина? Да это все равно,

Что жизнь свою отдать! Чем возместишь вино?

Могу ль я сделаться приверженцем ислама,

Когда им высшее из благ запрещено?

«Æрвылбон расыг дæ,— хæтагæн загъта сих, —

Æрвылсахат дæ уарзт фæкæныс лæгтыл дих».

Уый радта дзуапп: «Дæ раст, фæлæ дæумæ æз зонын

Дзæвгар фылдæр хъæнтæ — æрмæст сæ ’мбæрзы мигъ».

Блуднице шейх сказал: «Ты, что ни день, пьяна,

И что ни час, то в сеть другим вовлечена!»

Ему на то: «Ты прав; но ты-то сам таков ли,

Каким всем кажешься?»— ответила она.

Рахæссут-ма мын сæн, дойны нал сæтты дон,

Азтæ сбирæ сты тынг, боны абырсы бон.

Сих куыд саразон æз ацы кары мæхицæй,

Кæд нæ ныуазынæн нæй мæнæн иу æфсон?

Принесите вина — надоела вода!

Чашу жизни моей наполняют года.

Не к лицу старику притворяться непьющим.

Если нынче не выпью вина — то когда?

Ацы царды ныуазын — æппæтæй хуыздæр,

Сау рæсугъд чызджы уарзын — æппæтæй хуыздæр,

Бархи фæндæтты хъазын — æппæтæй хуыздæр,

Маст рохкæнынхъом разын — æппæтæй хуыздæр.

В жизни сей опьянение лучше всего,

Нежной гурии пение лучше всего,

Вольной мысли кипение лучше всего,

Всех запретов забвение лучше всего.

Ницы рамбулдзæн кувынæй ничи, фæлтау

Нуаз æнæсцухæй, хъæлдзæг чызджыты рæвдау.

Кæд сыкъадзæфтæ, уарзæтты бынат зындон у,

Уæд дзæнæтмæ кæй барвиты цымæ Хуыцау?

Лучше пить и веселых красавиц ласкать,

Чем в постах и молитвах спасенья искать.

Если место в аду для влюбленных и пьяниц,

То кого же прикажете в рай допускать?

Нæ æрцыды нысан нæ ацыды нысанау

Куырыхон лæгтæй иу нæ базыдта — замана!

Кæцæй цæуæм, ыстæй кæдæм у ныр нæ балц,

Сæрбæрæг уымæн нæй цыфæнды дуг заманы.

Приход наш и уход загадочны,— их цели

Все мудрецы земли осмыслить не сумели.

Где круга этого начало, где конец?

Откуда мы пришли, куда уйдем отселе?

Стæм къæцæлын чындзытæ — Хуыцауы дæлбар.

У нæ алкæй хъысмæт дæр фæлмæй æмбæрзт, тар.

Мах Ысфæлдисæг равдисы иучысыл рухсмæ,

Стæй та ногæй нæ бынат — хуыдалынг, мæйдар.

Мы послушные куклы в руках у Творца!

Это сказано мною не ради словца.

Нас по сцене Всевышний на ниточках водит

И пихает в сундук, доведя до конца.

Цасдæриддæр Барастыры кулдуæрттæ хой:

Мæрдтæй ничиуал сыстдзæни, фесæфт сæ кой.

Рауадз сæн æмæ иучысыл байхъус Хайяммæ:

Нæй æртахы бæрц зондджынты ныхæсты сой...

Те, что жили на свете в былые года,

Не вернутся обратно сюда никогда.

Наливай нам вина и послушай Хайяма:

Все советы земных мудрецов — как вода...

Зæхх рæсугъды куырыхонау бамбæхсдзæн арф,

Никуы никæуыл ауæрста ныронг дæр арв.

Сар нæ додойаг сæртæ! Æмбидзыстæм мæры,

Алчидæр нæ æрхуысдзæн, фынæй кæндзæн тарф.

И того, кто умен, и того, кто красив,

Небо в землю упрячет, под корень скосив.

Горе нам! Мы истлеем без пользы, без цели,

Станем бывшими мы, бытия не вкусив.

Ацы зæххыл рæстдзинадæн суадзæн нæй тау,

Зæххæн хицау нæ сæвæрдзæн расты Хуыцау.

Царды уаг ивын макуы æрæфтæд дæ зæрды.

Саст къалиуыл фæхæцдзынæ,— ссæудзæн дæ «уауу!»

В этом мире не вырастет правды побег.

Справедливость не правила миром вовек.

Не считай, что изменишь течение жизни.

За подрубленный сук не держись, человек!

Махæй алкæй хъысмæты дæр афтæ фыст ис:

Хорзæй дæр дын æмбис, цаудæй дæр дын — æмбис.

Сты нæ къахдзæфтæ иууылдæр уæле нымады,

Нæй сын аивæн, ма кæн дæхицæн сæрниз.

Все, что будет: и зло, и добро — пополам

Предписал нам заранее вечный калам.

Каждый час предначертан в небесных скрижалях,

Нету смысла страдать и печалиться нам.

Хæснаджы тыххæй сæн куы баназид къæдзæх,

Уæд хауид уый хæрдты, йæ быны ризид зæхх.

Сæн фауæг у æрра, нæ нын æй уадзы нуазын,

Фæлæ йæм хъусæг нæй, фæкæнут тагъддæр рæгъ.

Гора, вина хлебнув, и то пошла бы в пляс.

Глупец, кто для вина лишь клевету припас.

Ты говоришь, что мы должны вина чураться?

Вздор! Это дивный дух, что оживляет нас.

Чи мыл рацыд мæнгардæй, æз уымæй мæ маст

Хъуамæ райсон, æндæр чызгæн раттон мæ уарзт.

Хъуамæ раттон, фæлæ мын нæ бантыст — цæссыгтæ

Мæн æндæрмæ нæ бауагътой бакæсын раст.

Я к неверной хотел бы душой охладеть,

Новой страсти позволить собой овладеть.

Я хотел бы — но слезы глаза застилают,

Слезы мне не дают на другую глядеть!

Арв нæ бамбæрста адæмæй иунæджы рис.

Зæхх лæджы фыд хæрынæй нæ зоны æфсис.

Ды нырма дæ æгас? Æмæ уымæй æппæлыс?

Багъæц: зулкъ дæ хæрдзæни æд хъуын æмæ хъис!

Не одерживал смертный над небом побед.

Всех подряд пожирает земля-людоед.

Ты пока еще цел? И бахвалишься этим?

Погоди: попадешь муравьям на обед!

Чи нæу разы сæнæй, уыцы лæгты æрдонг

Алкæм фауы Хайямы æфхæрыны онг.

Иннæ аиппытæ дæр куы зыниккой афтæ,

Уæд мæ фауджытæй иу дæр нæ уаид æвронг.

Попрекают Хайяма числом кутежей

И в пример ему ставят непьющих мужей.

Были б столь же заметны другие пороки —

Кто бы выглядел трезвым из этих ханжей?!

Ды тыхджынтæ, хъæздыджытæм ма кæн хæлæг.

Боны фæстæ æрлæууы æхсæвы æндæрг.

Цард — уысмы бæрц, рæстæгмæ лæвæрдау у махæн,

Ахæм цæстæй йæм хъуамæ кæса æдзух лæг.

Не завидуй тому, кто силен и богат.

За рассветом всегда наступает закат.

С этой жизнью короткою, равною вздоху,

Обращайся как к данной тебе напрокат.

Цы дын кодтон, Хуыцау?— ныссагътай мæ дæ ныхтæ.

Æвзарыс мыл æдзух дæ хъарутæ, дæ тыхтæ.

Æнæ хид калгæ дон нæ ратдзынæ мæнæн,

Къæбæргуртæй мæнæй нæма скодтай тæрныхдæр.

Скажи, за что меня преследуешь, о небо?

Будь камни у тебя, ты все их слало мне бы.

Чтоб воду получить, я должен спину гнуть,

Бродяжить должен я из-за краюхи хлеба.

Чи у зондджындæр моллойæ, фæлæ фæлывд,

Уымæн ницы йæ ахуыр, йæхæдæг — сыдывд.

Дур, æхсон дурау фидар кæмæн у йæ дзырд,

Уый уæлдæр лæууы зондджынæй, гъе уый дын гуырд!

Муж ученый, который мудрее муллы,

Но бахвал и обманщик,— достоин хулы.

Муж, чье слово прочнее гранитной скалы,—

Выше мудрого, выше любой похвалы!

Кувæм, кувæм, фæлæ дзы цы пайда уыд, кæд?

Кæд зындоны нæ уæм, уæд нæ бадæн — дзæнæт.

Чи цы бавзардзæн, уыдон нæ райгуырды размæ

Фыст æрцыдысты иу ран, цы бакæнæм уæд?!

Много ль проку от наших молитв и кадил?

В рай лишь тот попадет, кто не в ад угодил.

Что кому на роду предначертано будет —

До начала творенья Господь утвердил!

Ызнон дæр ма уæ зарæг дардмæ хъуыст,

Зынаргъ хæлæрттæ, кодтат мах æмнызт...

Цы фестут уæд? Фæрасыг ыстут цардæй

Æмæ æркодтат иууылдæр мæрдхуыст.

Где вы, друзья! Где вольный ваш напев?

Еще вчера, за столик наш присев,

Беспечные, вы бражничали с нами...

И прилегли, от жизни охмелев!

Бон у ахæм — нæма уыд йæхицæн æмбал,

Цыма никуал ралæудзæн æппындæр адзал.

Абадт булæмæргъ уардийыл, зарыс-ма — нал!

Нуазын афон æрцыд, цин, æрттывдтытæ кал!

День прекрасен: ни холод с утра, ни жара.

Ослепителен блеск травяного ковра,

Соловей над раскрытою розой с утра

Надрывается: браться за чашу пора!

Сæнæн æрцыди кæд тæрхон Хъуыраны хаст,

Хъыцъыдоны хуызæн фæкæны дзыхы маст,

Уæддæр æвдадзау уый мæ уарзонимæ нуазæм,—

Цæмæн нæ вæййы бар — мах уырдæм ардыд раст.

Хоть мудрый шариат и осудил вино,

Хоть терпкой горечью пропитано оно —

Мне сладко с милой пить. Недаром говорится:

«Мы тянемся к тому, что нам запрещено».

Нæ фæзы цы дидинджытæ уыд, сæнуадзæг!

Къуыримæ сæ фылдæр зынг хурмæ фæуадзыг.

Ныуаздзыстæм, тондзыстæм тагъд-тагъд тюльпан,

Йæ сыфтæр нæ ныххус, у цалынмæ уалдзæг.

О кравчий! Цветы, что в долине пестрели,

От знойных лучей за неделю сгорели.

Пить будем, тюльпаны весенние рвать,

Пока не осыпались и не истлели.

Æнгом бинонтау-иу куы æрцаразат фынг,

Мæ хорз хæлæрттæ, уæд сымахæй курын тынг:

Кæцы ран бадтæн æз — фæкъул-иу кæнут сыкъа,—

Кæла мæ номыл сæн, сыр-сыр кæна йæ фынк.

Когда вы за столом, как тесная семья,

Опять усядетесь — прошу вас, о друзья,

О друге вспомянуть и опрокинуть чашу

На месте, где сидел средь вас, бывало, я.

Æз зæрондырдæм ног монцты уацар фæдæн,

Уымæн райдыдтон нуазын æрвылбон дæр сæн.

Хицау нал дæн мæ дзырдæн дæу тыххæй, мæ уарзон,—

Худы, худы, дзыназы йæхиуыл сæрхъæн.

Вновь на старости лет я у страсти в плену.

Разве иначе я пристрастился б к вину?

Все обеты нарушил возлюбленной ради

И, рыдая, свое безрассудство кляну.

Чи нæ зыдта йæ цъаммайраг митæн кæрон,

Карз дзуапп ратдзысты уыдон ахæрæты бон.

Чи нæ сарæзта хорз, уымæн «Уæллаг ныббардзæн,

Чи-иу кодта фыдмитæ — хæсдзæн сын тæрхон.

Вы, злодейству которых не видно конца,

В Судный день не надейтесь на милость Творца!

Бог, простивший не сделавших доброго дела,

Не простит сотворившего зло подлеца.

Æвзонджы чиныг мын фæци, хъыгагæн, каст.

Æнусмæ цин фæтахт æд зарджытæ, æд хъазт.

Æрыгондзинад-маргъ, æгæр тагъд мæ фæлыгъдтæ,

Цъæхдæр дæ бахъуыд фæз, сыфтæрджындæр — бæлас.

Ты, книга юности, дочитана, увы!

Часы веселия, навек умчались вы!

О птица-молодость, ты быстро улетела,

Ища свежей лугов и зеленей листвы.

Сæууон фыны хуызæн кæй у хæрз цыбыр цард,

Зæххон цин дæм кæй у Æрфæны фæдау дард,

Хуыцауы аххос уый дæ тыхсты заман ма кæн:

Æдыхдæр у Хуыцау дæуæй, хæрын дын ард.

Ответственность за то, что краток жизни соя,

Что ты отрадою земною обделен,

На бирюзовый свод не возлагай угрюмо:

Поистине, тебя беспомощнее он.

Цымæ дунейæн райдайæн уыд?— ахæм фарст

Махмæ радта Хуыцау стыр хынцинагау раст.

Зондджын адæмæй алчидæр загъта йæ хъуыды,

Фæлæ уыдонæй иу дæр нæма разынд раст.

Был ли в самом начале у мира исток?—

Вот загадка, которую задал нам Бог.

Мудрецы толковали о ней, как хотели,—

Ни один разгадать ее толком не смог.

Æрбабырстай мæм ды, цыма тымыгъ, Хуыцау!

Фæфæлдæхти мæ къус, мæ сæн ныппырх, Хуыцау!

Æз банызтон, ды та кæныс æрра, фыдмитæ?

Нæ дæ кæд расыг, уæд æз дæн быдыргъ, Хуыцау!

Ко мне ворвался ты, как ураган, Господь,

И опрокинул мне с вином стакан, Господь!

Я пьянству предаюсь, а ты творишь бесчинства?

Гром разрази меня, коль ты не пьян, Господь!

Фæдзурынц мын æдзух: «Нуазыс сæн æгæр.

Зæгъ-ма нын æй, цæмæн,— нæ йæ ахсы нæ сæр?»

Чызгайы аххос у: куы фембæлын æз йемæ —

Нæ бавæййы мæ бон æнæ сæны сæр-сæр.

Мне часто говорят: «Поменьше пей вина!

В том, что ты пьянствуешь, скажи нам, чья вина?»

Лицо возлюбленной моей повинно в этом:

Я не могу не пить, когда со мной она.

Ногæй та махæн нæ хъæлдзæг бæрæгбон æрцыд,

Циндзинад акалд йæ былтæй, фæцыдæр и фыд.

Арвыл æрдæгмæй ныффæлурс, ныггуыбыр, ысмæллæг,

Раст цыма сфæлмæцыд куывдтæй, гъе уый хуызæн уыд.

Радуйся! Снова нам праздник отрадный настал!

Стол серебром, хрусталем и вином заблистал.

На небе месяц поблек, исхудал и согнулся,

Будто он сам от пиров непрерывных устал.

Дæ цард куы уа æртæ æнусау даргъ,

Уæддæр мæлæт — дæ балцгæроны уаргъ.

Паддзах дæр фест кæнæ та у мæгуыргур,

Æппынфæстаг уын иухуызон ис аргъ.

Будь жизнь тебе хоть в триста лет дана —

Но все равно она обречена,

Будь ты халиф или базарный нищий,—

В конечном счете — всем одна цена.

Уарзондзинад лæгъстæтæ, цæстысыгтæй нæу.

Зæды цур дæр дæ зонгуытыл макуы æрлæуу.

Дар-иу дервишау алкæм дæхи ды сæрибар,

Æмæ, чи зоны, бауарзой уый фæстæ дæу.

Не моли о любви, безнадежно любя.

Не броди под окном у неверной, скорбя.

Словно нищие дервиши, будь независим —

Может статься, тогда и полюбят тебя.

Нæй лæджы хуызæн лæгæн лæджы хуызæн кад

Фестин ахæмтæн цард дæр, кæнин сын лæггад.

Кæд нæ зоны мæ фыдгул зындоны хъиамæт,

Уæд æнæджелбетт гуырдтимæ арвитæд цард.

Для достойного — нету достойных наград.

Я живот положить за достойного рад.

Хочешь знать, существуют ли адские муки?

Жить среди недостойных — вот истинный ад!

Сдардтай былтæм кæд къус, уæд æрцарди Хайям!

Русыл андзæвди рус — уæд æрцарди Хайям!

Сысын райдыдта дон, фæлæ суадон дæ номыл

Ис, нæма кæны хус — уæд æрцарди Хайям!

Если к чаше приник — будь доволен, Хайям!

Если с милой хоть миг — будь доволен, Хайям!

Высыхает река бытия, но покуда

Бьет еще твой родник — будь доволен, Хайям!

Сæттын ыл æз, кæй дæн ныуæзтимæ лымæн.

Ды уый тыххæй, сыхаг, дзæгъæлы фауыс мæн.

Æппæт тæригъæдтæ куы кæниккой мах расыг —

Æрмæстдæр хъуысид хъæр — æрра æмæ сæрхъæн.

Что я дружу с вином, не отрицаю, нет,

Но справедливо ли хулишь меня, сосед?

О, если б все грехи рождали опьяненье!

Тогда бы слышали мы только пьяный бред.

Æз мæ сусæг хъуыдытæ æргом æмæ раст

Радзурдзынæн дæуæн, стæй мæ цин æмæ маст.

Суанг мæрдтæй дæр уыдзынæн дæ удимæ баст,

Æз ысхиздзынæн зæххæй дæ цурмæ æд уарзт.

Сокровенною тайной с тобой поделюсь.

В двух словах изолью свою нежность и грусть.

Я во прахе с любовью к тебе растворюсь,

Из земли я с любовью к тебе поднимусь.

Зондджын алцы æмбары, нæ кæны быцæу.

Дисгæнæг уый зæххы цъары диссæгтыл нæу.

Иугæр зонды зынг цæхæр æрхуысдзæн æнусмæ,

Уæд цы уæлдай у — бирæгъ йе зулкъ хæрæд дæу.

Знает твердо мудрец: не бывает чудес.

Он не спорит — там семь или восемь небес.

Раз пылающий разум навеки погаснет,

Не равно ль — муравей или волк тебя съест?

Йæхи кæм уыны зæхх, Джемшиды уыцы къус

Æгас дунейыл æз нæ фæцагуырдтон цъус.

«Дзæгъæлы цыдтæ дард,— æрбаздæхт мæм куырыхон,—

Дæ зæрдæйы ис уый, мæгуыры зондмæ хъус».

Джемшида чашу я искал, не зная сна.

Когда же мной земля была обойдена,

От мужа мудрого узнал я, что напрасно

Так далеко ходил — в моей душе она.

Дæ зилынæй, уæларв, æз райдыдтон тыхсын,

Уæддæр нымады нæу дæумæ мæ уды зын.

Æрраты фарс хæцыс, уæдæ дæ зæрдыл бадар,

Кæй нæ дæн афтæ тынг æз дæр сæрæй тыхджын.

О небо, я твоим вращеньем утомлен.

К тебе без отклика возносится мой стон.

Невежд и дурней лишь ты милуешь,— так знай же:

Не так уже я мудр, не так уж просвещен.

Кæд чъынды нæу куырыхон, нæ кæны бынтæ,

Гъе уæддæр уый фæтыхсы, æвзары зынтæ...

Кауы рæбын фиалкæ фыр гæвзыккæй бампылд,

Бонджын уарди та худы — дзæвгар æм хуынтæ.

Хоть мудрец — не скупец и не копит добра.

Плохо в мире и мудрому без серебра.

Под забором фиалка от нищенства никнет,

А богатая роза красна и щедра!

Макуы бабæлл рæсугъдмæ — тæссаг у йæ уарзт.

Уарзт, рæсугъддзинад махæн æрхæссынц фыд, маст,

Уымæн æмæ нæу уыцы рæсугъд дæр æнусон:

Зæрдæ басæтты, стæй уæд æрбайсæфы ’васт.

Опасайся плениться красавицей, друг!

Красота и любовь — два источника мук.

Ибо это прекрасное царство не вечно:

Поражает сердца и уходит из рук.

Æркæн-ма, дзагдар, сæн, кæннод кæнын æнкъард.

Джынасуйау вæййы зын æрцахсæн тынг цард.

Цæй, фезмæл, амонд у уысмы бæрцæй дæр къаддæр,

Æвзонгады фæндаг — цыбыр, нæ хоны дард.

Налей вина, саки! Тоска стесняет грудь;

Не удержать нам жизнь, текучую, как ртуть.

Не медли! Краток сон дарованного счастья.

Не медли! Юности, увы, недолог путь.

Ацы цъаммартæ æмæ æрраты æхсæн

Цъутта сæвæр дæ дзыхыл, дæ хъустæ ныхгæн,

Ма кæс цæстытæй, бацауæрд иу цъус æрмæстдæр

Хъустæ, цæстытæ, дзыхыл, мæ зондджын лымæн.

В этом мире глупцов, подлецов, торгашей

Уши, мудрый, заткни, рот надежно зашей,

Веки плотно зажмурь — хоть немного подумай

О сохранности глаз, языка и ушей!

Мæн нæ фæтæрсын кæндзæн æгъатыр мæлæт,

Стæй нæ рахъаст кæндзынæн дæуæй дæр, хъысмæт.

Уд мын рарди рæстæгмæ, æмæ йæ фæстæмæ

Ногæй ратдзынæн, афон куы ралæууа, уæд.

Смерти я не страшусь, на судьбу не ропщу.

Утешенья в надежде на рай не ищу.

Душу вечную, данную мне ненадолго,

Я без жалоб в положенный срок возвращу.

«Цы диссаджы хæрздæф кæнынц мæнæй тæнгъæд! —

Æппæлыд уарди,— уый у амондæн æгъгъæд».

«Уысмы бæрц чи худт, уый кæуын хъæудзæни азтæ»,—

Дзуапп радта булæмæргъ цыдæр æвзагыл уæд.

Сказала роза: «Ах, на розовый елей

Краса моя идет, которой нет милей!»

«Кто улыбался миг, тот годы должен плакать»,—

На тайном языке ответил соловей.

Мæ зачъетæй мæрзын сæндоны зæхх, къæсæр,

Æз нал æвзарын, нал, циу хорз æмæ æвзæр.

Куы рафæлдæхид зæхх, уæд расыгæй ысдзурин:

«Еууы нæмыг æрхауд, æвæццæгæн, кæмдæр».

Усами я мету кабацкий пол давно,

Душа моя глуха к добру и злу равно.

Обрушься мир,— во сне хмельном пробормочу я:

«Скатилось, кажется, ячменное зерно».

Кæд иунæгæн дæр нæй сæн ныуазыны бар,

Уæддæр æрвылбон нуаз æмæ æрвылбон зар,

Æрмæст-иу иу æртах æркал æнæмæнг зæхмæ,

Ыстæй-иу уый фæстæ дæ дзыхыл къус ысдар.

Хмельная чаша нам хотя запрещена,

Не обходись и дня без песни и вина;

На землю выливай из полной чаши каплю,

А после этого всю осушай до дна.

Зонд у махмæ дæлджинæг, нæ йын кæнынц кад.

Уымæн ралæууы алкæд æдылыты рад.

Цæй нынцъухон, куыннæуал æмбарон сæрфат:

Кæд мæм афтæмæй разилид амонды фат.

Так как разум у нас в невысокой цене,

Так как только дурак безмятежен вполне —

Утоплю-ка остаток рассудка в вине:

Может статься, судьба улыбнется и мне!

Кæд нæ тæрсыс, уæд самай ызнæгтимæ тох.

Кæд лæмæгъ дæ, уæд басæтт,— нæу алы лæг хох.

Фæлæ адæмы фæныкæй арæзт ног дурын

Ног кæй фестдзæн фæнык, уый дæ макуы уæд рох.

Смертный, если не ведаешь страха — борись.

Если слаб — перед волей аллаха смирись.

Но того, что сосуд, сотворенный из праха,

Прахом станет — оспаривать не берись.

У зæрдæнизтæ сафæг, куынæггæнæг сæн.

У сæры ристæ сафæг, куынæггæнæг сæн.

Рохы фæрæз, ныфсы ’вдадзæй макуы фæтæрсут, —

Рын, фыдкъæристæ сафæг, куынæггæнæг сæн.

Все недуги сердечные лечит вино.

Муки разума вечные лечит вино.

Эликсира забвения и утешенья

Не страшитесь, увечные,— лечит вино!

Цы зонæм цардæн мах? Æрмæстдæр сагъæс, мæт.

Сыкъайы фæрцы ма æрбайсæфы сæ фæд.

Дунейы туг у сæн, у дуне та нæ тугцъир.

Куыннæ нуазæм, зæгъ-ма, нæ тугцъиры туг уæд?

Твои дары, о жизнь,— унынье и туга;

Хмельная чаша лишь одна нам дорога.

Вино ведь — мира кровь, а мир — наш кровопийца.

Так как же нам не пить кровь кровного врага?

Сæдæ азы фæцæр кæнæ та мин фæцæр,

Мæлын хъæудзæни дæу æппынфæстаг уæддæр.

Паддзахы бынат ахс кæнæ та у мæгуыргур,—

Мæлæтæн нæу уæлдай, кæндзæни сар дæ сæр.

Хоть сотню проживи, хоть десять сотен лет,

Придется все-таки покинуть этот свет.

Будь падишахом ты иль нищий на базаре —

Цена тебе одна: для смерти санов нет.

Куы сисай ды дæ къух ныуæзтыл искæд бон,

Фæрæдидзынæ уæд, кæндзынæ тынг фæсмон.

Кæм зары булæмæргъ, кæм худы уарди къуыппæй,

Куыд рахæсдзынæ уым, зæгъ-ма, сæнæн тæрхон?

Не зарекайся пить бесценных гроздий сок,—

К себе раскаянье ты пустишь на порог.

Рыдают соловьи, и расцветают розы...

Ужели в час такой уместен твой зарок?

Ис ахæмтæ: хайуан сæ тæккæ хуыздæр ном.

Сæ ныхæстæ — дынджыр, сæ сæры зонд та — хом.

Бынатыл мард ысты. Ысбад бынаты абон,

Сæ цыппæртыл бырой цæмæй дæ разы сом.

Я знаю этот вид напыщенных ослов:

Пусты, как барабан, а сколько громких слов!

Они — рабы имен. Составь себе лишь имя,

И ползать пред тобой любой из них готов.

Уадз чызджыты рæсугъддæр дын пъатæ кæнæд,

Бирæ зондджындæр де ’мбал Чырыстийæ уæд,

Уæд дæ фæндырдзæгъдæг та дæсныдæр Зухрайæ,—

Кæд сыгъдæгуд нæ дæ, уыдон ницы сты уæд.

Если гурия страстно целует в уста,

Если твой собеседник мудрее Христа,

Если лучше небесной Зухры музыкантша —

Все не в радость, коль совесть твоя нечиста!

У æмбыдуидаг бæласы хуызæн зæронд.

Кар мæ сырх рустæ сцъæх кодта, фендæр сæ конд.

Мæн мæ царды цыппар къулы, цар æмæ дуарæй

Нал и иуæй дæр ныфс, сты кæлынхъус, тæссонд.

Старость — дерево, корень которого сгнил.

Возраст алые щеки мои посинил.

Крыша, дверь и четыре стены моей жизни

Обветшали и рухнуть грозят со стропил.

Цыфæнды арфдæр ран куы бамбæхсай дæ сæр,

Ыссардзæн дæм мæлæт æнцон фæндаг уæддæр.

У ацы дуне мард. Фæлтау ныззар, цæй, зарæг!

У ацы цард фæнык. Æркæн мын тагъддæр сæн!

Огню, сокрытому в скале, подобен будь,

А волны смерти все ж к тебе разыщут путь.

Не прах ли этот мир? О, затяни мне песню!

Не дым ли эта жизнь? Вина мне дай хлебнуть!

Тагъд дæ къæхты бын сау цъыфы фендзынæ мæн,

Уынджы астæу рыгдзагъд къуырфы фендзынæ мæн,

Искуы бырæттæй дзаг куыфы фендзынæ мæн,

Худинаджы тæккæ гуылфы фендзынæ мæн!

Ты у ног своих скоро увидишь меня,

Где-нибудь у забора увидишь меня,

В куче праха и сора увидишь меня,

В полном блеске позора увидишь меня!

Куы вæййын æз æвронг — мæ уæнгæл фесты цард.

Куы вæййын расыг, уæд мæ сæры зонд у мард.

Æз зонын иу заман æвронгæй нозты астæу, —

Зæххон лæгæн хуыздæр йæхицæй уысм нæ рард.

Когда бываю трезв, не мил мне белый свет.

Когда бываю пьян, впадает разум в бред.

Лишь состояние меж трезвостью и хмелем

Ценю я,— вне его для нас блаженства нет.

Нæ тугау сысынц ныр нæ къабæзты нæ тыхтæ;

Хъысмæтмæ нæй хатыр, сты маргæйдзаг йæ ныхтæ.

Нæма раздæхт нырма мæрдтæй фæстæмæ иу,

Кæй бафарстæуа уæд, ныххуыдтой кæд сæ дзыхтæ?!

Скудеет в жилах кровь, скудеют наши силы;

Ах, мало ли сердец убил ты, рок постылый!

Кто в дальний путь ушел, тот навсегда исчез,

Нам некого спросить о крае за могилой.

Кæд йæ къухты фæллойæ йæхицæн къæбæр

Кусы, ничи дзы загъта чъындыгопп, гæбæр,

Ницæйагæн цæмæн кува хъуамæ йæ сæрæй,

Кæнæ уымæн дæр, чи нæу йæхицæй дæлдæр?

Если труженик, в поте лица своего

Добывающий хлеб, не стяжал ничего,—

Почему он ничтожеству кланяться должен

Или даже тому, кто не хуже его?

Æхсай азæй фылдæр фæцæрдзынæ зынæй.

Уæдæ ныуазгæ сæн, æгъгъæд кæныс фынæй.

Дæ сæры кæхцæй дын нæма скодтой кæд дурын,—

Сæны дурыныл хæц, хуыздæр куыст уымæй нæй.

Упиться торопись вином: за шестьдесят

Тебе удастся ли перевалить? Навряд.

Покуда череп твой в кувшин не превратили,

Ты с кувшином вина не расставайся, брат.

Æз фæкодтон зæрондæй æрæджиау фæсмон.

Нæу мæн ысраст кæнын никæцы лæджы бон.

Æз сæрхъæн уыдтæн, хастон Хуыцауæн тæрхон,

Хæлдтон алкæд йæ фæдзæхст, зылын æй хуыдтон.

Я раскаянья полон на старости лет.

Нет прощения мне, оправдания нет.

Я, безумец, не слушался божьих велений —

Делал все, чтобы только нарушить запрет!

Дата добавления: 2015-08-28